Skip to main content

Full text of "Wegweiser durch die Literatur der Urkundensammlungen"

See other formats


"S^a 


i.*-" 


m 


i^-:^^ 


W{ 


%- 


y'^ 


-ftmfm 


UHvM^^^VtX 


TOT^OHTO    M, 


WEGWEISER 

DURCH  DIE  LITERATUR 


DKR 


URKUNDEN  SAMMLUNGEN 


VON 


HERMANN  OESTERLEY. 


ZWEITER  THEIL. 


^i 


BERLIN 

DRUCK  UND  VERLAG  VON  GEORG  REIMER 

1886. 


z 


Vorwort. 


Der  beim  ersten  Blicke  in  die  Augen  springende  Umstand,  dass 
der  zweite  Theil  des  vorliegenden  Werkes,  obgleich  er  ein  uuver- 
hältnissmässig  grösseres  Gebiet  umfasst  als  der  erste,  doch  an  Um- 
fang erheblich  geringer  ist,  hat  ein  naheliegendes  Misstrauen  in  die 
Zulänglichkeit  des  mir  zu  Gebote  stehenden  Materials  auf  dem  Ge- 
biete der  ausserdeutschen  Literatur  wachrufen  müssen.  Nach  gewissen- 
hafter Prüfung  hat  sich  indessen  herausgestellt,  dass  dieses  Misstrauen 
unbegründet  war,  wenigstens  bei  der  Urkunden-Literatur  derjenigen 
Völker,  die  den  hier  einzig  zuverlässigen  Prüfstein  besitzen:  eine  aus- 
giebige historische  Bibliographie.  Al)gesehen  vielleicht  von  dem  In- 
halte vereinzelter  mir  unzugänglich  gebliebener  Zeitschriften  oder 
sonstiger  Sammelwerke  haben  Frankreich,  Italien,  England  und  Skan- 
dinavien thatsächlich  keinen  gröj^seren  Reichthum  an  Urkunden- 
Publikationen  als  den  hier  verzeichneten,  während  von  den  übrigen, 
namentlich  den  im  Osten  von  Deutschland  gelegenen  Ländern  aller- 
dings wenig  mehr  hat  geboten  werden  können  als  das,  was  unsere 
grossen  inländischen  Bibliotheken  enthalten,  weil  bei  dem  Mangel 
bibliographischer  Ilülfsmittel  eine  grössere  Vollständigkeit  für  mich 
unmöglich  war,  und  ich  bitte  daher,  diese  Theile  nur  als  anhangs- 
weise gegebene  Uebersichten  betrachten  zu  wollen.  Sollte  es  dem 
„Wegweiser"  beschieden  sein,  eine  zweite  Auflage  zu  erleben,  so 
möge  der  Bearbeiter  derselben  die  mir  versagt  gebliebene  Gunst  ge- 
niessen,  auch  die  ausserdeutschen  Bibliotheken  in  ausreichendem 
Masse    benutzen   zu  können  imd  seine  Wege  weniger  dornenvoll  und 


t  V  Vorwort. 

sorgenschwer  yai  linden,  als  die  meinigen  waren;  es  ist  ja  zu  hoffen, 
dass  bis  dahin  die  Ueberzeugung  von  der  Nützlichkeit,  ja  Unentbehr- 
lichkeit  des  Buches  für  das  historische  Studium  zur  Geltung  gekommen 
sein  und  dass  demgemäss  der  neue  Bearbeiter  von  Seiten  der  mass- 
gebenden Vertreter  seiner  Wissenschaft  die  Unterstützung  finden 
werde,  die  ihm  die  Wege  ebnet,  wo  ich  mir  die  meinigen  mit 
blutenden  Nägeln  und  blutendem  Herzen  habe  graben  müssen. 

Die  angehängten  Nachträge  zeigen,  wie  berechtigt  der  im  Vor- 
worte zum  ersten  Theile  ausgesprochene  Wunsch  nach  einer  summa- 
rischen Verzeichnung  unserer  Archivbestände  war.  Nachdem  das 
Staatsarchiv  zu  Düsseldorf  den  ersten  Schritt  auf  diesem  Wege  gethan 
hat,  ist  der  Hoffnung  Raum  gegeben,  dass  die  übrigen  Archivverwal- 
tungen in  nicht  gar  zu  ferner  Zeit  nachfolgen  und  dass  die  historischen 
Vereine,  die  sich  wie  ein  engmaschiges  Netz  über  ganz  Deutschland 
verbreiten  und  daher  am  leichtesten  im  Stande  sind,  über  die  kleine- 
ren Archive  Nachrichten  zu  sammeln,  es  als  eine  ihrer  wichtigsten 
und  dringendsten  Aufgaben  erkennen  werden,  dem  preisenswerthen 
Vorgange  der  „Westdeutschen  Zeitschrift"  auf  diesem  Gebiete  sich 
anzuschliessen. 

Breslau.  H.  Oesterley. 


Inhalt. 


in.    Abtheilung. 

Frankreich. 

Seite 

1.  Allgemeine  Sammlungen 1 

2.  Besondere  Sammlungen 5 

3.  Künigs-Urkunden,  Gesetze  und  Brieto 12 

4.  Speciulgeschiclito .   .        IG 

IV.  Abtheilung. 

Italien. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 18G 

2.  Besondere  Sammlungen 187 

3.  Specialgeschichte ISy 

V.  Abtheilung. 

Iberien. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 283 

2.  Specialgeschichte 284 


VI.    Abtheilung. 


Britannien. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 295 

2.  Besondere  Sammlungen 298 

3.  Specialgeschichte 306 


VI  lulial  ts  verzeich ni SS. 

Vn.    Abtheilung. 

Skandinavien. 


«eite 


1.  Allgemeine  Sammlungen 3G8 

2.  Specialgeschichte 3G9 

Vin.    Abtheilung. 

Slaven. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 384 

2.  Specialgeschichte 384 

IX.  Abtheilung. 

Ungarn. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 397 

2.  Specialgeschichte 400 

X.  Abtheilung. 

Griechenland. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 403 

2.  Specialgeschichte 403 

XI.  Abtheilung. 

Orient. 

1.  Allgemeine  Sammlungen 406 

2.  Specialgeschichte 406 

Nachträge  und  Berichtigungen 409 


0E8TERLEY,   WEGWEISER. 


5 
ZWEITER  THEIL. 


III.    Abtheilung. 

Frankreich. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handschr.:  H.  Bordier,  Les  archives  de  la  France,  ou  histoire  des  archives  de 
Teinpire,  des  archives  des  ministeres,  des  departements,  des  communes,  des 
höpitaux,  des  grefFes,  des  notaires  etc.,  contenant  l'inventaire  d'une  partie 
de  ces  depots,  Paris  1855. 

E.  Boutaric,  Les  archives  de  l'empire,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  des  chartes 
24,  252. 

L.  de  Laborde,    Les  archives  de  la  France,  leurs  vicissitudes  pendant  la  re- 

volution,  leur  regeneration  sous  l'empire,  Paris  1867. 
n.  Bordier,  Les  inventaires  des  archives  de  l'empire.     Reponse  k  M.  le  mar- 

quis  de  Laborde,  Paris  1867. 
M.  G.  C anale,    Degli  archivi  di  Venezia,  di  Vienna,  di  Firenze,  di  Francia  e 

di  Genova,  Firenze  1857. 
Tableau  systematique  des  archives  de  l'empire  au  15  acut  1811,  Paris  (1811). 
A.  Champollion-Figeac,  Notice  sur  le  cabinet  des  chartes  et  diplömes  de 

l'histoire  de  France,  Paris  1827. 
Inventaire  des  registres  du  tresor  des  chartes,  in:  Cabinet  histor.  22,  Catal.  1. 

F.  Ravaisson,    Rapport    concernant  les  archives  de  l'etat  et  la  bibliotheque 
imperiale,  Paris  1862. 

L.  Pannier,    Etats  des  inventaires-sommaires  et  autres  travaux    relatifs    aux 

diverses  archives  de  la  France  au  Ijanvier  1875,  Paris  1875. 
Inventaires    et  documents  publies  par  la  direction  des  archives  nationales. 

Inventaire  sommaire  et  tableau  methodique  des  fonds  conserves  aux  archives 

nationales  P.  1.     Regime  anterieur  k  1789,  Paris  1871.  —  Table  alphabe- 

tique,  ebenda  1875. 
M.  Robert,    Inventaire   des    cartulaires   conserves  dans   les  bibliotheques   de 

Paris  et  aux  archives  nationales,    suivi    d'une    bibliographie    des  cartulaires 

publies  en  France  depuis  1840,  in:  Cabinet  histor.  23,  Catal.  126;  Supplem. 

ebenda  25,  Catal.  223;  auch  separat:  Paris  1878. 
Derselbe,    Inventaire-sommaire    des    nouvelles  collections  de  titres  originaux 

de  la  bibliotheque  nationale,  in:  Cabinet  histor.  23,  Catal.  1. 
Dessalles,    Le  tresor  des  chartes  depuis  l'origine  jusqu'en  1582,   in:  Acad. 

d.  inscript.,    mem.    pres.  p.  div.  sav.,    Ser.  I,    1844,    1,  366;    auch    separat; 

Paris  1844. 

Oesterley,  Wegweiser.    II.  1 


III.    Frankreich. 

Inventaire  des  registres  du  tresor  des  chartes,  in:  Cabinet  histor.  22,  Doc.  1; 

33;  85;  243. 
D.  Hugiienin,  Les  archives  anciennes  du  depot  de  la  guerre,  Paris  1871. 
A.  Baschet,  Histoire  du  depot  des  archives  des  affaires  etrangeres,  Paris  1875. 
Inventaire    sommaire    des    archives    du   departement  des  affaires  etrangeres. 

France.    Paris  1883. 
Inventaire-sommaire    des    archives  de  la  marine,    T.  1,  Paris  1882,   aus: 

Revue  maritime  1882. 
Inventaire  des  archives  du  ministere  de  la  marine.     Ser.  B.  Service  general, 

1,  1,  Paris  1885. 
L.  Briele,  Recolement  des  archives  de  Fadministration  generale  de  l'assistance 

publique  qui  ont  echappe  ä  l'incendie  de  Mai  1871,  Paris  1876. 
A.  Champollion-Figeac,    Les  archives  departementales   de  la  France,  ma- 

nuel  de  l'archiviste  des  prefectures,  des  mairies  et  des  hospices,  Paris  1860; 

annee  2—6,  ebenda  1862—1866. 
F.  üuchatel,  Rapport  au  roi  sur  les  archives  departementales  et  communales, 

Paris  1841. 
De  Girardot,  Les  archives  departementales,  in:  Annales  archeolog.  4,  102. 
Tableau  general  numerique  par  fonds  des  archives  departementales  anterieures 

ä  1790,  Paris  1848. 
Michelet,  Rapport  sur  les  bibliotheques  et  archives  des  departements  du  sud- 

ouest  de  la  France,  Paris  1846. 
J.  Perin,  Les  archives  departementales;  leur  avenir,  Paris  1866. 
A.  Cramail,  Notice  sur  les  archives  departementales  et  les  cartulaires,  Paris  1867. 
Lois,   Instructions  et  reglements  relatifs    aux  archives  departementales,    com- 
munales et  hospitalieres,  in:  Cabinet  histor.  29,  113f;  30,  If. 
CoUection  des  inventaire-sommaires  des  archives  departementales  anterieures 

ä  1790.     Archives  civiles,    archives    communales    und   archives  hospitalieres, 

s.  unter  den  betreffenden  Ortsnamen  in  der  Specialgeschichte. 
P.  Marchegay,  Cartulaires  fran^aises  en  Angleterre,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole 

d.  Chart.  16,  97;  separat:  Paris  1855. 
De  Gerlach,  Inventaire  de  lettres  relatives  ä  Thistoire  de  France,  conservees 

aux  archives  de  Bäle,  in:  Bulletin  du  comite  histor.  II,  1850,  169. 
Ch.  Livet,   Catalogue  des  documents  relatifs  ä  l'histoire  de  France,  conserves 

aux  archives  de  la  Torre  do  tombo  ä  Lisbonne,  Paris  1869. 
Extrait  du   catalogue   de   la  bibliotheque  imperiale   de  St.  Petersbourg.     Ma- 

nuscrits  concernant  l'histoire  de  France,  in:    Champollion-Figeac,  Docum. 

histor.  ined.  1.  462. 
P.  Lacroix,  Notices  et  extraits  des  manuscrits  concernant  l'histoire  de  France, 

conserves  dans  les  bibliotheques  de  Fltalie,  ebenda  3,  258. 
Th.  Pavie,  Rapport  sur  les  documents  interessant  l'histoire  de  France,  appar- 

tenant  aux  archives  de  Lisbonne,  ebenda  4,  24. 
Catalogue  de  vente  du  cabinet  de  M.  le  Chevalier  Blonde  au  deCharnage, 

Paris  1761. 
Dictionnaire  des  titres  originaux  pour  les  fiefs,  le  domaine  du  roi,  l'histoire, 

la  genealogie  (etc.),  ou  inventaire  general  du  cabinet  du  Chevalier  Blonde  au 

de  Charnage,  V.  1—3,  Paris  1764—1774. 


I.    Allgemeine  Sammlungen.  B 

Inventarie  des  titres  recueillis  par  S.  Guichenon,  Lyon  1851. 

Notice  des  archives  de  M.  le  marquis  Du  Hallay-Coetquen,  Paris  1856. 

Bonvallet,  Inventarie  sommaire  des  mss. ,  memoires,  chartes,  titres  et  pieces 

diverses,  fonds  Bonsergent  (collection  acquise  par  la  societe),  in:  Bulletin 

de  la  soc.  d.  antiq.  de  TOuest,  1884,  Nr.  3. 
Registre  de  lettres  et  ordonnances  de  Marguerite  de  France,  comtesse  d'Artois, 

104  Nummern  von  1362—1369,  in  Dijon. 
Pouille  general  de  France,  in  Paris,  St.-Germ.  879. 
G.  B.  Depping,  Notice  sur  deux  anciens  cartulaires  manuscrits  de  la  biblio- 

theque  du  roi,  Paris  1831. 
Genarelli,  Sui  documenti  della  storia  di  Francia  in:  Saggiatore  1,  1844,  280 fF. 
Inventaire  des  titres  et  pieces  du  tresor  des  chartes,  pour  servir  ä  Thistoire 

monetaire  de  la  France,  in:  Cabinet  historique  4,  Catal.  67. 
Cartularia  varia,  in  Paris,  St.-Germain  534f.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  291. 
Gartularia  monasteriorum  Galliae,  ebenda  5413f-,  5526 f.,  5648f.,  vgl.  ebenda 

7,  61;  62. 
Urkunden  des  9.  und  11.  Jahrhunderts,    meist  Frankreich  betreffend.    Cod. 

Ashbumham  1824;  1836;  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  612. 
Cartae  de  Gallia,  Cod.  Cheltenham  18750—18754,  vgl.  ebenda  4,  606. 
Cartae  episcoporoum  Galliae,  ebenda  19977,  vgl.  ebenda  4,  607. 
Cartae  originales  5000  pour  l'histoire   de  France,  in  Middlehill,  Phill.  1069, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  97. 
10000  Charters  for  the  history  of  France,  ebenda  2249,  vgl.  ebenda  7,  100. 
Traites  entre  les  empereurs  d'Allemagne  et  les  rois  de  France,  1198 — 1631,  in 

Paris,  Serilly  88,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  301. 
Concordata  inter  Johannera  XXII  papam  et  Philippum  Valesium,  in  Paris, 

Bouhier  142,  vgl.  ebenda  8,  286. 
Obituaria  et  cartularia  ecclesiarum  Galliae,  in  Paris  5181 — 5221,  vgl.  ebenda 

7,  58. 
Documents  pour  servir  ä  l'histoire  des  juifs  en  France,  in:   Cabinet  histor. 

14,  Catal,  121. 
üeber  die  handschriftlichen  Sammlungen   des  16.,  17.  und  18.  Jahrhunderts 

vgl.  Delisle,  Catalogue  les  actes  le  Philippe-Auguste  XXXII. 
Bracke:  Revue  retrospective  ou  bibliotheque  historique  contenant  des  memoires 

et  documents  authentiques  et  originaux,  publice  par  J.  Taschereau,  V.  1 

—20,  Paris  1833—1838. 
Bulletin  de  la  societe  de  l'histoire  de  France,  Paris  1834—1882. 
Annuaire  historique  (später:  Annuaire-Bulletin)  publie  par  la  societe  de  Fhi- 

stoire  de  France,  Paris  1837—1863. 
Bibliotheque  de  Tecole  des  chartes,  revue  d'erudition,  consacre  specialement 

ä  l'etude  du  moyen  äge,  T.  1—45,  Paris  1839—1884. 
Bulletin  du  comite  historique  des  monuments  ecrits  de  rhistoire  de  France, 

T.  1.  2,  Paris  1849-1850. 
Le  cabinet  Thistorique,  Annee  1—29,  Paris  1855—1884. 
Revue  des  questions  historiques,  T.  1 — 36,  Paris  1866—1884. 
Revue  des  documents  historiques  publice   par  E.  Charavay,  T.  1—8,  Paris 

1873-1880. 

1* 


1:  III.     Frankreich. 

Revue  historique,  publiee  par  Monod  et  Fagniez,  T.  1—28,  Paris  187G— 1885. 

Meraoires  et  dissertatioiis  sur  les  antiquites  uationales  et  etrangeres,  publiees 
par  la  societe  royale  des  antiquaires  de  France  (A.  T:  Memoires  de  la  societe 
des  antiquaires  de  France)  V.  1—41,  Paris  1817—1880. 

Memoires  de  la  societe  des  antiquaires  de  l'Ouest,  T.  1  —  ser.  2,  T.  5, 
Poitiers  1835—1882. 

Memoires  de  la  societe  archeologique  du  Midi  de  la  France,  T.  1—10,  Tou- 
louse 1832—1874. 

Revue  des  etudes  juives,  Nr.  1—18,  Paris  1880 — 1884. 

A.  Du  Chesne,  Historiae  Francorum  scriptores  coaetanei,  T.  1 — 5,  Lutetiae 
Parisiorum  1636 — 1649. 

Gallia  christiana  in  provincias  ecclesiasticas  distributa,  opera  et  studio  Sc.  et 
L.  Sammarthani,  V.  1-4,  Paris.  1656;  2.  Aufl.,  V.  1—16,  Paris  1715— 1865. 

M.  Bouquet  (später  J.  B.  und  Ch.  Haudiguier,  Clement,  Brial,  Naudet, 
Daunou,  Guigniaut,  de  Wailly,  Delisle  und  Jourdain),  Recueil  des 
historiens  des  Gaules  et  de  la  France,  T.  1—23,  Paris  1738—1876. 

Delisle,  Bibliographie  des  cartulaires  fran^ais,  qui  ont  ete  publies  depuis  1840 
jusqu'en  1866,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1866,  150f.,  und 
in:  Revue  des  soc.  savantes,  ser.  2,  3,  512. 

Collection  des  documents  inedits  relatifs  ä  l'histoire  de  France,  publies  sous 
les  auspices  du  ministere  de  l'instruction  publique,  ser.  1 — 4,  Paris  1835 — 1883. 

Champollion-Figeac,  Documents  historiques  inedits  tires  des  collections 
manuscrites  de  la  bibliotheque  royale  et  des  archives  ou  des  bibliotheques 
des  departements,  T.  1—5,  Paris  1841—1851,  in:  Collection  de  doc.  ined., 
ser.  IV,  T.  1. 

Dusevel,  Documents  historiques  existant  au  chäteau  de  Bertangles  (Somme) 
s.  1.  et  a. 

Documents  historiques  publies  par  la  societe  de  l'ecole  des  chartes,  T.  1.  2, 
Paris   1873—1879. 

P.  Le  Morre,  Recueil  des  actes,  titres  et  memoires  concernant  les  affaires  du 
clerge  de  France,    T.  1 — 12,   Paris  1716 — 1752,    in  systematischer  Ordnung. 

P.  Marchegay,  Notices  et  documents  historiques,  Angers  1857. 

Derselbe,  Notices  et  pieces  historiques,  ebenda  1872. 

Derselbe,  Varietes  historiques,  Les  Roches-Baritaud  1884. 

Musee  des  archives  departementales,  recueil  de  fac-simile  heliographique  de 
documents  tires  des  archives  des  prefectures  (etc.),  Paris  1879. 

A.,de  Kentzinger,  Documents  historiques  relatifs  ä  l'histoire  de  France  tires 
des  archives  de  la  Ville  de  Strasbourg,  T.  1.  2,  Strasbourg  1818—1819. 

De  Foy,  Notice  des  diplomes,  des  chartes  et  des  actes  relatifs  ä  Thistoire  de 
France  qui  se  trouvent  imprimes  et  indiques  dans  les  ouvrages  de  diploma- 
tique, dans  les  jurisconsultes  et  dans  les  historiens,  ranges  dans  l'ordre 
chronologique ,  depuis  l'annee  23  de  Fere  vulgaire  jusqu'en  841,  T.  1,  Paris 
1765. 

De  Brequigny  (später  Mouchet,  Pardessus  und  Laboulaye),  Table 
chronologique  des  diplomes,  chartes,  titres  et  actes  imprimes  concernant 
rhistoire  de  France,  T.  1—7,  Paris  1769—1863,  Regesten  von  142—1302. 


II.    Besondere  Sammlungeii.  5 

n.  Besondere  Sammlungen. 

Brocke:    L.  G.  0.  Feudrix   de  Brequigny,    F.  J.  G.  La  Porte  Du  Theil, 

Diplomata,  chartae,  epistolae,  et  alia  docuraenta,  ad  res  francicas  spectantia, 

ex   diversis  regni,   extraniraque  regionum  archivis   ac  bibliothecis  eruta,  V. 

1—3,  Parisiis  1791. 
Idem  opus,  Nunc  nova  ratione  ordinata,  plurimumque  aucta  edidit  J.  M.  Par- 

dessus,  T.  1.  2,  Lutetiae  Parisiorum  1843—1849,  Urkunden  von  417 — 751. 
n.  L.  Bordier,    Du   recueil  des  chartes   raerovingiennes  formant  la  premiere 

partie  de  la  collection  des  chartes  et  diplomes  relatifs  a  l'histoire  de  France 

commence  par  ordre  du  gouvernement  en  1762  (etc.),  notice  suivie  de  pieces 

raerovingiennes  inedites,  Paris  1850,  mit  12  Urkunden  von  573 — 748. 
Variorum    epistolae    quae    ad  historiam   primae   stirpis  regiae  pertinent,    84 

Briefe  von  497—750,  in:  Bouquet,  Recueil  4,  49. 
Diplomata   et   chartae    merovingicae    aetatis    in   archivo    Frauciae    asservata, 

Parisiis  1844—1849,  48  Urkunden  von  558-863. 
Musee  des  archives  nationales.     Documents  originaux  de  l'histoire  de  France 

exposes  dans  l'hotel  Soubise,  Paris  1872,  von  625—1799. 
Urkunden  von  723—1717,  in:  Lünigs  Reichsarchiv. 
A.  Teuler,    Layettes  du  tresor  des  chartes,  T.  1.  2,  Paris  1863—1866;  T.  3, 

par  J.  de  Laborde,  ebenda  1875,  von  755 — 1260. 
Theo  derlei  regis  Italiae  epistolae  ad  Chlodoveum  regem  Francorum,  ex  Cassio- 

doro,  in:  Duchesne,  Bist.  Franc.  Script.  1,  837;  Bouquet,  Recueil  4,  1. 
Epistolae  33  Pauli  papae  ad  reges  Francorum,   in:  Muratori,  Script,  rer.  Ital. 

3,  2,  116. 
Stephan!  III  epistolae  ad  reges  Francorum,  ebenda  3,  2,  177. 
Volumen   epistolarum  quas  Romani  pontifices  Gregorius  III,    Stephanus  III 

(etc.)  miserunt  ad  principes  et  reges  Francorum,    olim  studio  et  cura  Caroli 

Magni  collectum  ,  nunc  tandem  publici  juris]  factum  a  J.  Gretsero,    Ingol- 

stad.  1613;  Duchesne,  Eist.  Franc.  Script.  3,  703.     Vgl.  Italien,  Rom. 
Variorum  epistolae,  3  Briefe  von  828 — 1138,  in:  Bouquet,  Recueil  6,  351. 
Epistolae  variorum,  16  Briefe  von  841 — 876,  ebenda  7,  579. 
L.  Delisle,  Rouleaux  des  morts  du  9e  au  15  e    siecle,  Paris  1866,  Urkunden 

von  858—1462. 
Epistolae    pontificum    summorum    Nicolai  I,    Adriani  II  etc.    de    rebus    ad 

historiam    Francorum    praecipue   pertinentibus,    in:    Duchesne,    Eist.   Franc. 

Script.  3.  828. 
Variorum  epistolae,  8  Briefe  von  878—975,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  293. 
Quaedam  chartae,  von  885—984,  ebenda  9,  705. 
A.  Thierry,  Recueil  des  monuments  inedits  de  Thistoire  du  tiers-etat,  ser.  I, 

T.  1-4,  Paris  1850-1870. 
Epistolae  variorum,  32  Briefe  von  997—1030,  in:  Bouquet,  Recueil  10,  491. 
J.  Delpit,    Collection    generale  des  documents    fran^ais  qui    se   trouvent    en 

Angleterre,  T.  1,  Paris  1847,  467  Nummern  von  1067—1674. 
Epistolae  historicae  summorum  pontificum,  episcoporum,  ducum,   comiturn  et 

aliorum  quae  ad  res  Francicas  pertinent  a  Roberto  rege  usque  ad  Ludovicum 

VI,  in:  Duchesne,  Bist  Franc.  Script.  4,  169. 


III.    Frankreich. 

Documents   sur  le  commerce  maritime   du  midi  de  la  France,    Regesten  aus 
italienischen    Archiven   ohne    chronologische  Ordnung,    in:    Bibliotheque   de 
l'ecole  d.  chart.  8,  203. 
Epistolae    pontificum   summorum,    episcoporum,    ducum,   comitum  et  aliorum 
virorum    ad    Ludovicum  VII  Franciac    regem    et   alios,    de   rebus  praecipue 
statum  regni  Francorum  concernentibus,    in:    Duchesne,    Hist.  Franc.  Script. 
4,  557;  762. 
Luchaire,  Sur  la  Chronologie  des  documents   et  des  faits  relatifs  ä  l'histoire 
de. Louis  VII  pendant  l'annee  1150,    in:  Annales  de  la  faculte  d.  lettres  de 
Bordeaux  1882,  Nr.  4. 
Epistolae  historicae,  ex  codice  bibliothecae  S.  Victoris  Parisiensis  sub  Ludo- 

vico  VII  rege  conscriptae,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  4,  762. 
Epistolae  regum,  principum  ac  praelatorum  ad  regem  Francorum  Ludovicum 

juniorem  27,  in:  Bongars,  Gesta  Dei  1,  1172. 
F.  de  Saulcy,  Recueil  de  documents  relatifs  ä  Thistoire  des  monnaies  frappees 
par  les  rois  de  France  depuis  Philippe  II  jusqu'  ä  Fran^ois  I,    T.  1,    Paris 
1879,  in:  Collection  de  docum.  ined.  ser.  III,  9. 
Tailliar,  Recueil  d'actes  des  12  e  et  13 e  siecles,    en  langue   romane  wallone 

du  nord  de  la  France,  Douai  1849,  268  Urkunden  von  1133—1227. 
Brequigny,  Roles  normands  et  fran^ais,  vgl.  Normandie. 
Le  Glay,  Recherches  sur  les  premiers  actes  rediges  en  fran^ais,  in:  Mem.  de 

la  soc.  d.  Sciences  de  Lille  1835;  2  ed.,  Lille  1837. 
Etats    de    la   maison   royale    de  France,    inventaires,    comptes   et  reglements 
anciens,    avec    prix,    depuis    le   13 e   siecle   jusqu'au   14e  inclusivement,    in: 
Leber,  Dissertations,  T.  19. 
Scripta  de  feodis  ad  regem  spectantibus  et  de  militibus  ad  exercitum  vocan- 

dis  e  Philippi  Augusti  regestis  excerpta,  in:  Bouquet,  Recueil  13,  605. 
A.  Giry,  Documents  sur  les  relations  de  la  royaute  avec  les  villes  en  France 

de  1180—1314,  Paris  1885,  70  Nummern  nebst  Appendix. 
Fragments    de    comptes    du  13 e  siecle,    1217 — 1259,    in:    Bibliotheque    de 

l'ecole  d.  chart.  24,  51. 
Depping,    Pieces  inedites  des  13,  14  et  15  siecles,    provenant  de  l'ancienne 
chambre  des  comptes  de  Paris,  in:  Societe  d.  antiq.  de  France  18,  1846,  464. 
Epistolae  summorum  pontificum  Honorii  III,   Gregorii  IX  (etc.)  ad  principes 

et  reges  Francorum,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  5,  851. 
A.  Tardif,    Privileges   accordes   ä   la  couronne    de    France  par    le  St.  Siege, 
Paris  1855,  301  Nummern  von  1224 — 1622,   nebst  Appendix,  in:   Collection 
de  docum.  ined.  Ser.,  I,  T.  31. 
Regum  mansiones  et  itinera,  von  1226 — 1327,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  406; 

Addenda  ebenda  498,  additamenta  ebenda,  Praefat.  L. 
Fragmenta  computorum  ab  anno  1227  ad  a.  1326,  in:  Bouquet,  Recueil  22,  736. 
Matriculae    palatinae    Galliae    regis    et   reginarum,    10  Nummern    von    1231 

— 1315,  in:  Ludewig,  Reliquiae  12,  1. 
Compotus   ballivorum    et   propositorum   Franciae  a.  D.  1234,    in:    Bouquet, 

Recueil  22,  565. 
Excerpta  e  rationibus  ad  mansiones    et    itinera  regum  spectantia,    von  1234 
—1308,  ebenda  22,  Praefat.  XXXV. 


II.    Besondere  Sammlungen.  7 

subraonitio  aci  diem  8  Junii  anno  1236,  in:  Bouquet,  Recueil  23,  723;  vgl. 

De  la  Rocque,  Traite  du  bau  et  arriere-ban. 
P.  Marchegay,   Douze  chartes  originales  et  inedites,  en  langue  vulgaire,  du 

centre  et  de  Touest  de  la  France,   1238—1299,  in:  Bibliotheque  de  Tecole 

d.  Chart.  44,  284. 
Itinera  dona  et  hemesia,  a.  D.  1239,  in:  Bouquet,  Recueil  22,  683. 
Les  noms  des  abbayes  qui  doivent  charroi  au  roi,  c.  1240,  in:  Bouquet,  Re- 
cueil 23,  731. 
Submonitio  ad  diem  5  Maii  anno  1242,  in:  Bouquet,  Recueil  23,  726. 
Urkundenverzeichnisse  von  1243—1521,  in:  Michaud  et  Poujoulat,  Nouv. 

collect,  d.  mem.,  T.  1 — 5. 
Triennis  et  biennis  decima  ab  anno  1247  collecta,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  531. 
J.  de  Joinville,  Histoire  de  St.  Loys  IX  du  nom  de  France,  public  par  C.  Me- 

nart,  T.  1.  2,  Paris  1847  u.  ö. 
L.  T.  Belgrano,  Documenti  inediti  riguardanti    le    due  crociate  di  San  Lu- 

dovico  IX  re  di  Francia,  Genova  1859,  277  Urkunden  von  1246—1278. 
Epistolae    Innocentii  IV    papae  super  profectione  Ludovici  IX  regis  in  sub- 

sidium  Terrae  Sanctae,  in:  Duchesne,  Histor.  Franc.  Script.  5,  412. 
Depenses  de  St.  Louis  de  1250  ä  1253,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  512. 
Submonitiones  anno  1253  factae,  in:  La  Roque,  Traite  du  ban,  preuves  32, 

und  in:  Bouquet,  Recueil  23,  730. 
Les  Olim  ou  registres  des  arrets  rendus    par   la  cour  du   roi,    publies  par  le 

comte  Beugnot,  T.  1—4,  Paris  1839—1848,  von  1254— 1318,  in:  CoUection 

de  docum.  ined.,  Ser.  I,  16. 
Arrets   et  executions  au    13e  siecle,   anciens  arrets    extraits    des  Olim,   in: 

Revue  retrosp.  T.  8. 
IL  Lot,    Essai  sur  Tauthenticite  et  le  caractere   officiel  des  Olim,   Paris  1858. 
Documents  fran^ais  de  Tan  1254  emanant  du  sultan  d'Alep,  in:  Bibliotheque 

de  l'ecole  d.  chartes  12,  527. 
Tabulae  ceratae  Johannis  Sarraceni,  von  1256,  in:  Bouquet,  Recueil  11,  284. 
J.  Deville,  Recueil  de  documents  et  des  Statuts  relatifs  h  la  Corporation  des 

tapissiers  de  1258  ä  1875,  Paris  1875. 
Indulgentiae   variae   concessae  a  ürbano  IV  papa  in  favorem  Ludovici  IX 

Francorum  regis,  von  1261—1264,  in:  Duchesne,  Eist.  Franc.  Script.  5,  418. 
Emprunts  de  St.-Louis  en  Palestine    et   en  Afrique,    7  Urkunden  von  1265 

—  1270  nebst  Appendix,    in:   Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  113;  283. 
A.  Jal,   Memoire  sur  quelques  documents   genois  relatifs  aux  deux  croisades 

de  Saint  Louis  et  k  d'autres  evenements  maritimes  qui  Interessent  la  France, 

Paris  1842;  aus:  Annales  maritimes  et  coloniales,  Mai  1842. 
N.  de  Wailly,    Memoires    sur    les    tablettes    de  cire  conserves  au  tresor  des 

chartes,  in:  Memoires  de  Tacad.  des  inscript.  18,  536,   auch  separat:   Paris 

1849. 
Expensa  in  militia  domini  Philippi  filii  regis,    Parisius  in  festo  Pentecostes 

a.  D.  1267,  in:  Bouquet,  Recueil  21;  393. 
Chevaliers  de  Thostel  le  roi  croisies,  1278,  in:  Bouquet,  Recueil  23,  732. 
Hominum  ad  exercitum  Fuxensem  vocatorum  index  I,  1272,  in:  De  la  Roque, 

Traite  du  ban  99,  und  in :  Bouquet,  Recueil  23,  734 ;  index  II,  De  la  Roque 


III.    Frankreich. 

I.  c,  preiives  67;   Bouquet  1.  c.  752;  index  III,  De  la  Roque  1.  c.  33;  Bou- 

quet  1.  c.  767. 
Chartes    constatant   des    ruptures    de    Conventions  matrimoniales   en  1273  et 

1274,  Nantes  1859,  aus:  Revue  d.  provinces  de  l'ouest. 
Documenti  riguardanti  il  commercio  dei  Fiorentini  in  Francia  nei  secoli  13  e 

14,    26  Urkunden   von    1279—1325,   in:    Giornale  stör,   degli  arch.  Tose.  1, 

163;  247. 
Taxatio  decimae  IUI  annorum  regi  concessa  (c.  1284),    in:   Bouquet,  Recueil 

21,  531. 

Ceratae  Petri  de  Condeto  tabulae,  1284—1286,  in:  Bouquet,  Recueil  22,  430 ; 

468. 
Compotus  ballivorum  Franciae  1285,  ebenda  22,  623. 

L'abregement  des  depens  faiz  en  la  voye  d'Aragon,    1285,   ebenda  21,  515. 
Fragment  d'un  compte  de  Jehan  d'Ays  pendant  l'expedition  d'Aragon,  1285, 

ebenda  22,  672. 
Comptes  du  charroi  des  engins  pour  l'expedition  d'Aragon  en  1285,   ebenda 

22,  724. 

E.  Boutaric,  Notices  et  extraits  des  documents  inedits  relatifs  a  l'histoire  de 
France  sous  Philippe  le  Bei,  Paris  1861,  aus:  Notices  et  extraits  d.  manuscr. 

Ordenance  de  l'hostel  le  roy  et  la  royne  Philippe  IV  et  Jeanne  de  Navarre 
1285,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 

Fragment  d'un  compte  pour  un  convoi  d'argent,  1285,  in:  Bouquet,  Recueil 

22,  732. 

Ancien  compte  de  voyage,  1285,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  Nor- 
mandie,  1883. 

S.  Luce,  Catalogue  des  documents  du  tresor  des  chartes  relatifs  aux  juifs 
sous  le  regne  de  Philippe  le  Bei,  in:  Revue  des  etudes  juives  3,  1881. 

Decima  triennis  ab  anno  1289  collecta,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  545. 

Acta  inter  Bonifacium  VIII,  Benedictum  XI,  dementem  V  et  Philippum 
Pulchrum  regem,  s.  1.  1714. 

Compotus  thesaurariorum  Luparae  de  termino  S.  Johannis  1296,  in:  De  la 
Rocque,  Traite  du  ban,  preuves  134,  und  in:  Bouquet,  Recueil  23,  786. 

L.  Douet-d'Arcq,  Comptes  de  l'argenterie  des  rois  de  France  au  14  siecle, 
Paris  1851;  Nouveau  recueil  de  comptes  .  .  .  ebenda  1874,  von  1316 — 1387. 

Loeb,  Deux  livres  de  commerce  du  commencement  du  14e  siecle,  in:  Revue 
d.  etudes  juives  1884,  Nr.  17;  18. 

H.  de  Fönte nay,  Recherches  sur  les  actes  de  l'etat  civil  aux  14e  et  15e 
siecles,  ä  propos  d'un  registre  de  paroisse  de  l'an  1411,  in:  Bibliotheque  de 
l'ecole  d.  chart.  30,  543. 

Du  Chatelier,  Invasions  de  l'etranger,  dans  les  14e  et  15e  siecles.  Docu- 
ments inedits,  Paris  1873. 

E  duobus  codicibus  ceratis  Joh.  de  S.  Justo,  1301—1302,  in:  Bouquet,  Re- 
cueil 22,  501. 

E  tabulis  ceratis  annorum  1303  et  1304,  ebenda  22,  535. 

Convocations  et  subsides  pour  l'ost  de  la  Flandre  de  1302  ä  1304,   ebenda 

23,  788. 

Subside  pour  l'ost  de  Flandre,  1304,  ebenda  21,  565;  1314,  ebenda  566. 


n.    Besondere  Sammlungen.  9 

Tabulae   ceratae  anni  1306,    in  bibliotheca  Genevensi  servatae,    ebenda  22, 

555;  Tabulamra  Genevensium  nova  recensio,  ebenda,  Praefat.  XXXIII. 
E  tabulis   ceratis  anni  1307  olim  in  abbatia  S.  Germani  Parisiensis,  ebenda 

22,  544. 
Sur  les  annates  et  les  dimes  jusqu'en  1307,  ebenda  21,  529. 
Joyaux    et   vestements  pour  le  roy   (Philippe  IV)  1307,   in:   Leber,   Dissert. 

T.   19. 
Compte  de  Michel  de  Bourdene  (pour  Philippe  IV)  1307,  ebenda. 
Valor  decimanim,  c.  1307,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  540. 
Tabulae  ceratae  anni  1308  in  bibliotheca  Genevensi  servatae,  in:  J.  Senebier, 

Catalogue  raisonne  des  manuscrits  de  la  bibliotheque  de  Geneve  1779;  und 

in:  Bouquet,  Recueil  22,  Praefat. 
G.  Canestrini,    Negotiations    diplomatiques    de   la  France   avec  la  Toscane, 

publies  par  A.  Desjardins,    T.  1—5,  Paris  1859—1875,  von  1311—1610, 

in:  Collection  des  documents  inedits. 
Ratio  decimae  anno  1313  collectae,  in:  Bouquet,  Recueil  21,  556. 
Compte  de  lostel  M.  de  Poictiers  (Philippe  le  Long)  1313,  in:  Leber,  Dissert. 

T.  19. 
G.  Servois,    Documents  inedits  sur  Tavenement  de  Philippe  le  Long,    6  Ur- 
kunden von  1316—1317,    in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1864, 

2,  44. 
Compte   de  Geoffroi  de   Fleury,  argentier  du  roi  Philippe  le  Long,  1316, 

in:  Douet-d'Arcq,  Comptes  de  Targenterie  T.  1. 
Compte  de  draps  d'or  et  de  soie,  rendu  par  Geoffroi  de  Fleury,  en  1317, 

ebenda  T.  2. 
A  Pinchart,    Lettres    missives    tires    des    archives    de  Belgique,    concernaut 

l'histoire  de  France,  1317—1324,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  45,  73. 
Listes  de  convocations  sous  le  regne  de  Philippe  le  Long,  iu:  De  la  Rocque, 

Traite  du  bau,  preuves  165,  und  in:  Bouquet,  Recuel  123,  806. 
Compte  de  H.  de  Caperel,  prevost  de  Paris,  1318,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Compte  de  Gieffroy  de  Fleury  1320,  ebenda. 
Ordenance  de  lostel  le  roy  Charles  le  Bei  1321,  ebenda. 
Tabula  Roberti  Mignon    anno  circiter  1325  confecta,    in:    Bouquet,    Recueil 

21,  519. 
Compte  de  lostel  le  comte  du  Maus  1328,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Assiette  des  terres  de  la  royne  Jehanue  (de  Bourgogne)  1328,  ebenda. 
Inventaire  et  vente  apres  deces  des  bieus  de  la  reine  Cleraence  de  Ilongrie, 

veuve  de  Louis  le  Hutin,  1328,  in:  Douet-d'Arcq,  Comptes  de  l'argenterie  T.  2. 
Valor    decimanim    omnium   provinciarum    et   dioecesium  regni,   c.  1330,   in: 

Bouquet,  Recueil  21,  561. 
Projets  de  croisade  sous  Charles  le  Bei  et  sous  Philippe  de  Valois,  4  Urkun- 
den von  1335—1342,  in:  Bibliotheque  de  Föcole  d.  chart.  20,  502. 
Compte  de  Lucas  le  Borgne,   taillcur  de  Philippe  de  Valois,    1335 — 1342, 

in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Compte  de  draps  d'or  et  de  soie,  icudu  par  Kdouart  Tadelin,  de  Lucques, 

mercier  du  roi  Philippe  de  Valois,    en  1342,  in:  Douet-d'Arcq,    Comptes  de 

l'argenterie  T.  2. 


10  HI.    Frankreich. 

Compte  de  M.  Estienne  Lafontaine,    argentier    du  roi  Jean,   1350—1352, 

in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Compte    de    l'argenterie  d'Etienne  de  la  Fontaine    pour  le  terme  de  la 

St.-Jean  de  Tan  1352,  in:  Douet-d'Arcq,  Comptes  de  Targenterie  T.  1. 
Depenses  faites  ä  l'oceasion  du  mariage  de  Blanche   de  Bourbon  avec  le  roi 

de  Castille,  en  1352,  ebenda. 
Inventaire  du  garde-meuble  de  Targenterie  en  1353,  ebenda. 
Journal  de  la  depense  du  roi  Jean  en  Angleterre,   depuis  le  l^r  juillet  1350 

jusqu'au  8  juillet  1360,  in:  üouet-d'Arcq,  Comptes  de  l'argenterie  T.  1. 
Inventaire  des  meubles  de  la  reine  Jeanne  de  Boulogne,  seconde  femrae  du  roi 

Jean,  1360,  in:  Bibliotheque  de  l'eeole  d.  chart.  40,  545;  separat:  Paris  1880. 
Extraits  des  registres  manuscrits  du  parlement,  sous  Charles  V  et  Charles  VI 

(annees  1364 — 1422),  in:  Revue  retrospective  T.  1. 
H.  d'Orleans,    Notes  et  documents  relatifs  a  Jean,    roi  de  France,    et  ä  sa 

captivite  en  Angleterre,  London  1855,  Phüobiblon  soc.  T.  2,  Rechnungen  und 

Inventarien  von  1358  ab. 
Derselbe,  Nouveaux  documents  relatifs  ä  Jean,  roi  de  France,  Londres  1859, 

ebenda  T.  5,  von  1350—1364. 
Le    Roux    de    Lincy,    Comptes   des   depenses   faites   par   Charles  V  dans  le 

chäteau  du  Louvre  des  annees  1364 — ^1368,  Paris  1852,   aus:  Revue  archeo- 

logique  T.  8. 
Izaru,  Le   compte   des   recettes    et   depenses   du  roi  de  Navarre  en  France  et 

en  Normandie,  de  1367  ä  1370,  Paris  1885. 
L.  Dessalles,  Rangen  du  Roi  Jean.     Compte   de  l'aide  imposee  pour  la  de- 

livrance  le  ce  prince,  levee  sur  les  prevote,  vicomte  et  diocese  de  Paris  par 

les  mains  de  Jean  Le  Mire,    1369—1371,  Paris  1850,  aus:   Melanges   de  la 

soc.  des  bibliographes  fran^ais. 
G.  Bapst,  Testament  du  roi  Jean  le  Bon  et  Inventaire  de  ses  joyaux  ä  Lon- 
dres, Paris  1884. 
Alart,  Certificats   de  conversion  et  de  bonne  conduite  de  divers  Juifs,  1371 

— 1377,  in:  Revue  d.  soc.  sav.  d.  depart,  Ser.  6,  8,  Juli  1878. 
Compte  de  l'execution  du  testament  de  la  royne  Jeanne  d'Evreux  (femme  de 

Charles  IV)  1372,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
De  La  Fons-Melicocq,   Documents  inedits  pour  servir  ä  l'histoire  des  usa- 

ges  et  des  moeurs  aux  14e  et  15e  siecle,  ohne  chronologische  Ordnung,  in: 

Bulletin  de   la  soc.   de  Phist.   de  France  1864,  2,  80;  1865,  1,  21;  25;  40; 

115;  1866,  1,  23;  1868,  1,  1661 
L.  Douet-d' Arcq,  Choix  de  pieces  inedites  relatives  au  regne  le  Charles  VI, 

T.  1.  2,  Paris  1863—1864,  von  1380—1422. 
Derselbe,  Comptes  de  l'hotel  des  rois  de  France   aux   14e  et   15e   siecles, 

Paris  1865,  von  1380—1481. 
J.  Labarte,  Inventaire  du  mobilier  de  Charles  V  roi  de  France  (1380),  Paris 

1879,  in:  Collection  de  docum.  ined.,  Ser.  3. 
Inventaire  du  roi  Charles  V  (21  janvier  1380),  in:  Revue  archeolog.  7,496; 

603;  731. 
Index  des  comptes  de  Charles  VI  qui  nous   sout  restes,  in:  Bulletin    de  la 

soc.  de  l'hist.  de  France  1858,  166. 


n.    Besondere  Sammlungen.  11 

Besse,  Recueil  de  divers  pieces  servant  ä  Thistoire  du  roy  Charles  VI,  Paris 

1600,  Urkunden  von  1384—1424. 
Compte  de'  l'argenterie  du  roi  pour  le  terme  de  la  St.-Jean  1387,  in:  Douet- 

d'Arcq,  Comptes  de  Targenterie  T.  2. 
Vallet  de  Viriville,  Extraits  des   comptes    royaux    relatifs    k  Charles  VII 

1403—1435,  in:  Cabinet  historique  3,  Docum.  237;  4,  Docum.  6;  161;  257. 
Estat  des  Offices  de  l'hotel  du  roy,  1407,  in:  Leber,  Dissert.  19. 
Comptes  d'Anthoine  des  Essarts,  Garde  des  deniers  de  Charles  VI,  1409 

1412,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Lettres  and  papers  illustrative  of  the  wars  of  the  English    in  France  during 

the  reign  of  Henry  VI,  edited  by  .J.  Stevenson,  T.  1.  2,  London  1861  — 

1864,  in:  Script,  rer.  Britan.  22. 
Compte    de    Regnauld    Doriac,  des   funerailles    de  Charles  VI,  1422,   in: 

Leber,  Dissert.  T.  19. 
Inventaire  des  chapelles  et  aoruemens  de  l'eglise  du  roy  Charles  VI,  1422, 

ebenda. 
J.  Qu  ich  erat,  Nouveaux  documents  sur  Charles  VII  et  Jeanne  Darc,  Ronen  1866. 
Extraits  des  comptes  royaux   relatifs   ä  Charles  VII,   in:   Cabinet  histor.  4, 

Docum.  6;  161. 
Affaires  de  France  et  d'Angleterre  au  loe  siecle,  von  1425 — 1429,  ebenda  1,58. 
J.  Loiseleur,    Compte    des    depenses    faites    par  Charles  VII    pour  secourir 

Orleans  pendant  le  siege  de  1428,  Orleans  1868. 
Sammlung    der   vornehmsten    Bündnissen,    Verträgen,    Vereinigungen  (etc.) 

Welche  die  Krön  Frankrych  mit  loblicher  Eydgnossschaft  auffge richtet,  Bern 

1732,  von  1444—1715. 
Roles  des  depenses   du  temps  de  Charles  VII  (1450—1451),  in:  Bulletin  de 

la  soc.  de  Thist.  de  France,  1864,  2,  123. 
G.  de   Beaucourt,   Trois  documents  inedits  sur  la   deuxieme  campagne  de 

Guyenne  (1453),  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  Thist.  de  France,  1864,  2,  154. 
Fragment  d'un  registre  du  grand  conseil  de  Charles  VII,  1455,  in:  Bulletin 

de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1882,  273. 
P.  Marchegay,  Lettres  de  Marie  de  Valois,  fiUe  de  Charles  VII,  et  d'Agnes 

Sorel,  k  Olivier  de  Conty  seigneur  de  Taillebourg,  son  mari,  1458—1472, 

La  Roche-sur-Yon  1875. 
Comptes  des  funerailles  de  Charles  VII,  1461,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 
Compte  de  la  feue  royne  Marie  d'Anjou,  femme  de  Charles  VII,  1463,  in: 

Leber,  Dissert.  19. 
Extraits  des  comptes  de  depenses  de  Louis  XI  (1469 — 1481),   in:  Archives 

curieuses  de  Thistoire  de  France,  T.  1. 
Documents  pour  servir  k  Thistoire  du  regne  de  Louis  XI,  4  Urkunden  von 

1470—1477,  in:  Cabinet  histor.  9,  Docum.  41. 
G.  Herelle,  Documents  inedits  sur  les  etats  generaux  (1482 — 1789),  tires  des 

archives  de  Vitry-le-Fran^ois,  Paris  1879. 
Depenses   de  la  royne  Charlotte  de  Savoie,  femme  de  Loys  XI,  1483,  in: 

Leber,  Dissert.  T.  19. 
A.  Tuetey,   Inventaire  des  biens  de  Charlotte  de  Savoie,  reine  de  France 

(1483),  Paris  1865,  aus:  Bibliotheque  de  recole  de  chartes  T.  26,  338;  423. 


12  ni.     Frankreich. 

A.  Bernicr,  Proces-verbaux  des  seances  du  conseil  de  regence  du  roi  Char- 
les VIII,  1484  — 1485,  Paris  1836,  in:  ColloeUon  de  documents  inedits, 
ser.  I,  T.  4. 

Comptes  de  la  venerie  et  fauconnerie  du  roi  Charles  VIII,  1485 — 1486, 
Lyon  1860. 

Le  Roux  de  Lincy,  Details  sur  la  vie  privee  d'Anne  de  Bretagne,  femme 
de  Charles  VIII  et  de  Louis  XII,  Inventarien  von  1494—1507,  in:  Biblio- 
theque  de  I'ecole  d.  chart.  11,  148. 

Compte  de  la  rayne  Anne  de  Bretagne,  1497,  in:  Leber,  Dissert.  T.  19. 

Vgl.  Normandie. 


in.    Königs-Urkunden,  Gesetze  und  Briefe. 

Handschr.:  Cartularium  regum  Francorum,  in  Paris,  Cartul.  45,   vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  331. 
Capitularia  regum  Francorum,  in  Paris,  vgl.  ebenda   1,  312. 
Capitularia  Galliae,  in  Rom,  Vatican.,  vgl.  ebenda  3,  415. 
Epistolae  Constantini,   Zachariae,  Pauli  I,   Stephan!  IV,   Leonis  IV  ad  reges 

Francorum,  in  Wien,  Archiv  d.  Gesellsch,  6,  311;  312. 
Drucke:  Neron  et  Girard,    Recueil  d'edits  et   ordonnances   royaux  augmente 

par  de  Lauriere  et  de  Ferriere,  T.  1.  2,  Paris  1720. 
Jourdan,    Dechusy    et    Isambert,    Recueil    general    des    anciennes    lois 

fran^aises    depuis  i'au  420  jusqu'ä   la  revolution  de  1789,    V.  1 — 29,    Paris 

1822-1833. 
Walker,    Collection  complete  par  ordre  chronologique  des  lois,    edits,    traites 

de  paix,  ordonnances  etc.,  V.  1 — 5,  Paris  1846. 
Diplom  ata  regum  Francorum  primi  stirpis,  135  Urkunden  von  476— c.    750, 

in:  Bouquet,  Recueil  4,  615. 
J.  Tardif,   Monuments  historiques.     Cartons   des  rois,  Paris  1866,  mit  Atlas, 

4446  Nummern  von  528—1789. 
E.  Baluze,  Capitularia  regum  Francorum,    T.  1.  2,    Paris  1677;    Nova  editio 

curante  Petro  de  Chiniac,  T.  1.  2,  ebenda  1780,  von  554—867. 
Facsimile    der  Merovinger  und  Karolinger  Urkunden,   Verzeichniss   von  558 

— 986,  in:  Stumpf,  Reichskanzler  1,  61. 
(Letronne),    Diplomata   et   chartae  Merovingicae    aetatis    in  archivo   Franciae 

asservata,  Paris  1848,  48  Urkunden  von  558 — 803. 
Diplomes  merovingiens,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1856,254. 
Stumpf,  Ueber  die  Merowinger  Diplome,  in:  Sybel,  Histor.  Zeitschrift  29,  343. 
A,  Jacobs,  Geographie  des  diplomes  merovingiques,  Paris  1862. 
Capitularia  veterum  regum,  Urkunden  von  554 — 615,  in:  Baluze,  Capitularia  1. 

Dagobert  I. 

Drucke:    Capitularia  Dagoberti  regis,    von  630 — 650,    in:    Baluze,  Capitu- 
laria 1. 


III.    Königs-Ürkunden ,  Gesetze  und  Briefe.  13 

Karlmaim. 
Bracke:  Capitularia  Karlomanni  priiicipis,  von  742—744,  in:  Baluze,  Capitu- 
laria  1. 

Pippin. 
Brocke:    Capitularia   Pippini  principis  et  regis,   von  744—768,    in:  Baluze, 
Capitularia  1. 
Capitularia  Pippini  regis,  von  752—764,  in:  Bouquet,  Recueil  5,  637. 
Piplomata  Pippini  regis,  19  Urkunden  von  752—768,  ebenda  5,  712. 

Karl  der  Grosse  und  Ludwig  der  Fromme  s.  deutsches  Reich. 

Karl  der  Kahle. 
Handschr.:  Caroli  Calvi  diplomata  quaedain,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

2,  452. 
Bmcke:    Capitularia  Caroli  Calvi,  von  844—877,  in:  Baluze,  Capitularia  2. 
Capitularia  Caroli  Calvi,   52  Nummern  von  842—877,   in:  Bouquet,  Recueil 

7,  598. 
Epistolae    Caroli   Calvi    et    epistolae    ad  eum,    6  Briefe  von  856—869,    und 

5  Briefe  von  840-876  ebenda,  7,  552. 
9  Briefe  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  124,  861;  138,  527;  539. 
Caroli  Calvi  filii  Ludovici  Pii  Diplomata,    287  Urkunden  von  839—877,  in: 

Bouquet,  Recueil  8,  427. 
Drei  Urkunden  von  876 — 878,  in:  Lünigs  Reichsarchiv. 
Deux  chartes  inedites  de  Charles-le-Chauve,  von  848—852,  in:  Bibliotheque 
de  l'ecole  d.  chart.  1,  205. 

Lndwlg  der  Stammler. 
Brücke:  Capitularia  Ludovici  Ralbi  von  877 — 879,  in:  Baluze,  Capitularia  2. 
Ludovici  Balbi  diplomata,  21  Urkunden  von  877 — 879,  in:  Bouquet,  Recueil 
9,  398. 

Karlmann. 
Bmcke:  Capitularia  Karlomanni,  in:  Baluze,  Capitularia  2. 

Carlomanni  regis  diplomata,    20  Urkunden  von  880—884,   in:  Bouquet,  Re- 
cueil 9,  418. 
Deux  diplomes  carlovingiens  des  archives  d'Aube,  883  und  892,  in:  Biblio- 
theque de  Tecole  d.  chart.  39,  193. 
Reginarum  diplomata,  6  Urkunden  von  884 — 962,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  662. 
Vgl.  Aube. 

Odo. 
Bmcke:    Odonis  regis  diplomata,   30  Urkunden  von  888—897,   in:    Bouquet, 
Recueil  9,  440. 

Karl  der  Einfältige. 
Bmcke:    Capitularia  Karoli  III  Simplicis  von  907—921,  in:   Baluze,  Capitu- 
laria 2. 
Caroli  Simplicis    diplomata,    91  Urkunden  von  894—922,   in:  Bouquet,  Re- 
cueil 9,  468. 


14  in.     Frankreich. 

Bndolf. 
Drncke:  Rodulfi  regis  diplomata,   21  Urkunden  von  924—935,  in:   Bouquet, 
Recueil  9,  562. 

Ludwig  Ultramarinus. 
Drucke:  Ludovici  Transmarini   diplomata,    32  Urkunden  von  936—953,  in: 
Bouquet,  Recueil  9,  584. 

Lothar  III. 
Drucke:  Lotharii  regis  diplomata,  43  Urkunden  von  954 — 986,  in:  Bouquet, 
Recueil  9,  615. 

Ludwig  V. 
Drucke:  Praecepta  Ludovici  Lotharii  filii,  2  Urkunden  von  979,  in:  Bouquet, 
Recueil  9,  659. 

Hugo  Capet. 
Drucke:  Diplomata  regis   Hugonis   Capeti,    12  Urkunden  von  981—994,  in: 
Bouquet,  Recueil  10,  548. 
G.  Blanchard,    Compilation   chronologique   contenant   un  recueil  en  abrege 
des  ordonances,   edits,   declarations   et  lettres  patentes  des  rois  de  France, 
Paris  1687,  2e  edit.  T.  1.  2,  ebenda  1715. 
De  Lauriere,  Ordonances  des  rois  de  France  de  la  Troisieme  race,  V.  1—23, 
Paris  1723—1847. 

Robert. 
Drucke:  Diplomata  Roberti  regis  Francorum,   54  Urkunden   von  991  — 1031, 
in:  Bouquet,  Recueil,  10,  573. 
Epistolae    Roberti  Francorum    regis,   5  Briefe,   in:   Migne,  Patrologia,  lat. 
141,  898. 

Heinrich  L 
Drucke:  Diplomata  Henrici  Francorum  regis,   36  Urkunden  von  1031  —  1060, 
in:  Bouquet,  Recueil  11,  565. 
Ordonances   des  roys   de  France  de  la  troisieme  race  recueillies  par  ordre 
chronologique  par  de  Lauriere  (und  Andere),  T.  1—22,  Paris  1723—1847, 
von  1051—1514. 

Philipp  I. 

Drucke:  Philippi  regis  epistolae  tres,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  159,  837. 

Ludwig  VI. 

Drucke:  Ludovici  VI  regis  Francorum  epistolae  12,  von  1108—1136,  in:  Bou- 
quet, Recueil  15,  338. 

Epistolae  historicae  quae  ad  res  Ludovici  Grossi  et  filii  ejus  Ludovici  lunioris 
regum  illustrandas  pertinent,  in:  Duchesne,  Histor.  Franc,  script.  4,  445. 

A.  Fontanon,  Les  edits  et  ordonnances  des  rois  de  France  depuis  Louys  VI, 
dit  le  gros,  jusqu'  ä  present,  T.  1—4,  Paris  1580;  1611. 


III.    Königs-Ürkunden,  Gesetze  und  Briefe.  15 

Ludwig  yn. 

Bracke:  Lettre s  des  rois,  reines  et  autres  personnages  des  cours  de  France 
et  d'Angleterre  depuis  Louis  VII  jusqu'ä  Henri  IV,  tirees  des  archives  de 
Londres  par  Brequigny,  et  publiees  par  Champollion-Figeac,  T.  1, 
de  1162—1300,  Paris  1839;  T.  2,  de  1301—1515,  ebenda  1847,  in:  Collec- 
tion  de  docum.  ined.,  ser.  1,  T.  15. 

Epistolae  Ludovici  regis  VII  et  variorura  ad  eum,  569  Briefe,  in:  Duchesne, 
Hist.  Franc,  script.  6,  557. 

Ludovici  VII  regis  et  variorum  ad  eum  epistolae  500,  von  1137 — 1180,  in: 
Bouquet,  Recueil  16,  1. 

A.  Luchaire,  Histoire  des  institutions  monarchiques  de  la  France  sous  les 
Premiers  Capetiens  (memoires  et  documents).  Etudes  sur  les  actes  de  Louis  VII, 
Paris  1885;  enthält  S.  93:  Catalogue  analytique  des  actes,  798  Regesten  von 
1137  —  c.  1180;  S.  349:  Actes  inedits,  von  1137  —  c.  1180. 

Philipp  Angnst. 
Handschr.:   Cartularium  Philippi  Augusti,    saec.  13,    in  Paris,    Colb.  9852, 
Cart.  172. 
M.  Sa  liier,    Notice  dun  registre  de  Philippe-Auguste,  qui  est  conserve  dans 
la  bibliotheque  du  roi,  in:  Memoires  de  l'acad.  d.  inscript.,  Hist.,  T,  16,  165. 
Cartularium  Philippi  Augusti  regis,  saec.  14,  in  Rom,    Ottobon.  2796,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  309. 
Drucke:  L.  Delisle,    Catalogue  des   actes    de  Philippe  -  Auguste ,    Paris  1856, 
2236  Regesten  von  1180 — 1223  nebst  Appendix. 
Le  premier  registre  de  Philippe-Auguste.    Reproduction  heliotypique  du  ma- 

nuscrit  du  Vatican,  publie  par  L.  Delisle,  Paris  1883. 
Actes  inedites  de  Philippe-Auguste,  4  Nummern  von  1188 — 1216,  in:  Biblio- 
theque de  l'ecole  d.  chart.  37,  381. 

Ludwig  IX. 
Drucke:   Stilus  supreme   curie   parlamenti  per  quem  omnes  curie  reguntur  et 
gubemantur,  Correctus  a  Gull,  de  Brolio,  Paris  1515;  1530;  1549. 

Philipp  IV. 
Drucke:  Ordonnances  inedites  de  Philippe  le  Bei  et  de  Philippe  le  Long  sur 
la  police  de  la  peche  fluviale,  3  Nummern  von  1219—1317,  in:  Bibliotheque 
de  l'ecole  de  chart.  14,  43. 
VgL  Chartres. 

Karl  T. 
Drucke:  L.  Delisle,  Mandements  et  actes  divers  de  Charles  V  (1364—1380), 
Paris  1874,  1985  Nummern,  in:  Collection  de  docum.  in^d.,  ser.  1,  T.  43. 

Karl  Vn. 
Drucke:  Les   ordonnances  royaulx  des  feuz  roys  Charles  VII  et  VIII  de  ce 
nom  auec  Celles  du  roy  Loys  XII  (etc.)  Paris  s.  a. ;  1515;  1520  u.  ü. 
Texte  restitue  de  deux  diplomes  de  Charles  VII,  relatifs  ä  la  Pucelle,  von 

1429,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  15,  271. 
Vgl.  Poitiers. 


16  III.    Frankreich. 

Ludwig  XI. 

Drucke:  Correspondance  inedite  de  Louis  XI  avec  le  duc  de  Bretagne,  pu- 
blice par  P.  Raymond,  von  1463—1464,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist. 
de  France  1867,  2,  161. 

Karl  Tin. 

Drucke:    De  la  Tremoille,  Correspondance  de  Charles  VIII  et  de  ses  conseil- 

lers   avec  Louis  II   de    la    Tremoille   pendant  la  guerre   de  Bretagne  (1484), 

Paris  1875. 
L.  Delisle,   Once  lettres  inedites   de  Charles  VIII  ä  Louis   de  la  Tremoille, 

d'oct.  1487  ä  sept.  1488,  in:  Revue  de  Betragne,  1877,  avril. 
Epistolae  Galliae  regis  Caroli  VIII  et  Philipp!  electoris  archipalatini,  15  Briefe 

von  1497—1498,  in:  Ludewig,  Reliquiae  6,  96. 
Huit  lettres  originales  et  inedites  de  Charles  VIII,  Nantes  1857,  aus:  Revue 

des  provinces  de  l'ouest  1857,  67. 
C.  de  Cherrier,  Histoire  de  Charles  VIII  roi  de  France,  V.  1.  2,  Paris  1868, 

mit  Urkunden. 
Vgl.  Angers. 

Ludwig  Xn. 
Drucke:   Les   ordonnances   royaulx   nouuelleinent  publiees  a  Paris  de  par  le 

roy  Loys  Xlle  de  ce  nom,  Paris   1499,  s.  a.,  u.  ö. 


IV.   Specialgeschiclite. 


Abbeville. 
Handschr. :    A.  Ledieu,    Archives    d'Abbeville.     Inventaire    analytique   des   de- 

nombrements    de    seigneuries,    Amiens  1884,    aus:    La  Picardie,    März    und 

April  1884. 
Livre  blanc  und  livre  vert,  saec.  13,  in  Abbeville,  Stadtarchiv. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  d'emulation  d'Abbeville,  Abbeville  1833 — 1876. 
Charte s,  Ordonnances  (etc.)  concernant  l'histoire  municipale  d'Abbeville  et  du 

Ponthieu,   Urkunden  von  1184 — 1784,   in:  Thierry,  Recueil  d.  monum.  ined. 

T.  4. 
F.  B.  Louandre,  Les  mayeurs  et  maires  d'Abbeville  1184—1847,  Abbeville  1848. 
IL  Dusevel,    Quelques   documents   inedits  sur  Abbeville  et  ses  environs,    14 

Urkunden  von  1407  —  c.  1474,    in:    Memoires    d.  1.    soc.  d'emul.  d'Abbeville 

1861,  2,  191. 
Lettres  et  bulletins  des  armees  de  Louis  XI,  adressees  aux  officiers  munici- 

paux  d'Abbeville,  von  1463—1477,  ebenda  1836,  129. 
Ledieu,    Depenses  de  la  ville  d'Abbeville  ä  l'occasion  du  second  mariage  de 

Louis  XII,  in:  Bulletin  du  Comite  d.  trav.  histor.  1884,  Nr.  3. 

Abenon. 
Handschr.:   Cartulaire  du  prieure  de  St.-Barthelemi  d'Abenon,   saec.  15,   mit 
Zusätzen,  in  Paris,  lat.  11054. 


IV.    Specialgeschichte.  17 

Acey. 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  Accincti,  saec.  13,  in  Paris,  5683,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  328. 

St.-Acheal. 
Handschr.:    Cartularium  abbatiae  S.  Acheoli  juxta  Ambiauum,   189  Urkunden 
von  1087—1307,  in  London,  Addit.  15G04. 
Copie  de  l'abbaye  de  St.-Acheul-les-Amiens,   237  Urkunden  von  1093—1307, 

in  Amiens,  Archiv. 
61  Originalurkunden  von  1150 — 1449,  ebenda. 

Aci. 
Handschr.:  Cartulaire  du  pricure  de  St.-Nicolas,  Original  verloren,  Abschriften 
in  Paris,  Baluze  55  etc.,  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  525. 

St.-AflHque. 
Handschr.:    G.  Desjardins  et  H.  Affre,    Archives    de    l'Aveyron.     Inventaire 
des  archives  de  la  commune  de  St.-Affrique,  St.  Affrique  1869. 

A^de. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'eveche  dAgde,  1764,  in  Paris,  lat.  9999. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Agathensis,  29  Urkunden  von  848—1362,  in: 
Gallia  Christ.  6,  Instr.  311. 

Agen. 
Handschr.:   Inventaire  des  archives  de  la  ville  d'Agen,  in  Paris,  Bibliotheque 

nationale. 
Tholin,  Les  archives  de  l'hotel  de  ville  d'Agen,  in  Revue  de  l'Agenais  11, 

Nr.  2. 
Cartularium  ecclesiae  Agatensis,  ebenda,  Cartul.  20. 
Copies  de  quelques  documents  historiques,    in:    Champollion-Figeac,   Docum. 

histor.  ined.  1,  340. 
Drucke:    Instrumenta  pro  Aginnensi  ecclesia,    16  Urkunden  von  1083 — 1461, 

in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  427. 
A.  Magen    et    G.  Tholin,    Archives    municipales  d'Agen.    Cbartes.    Premiere 

Serie  (1189—1328),  Villeneuve-sur-Los  1876,  160  Urkunden. 
Tamizey    de    Larroque,     Documents    inedits    pour   servir    ä    Thistoire    de 

l'Agenais,  in:  Recueil  de  la  soc.  d'Agen  T.  4. 
Tholin,    Documents  inedits  pour  servir  ä  l'histoire  de  l'Agenais.    Dix  lettres 

du  roi  de  Navarre  Henry  IV,  in:  Revue  de  l'Agenais,  T.  10,  1883. 
Homagia    et    exercitus    regi    Angliae    debita    ratione    terrae    Agenensis,    in: 

Bouquet,    Recueil  23,  783;    französisch    in:    De   la  Rocque,    Traite    du    ban, 

preuves  21. 

St.-Agnan. 
Drucke:    H.  de  Fontenay,  Recherches  sur  les  actes  de  l'etat  civil  aux  14 e  et 
15e  siecles,  k  propos  d'un  registre  de  paroisse  de  l'an  1411    ^'l««  <»     Aji^uau 
et  de  Paray)  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  30,  54.*). 

Oe»terley,  Wegweiser.     II.  J 


18  III.    Frankreich. 

St.-Agonliii. 
Handschr.:    Cartulaire  de   St.  Agoulin,    saec.  14,    in  Paris,    Cartul.  37,    vgl, 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Aigle. 
Handschr.:  Extrait  du  cartulaire  de  T Aigle,  du  couvent  de  Chaise-Dieu,  71  Ur- 
kunden von  1132—1643,  in  Evreux. 

Aignes-Mortes. 
Handschr.:  Recueil  des  titres  et  actes  de  la  ville  d'Aigues-Mortes,  242  Urkun- 
den von  1248—1746,  in  Nimes. 
Drucke:  Vgl.  Psalmody. 

Ain. 
Handschr.:  Documents  divers  relatifs  ä  l'histoire  du  departement  de  l'Ain,  in: 

Cabinet  histor.  9,  Catal.  171. 
Drucke:  J.  duMarche,  Reproductions  photographiques  de  documents  originaux 

qui  reposent  aux  archives  de  l'Ain,  Lyon  1879,  12  Urkunden  von  1050 — 1530. 

Ainay. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Ainay,  saec.  XI,  in  Paris,  lat.  11027. 
Drucke:  A.  Bernard,  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Ainay,  Paris  1853,  201  Urkunden 
von  900 — 1050,  in:  Collection  de  documents  ined.,  Ser.  I,  T.  30. 

Aire  (Landes). 
Drucke:    Instrumenta  ad   ecclesiam   Adurensem  spectantia,    8  Urkunden  von 
1213—1270,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  183. 

Aire-sur-Ia-Lys. 
Drucke:    Recueil  de   chartes   en  langue  vulgaire  provenant  des  archives  de  la 
collegiale  de  St.-Pierre  d'Aire,    24  Urkunden  1241—1295,    in:    Bibliotheque 
de  l'ecole  d.  chart.  31,  260. 
J.  Rouyer,  Recherches  historiques  sur  le  chapitre  de  l'eglise  de  St.-Pierre  de 
l'Aire-sur-la-Lys,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  1.  Morinie  10,  65,  separat:  St.- 
Omer  1860,  mit  Urkunden  von  1075-1078. 
Dard,  Les  flefs  de  Beaulieu  et  de  Sergenterre  ä  Aire-sur-la-Lys,  Aire  1878. 

Aisnay. 
Handschr.:    Cartularium  Athanaci,  950—1032,   saec.  11,   in  Paris,  Cartul.  75, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Aisne. 
Handschr.:   Departement  de  1' Aisne,  Rapport,  in:  Champollion-Figeac,   Do- 
cum.  histor.  ined.  2,  1. 
Daras,  Rapport  sur  les  archives  historique  d'Aisne,  Laon  1850, 
Inventaires  commaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790,  Aisne, 

T.  1,  Laon  1874, 
Vgl  Oise. 


IV.    Specialgeschichte.  19 

Aix. 

Handschr.:  R ecueil  d' Actes  etc.  concernant  l'archeveche  d'Aix,  in  Marseille. 

Inveutaire   des  archives   du  chapitre   de  St.-Sauveur  d'Aix,  in  Aix,  vgl.  N. 
Archiv  d.  Gesellsch.  6,  187. 

R ecueil    de  bulles  et  priviieges   du   chapitre  de  St.-Sauveur  d'Aix,   18  Ur- 
kunden von  1462 — 1740,  in  Marseille. 

Cartulaire  de  la  cour  los  comptes  d'Aix,  ebenda. 
Drucke:  Instrumenta  ad  provinciam  Aqui-Sextiensem  pertinentia,  20  Urkun- 
den von  1000—1306,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  63. 

J.  Albanes,  luventaire  du  mobilier  et  des  livres  d'Avignon  Nicolai,  archeveque 
d'Aix  en  1413,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.,  1882,  Nr.  4. 

Derselbe,    Veute    du    mobilier  d'Avignon  Nicolai,    archeveque   d'Aix,   1443, 
ebenda  1884,  Nr.  1. 

Privileges,  franchises  et  immunites  concedees  par  les  rois  et  comtes  de  Pro- 
vence en  faveur  de  la  ville  d'Aix,  Aix  1620. 

Aizenay. 
Dmcke:  Asiniacum,  Urkunden  von  c.  1050—1251,  in:  Marchegay,   Cartulaires 
du  Bas-Poitou  66. 

Alaman. 
Drucke:  E.  Cabie  et  L.  Mäzens,   Un  Cartulaire  et  divers  actes  des  Alaman, 
des  de  Lautrec  et  des  de  Levis,   seigneurs  de  Castelnau-de-Bonafons,  Ville- 
neuve-sur-Vere,  Labastide-de  Levis  etc.,  13e  et  14e  siecles,  Paris  1883. 

Albi. 
Handschr.:  Inventaire  sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790. 
Viile  d'Albi,  Paris  1869. 
Cartulaire  du  chapitre  collegial  de  St.-Salvi,  d'Albi,  von  1348—1756,  in  AlM. 
Reconnaissances  du  chapitre  de  St.-Cecile  d'Albi,  652  Urkunden  von  1368 

—1699,  ebenda. 
Reconnaissances  des  Jacobins  d'Albi,  684  Urkunden  von  1403 — 1770,  ebenda. 
Dmcke:   Instrumenta  ad  ecclesiam  Albiensem  pertinentia,  24  Urkunden  von 
942—1356,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  1. 
E.  d'Auriac,  Histoire  de  l'ancienne  cathedrale  et  des  eveques  d'Alby,  Paris 
1858,  mit  Urkunden. 

Albigeois. 
Dracke:  P.  Roger,   Archives  historiques  de  TAlbigeois  et  du    pays    Castrais, 
Albi  1841. 
C.  Com'payre,   Etudes    historiques    et  documents   inedits  sur  l'Albigeois,   le 

Castrais  et  l'ancien  diocese  de  Lavaur,  Albi  1841. 
J.  J.  Barrau,  Nouveaux  documents  sur  l'histoire  de  France  aux  lle,  12e  et 
13e  siecles.    Uistoire  des  croisades  contre  les  Albigeois,  V.  I.  2,  Paris  1840. 
VgL  Tarn. 

Albret, 
Uaudschr.:  Documents  pour  scrvir  a  Thistoiie  de  la  inaisoii  (r\il)n>t.  in:    Ca,- 
binet  histor.  20,  Catal.  207. 

2* 


20  III-    Frankreich. 

AlenQon. 
Haudschr.:  Auszüge  aus   zwei  verlorenen  Cartularien  der  Grafschaft  Alen^on, 
verzeichnet  bei  Delisle,  Philippe-Auguste  525. 

Alet. 
Drucke:  Instrumenta  Electensis  ecclesiae,   20  Urkunden  von  823  —  1531,  in: 
Gallia  Christ.  6,  Instr.  101. 

Allier  s.  Moulins. 

Alpes,  Ilautes-. 
Handschr.:  Guillaume,   Note  sur  les   fortifications  des   Hautes-Alpes  au    14e 
siecle,  mit  6  Urkunden,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.  1884,  Nr.  3. 

Altayanx. 
Drncke:  A.  Leroux,  Documents  concernant  le  prieure  d'Altavaux,  1178 — 1695, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  archeoi.  du  Limousin  28,  241. 
Inventaire  des  reliques  du  prieure  d'Altavaux,  1181,  in:  Leroux,   Documents 
histor.  de  la  Marche  1,  83. 

Alzonne. 
Drucke:  Canton  d' Alzonne,  Urkunden  in:  Gartulaire  de  Carcassonne,  T.  1. 

St.-Amand. 
Handschr.:  A.  de  Barthelemy,  Le  cartulaire  de  la  commanderie  de  Si.-Amand, 
in :  Cabinet  histor.  28,  38. 

Amboise. 
Handschr.:    C.    Chevalier,    Inventaire    analytique    des    archives    communales 
d' Amboise  (1421 — 1789),  suivi  de  documents  inedits  ä  I'histoire  de  la  ville, 
Tours  1874. 
Drucke:  Titres  et  privileges  des  habitants  d' Amboise,  Amboise  1740. 

Inventaire    des   vieilles  armes  conservees  au   chäteau    d'Amboise,    1499,  in: 
Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  9,  412. 

Amiens. 
Handschr.:   Dusevel  et  Bigollot,    Rapport  sur  les  archives  et  les  bibliothe- 
ques  de  l'arrondissement  d' Amiens,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor. 
ined.  1,  430. 

Ueber   die  Repertorieu  des  Stadtarchivs,   vgl.  Thierry,  Monuments  1,  831, 
mit  Auszügen. 

Huit  cartulaires  de  l'eglise  cathedrale  d'Amiens,  von  1034 — 1578,  in  Amiens. 

Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Martin-aux-Jumeaux  en  la  ville  d'Amiens,  193 
Urkunden  von  1135 — 1254,  ebenda. 

Polypticum  Ambianense,  saec.  16,  in  Paris,  lat.  5218,  vgl.  Archiv  d.  Gesell- 
schaft 8,  329. 

Darsy,   Le  necrologe  de  l'eglise  d'Amiens,  Rapport,  Amiens  1881,  aus:  Bul- 
letin de  la  soc.  d.  antiq.  de  Picardie,  3  juillet  1881, 


IV.    Special  geschieh  te.  21 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Ambianensis,  82  Urkunden  von  c.  660—1715, 

in:  Gallia  Christ.  10,  Instr.  281. 
J.  M.  Mioland,  Actes  de  Teglise  d'Ainiens,   recueil  de  toiis  les  documents 

relatifs   ä  la  discipline  de  la  diocese,  de  Tan  811  ä  1848,  V.  1.  2,  Amiens 

1848—1849. 
J.  Garnier,  Denombrement  du  temporel  de  Teveche  d'Araiens,  en  1301,  in: 

Memoires  de  la  soc.  de  la  Picardie,  Ser.  II,  7,  107. 
Extrait  du  registre  aux  actes  du  chapitre  de  la  cathedrale  d'Amiens,  Amiens 

1856. 
J.  Garnier,  Inventaires  du  tresor  de  la  cathedrale  d'Amiens,  von  1347,  1419, 

1535  etc.,  in:  Memoires  de  la  soc.  de  la  Picardie  10,  229. 
Pieces  relatives  de  la  ville  d'Amiens,  depuis  l'an  1057  jusqu'  en  1789,  in: 

Thierry,   Recueil  des  monuments  inedits  de  l'histoire  du  tiers-etat,  T.  1—3, 

Paris  1850—1870. 
Dusevel,  Documents  relatifs  aux  anciens  rapports  des  Amienois  et  des  Bei- 
ges, in:  Compte  rendu  de  la  commiss.  histor.  4,  575. 
R.  de  Belleval,  Role  des  nobles  et  fieffes  du  baillage  d'Amiens,    convoques 

pour  la  guerre  le  25  aout  1337,  Amiens  1863. 

Amont. 

Handschr.:    Fiefs  du  bailliage  d'Amont  au  comte  de  Bourgogne,  89  Urkunden 

von  1406—1457,  in  Dijon. 
Drücke:  J.  Finot,  Affranchissements  inedits  de  la  main  morte  dans  le  bailliage 

d'Amont,  von  1200—1790,  in:  Bulletin  de  la  soc.  d'agriculture  de  la  Uaute- 

Saone,  1880. 

Andecj. 
Drucke:    Chartes  d'Andecy  (Marne),    18  Urkunden  von   1131—1254,   in:  Col- 
lection  d.  princ.  cartul.  de  Troyes  4,  259. 

St.-Andr6-lt'S-Aire. 
Drucke:  De  Brandt  de  Gala metz,  Le  prieure  de  St.-Andre-les-Aire,  ses  prieurs, 
son  temporel,  son  obituarie,  1202 — 1793,  St.-Omer  1885. 

St-Andr^-au-Bois. 
Handschr.:  Li  vre  rouge  de  St.-Andre-au-Bois,  von  1160 — 1664,  in  Arras. 

St-Andr^-eu-Gouffern. 
Handschr«:    Verzeichniss  der  Urkunden,   in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de 
Normandie  1,  407. 
Cartulaire  de  St.-Andre  de  Goufer,  saec.  13,  in  Caeu. 

Andres. 
Handschr.:   Terrier   de  l'eglise  et  abbaye  de  St.-Sauveur  d'Andres,    1480,   in 
(iuines. 

Augers. 
Handschr.:    C.  Port,  Inventaire  analytique  des  archives  anciennes  de  la  mairie 


22  III.    Frankreich. 

d' Angers,    suivi  de  tables  et  de  documents  inedits,    in:    Revue    de    TAnjou, 

ser.  III,  2,  489,  separat:  Paris  1861,  159  Urkunden  von  1379—1789. 
Derselbe,    Inventaire  des  archives  anciennes  de    l'höpital  St. -Jean  d' Angers, 

suivi  d'un  cartulaire  de  cet  IIotel-Dieu,  Angers  1870. 
Derselbe,  L'inventaire  et  le  chartrier  de  Fhopital  St. -Jean  d' Angers.     Lettre 

ä  M.  P.  Marchegay,  Angers  1877. 
Cartularium  monasterii  S.  Sergii  Andegavensis,  saec.  17,  in  Paris,  lat.  5445. 
Drucke:    Instrumenta    ecclesiae  Andegavensis,    24  Urkunden  von  769 — 1314, 

in:  Gallia  Christ.  14,  Instr.  143. 
Robert,    Recueil  des  Privileges  de  la  ville  et  mairie  d'Angers,   Angers  1748. 
Lecointot-Dupont,    Apurement    des   comptes   de  la  monnaie  d'or  fabriquee 

ä  Angers  1331  —  1333  et  ä  Montreuil-Ronnin  1337—1346,  in:  Archives  histor. 

du  Poitou  4,  235. 
Lettres    originales    des  rois   de  France   et  des   ducs  d'Anjou,  aux  maires  et 

echevins  d'Angers,  von  1488 — 1593,  in:  Revue  de  l'Anjou  5,  1,  333. 
Cartae    de    fortalicia  Andegavis    von    1232 — 1234,    in:    Marchegay,    Archives 

d'Anjou  2,  245. 
Cartae  de  rebus   abbatiae  Majoris    monasterii  in  Andegavis,    von  989—1700, 

ebenda  2,  1. 
C.  Port,    Cartulaire  de   Fhopital  de  St.-Jean  d'Angers,  Paris  et  Angers  1870, 

183  Urkunden  von  1166-1299. 
Vgl.  Savigny. 

Angles  s.  Chäteau-Bemard. 

Augonleme. 
Handschr.:    Cartularium  ecclesiae  Engolisraensis,  saec.  12,    in  Rom,  Ottobon. 

687,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  362. 
Cartulaire   de  l'eveque  d'Angouleme,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  13913. 
Cartulare  comitum  Pictaviensium  et  Engolismae,  saec.  17,  ebenda,  lat.  17089, 

und  17191. 
Cartae  Engolismenses   saec.  13,    in  Paris,    St.  Germ.  Fran^.,    Harl.  488,    vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8,  296;  331. 
Vgl.  Chälon-sur-Saone. 
Drucke:    Instrumenta    ad  Engolismensem   ecclesiam   spectantia,    19  Urkunden 

von  1021—1210,  in:  Gallia  Christ.  2,  Instr.  445. 
Les  Privileges,  franchises,  libertes,  immunites  et  Statuts  de  la  ville,  faubourgs 

et  banlieue  d'Angouleme,  Angouleme  1627;  1629. 
Acta    varia    de    dissidiis    inter    Robertum    episcopum    et    Hugonem    comitem 

Engolismensem  (1259),  in:  Marlene  et  Durand,  Collect,  ampliss.  7,  148. 
G.  Babinet  de  Rencogne,    Documents  paleographiques   et  bibliographiques 

extraits    des    archives    d'Angouleme,    in:    Bulletin  de   la  soc.  archeol.  de  la 

Charente,  ser.  4,  7,  391;  separat:  Angouleme  1873. 
Maracu,  Gerard,  eveque  d'Angouleme,  136  Urkunden,   in:  Bulletin  de  la  soc. 

archeol.  de  la  Charente,  ser.  4,  2,  1. 
Inventaire    des    meubles    de    Marguerite    de   Rohan,    comtesse    d'Angouleme 

(1497),  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  la  Charente  sec.  3,  2,  219. 
Vgl.  Angouleme  unter  England. 


IV.    Specialgeschichte.  23 

Angoumois. 
Uandschr«:    Docuraents   pour  servir  -k  Ihistoire  de  TAngouinois,   in:   Cabinet 

histor.  12,  Catal.  32. 
G.  B abinet  de  Rencogne,    Rapport  sommaire  sur  Tensemble  des  archives 

du  greffe  de  la  senechausse  et  siege  presidial  d'Angoumois,  in:  Bulletin  de 

la  soc.  archeol.  de  la  Charente,  ser.  3,  2,  8. 
Drucke:    P.  Marchegay,   Chartes  de  St.-Florent  pres  Saumur  concernant  l'An- 

gouraois,    13  Urkunden  von  1000—1271,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de 

la  Charente,  ser.  5,  1,  341. 
G.  Babinet  de  Rencogne,    Documents   historiques    sur   TAngournois,    von 

1362—1752,  ebenda,  ser.  4,  6,  953;  7,  413. 
Derselbe,   Roles  du  ban  et  arriere-ban  des  provinces  d' Angoumois  et  Sain- 

tonge,  1467;  1689  et  1758,  ebenda,  ser.  4,  1,  331. 
Derselbe,    Recueil  de  documents  pour  servir  ä  l'histoire  du  commerce  et  de 

Tindustrie  en  Angoumois,  1,  Foires  d' Angoumois,  Angouleme  1879. 
Vgl.  Poitou. 

Aniane. 
Handücbr.:  Chartes  et  diplomes  de  Tabbaye  de  St.-Sauveur  d' Aniane,  302  Ur- 
kunden von  777—1275,  in  Montpellier. 

Anjou. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  Thistoire  du  comte  d' Anjou,  in:  Cabinet 

histor.  23,  66;  135;  137;  177. 
Tresor  de  chartes.  Anjou.  Table  analytique,  107  Regesten  von  1199 —  saec.  14, 

in:  Marchegay,  Archives  d'Anjou  2,  152. 
Polypticum  Andegavense,  saec.  16,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 
Anjou,  Provence,  55  Urkunden  von  1385—1526,  in  Nanzig. 
Recherches    sur    les  cartulaires  d'Anjou,    in:  Marchegay,    Archives  d'Anjou 

1,  185. 
G.  M.  d'Espinay,  Les  cartulaires  Angevins,  etude,  Angers  1864. 
Ueber  Auszüge  aus  einem  verlorenen  Cartular,  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste 

526. 
Drucke:    Revue  historique  de  TAnjou  et  de  Maine  et  Loire,  T.  1—22,  Angers 

1852—1881.    Nouv.  serie  T.  1—8,  ebenda  1881—1884. 
P.  Marchegay,    Archives  d'Anjou,  recueil  de  documents  et  memoires  inedits 

sur  cette  province,  V.  1.  2,  Angers  1843 — 1849. 
J.  Sorin,  Etude  sur  les  archives  departementales  de  Maine-et-Loire.     Rapport 

sur  le  second  volume  des  Archives  d'Anjou  de  M.  P.  Marchegay,  Angers  1855. 
P.  Marchegay,  Notices  et  documents  historiques,  Angers  1857. 
P.  Marchegay  et  A.  Salmon,    Chroniques    et  autres  documents  concernant 

les  comtes  d'Anjou,  V.  1.  2,  Paris  1855—1856. 
P.  Marchegay,  Choix  de  documents  inedits  sur  l'Anjou,  Angers  1875. 
Derselbe,    Fascicule   de    documents    Angevins   (1030—1730),    Regesten,    in: 

Archives  histor.  de  l'Anjou  11,  30;  163;  291. 
Derselbe,    Chartes   angevines   des   11  e  et  12  e  siecles,   Regesten   von    1003 

—1198,  ebenda  16,  64. 


24  III.     Frankreich. 

Chartes  Angevines  des  11  e  et  12 e  siecles,    40  Urkunden,   in:    Bibliotheque 

de  l'ecole  d.  chart.  36,  381. 
Chartes  Angevines  en  langue  vulgaire,    29  Urkunden    von    1258—1275,    in: 

Revue  histor.  de  l'Anjou  2,  1;  200;  253;  381. 
A.  Joubert,    La  vie  privee  en  Anjou  au  15e  siecle,    d'apres  les  coraptes  in- 

edits  de  Guillaume  Tual,  1463 — 1466;  in:  Revue  de  l'Anjou,  N.  ser.  7,  175; 

251;  8,  114;  d'apres  les  archives  angevines  etc.  ebenda  8,  1. 
Abbatia    S.    Nicolai    Andegavensis,    3    Urkunden,    in:    Mönasticon    angl    2, 

1667,  1000. 
Barbier  de  Montault,    Extraits  de  testaments  angevins  des  14.,  15.  et  16. 

siecles,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.  1884,  Nr.  3. 
Vgl.  Grandmont. 

St.- Antonin  (Aveyron)  s.  Najac. 

St.- Antonin  (Tarn). 
Handschr.:  C.  Dumas  de  Rauly,  Inventaire-sommaire  des  archives  de  St.-An- 

tonin,  Montauban  1682. 
Drucke:  Dumas   de  Rauly,    Documents  inedits    sur  St.-Antonin  pendant  la 

guerre  de  cent  ans,    in:  Bulletin  archeol.   de  la  soc.  de  Tarn-et-Garonne  9. 

Nr.  4. 

St.-Antonin  (Vienne). 
Handschr.:  Privilegia  pontificia  concessa  monasterio  S.  Antonini  dioec.  Vien- 
nensis,  saec.  16,  in  Turin,  Bibl.  publ.  F,  IV,  21,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch. 
5,  28. 

Antony. 
Handschr.:  Cartulaire  d' Antony,  saec.  15,  in  Paris,  Archiv  L.  1040. 
Cartulaire  d'Antony  et  Verrieres,  saec.  17,  ebenda,  LL.  1074 — 1048. 

Apt. 
Handschr.:  Cartularium  Aptense,  in  Lyon  651,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  211. 

Cartulaire  de  l'eglise  d'Apt,  saec.  18,  in  Paris,  lat.  17778. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Aptensem  pertinentia,    20  Urkunden  von 
835—1407,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  73. 

Aqnitanien. 
Handschr.:  S.  Gascogne. 
Drucke:  J.  Bajole,  Histoire  d' Aquitaine,  Cahors  1644. 

Pippini  II  Aquitaniae  regis  diplomata,  in:  Bouquet,  Recueil  8,  355. 
Ludovici  Pii    regis  Aquitaniae    diplomata,    3  Urkunden    von   793 — 807,    in: 

Bouquet,  Recueil  6,  633. 
Pippini  fiiii  Ludovici  Pii  regis  Aquitaniae  diplomata,  22  Urkunden  von  818 

—838,  ebenda  6,  663. 
Pippini  II    regis  Aquitaniae   diplomata,    9  Urkunden  von  839—848,    ebenda 

9,  355. 
Guillelmi  V  ducis  Aquitaniae  epistolae  6,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  141,  832. 


IV.    Specialgeschichte.  25 

Jeanne  d'Arc. 
Handscbr.:  Documents  de  Jehanne  d'Arc,  in:  Cabinet  histor.  1,  69 f. 
Johannae  d'Arc  Gesta  et  processus,  in  Rom,   Christ,  regina  891;  948;  1916, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  319. 
Drucke:    E.  de  Bouteiller  et  G.  de  Braux,   La  famille  de  Jeanne  d'Arc,  do- 
cuments inedits,  Paris  1878. 
Le  tresor  anglais  ä  Paris  en  1431  et  le  proces  de  Jeanne  d'Arc,  4  Urkunden 

von  1429 — 1431,  in:  Memoires  de  la  soc.  histor.  de  Paris  5,  299. 
Texte    restitue   de   deux  diplomes  de  Charles  VII,    relatifs  k  la  pucelle,    von 

1429,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  15,  271. 
Fourniture    d'un   habillement  ä  Jeanne  la  Pucelle,   2  Urkunden   von    1429 

—  1430,  ebenda  6,  546. 
J.  Quicherat,  Nouveaux  documents  sur  Charles  VII  et  Jeanne  Darc,   Rouen 

1866. 
J.  Quicherat,  Proces  de  condamnation  et  de  rehabilitation  de  Jeanne  d'Arc 

dite  la  pucelle,  T.  1—5,  Paris  1841—1849. 
Vallet,    Proces  de  condamnation  de  Jeanne  Darc  dite    la   pucelle  traduit  du 
latin,  Paris  1867. 

Ardeche. 
Handsehr.:  Archives  du departement  de  1' Ardeche,  in:  Cabinet  histor.  4  Cat.  136. 

Ardenne. 
Handsehr.:  Verzeichniss  der  Urkunden  und  sonstigen  Archivalien,  in:  Memoires 
de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  7,  1. 
Cartulaire  de  l'abbaye  des  premontres  d' Ardenne,   588  Urkunden  von  1338 

—1640,  in:  Caen. 
Cartulaire  d'Ardenne,  28  Urkunden  von  1219—1555,  in  Alen^on. 

Ardenne». 
Handsehr.:  Senemaud,  Les  archives  des  Ardennes,  Mezieres  1864. 

Documents    pour   servir  ä  l'histoire  de  ce  departement,    in:    Cabinet  histor. 
Catal.  209. 

Arderon  s.  Mont-St.-Michel. 

Ardres  s.  Guines. 

Argel^s  s.  Collioure. 

AriYour. 

Handsehr.:  Cartularium  B.  Mariae  de  Ripatorio,  saec.  13,  in  Troyes,  Abschrift 
in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1228. 

Arlay. 
Handsehr.:    Cartulaire  des  sires  d'Arlay,    618  Urkunden  von   1202—1327,   in 
London,  Addit.  17305;  Abschrift  in  Paris,  Moreau  889;  1890. 

Arles. 
Handsehr.:  Laugier  de  Chartreuse,  Notice  de  quelques  documents  historiques 


26  ni.     Frankreich. 

tires    des    archives    de   la  ville  d'Arles,    von  1125 — 1481,    in:    Champollion- 

Figeac,  Docum.  histor.  ined.   1,  49. 
Cartulaires  de  Tarcheveche  d'Arles,  in  Marseille. 
Actes  concernant  l'archeveche  d'Arles,    saec.  18,    in  Arles,    vgl.  N.  Archiv  d. 

Gesellsch.  6,  189. 
Cartularium  Arelatense,  T.  1—3,  in  Aix,  vgl.  ebenda  6,  187. 
Cartulaire  de  l'eglise  d'Arles,  saec.  18,  in  Arles,  2229,  Urkunden  von  864— 

1724,  vgl.  ebenda  6,  189. 
Diplomata  Arelatensia,  von  1153 — 1357,  in  Paris,  Baluze  III,  I,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  325. 
Chartier  d'Arles,  302  Urkunden  von  1272—1446,  in  Nimes. 
Histoire  et  cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Cesaire    d'Arles,  in  Arles,  vgl.  N. 

Archiv  d.  Gesellsch.  6,  189. 
Cartulaires  de  l'abbaye  de  St.-Cesaire  d'Arles,  von  1149 — 1729,  in  Marseille. 
Cartulaires  de  l'abbaye  de  Montmajor  d'Arles,  von  1282 — 1709,  ebenda. 
Cartulaires  de  la  Ste-Trinite  ä  Arles,  von  1117—1563  und  von  1186—1701, 

in  Avignon. 
Drucke:   Instrumenta  ad  ecclesiam  Arelatensem  spectantia,  39  Urkunden  von 

896—1320,  in  Gallia  Christ.  1,  Instr.  93. 
Saxius,  Pontificium  Arelatense,  Aquis  Sextiis  1620;  auch  in:  Mencken,  Script. 

rer.  Germanic.  1,  107,  mit  Urkunden. 
Vgl.  Deutsches  Reich,  Burgund. 

Arleux. 
Handschr.:   R ecueil  d'actes  relatifs   ä  Arleux  et  au  chapitre   de  St.-Gery  de 
1293—1413,  in  Cambrai,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  200. 

Armagnac. 
Drucke:    Bourbon,   Notes   et  documents   extraits  des  archives  departementales 
(archives  de  la  maison  d'Armagnac)  saec.  XV,  in:  Bulletin  archeol.  de  Tarn- 
et-Garonne  1877,  Nr.  1. 
Lettres  de  Jeanne  d'Armagnac  et  de  Jean,  duc  d'Auvergne,  son  mari,  1374 

— 1384,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Tarn-et-Garonne  11,  2. 
E.  Wülcker,  Urkunden  und  Schreiben  betreffend  den  Zug   der  Armagnaken 
(1439 — 1444),  in:  Neujahrsblatt  d.  Vereins  f.  Gesch.  und  Alterth.  zu  Frank- 
furt 1873. 

Armagnac-Fezensaguet. 
Drucke:  P.  Durrieu,  Documents   relatifs  ä  la  chute  de  la  maison  d'Armagnac- 
Fezensaguet,  Paris  et  Auch  1883,  30  Urkunden  von  1392—1462,  in:  Archi- 
ves histor.  de  la  Gascogne  T.  2. 

Arnaud. 
Drucke:   Arnaud,   Recherches   et   documents    sur  la  famille  Arnaud  de  Forcal- 
quier,  depuis  le  milieu  du  14.  siecle,  jusqu'en  1883,  T.  1,  Marseille  1884. 

Arrouaise. 
Drucke:  Gosse,  Histoire  de  l'abbaye  d'Arrouaise,  Lille  1786,  mit  Urkunden. 


IV.     Specialgeschichte.  27 

Arvert. 
Drucke:  Charles  du  prieure  conventuel  de  Notre-Dame  de  la  Garde  en  Arvert, 
diocese  de  Saintes,  73  Urkunden  von  1195—1342,  in:  Gracilier,  Cartulaires 
de  la  Saintonge  T.  1. 
Vel.  Marennes. 

Aspremont  (Ilautes  Alpes). 
Haiidschr.:  Cartularium  S.  Mariae  super  Asperum  raontem,  saec.  15,  in  Paris, 
Orat.  51. 
Cartularium  B.  Mariae  de  Valle  subtus  Asperum  montem,  saec.  15,  ebenda, 
Notre-Dame  51,  vgl.  Archiv  d.  Gescllsch.  8,  301. 

Aubagne  s.  Marseille. 

Aube. 
Handschr.:  Departement  de  l'Aube,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 

histor.  ined.  1,  4. 
A.  Vallet  de  Viriville,  Les  archives  historiques  du  departement  de  TAube  et 

de  Tancien  diocese  de  Troyes  depuis  le  Vlle  siecle  jusqu'ä  1790,  Troyes  1841. 
H.  d'Arbois  de  Jubainville,  Inventaire  sommaire  des  archives  departemen- 

tales  anterieures  ä  1790.    Aube.    Archives  civiles,   Ser.  C.  D.,  Troyes  1864; 

Archives  ecclesiastiques,  Ser.  G,  T.  1,  1,  ebenda  1873. 
Derselbe,  Les  archives  du  departement  de  TAube  et  le  tableau  general  nu- 

merique    par   fonds  des    archives    departe mentales  anterieures  a  1790,    Pa- 
ris 1863. 
Derselbe,  Voyage  paleographique   dans   le  departement  de  FAube.     Rapport 

sur  une  inspectiou  faite  en  1854  dans  les  archives   communales  et  hospita- 

lieres  du  departement.  Troyes  1855. 
Drucke:    fl.    d'Arbois    de   Jubainville,    Deux    diplomes    carloviugiens    des 

archives  de  TAube  (883  und  892,  Nogent-le-Rotrou  1878. 
Derselbe,  Les  archives  du  departement  de  l'Aube,  19  Urkunden  von  c.  1077 

— 1268,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  24,  449. 
VgL  Moleme. 

Anbenas. 
Handschr.:  Cartulaire  des  Cordeliers  d'Aubenas,    152  Urkunden  von  1294— 
1671,  in  Privas. 
Cartulaire  des  Dominicains  d'Aubenas,  149  Urkunden  von  1264—1781,  ebenda. 

Anbepierre. 
Haiidschr.:   Copie  des   titres  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  d'Aubepierre,   99  Ur- 
kunden von  1154—1687,  in  Gurret. 

Aaberive. 
Handschr«:  Cartulaires  de  Tabbaye  d'Auberive,  330  Urkunden  von  1135—1216, 
und  320  Urkunden  von  1135—1666,  in  Chaumont. 

Anbignac 
llandschr.:  Inventaire  des  titres  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  d'Aubignac,  300 
Urkunden  von  1165—1639,  in  Guuret. 


28  III.     Frankreich. 

Aubignä. 
Handschr.:  F.  Leglay,  Inventaire-sommaire    des  registres  de  Petat  civil  aate- 
rieures  ä  1790,  des  paroisses  d'Aiibigne,  Coulonge,  Lavernat,  Sarce,  Vaas  et 
Verneil-le-Chetif,  Le  Mans  1884. 
Cartulaire  du  prieure  d'Aubigne,  von  1137 — 1309,  in  Arras. 

St.-Aubin  s.  Quevneville. 

St.  ■  Aubin  ■  des  -  Bois. 

Drucke:    Chartes  de  l'abbaye  de  St.-Aubin  des  Bois,    353  Urkunden  von  1159 

— 1667,  in:  Geslin  et  Barthelemy,  Anciens  eveches  de  Bretagne  3,  34f. 

Aubrac. 
Handschr.:  Livre  des  transactions  de  l'abbaye  d'Aubrac,  27  Urkunden  von  1361 
— 1459,  in  Rodez. 

Auch. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiara  Ausciensem  spectantia,    30  Urkunden  von 
982—1197,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  159. 
Brugeles,  Chroniques  ecclesiastiques  du  diocese  d'Auch,  Toulouse,  1746,  mit 
Urkunden. 

Auchy-les-Moines. 
Handschr.:    Cartulaire  de  l'abbaye  d' Auchy-les-Moines  pres  Hesdin,  von  1079 
— 1388,  in  Arras. 
Urkunden  der  Abtei,  ebenda. 
Drucke:  Betencourt,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Silvin  d'Auchy,  s.  1.  et  a. 
Cardevacque,  Histoire   de  l'abbaye  d'Auchy-les-Moines,  Arras  1875,  mit  Ur- 
kunden. 

Aude. 
Handschr.:  Departement  de  l'Aude,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  1,  21. 
G.  Mouynes,  Inventaire  sommaire  des  archives  departementales  d'Aude.  Archi- 
ves  civiles  T.  1,  Paris  1864. 

Aulne. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Alnia,  in  Paris,  Supplem.  lat.  1029,   vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  329. 

Anmale. 
Drucke:    Sennichon,   Histoire  de  la  ville  d'Aumale,    T.  1.  2,    Paris  1862,  mit 
Urkunden. 
Abbatia  S.  Martini  de  Alceio,  2  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  999. 

Annay. 
Handschr.:  Verzeichniss  der  Urkunden  und  sonstigen  Archivalien  in:  Memoires 
d.  1.  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  46. 
Copies  des  titres  d'Aunay,    Mateigne  et  Maubuisson,   77  Urkunden  von  1241 
—1742,  in  Versailles. 


IV.    Specialgeschichte.  29 

Aniieau. 
Drucke:    Compte    des  recettes  et  depenses  de  la  chätellenie  d'Auneau  (1416), 
in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  d'Eure-et  Loire  1,  282. 

Anuls. 
Drucke:  P.  Marchegay,  Documents  originaux  et  inedits  sur  TAunis  et  la  Sain- 
tonge,    St.  Jean  d'Angely,  Les-Roches-Baritaud  1877,    aus:    Chronique  Cha- 
rentaise  1876—1877. 
Chartes  de  Fontevraud  coneemant  l'Aunis  et  la  Rochelle,   von    1224—1250, 

in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  132;  321,  separat:  Paris  1858. 
A.  Bardonnet,  Le  terrier  du   grand  fief  d'Aulnis,  texte  fran^ais  de  1246,  in: 

Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  TOuest  38,  55. 
Vgl.  Charente-Inferieure  und  Saintonge. 

Aureil. 
Handschr.:  Titres  d'Aureil,  von  1075—1724,  in  Limoges. 

Aurillac. 
Handschr.:  Inventaire  des  titres  de  la  ville  d' Aurillac,  in:  Bouillet,  Tablettes 
historiques  d'Auvergne  2,  247. 

Antun. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Martini  Eduensis,  1462,  in  Paris,  lat.  5422. 

Cartularium  S.  Symphoriani  in  suburbio  Heduorum,    in  Paris,  Bouhier  127, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  286;  Abschrift  ebenda,  lat.  12824. 
Ueber    Auszüge    aus    zwei    verlorenen    Cartularien    vgl.    Delisle,    Philippe- 
Auguste  527. 
Pouille  du  diocese  d'Autun,  in  Lyon. 
Drucke:    Memoires    de  la    societe    Eduenne,    Autun    1844;    Ser.  II,    T.   1—8, 

ebenda  1872-1879. 
Instrumenta  ad  ecclesiam  Eduensem  spectantia,  76. Urkunden  von  696—1653, 

in:  Gallia  christ.  4,  Instr.  39. 
A.  de  Charmasse,    Cartulaire    de    l'eveche    d'Autun    connu  sous  le   nom  de 

cartulaire  rouge,  Autun  1880,  von  c.  1100—1300. 
A.  de  Charmasse,   Cartulaire  de  l'eglise  d'Autun,    V.  1.  2,    Paris  et  Autun 

1865,  von  677—1299. 
-  E.  Picard,  Compte  de  la  gruerie  des  baillages  d'Autun  et  de  Montcenis  pour 

l'annee  1419,  in:  Memoires  de  la  soc.  Eduenne  6,  217. 
A.  de  Charmasse,    Comptes  de    la  vierie    d'Autun  de  1433  k  1439,    ebenda, 

N.  S.  5,  233. 
liulliot,   Jehan  Drouhot,    eure  de  St.-Quentin,    chanoine    de  la  collegiale  de 

Notre-Dame-du-Chastel    d'Autun,    et  ses  fondations,    mit    13  Urkunden,    in: 

Memoires  de  la  soc.  eduenne,  N.  Ser.  T.  10. 
Bulliot,  Essai  historique  sur  l'abbaye  de  St.  Martin  d'Autun,  T.  1.  2,  Autun 

1849;  T.  2  enthält  den  Abdruck  des  Codex  Paris,  lat.  5422. 

AuTcrgne. 
Handschr.:    Documents    pour    servir  :\  Thistoire  de  l'Auvergne,    in:    Cabinet 
hi-stor.  7,  Catal.  7Gf.;  10,  CataL  72;  11,  CaUl.  122. 


30  III.     Frankreich. 

Inventaire  des  titres  et  pieces  du  tresor  des  chartes  pour  servir  ä  l'histoire 

de  l'Auvergne,  ebenda  6,  Catal.  74;  7,  Catal.  158. 
Drucke:    Ch.  Justel,   Histoire  generale  de   la  raaison  d'Auvergne,    Paris  1645, 

mit  Urkunden  ohne  chronologische  Ordnung. 
Bai  uze,  Uistoire  generale  de  la  raaison  d'Auvergne,    T.  1.  2,  Paris  1708,  mit 

ürkundenbuch  von  849—1698. 
J.  B.  Bouillet,   Tablettes  historiques  sur  l'Auvergne,  V.  1—8,  Clermont-Fer- 

rand  1840—1847. 
A.  C.  Chaix   de  Lavarene,    Monuraenta    pontificia    Arverniae    decurrentibus 

9°,  10°,  IP,  12°  saeculis.     Correspondance    diplomatique  des  papes  concer- 

nant  l'Auvergne  depuis  le  pontificat  de  Nicolas  I  jusqu'ä  celui  d'Innocent  III, 

Clermont-Ferrand  1880,    242  Urkunden   und  Regesten  von  862—1196  nebst 

Appendix. 
F.  Boy  er,    Documents    inedits  sur  l'histoire  d'Auvergne  I.     Accord,  27  Nov. 

1360,  Clermont-Ferrand  1878. 

Auxerre. 
Handschr.:    Notice    sur   les    archives  du  departement    d' Auxerre,   in:    Cabinet 

histor.  2,  Catal.  12. 
Recueil  de  chartes  sur  les  comtes  d'Auxerre,   26  Urkunden  von  1000—1257, 

in  Auxerre. 
Fragment  du  cartulaire  du  chapitre  St.-Etienne  d'Auxerre,  10  Urkunden  von 

1291—1230,  ebenda;  Abschrift  in  Paris,  Gaignieres  180. 
Necrologium    Altissiodorense,    saec.  11,    in  Paris  5253,   vgl.   Archiv  d.  Ge- 

sellsch.  7,  58;  ein  zweites  ebenda.  Res.  St.-Germ.  113,  vgl.  ebenda  8,  319. 
Fiefs  du  comte  d'Auxerre,  92  Urkunden  von  1221—1567,  in  Dijon. 
Cartae  regum  et  imperatorum  de  l'abbaye    St.-Germain  d'Auxerre,   23  Urkun- 
den von  835 — 1210,  in  Auxerre. 
Cartularium    S.   Germaui  Autissiodorensis,    saec.  13 — 16,  in    Auxerre    142, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  422. 
Cartulaire  du  prieure  St.  Gervais  d'Auxerre,  15  Urkunden  von  1146 — 1508, 

ebenda. 
Petit    cartulaire    de    l'abbaye    St.-Julien    d'Auxerre,    14  Urkunden  von  634 

— 1291,  ebenda. 
Fragmentum  necrologii  S.  Petri  Autissiodorensis,  saec.  15,  ebenda  150,  vgl. 

N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  422. 
Necrologium  Autissiodorense,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  5245. 
Drucke:  Lebeuf,  Memoires  concernant  l'histoire  d'Auxerre,  T.  1.2,  Paris  1743, 

nouv.  edit.  par  Challe  et  Quantin,  T.  1 — 4,  Auxerre  et  Paris  1848 — 1855. 
Instrumenta   ecclesiae  Autissiodorensis,    149  Urkunden  von  864—1634,    in: 

Gallia  Christ.  12,  Instr.  97. 
Necrologium  Autissiodorense,  in:  Martene,  Collect,  ampliss.  6,  685;   Lebeuf, 

Memoires  d'Auxerre,  2,  Append.  246. 
Vgl.  Yonne. 

Auzance. 
Drucke:  Documents  concernant  la  seigneurie  d'Auzance,    pres  Poitiers,    4  Ur- 
kunden von  1434 — 1472,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  7,  364. 


IV.    Specialgeschichte.  31 

J.  G au t hier,  Inventaire  des  arraures  de  joute,  de  guerre  et  de  toumoi  du 
comte  d'Auxerre,  Jean  de  Chalon,  1333,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav. 
histor.  1883,  Nr.  1. 

Pouille  du  diocese  d'Auxerre,  saec.  15,  in:  Lebeuf,  Mem.  conc.  l'hist.  d'Auxerre 
2,  197. 

Quant  in,  Le  comte  d'Auxerre  au  15  siecle,  mit  zahlreichen  Rechnungsaus- 
zügen, in:  Soc.  d.  Sciences  histor.  de  l'Yonne  35,  1882. 

Ayallon. 

Uandschr.:    Maillard  de  Chambure,    Rapport   sur   les  archives  et  la  biblio- 

theque  d'Avallon,  in:  Ghampollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  451. 

Ayant-Garde  s.  Morley. 
AYaryille. 
Handschr.:  Liber  de  Avarvilla,  150  Urkunden  von  1194—1491,  in  L6. 
Registre  des  fieux  d'Avarville,  36  Urkunden  von  1279 — 1403,  ebenda. 

Ayenay. 
Drncke:    L.  Paris,    Histoire    de    l'abbaye  d'Avenay,    V.  1.  2,    Paris  1879,    mit 
115  Urkunden  von  1050—1305,  und  424  Excerpten  von  1346—1792. 

Avesnes. 
Dmcke:  Ch.  d'IIericourt,  Titres  de  la  commanderie  de  Haute-Avesnes  anterieurs 
ä  1312,  Arras  1878,  38  Urkunden. 

Aveyron. 
Handschr.:    Departement    de    1' Aveyron,    Rapports,    in:    Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  455;  2,  9;  3,  1. 
Inventaire  sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790.    Avey- 
ron.    Archives  civiles.     T.  1.     Paris  1866. 
Vgl.  St.-Affrique  und  Rodez. 

Ayignon. 
Handschr.:    Cartulaires  de  l'archeveche  d'Avignon,   1  —  8,  von  1046—1759,  in 
Avignon,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  282;  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  210. 

Chartier  d'Avignon  et  Sorgues,  268  Urkunden  von  1274—1698,  in  Nimes. 

Liber  et  copia  instrumentorum  de  Teglise  collegiale  de  St.-Agricol  d'Avignon, 
von  1227     1331,  in  Avignon. 

Cartulaire  de  l'abbaye  des  Benedictins  de  St.-Laurent  d'Avignon,  159  Urkun- 
den von  1203—1606,  ebenda. 

Cartulaire  de  l'eglise  collegiale  de  la  Madelaine  d'Avignon,  264  Urkunden 
von  1405—1615,  ebenda. 

Copia  acquisitionum  de  l'eglise  collegiale  de  St.-Pierre  d'Avignon,  54  Urkun- 
den von  1353—1357,  ebenda. 

Cartulaire  des  Celestins  d'Avignon,  193  Urkunden  von  1272—1606,  ebenda. 

Cartulaire  des  Cordeliers  d'Avignon,  61  Urkunden  von  1241  —  1690,  ebenda. 

Bullarium  super  privilegiis  universitatis  Avenionis,  49  Urkunden  von  1303 
—  1503,  ebenda. 

Vgl.  Venaissin. 


32  ni.    Frankreich. 

Drucke:    Instrumenta   ad    ecclesiam  Avenionensem   spectantia,    28  Urkunden 

von  433—1428,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  137. 
S.  F.  Castrucci,  Istoria  della  cittä  d'Avignone  e  del  contado  Venesino,  T.  1. 

2,  Venezia  1678. 
Bullarium    civitatis    Avenionensis    seu   bullae    ac    constitutiones    apostolicae 

summorum  pontificum  et  diploraata  regum,  continentia  libertates,  immunitates 

et  jura  inclytae  civitatis  et  civium  Avenionensium,  Lugduni  1657. 
V.  Laval,    Cartulaire   de  l'universite  d'Avignon  (1303—1791),    Avignon  1884, 

80  Urkunden. 
Vgl.  Dauphine. 

Ayor. 
Haudschr.:    G.  Yignat,    Note  sur  les  archives   seigneuriales  d'Avor   et  Farges 
en  Septanie,  Paris  1878. 

AvrainTille. 
Handschr.:  Cartulaire  d'Avrainville,  Abschrift  vnn  1754,  in  Paris,  Archiv  LL, 
1044—1045. 

Ayranches. 
Handschr.:    Lemaistre,    Archives  de  l'ancien  eveche  d'Avranches,    in:    Cham- 
pollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  349. 
Liber  viridis  ecclesiae  cathedralis  Abrincensis,  1240,  in  Avranches  194. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  d'Avranches,  T.  1 — 5,  Avranches  1842 — 1882. 
Instrumenta  ecclesiae  Abrincensis,    24  Urkunden  von  965 — 1650,  in:  Gallia 
Christ.  11,  Instr.  105. 

Azincourt. 
Drucke:    The  roll    of  the   men-at-arms   in  the  English  army    at    the    battle    of 
Agincourt,  edited  by  N.  iL  Nicholas,  London  1832. 
J.  Hunter,  List  of  the  Commanders  of  the  army  at  Agincourt,  London  1850. 

B. 

Bacqueville-en-Caux. 
Drucke:  Sauvage,  Les  chartes  de  fondation  du  prieure  de  Bacqueville-en-Caux, 
Ronen  1884. 

Bagneux. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Bagneux,  saec.  15—16,  in  Paris,  Archiv  LL,  1027. 

Bagneres  de  Bigorre. 
Handschr.:  De  la  Greze,  Rapport  sur  les  archives  de  Bagneres  de  Bigorre,  in: 
Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  3,  393. 

Baigne. 
Drucke:  Cholet,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.  Etienne  de  Baigne  (en  Saintonge), 
Niort  1868,  552  Urkunden  von  996—1247. 


IV.    Specialgeschichte.  33 

BaiuTille. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Bainville  et  Chatel-sur-Moselle,  164  Urkunden    von 
1217—1608,  in  Nanzig. 

Bajonne. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiain  Bajonensem  spectantia,   5  Urkunden  von 
1227,  in    Gallia  hist.  1,  Instr.  200. 

Bar-snr-Anbe. 
Bracke:  D'Arbois  de  Jubainville,  Histoire  de  Bar-sur-Aube  sous  les  comtes  de 
Champagne  (1077  —  1284),  Paris  1859,  mit  Urkunden. 

Bar-Ie-Dac. 
Handschr.:  Cartulaire   du  comte  de  Bur-le-Duc,  saec.  13,  in  Paris,  fr.  11853; 
zwei  andere,  saec.  15,  ebenda,  Lorraine  718;  719. 
Vgl.  Dreux. 

Bar-le-R^gulier. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieurö  d'Augustins  de  Bar-le-Regulier,  249  Urkun- 
den von  1209—1536,  in  Dijon. 

Bar-sar-Seine. 
Handschr.:  Inventaire-sommairc  des  archives  communales  anterieures  k  1790. 
Bar-sur-Seine.     Bar-sur-Seine  1864. 
Cartulaire   des  Triiutaires  de  Bar-sur-Seine,  Abschrift,  in  Paris,  Archiv  LL, 
1555.  '^ 

Barbe. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  l'ile  de  Barbe,  68  Urkunden  von  1200 

—  1367,  in  Lyon. 

Vgl.  Savoia  unter  Italien. 
Drucke:  Laboureur,  Les  majeurs  de  Tabbaye  royale  de  l'isle  Barbe,  T.  1.  2, 
Paris  1681. 

St.-Barbe. 
Handschr.:   Prieure   de  Ste-Barbe  (en  Auge)  ou  de  St.-Martin  d'Ecajeul,  Ver- 

zeichniss  der  Urkunden  und  sonstigen  Archivalieu,  in:  Mömoires  de  la  soc. 

de  antiq.  de  Normandie  7,  92. 
Drucke:  Cartulaire  du  prieure  de  Ste-Barbe-en-Auge,  282  Urkunden  von  1395 

—  1618,  in  Caen. 

Barbeanx. 
Handschr.:   Cartuiarium  monasterii   de  Barbellis  (Barbeaux),   in  Paris,  5466, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 
Cartuiarium  saec.  13,  ebenda,  Cartul.  204  (lat.  10923). 
Abschriften  ebenda,  Gaignieres  189. 

Barbentane. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Barbentane,  von  1238—1551,  in  Avignon. 

Üestcrley  .  Wegweiser,     II.  3 


34  lil-     Frankreich. 

Barbery. 
Handschr.:  Abbaye  de  Barberie  ou  Barbery,    Verzeichniss  der  Urkunden  in: 
Memoires  d.  1.  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  140. 
Quaedam  ad  abbatiam  Barberiensem  spectantia,  in  Paris,  Suppl.  1029,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Barbezienx. 
Handschr.:  Cartulaire  du   prieure  de  Barbezieux,  saec.  12,  in  Paris,  Archiv 
LL,  1419. 

Baroville. 
Handsclir.:   Recueil  de  titres  concernant  la  seigneurie  de  Baroville.    32  Urkun- 
den von  1196—1611,  in  Troyes. 
Vgl.  Morvaux. 

Barre. 
Handschr.:  A.  Richard,   Archives   seigneuriales  du  Poitou.     Inventaire  analy- 
tique  des  archives  du  chäteau  de  la  Barre,  Niort  1869. 

BataiUe. 
Handschr.:  Seigneurie  de  la  BataiUe  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  115  Urkunden 
von  1393—1774,  in  Poitiers. 

Basse-Fontaine. 
Drucke:    Lalore,  Cartulaire  de  l'abbaye    de  Basse-Fontaine,   Paris  1878,  in: 
Collection  des  principaux  cartulaires,  T.  3,  119  Urkunden  von  1143  — 1297. 

Bassee. 

Handschr.:    C.  Dehaisnes,    Inventaire-sommaire   des  archives  communales   de 

la  ville  de  la  Bassee  (depart.  du  Nord)  anterieures  ä  1790,  Lille  1881. 

Baugency. 

Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  de  Baugency,  154  Urkun- 
den von  1126—1316,  in  Orleans. 

Drucke:  G.  Vignat,  Collection  des  cartulaires  du  Loiret.  Cartulaire  et  histoire 
de  Tabbaye  de  Notre-Dame  de  Baugency,  Orleans  1879,  154  Urkunden  von 
c.  1104—1316. 

Baux. 
Handschr«:  L.  Barthelemy,   Inventaire   chronologique  et  analytique  des  char- 
tes  de  la  maison  de  Baux,  Marseille  1882. 
Cartulaire  du  prieure  des  Baux,  von  1296 — 1781,  in  Avignon. 
Drucke:  A.  Darcel,  Inventaire  du  chäteau  des  Baux,  1420,  in:  Revue  des  soc. 
sav.  d.  depart.,  ser.  6,  1,  Juli. 

Baye. 

Drucke:  J.  de  Baye,  Baronnie  de  Baye,  Documents  historiques,  Chälons  1884. 

Bayeux. 
Handsclir.:    Eveche    et  chapitre  de   Bayeux,    Verzeichniss  der  Urkunden  und 


IV.    Specialgeschichte.  35 

sonstigen  Archivalien,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  179; 
vgl.  Chainpollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  351. 
Tresor  des  chartes  de  Bayeux,  ebenda  8,  425. 
Li  vre  noir,  saec.  13,  in  Bayeux,  Kapitelsbibliothek;  Auszüge  in:  Archives  du 

Calvados  2,  435. 
Pouille  du  diocese  de  Bayeux,  im  Livre  Pelut,  ebenda. 
Cartulariura   decani  et  capituli  de  Beiocis,  Cod.  Cheltenham  21709,  vgl.  N. 

Archiv  d.  Gesellsch.  4,  608. 
Cartulariura  S.  Victoris  Baiocensis,  saec.  14,  in  Paris,  Cartul.  177. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Bajocensis,  46  Urkunden  von  1066  —  1531,  in: 
Gallia  christ.  11,  Instr.  69. 
Auszüge    aus    dem   Pouille   des    Pelut,   in  Beziers,   Histoire  de   la   ville   de 
Bayeux,  1773. 

Bayonne. 
Haudschr.:  Cartulaire  de  Bayonne,  von  980-1310,  in  Pau. 
Drucke:    Balasque,    Etudes    historiques    sur   la    ville    de    Bayonne,    T.   1-3, 
Bayonne  1862,  mit  Urkunden. 

Bazas. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Vasatensera  pertinentia,  11  Urkunden  von 
1087-1124,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  187. 

Bazoche. 
Haudschr.:   Documents   pour   servir  ä  l'histoire   de  la  Bazoche,    in:  Cabinet 
histor.  12,  Catal.  110. 

Bearu. 
Haudschr.:  Cartulaires  de  Bearn,  in  Pau. 

J.  Perron,  Archives  de  Bearn  et  Navarre.     Chartes  historiques,  Pau  1857. 
Drucke:  Revue  historique  du  Bearn  et  de  la  Navarre,  T.  1,  Bayonne  1882. 
P.  de  Marca,  Histoire  de  Bearn  contenant  l'origine  des  rois  de  Navarre,  Paris 

1640,  mit  Urkunden. 
P.  Raymond,    Moeurs  Bearnais  (1335  a  1550),    extraits  des  minutes  des  no- 

taires  du  departement  des  Basses-Pyrenees,  Bordeaux  1873. 
Derselbe,  Roles  de  Tarmee  de  Gaston  Phoebus  comte  de  Foit  et  seigneur  de 
Bearn  (1376—1378),  Bordeaux  1872. 

Beaucaire. 

Haudschr.:    Chartier  de  Beaucaire,  224  Urkunden  von  1271—1466,  in  Nimes. 

Beaufroiniont  s.  Trongnon. 

Beaugerais. 

Haudschr.:  Titres  de  Tabbaye  de  Beaugerais,  in  Paris,  Cartul.  12,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  329. 

Beanjeu. 
Drucke:  M.  C.  Guigue,  Cartulaire  de  Teglise  cnllögiale  Notre-l)ame  de  Beanjeu, 
Lyon  1864,   30  Urkunden  von  1070—  c.  1170  und  Appendix  von  9  Urkun- 
den von  c.  990—1198. 

3» 


36  III.     Frankreich. 

Beanjolais. 
Drucke:  Documents  pour  servir  ä  Fhistoire  du  Beaujolais.    Extrait  des  archives 
du  chäteau  de  Rochefort,  Lyon  1878. 
Vgl.  Lyonnais. 

Beaulien  (Aube). 
Dracke:    Chart  es  de  Beaulieu  (Aube),    38  Urkunden  von  1112-1297,  in:  Col- 
lection  des  principaux  cartulaires  de  Troyes  4,  272. 

Beaulieu  (Limousin). 
Handschr.:    Privilegia  abbatiae  Belliloci  a  817  et  alia,    in  Paris,  Bouhier  30, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  285. 
Copie  du  cartulaire  de  l'abbaye    de  Beaulieu-en-Limousin,    saec.  17,   ebenda 
lat.  12858. 
Drucke:    M.  Deloche,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Beaulieu  (en  Limousin),  Paris 
1859,  196  Urkunden  von  823—1204,  in:  Collection  de  docum.  ined.  I,  T.  35. 

Beaulieu,  Grand-. 
Handschr.:  Cartulaire  noir  ou  du  Grand-Beaulieu,  in  Chartres,  Hist.  du  pays  44. 
Redditus  Belliloci,  Urkunden  von  1147 — 1257,  und  Supplement  du  cartulaire 
rouge,  92  Urkunden  von  1147 — 1257,  nebst  Copie,  in  Chartres. 

Beaulieu  s.  Aire-sur-la-Lys. 

Beaunianoir. 
Drucke:    H.  L.  Bordier,  Philippe  de  Remi,  sire  de  Beaumanoir,  38  Urkunden 
von  1222 — 1692,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  l'Oise  7,  144. 

Beaumont  (Auge). 

Handschr.:    Prieure  de  Beaumont  (en  Auge),    Verzeichniss   der  Urkunden,   in: 
Memoires  de  la  soc.  des  antiq.  de  Normandie  7,  233. 

Beaumont-sur-Oise. 
Handschr.:  Copie  d'un  cartulaire  du  prieure  de  St.-Leonor,  saec.  18,  in  Paris, 

lat.  9974. 
Drucke:    L.  Douet-d'Arcq,  Recherches  historiques  et  critiques  sur  les  anciens 

comtes    de    Beaumont-sur-Oise,    Amiens    1855,    in:    Memoires    de   la  soc.  d. 

antiq.  d.  Picardie,  Docum.  ined.  T.  4,  mit  231  Urkunden  von  1110—1434. 

Beaumont-le-Roger. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  Trinite  de  Beaumont-le-Roger,  saec.  14,  in  Paris, 
Mazar.  1212,  Abschrift  von  1874,  ebenda,  Nnuv.  acquis.  1256 

Beaumont  (Vaucluse). 
Handschr.:    Urkunden  von  1359  ab,  im  Stadtarchiv,   vgl.   Champollion-Figeac 
Docum.  histor.  ined.  2,  146. 

Beaune. 
Handschr.:  Garnier,  Rapport  sur  les  archives  de  Beaune,  Beaune  1839. 


IV.    Specialgeschichte.  37 

Cartulaires  du  chapitre  de  la  collegiale  Notre-Dame  de  Beaune,  289  Urkunden 

von  1225 — 1B57,  in  Dijon. 
Cartulaires  des  Chartreux  de  Beaune,  ebenda. 
Registre   d'aetes    de   la   comraanderie    de   Beaune,    33  Urkunden   von   1342 

— 1613,  ebenda. 

Beauport  (St.-Brieuc). 
Drncke:    Geslin  de  Bourgogne  et  A.  de  Barthelemy,  Änciens  eveches  de 
Bretagne,  diocese  de  St.-Brieuc,  395  Urkunden  der  Abtei  Beauport  4,  45. 

Beanpre  (Beauvais). 
Handscbr.:  Cartularium  Belloprati  Bellovacensis,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.81, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Beaurain. 
Handschr. :    Cartulaire   de  Beaurain    (zu  St.-Denis),    77  Urkunden  von  c.  800 
—  1286,  in  Paris,  Archiv  LL,  1168. 

Beante  s.  Vincennes. 

Beauvais. 
Handschr.:  Quesnet,  Rapports  sur  les  ancienues  archives  judiciaires  de  Beau- 
vais, in:  Chainpolliou-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  4,  7. 

Ueber  Auszüge  aus  verlorenen  Cartularien  des  Bisthums  und  des  Kapitels 
vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  528. 

A.  Rendu,    Inventaire   analytique    des    chartes  des  11  e,   12e,  13e  siecles  de 
Tabbaye    de  St.-Quentin  de  Beauvais,    ordre  des  chanoines  de  St.- Augustin, 
Beauvais,  Beauvais  1880. 
Brücke:  Instrumenta  ecclesiae  Bellovacensis,  48  Urkunden  von  580 — 1478,  in: 
Gallia  christ.  10,  Instr.  239. 

Privileges  de  la  ville  et  commune  de  Beauvais,  s.  1.  et  a. 

P.  Louvet,  L'histoire  de  la  ville  et  cite  de  Beauvais,  et  des  antiquites  du 
pays  de  Beauvaisis,  L.  1—4,  Paris  1G09;  Rouen  IG  14,  mit  Urkunden. 

Libertates,  imraunitates  et  privilegia  insignis  ecclesiae  cathedralis  Bellova- 
censis, Paris  1614. 

E.  L'Oisel,  Memoire  des  pays,  villes  etc.  de  Beauvais  et  de  Beauvaisis, 
Paris  1617. 

De  Marsy,  Obituaire  et  livre  des  distributions  de  röglise  cathedrale  de  Beau- 
vais (13e  siecle),  in:  Memoires  de  la  soc.  acad.  du  ilepart  de  TOise  12,  135; 
separat:  Beauvais  1883. 

Beauvaisis. 
Handsclir«:    Documents    pour    servir  ä   Thistoire    du    Beauvoisis,   in:    Cabinet 
histor.  20,  Catal    305;  21,  1. 
Vgl.  Beauvais. 

Beauvoir. 
Brücke:    Chartes  de  hi  commanderie    de  Beauvoir  de    Pordre  teutonique,    in: 
Collection  des  principaux  cartulaires  de  Troyes  ."».  177. 


Qg  III.     Frankreich. 

Bec. 

Handschr.:  Fragments  d'un  cartulaire  de  Tabbaye  du  Bec,  480  Urkunden  vom 

11.— 13.  Jahrhundert,  in  Evreux,  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  529. 
Drucke:  Abbatia  de  Becco,  mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2,  1661,  950. 

Bedarrides. 
Haiidsclir.:  Cartes  de  Bedarrides,  von  1210—1681,  in  Avignon. 

Beifort. 
Drucke:  Bulletin  de  la  societe  Belfortaine  d'emulation,  Beifort  1872. 

Beile-Branche. 
Handschr.:    Titres    de    Tabbaye    de   Beile-Branche   en  St.-Brie,    153  Urkunden 
von  1165—1699,  in  Mayenne. 

Bellevaux. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bellevaux,  in  Paris,  Moreau  870. 

Belley. 
Drucke:   Guichen on,  Episcoporum  Bellicensium  chronographica  series,  Parisiis 
1642. 
Instrumenta  ecclesiae  Bellicensis,    37  Urkunden  von  1032 — 1788,   in:  Gallia 
christiana  15,  Instrum.  305. 

Bellora  s.  Vaise. 

Bernac. 
Handschr.:    Acquisitions   et   donations   de   la  terre  de  Bernac    (für  die  Abtei 
Bonnecombe),  173  Urkunden  von  1240 — 1256,  in  Rodez. 

Bernai. 
Drucke:    Chart  es  de  la  Charite   de  Notre-Dame    de  la  couture  de  Bernai,    von 
1406—1448,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  16,  147. 

Berry. 
Drucke:  Catheriuot,  Le  bullaire  de  Berry,  s,  1.  et  a.  (1683). 
Derselbe,  Le  diplomataire  de  Berry,  s.  1.  et  a  (1683). 
Raynal,  Ilistoire  de  Berry,  T.  1 — 4,  Bourges  1845,  mit  Urkunden. 

Bertaucourt. 
Handschr.:   Cartulaire  de   Tabbaye  de  Bertaucourt,  Abschrift,  in  Paris,  Gre- 
nier  93. 

St.  Bertrand-de-Commin^es. 

Drucke:    Instrumenta    ad  Convenensem    ecclesiam   pertinentia,    14  Urkunden 
von  1143—1313,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  175. 

Berze. 
Drucke:  II.  Furgeot,  luventaire  du  ohäteau  de  Berze  (1346)  in:  Cabinet  histor- 
25,  Docum.  145;  separat:  Paris  1879. 


IV.    Specialgeschichte.  39 

Bethl^em. 
Dracke:    Instrumenta  ecclesiae  Bethleemitanae,  G  Urkunden  von  1245  —  1291, 
in:  Gallia  Christ.  12,  Instr.  237. 

Beurville. 
Hondschr«:  Recueil  de  titres  concernant  ies  proprietes  sises  ä  Beurville,  28  Ur- 
kunden von  1196—1467,  in  Troyes. 

Beze. 

Handschr.:  Cartulaires  de  l'abbaye  de  St.-Pierre  de  Beze,  in  Dijon. 

Liber  memorabiliura  rerum   seu  etiam  cartaruin,  saec.  12,  in  Paris,  lat.  4997. 

Ohronique  et  cartulaire,  saec.  17,  ebenda,  lat.  17101. 
Drucke:    Liber  memorabilium   rerum,  in:  Achery,  Spicilegium  2,  400,  und  in: 
Analecta  Divionensia  1,  231. 

B^ziers. 
Handschr.:    Docuraents    pour   servir  ä  l'histoire   de   la  ville  de  Beziers  et  de 
ses  comraunites  religieuses,  in:  Cabinet  histor.  16,  Catal.  13. 
Cartulaire  de  Teglise  St.-Nazaire  de  Beziers,  150  Urkunden  von  1148—1318, 
in  Montpellier. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Biterrensis,  41  Urkunden  von  933 — 1423,  in: 
Gallia  christ.  127. 
Bulletin  de  la  societe  archeologique  de  Beziers,  T.  1 — ser.  II,  T.  10,  Beziers 

1836-1880. 
Role  des  heretiques  de  la  ville  de  Beziers  ä  Tepoque  du  desastre  de  1209,  in: 
Cabinet  historique  9,  docum.  95. 

Billette»  s.  Paris. 

Bithaiiie. 
Haudschr. :  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bithaine,  saec.  18,  in  Paris,  Moreau  872. 

Blaue. 
Handschr.:    De  la  Villegille,  Rapport  sur  Ies  archives  de  Tarrondissement  du 
Blanc,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  222. 

Blanche-Lande. 
Handschr.:    Cartularium    abbatiae    de  Blanche-Lande,   in  Paris,    Suppl    1029 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 
Drucke:     Abbatia   de   Blancalanda,   4    Urkunden,   in:    Monasticon   angl.    2, 

1661,  1015. 

Blandy. 
Drucke:  Taillandier,  Ilistoire  du  chäteau  et  du  Bourg  d£  Blandy,  Paris  1854. 

Blois. 
Handschr.:    Cartularium  Blesii,    saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  67,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  329. 
Cartulaire  de  la  ville  de  Blois,  saec.  16,  in  Paris,  Clairambault  968, 


38  IJII-     Frankreich. 

Bec. 

Handschr.:  Fragments  d'un  cartulaire  de  labbaye  du  Bec,  480  Urkunden  vom 

11. — 13.  Jahrhundert,  in  Evreux,  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  529. 
Drucke:  Abbatia  de  Becco,  mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2,  1661,  950. 

Bedarrides. 
Handschr.:  Cartes  de  Bedarrides,  von  1210—1681,  in  Avignon. 

Beifort. 
Drucke:  Bulletin  de  la  societe  Belfortaine  d'emulation,  Beifort  1872. 

Belie-Branclie. 
Handschr.:    Titres    de    Tabbaye    de  Beile-Branche   en  St.-Brie,    153  Urkunden 
von  1165 — 1699,  in  Mayenne. 

Bellevaux. 
Handschr.:  Cartulaire  de  I'abbaye  de  Bellevaux,  in  Paris,  Moreau  870. 

Belley. 
Drucke:   Guichen on,  Episcoporum  Bellicensium  chronographica  series,  Parisiis 
1642. 
Instrumenta  ecclesiae  Bellicensis,    37  Urkunden  von  1032 — 1788,   in:  Gallia 
christiana  15,  Instrum.  305. 

Bellora  s.  Vaise. 

Bernac. 
Handschr.:    Acquisitions   et   donations   de   la  terra  de  Bernac    (für  die  Abtei 
Bonnecombe),  173  Urkunden  von  1240 — 1256,  in  Rodez. 

Bernai. 
Drucke:    C hartes  de  la  Charite   de  Notre-Dame    de  la  couture  de  Bernai,    von 
1406—1448,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  16,  147. 

Berry. 
Drucke:  Catherinot,  Le  bullaire  de  Berry,  s.  1.  et  a.  (1683). 
Derselbe,  Le  diplomataire  de  Berry,  s.  1.  et  a  (1683). 
Raynal,  Histoire  de  Berry,  T.  1 — 4,  Bourges  1845,  mit  Urkunden. 

Bertaucourt. 
Handschr.:   Cartulaire  de   Tabbaye  de  Bertaucourt,  Abschrift,  in  Paris,  Gre- 
nier  93. 

St.  Bertrand-de-Comminges. 

Drucke:    Instrumenta    ad  Convenensem    ecclesiam   pertinentia,    14  Urkunden 
von  1143—1313,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  175. 

Berze. 
Drucke:  IL  Furgeot,  Inventaire  du  chäteau  de  Berze  (1346)  in:  Cabinet  histor. 
25,  Docum.   145;  separat:  Paris  1879. 


IV.    Specialgeschichte.  39 

Bethl^em. 
Drucke:    lustrumenta  ecclesiae  Bethleeinitauae,  6  Urkunden  von  1245  —  1291, 
in:  Gallia  Christ.  12,  Instr.  237. 

BeurviUe. 
Hoiidschr«:  Recueil  de  titres  concernant  les  proprietes  sises  ä  Heurville,  28  Ur- 
kunden von  1196—1467,  in  Troyes. 

Bäze. 

Handschr.:  Cartulaires  de  Tabbaye  de  St.-Pierre  de  Beze,  in  Dijon. 

Liber  meraorabilium  reruin   seu  etiam  cartaruin,  saec.  12,  in  Paris,  lat.  4997. 

Chronique  et  cartulaire,  saec.  17,  ebenda,  lat.  17101. 
Drucke:    Liber  memorabilium  rerum,  in:  Achery,  Spicilegium  2,  400,  und  in: 
Analecta  Divionensia  1,  231. 

B^ziers. 
Handschr.:    Documents    pour   servir  ä  Thistoire    de   la  ville  de  Beziers  et  de 
ses  comraunites  religieuses,  in:  Cabinet  histor.  16,  Catal.  13. 
Cartulaire  de  Teglise  St.-Nazaire  de  Beziers,  150  Urkunden  von  1148— 1318, 
in  Montpellier. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Biterrensis,  41  Urkunden  von  933 — 1423,  in: 
Gallia  christ.  127. 
Bulletin  de  la  societe  archeologique  de  Beziers,  T.  1 — ser.  II,  T.  10,  Beziera 

1836-1880. 
Role  des  heretiques  de  la  ville  de  Beziers  ä  Tepoque  du  desastre  de  1209,  in: 
Cabinet  historique  9,  docum.  95. 

Billettes  s.  Paris. 

Bithaine. 
Haudschr. :  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bithaine,  saec.  18,  in  Paris,  Moreau  872. 

Blanc. 
Handsclir.:    De  la  Villegille,  Rapport  sur  les  archives  de  Parrondissement  du 
Blanc,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  222. 

Blanche-Lande. 
Haudschr.:    Cartularium    abbatiae    de  Blanche-Lande,   in  Paris,    Suppl    1029 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 
Drucke:     Abbatia   de   Blancalanda,   4    Urkunden,   in:    Monasticon   angl.    2, 

1661,  1015. 

Blandy. 
Drucke:  Taillandier,  llistoire  du  chateau  et  du  Bourg  de  Blandy,  Paris  1854. 

Blois. 
Handschr.:    Cartularium  Blesii,    saec.  13,   in  Paris,  Cartul.  67,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  329. 
Cartulaire  de  la  ville  de  Blois,  saec.  16,  in  Paris,  Clairambault  968. 


40  ni.     Frankreich. 

Cartulaire  de  la  chambre  des    comptes   de  Blois,    140  Urkunden    von    1072 

—1386,  in  Paris. 
Petit  cartulaire  de  Blois,  126  Urkunden  von  1173—1312,  ebenda. 
Cartulaire  de  Blois,  c.  500  Urkunden  von  1393 — 1549,  ebenda. 
Cartulaire    de    l'abbaye  de   St.-Laumer  de  Blois,   V.  1 — 4,    von  902 — 1771, 

in  Blois. 
Privilegia  S.  Mariae  Blesensis,  saec.  13,  in  Rom,  Ottobon.  2966,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  12,  371. 
Inventaire  des  titres  de  la  maison  de  l'Oratoire,  von  1203—1733,  ebenda. 
Drucke:    Instrumenta    ecclesiae   Benensis,    37  Urkunden  von  842 — 1729,  in: 

Gallia  Christ.  8,  Instr.  411. 
Bernier,  Histoire  de  Blois,  Paris  1682,  mit  Urkunden. 

Bloutiere. 
Handschr.:    Fragment  de  cartulaire  du  prieure   de  la  Bloutiere,    41  Urkunden 
von  1239—1399,  in  L6. 

Boce. 
Handschr.:  Pro  priore  de  Bocaio,  Andegavensis  diocesis,  30  Urkunden  von  1085 
— 1497,  in  Angers. 

Bois-Grolland. 
Handschr.:    Cartulaire  de  abbaye  de  Bois-Grolland,    137  Urkunden  von  1160 

— 1245,  in  Napoleon- Vendee. 
Drucke:  Monasterium  de  Brolio  Grollandi,  147  Urkunden  von  1109—1250,  in: 

Marchegay,  Cartulaires  du  Bas-Poitou  229. 

Boissy  s.  Cergy. 

Bolleville. 
Handschr.:    Cartulaire   de   la  Madelaine  de  Bolleville,    diocese    de    Coutances, 
118  Urkunden    von    c.  1150 — 1471,    in  London,    Addit.  17307;   Abschrift  in 
Paris,  Nouv.  acquis.  fran^.  4161. 

Bonlien. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bonlieu-en-Marche,  saec.  18,  in  Paris, 
lat.  9146. 

Bonnecombe  s.  Bernac. 

Bonnefontaine. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Bonnefontaiue,  in  Mezieres. 

Bonneval. 
Handschr.:  Cartulaire  de  labbaye  de  Bonneval,  21  Urkunden  von  1110—1293, 
in  Chartres. 
Abschriften  in  Paris,  Gaignieres  191. 
Drucke:  Thiroux  et  Lambert,  Histoire  de  Tabbaye  de  St.-FIorentin  de  Bonne- 
val, publice  par  Bigot,  Chateaudun  1875,  mit  Urkunden. 


IV.    Specialgeschichte.  41 

Bonport 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  S.  Mariae  de  Bonoportu  prov.  Ebroic,   saec. 

14,  iu  Paris,  St.-Gennain  1611  bis,  vgl.  Archiv  <1.  Gesellsch.  8,  206. 
Drucke:  Andrieux,  Cartulaire  de  labbaye  royale  de  Notre-Daine  de  Bon-Port, 

de  Tordre  de  Citeaux  au  diocese  de  Evreux,  Evreux  1861,  von  1190 — 1467. 

Bonrepos. 
Drncke:  Deux  chartes  inedites  de  Tabbaye  de  Bonrepos,  von  1213—1235,  in: 
Bulletin  et  memoires  de  la  soc.  archeol.   du  depart.  dMlle-et-Vilaine  4,  319; 
zahlreiche  andere  Urkunden  in :  Morice,  Preuves  de  Thistoire  de  Bretagne,  T.  1 . 

Boquen. 
Bracke:    Chartes  de  Tabbaye  de  Boquen,    228  Urkunden  von  1148—1682,  in: 
Geslin  et  Barthelemy,    Anciens  eveches  de  Bretagne,    diocese  de  St.-Brieux 
3,  222. 

Bordes  s.  Nevers. 

Bordeaux. 
Handschr«:    Barckhausen,   Notice  sur  les  registres  des  grands  jours  de  Bor- 
deaux de  1456  et  de  1459,  Bordeaux  1870,  aus:  Archives  histor.  de  la  Gi- 
ronde  T.  9. 

Chartae  abbatiarum  Burdigalensium,  Vol.  1—14,  saec.  12—16,   Cod.  Chelten- 
ham  16157—16170,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  603. 

Cartulaire  de  la  grande  eglise  de  Bordeaux,  saec.  13,  Cod.  Middlehill,  Phill. 
82,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  498. 

Cartulaire  des  Carmes  de  Bordeaux,  von  1329—1621,  in  Bordeaux. 

Cartulaires  de  la  Chartreuse  de  Bordeaux,  von  1375—1703,  ebenda. 

Cartulaire  de  l'abbaye  Ste.-Croix,  177  Urkunden  von  1208—1283,  ebenda. 

Cartularium  S.  Crucis  Burdigal.,  s.  15,  in  Paris,  Cartul.  122,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  331. 

Obituarium  S.  Crucis  de  Bordeaux,    in  Middlehill,    Phill.  4371,    vgl.  ebenda 
8,  766. 

Cartulaire  des  freres  precheurs  de  Bordeaux,  1389 — 1736,  in  Bordeaux. 

Cartulaire  de  Teglise  St.-Michel  de  Bordeaux,  von  1281 — 1789,  ebenda. 

Cartulaire  du  chapitre  de  Teglise  St.-Seurin  de  Bordeaux,  von  1260—1427, 
ebenda. 
Bracke:  Archives  municipales  de  Bordeaux,  T.  1:  Livres  des  bouillons,  Bor- 
deaux 1867,  Urkunden  von  1205—1524;  T.  2:  Livre  des  Privileges,  ebenda 
1878,  Urkunden  von  1274—1788,  ebenda  1878;  T.  3:  Registres  de  la  Jurade, 
deliberations  de  1406  k  1409,  ebenda  1873;  T.  4:  de  1414-1416  et  1420- 
1422,  ebenda  1883;  Coinpleraents,  ebenda  1874. 

Instrumenta   ad    ecclesiam    Burdigalensera    spectantia,    64    Urkunden    ohne 
chronologische  Ordnung,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  261. 

P.  Marchegay,    Chartes  Bordelaises  de  1080  ä  1185,  tirees   des  archives  (bi 
monastere  de  St.-FIorent,  pros  Sauraur,  Nantes  1879. 

Privileges    des   bourgeois  de   la  ville  et  cite  de  Bourdeaux,    octroyes  et  ap- 
prouves  par  les  rois  Henri  II  (etc.),  Bordeaux  1648;  1667. 


42  in.     Frankreich. 

Diverses  lettres  patentes,  concernant  les  privileges  de  la  ville  de  Bordeaux, 

1461 — 1627,  Bordeaux  s.  a. 
Vgl.  Guienne. 

Boscherville. 
Handsdir.:    Cartularium    monasterii    S.    Georgii    de    Balcherivilla,   in:   Paris, 
5423  A,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  332. 

Bouafle  s.  Tiverny, 

Boucheromont. 
Handschr.:  Cartularium  hospitalis  B.  Mariae  (Boucheromont)  et  prioratus  Les 
Billettes,  saec.  16,  in  Paris,  Cartul.  181. 

Bouches-du-Rhön  e. 
Handsclir. :   Departement   des  Bouches-du-Rhone,  Rapports,  in:  Ohampollion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  26. 
Inventaire   sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790.   Bou- 
ches-du-Rhone, Archives  civiles,  T.  1,  Paris  1875. 
Vgl.  Provence. 

Bouconville. 

Handschr.:   Cartulaire   de   Bouconville,    108  Urkunden  von   1254  —  1586,   in 
Nanzig. 
Vgl.  Morley. 

Bouglon. 
Handschr.:  De  Samazeuilh,   Rapport  sur  les  archives  de  la  ville  de  Bouglon, 
in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  330. 

Boulancourt. 
Drucke:  Ch.  Lalore,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Boulancourt,  Troyes  1869,  998 
Urkunden  1120—1779,  nebst  Necrologium. 

Bonin. 
Drucke:  Luneau  et  Gallet,  Documents    sur  Pile   de  Bouin  (Vendee),   Nantes 
1874,  107  Nummern  von  888—1784. 

Boulogne. 
Handschr.:  Inventaire  sommaire  des  archives  comraunales  de  la  ville  de  Bou- 
logne  anterieures  ä  1790,  Boulogne  1884. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Wulmer,  in  Paris,  Arch.  nat.  J,  792. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Bononiensis,  34  Urkunden  von  1082  — 1566, 
in :  Gallia  Christ.  10,  Instr.  393. 
Fast  um   contenant  en  abrege  les  privileges  et  franchises  de  la  ville  de  Bou- 

longne-sur-Mer,  s.  1.  1661. 
E.  Dupont,  Registre  des  recettes  et  depenses  de  la  ville  de  Boulogne-sur-Mer, 

von  1415 — 1416,  in:  Memoires  de  la  soc.  acad.  de  Boulogne,  T.  7  ;  8. 
A-  Leroi,  Histoire  de  Notre-Dame  de  Boulogne,  9  edit.,  Boulogne  et  Paris  1839. 


IV.    Specialgeschichte.  43 

Boulonnais. 
Brücke:   D.  Haiguere,  Cartulaire   des  ctablissemonts  religieux  du  Houlonriais. 
I.   Deux  chartes  inedites   du  chapitre  de  Therouanne  (1119  et  1157),  Bou- 
logne   1880.      II.    Quelques    chartes    de    l'abbaye    de    Samer    (1107  —  1299), 
ebenda  1880. 

Bonras. 
Uandschr.:   Quelques  chartes  de  labbaye  de  Bouras,   16  Urkunden  von  1120— 
1246,  in  Auxerre. 

Bourboii. 
Bmcke:  J.  M.  de  la  Mure,  Histoire  des  ducs  de    Bourbon  et  des  comtes  de 
Forez,  T.  1—3,  Paris  1860—1868. 
IIuillard-Breholles,  Titres  de  la  raaison  ducale  de  Bourbon,  T.  1,  Paris 
1867;  T.  2,  continue  par  Lecoy  de  la  Marche,  ebenda  1874;  Table,  ebenda 
1882,  8146  Regesten  von  878—1537. 
Vgl.  Chapelle-Aude. 

Bourg. 
Uandschr«:  Brossard,  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  de  la  ville 
de  Bourg  (depart.  de  TAin),  P.  1.  2,  Bourg  1873—1879. 

Bonrg-Achard. 
Handschr.:  Copie   du  cartulaire  du  prieure  de  St.-L6  du  Bourg-Achard,   1788, 
in  Paris,  lat.  9212. 
Notice   sur  le  cartulaire    du  prieure   de   Bourg-Achard,  in:   Bibliotheque  de 
Tecole  d.  chart.  22,  343;  513;  separat:  Paris  1862. 

Bourg-en-Bresse. 
Handschr.:  J.  Brossard,  Cartulaire  de  Boug-en-Bresse ,  Bourg  1882,    177  Ur- 
kunden von  1250—1790. 

Bourg-Moyen. 
Handschr.:  Copie  du  cartulaire  de  Tabbaye  de  Bourg -Moyen,  saec.  18,  in  Pa- 
ris, Housseau  12,  1,  5061  f. 

Bonrg-les-Valence. 
Handschr.:    Cartulaire  de  la  coUegiale  du  chapitre   St.-Pierre  du  Bourg  les 
Valence,  49  Urkunden  von  1062—1576,  in  Valence. 

Bonrges. 
Handschr.:  11.  Jongleux,  Archives  de  la  ville  de  Bourges  avant  1790,  T.  1.2, 
Bourges  1877—1878. 
Cartulaire   de  Tarcheveche  de  Bourges,  714  Urkunden  von  1119—1573,  in 

Bourges. 
Cartulaire  du  chapitre  de  St.-Etienne  de  Bourges,  1360  Urkunden  von  1214 

—  1334,  ebenda. 
Cartulaire  de  l'eglise  cathedrale  de  St.-Etienne  de  Bourges,  saec.  13,  in  Paris^ 
Nouv.  acquis.  lat.  1274. 


44  ni.     Frankreich. 

Cartulaire   du  chapitre   de  la  Ste-Chapelle   de   Bourges,  172  Urkunden  von 

1392—1417,  ebenda. 
Chapitre  de  St.-Etienne  de  Bourges,  300  Urkunden  von  1496—1778,  ebenda. 
Chapitre  de  Monterraoyen,  452  Urkunden  von  1168 — 1213,  ebenda. 
Cartulaire  du  chapitre  de  Notre-Dame  de  Salles,   50  Urkunden  von  1012— 

1489,  ebenda. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiara  Bituricensem  spectantia,  74. Urkunden  von 

810—1242,  in  Gallia  christ.  2,  Instr.  1. 
J.  Chenu,    Privileges   octroyez   aux   maircs   et  eschevins,   bourgeois   et  habi- 

tants  de  la  ville  et  septaine  de  Bourges  par  le  roy  Philippe-Auguste  en  l'an 

1181,  Paris  1603. 
Derselbe,    Recueil   des    antiquites  et  Privileges  de  la  ville  de  Bourges  et  de 

plusieurs  autres  villes  capitales  du  royaume,  divise  en  trois  parties:  la  pre- 

miere  contient  les  Privileges  de  Bourges ;  la  seconde,  les  Privileges  de  Tours 

et  la  Rochette;  la  troisieme,  les  Privileges  de  plusieurs  autres  villes,  Paris  1621. 
J.  Toubeau,  Recueil  des  Privileges  de  la  ville  de  Bourges,  Paris  1643;  Bour. 

ges  1659;    1661    (avec  la  Chronologie  des  prud'hommes,    maires  et  echevins 

de  1429  ä  1661). 
De  Girardot,    Histoire   et   inventaire   du  tresor  de  la   cathedrale  de  Bourges, 

in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  France  24,  192. 
A.  de  Boissoudy,  Le  cartulaire  de  l'eglise  St.-Etienne  de  Bourges  (13 e  siecle), 

Bourges  1884. 

Bourgogne. 
Handsclir. :  J.  Garnier,  Inventaire-sommaire  de  archives  departementales.    Cote 
d'or,  Archives  civiles.     Chambre  de  comptes  des  Bourgogne,  Dijon  1878. 
Urkundenabschriften  von  Plancher  u.  A.,  73  Bände,  in  Paris. 
Vgl.  Deutsches  Reich,  Burgund. 

Bourgueil, 
Handsclir.:  Ueber  Auszüge  aus  dem  verlorenen  Cartular  der  Abtei  vgl.  Delisle, 
Philippe-Auguste  530. 

Boatiers. 
Drucke:   Pieces  relatives  ä  la  commanderie  de  l'ordre  de  St.-Antoine  de  Vien- 
nois,    etablie   a  Boutiers,    pres  Cognac,    3  Urkunden    von    1211—1477,    in: 
Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  la  Charente  5,  119. 

Bouteville. 
Drucke:   F.  Marvaud,  Chartes  relatives  au  prieure  de  Bouteville  et  aux  eglises 
de  Marpins  et  de  Griraeux,    5  Urkunden  von  c.  1028  ab,  in:   Bulletin  de  la 
soc.  archeol.  de  la  Charente,  ser.  4,  3,  343. 

Bouxieres. 
Handschr.:    Cartularium   abbatiae  Buxeriae,    in  Paris  5463;    Bouhier  27,   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8    285;  329. 
Drucke:  IL  Lepage,  L'abbaye  de  Bouxieres,  Nancy  1859. 

Derselbe,  Cinq  chartes  inedites  de  l'abbaye  de  Bouxieres,  ebenda  s.  a. 


IV.    Specialgeschichte.  45 

Braine. 
Handschr.:  Cartular  des  13.  Jahrhuiulerts  iu  Paris,  Arch.  nat.  LL.  1583. 
Cartularium    S.  Evodii  de  Brana,   in  Paris  5479,   vgl.  Archiv  d.  Geselisch. 

8,  331. 
St.  Prioux,  Note  sur  les  cartulaire  de  Braine,  in:  Bulletin  archeol.  de  Sois- 
soins,  ser.  2,  5,  251. 

Braitel. 
Drucke:   Menjot   d'Elbenne,   Les   sires   de  Braitel  au  Maine,    du  11  e  au  13e 
siecle,  mit  Urkunden,  in:  Revue  histor.  du  Maine,  1,  Nr.  2. 

Branx. 
Handschr.:   Urkunden    des    Kapitels,   in   Mezieres,   vgl.   ChampoUion-Figeae, 
Docum.  histor.  ined.  1,  383. 

Brem. 
Drucke:    B  rann  um,    Urkunden  von  c.  1090—1250,  in:  Marchegay,  Cartulaires 
du  Bas-Poitou  75. 

Bresse. 
Handschr.:    L.   Duhamel,    Inventaire-sommaire    des    archives    communales    an- 
terieures  ä  1790.     Ville  de  Bresse,  Epinal  1870. 
Cartulaire  des  fiefs  du  comte  de  Bresse,  von  1258 — 1474,  in  Dijon. 
Drucke:    Guichenon,   Histoire   de  Bresse  et  de  Bugey,    T.  1.  2,   Lyon  1G50, 
mit  besonders  paginirtem  Urkunden- Anhang  von  1185 — 1402. 
Vgl.  Lyonnais. 

Bretagne. 
Handschr.:    E.  Quesnet,  Repertoire  alphabetique   des  archives  de  Tintendance 
de  Bretagne,  in:  Bulletin  et  memoires  de  la  soc.  archeol.  du  depart.  d'llle- 
et-Vilaine  14,  75;  separat:  Rennes  1880, 
Urkundenabschriften  von  Lobine  au  u.  A.  in  Paris,  Blancs-Manteaux. 
Recueil    de    pieces  interessantes  pour  l'histoire  de   Bretagne,    154  Urkunden 
von  1275—1403,  in  Nantes. 
Drucke:    Bulletin   archeologique  de  l'association  Bretonne,    T.  1 — 4,    Rennes 
1849—1854. 
Revue  de  Bretagne  et  de  Vendee,  T.  1—10,  Nantes  1857—1861. 
Archives  de  Bretagne,  recueil  d'actes,  de  chroniques  et  de  documents  histori- 
ques,    publie  par  la  societe  des  bibliophiles  Bretons,    T.  1,  Privileges  de  la 
ville  de  Nantes;  T.  2,  Complot  Breton  de  1492,  Nantes  1882—1884. 
P.  IT.  Morice,  Memoires  pour  servir  de  preuves  ä  Thistoire  de  Bretagne,  T.  l 

—3,  Paris  1724—1746,  Urkunden  von  465—1599. 
Recueil  de  titres  concernant  les  droits,  franchises  et  libertes  du  pays  et  duche 

de  Bretagne  au  sujet  des  evocations,  Rennes  1786. 
A.  de  Barthelemy,    Chartes    de  Conan  IV,    duc    de   Bretagne,    2  Urkunden 
von  1160—1182,    in:  Bibliotheque  de  recole  d.  chart.  33,  343,  separat:  No- 
gent-le-Rotrou  1873. 
A.  de  La  Borde rie,  Inventaire  du  mobilier  de  Jeanne  la  Boiteuse,  duchesse 
de  Bretagne  (1384),  Nantes  1854,  aus:  Revue  des  provinces  de  TOuest. 


46  III.    Frankreich. 

St.  de  La  Nicoliiere,   Description  du  chapeau  ducal   et  d'im   grand  nombre 

de  bijoux  du  tresor  des  ducs  de  Bretagne,  2  Register  von  1420,  in:  Bulletin 

de  la  soc.  archeol.  de  Nantes  1,  395. 
A.   de   La  Borderie,    Inventaire    des    meubles    et    bijoux    de   Marguerite    de 

Bretagne,    premiere  femme  du  duc   de  Bretagne  Fran(,-ois  II  (1469),    ebenda 

4,  45. 
Derselbe,  Choix  de  documents  inedits  sur  le  regne  de  la  duphesse  Anne  en 

Bretagne,  60  Urkunden  von  1488—1491,  in:  Bulletin  et  memoires  de  la  soc. 

archeol.  du  depart.  d'IUe-et-Vilaine  4,  253 ;  6,  243. 
Complot  Breton  de  1492,  22  Urkunden,  in:  Archives  de  Bretagne  T.  2. 
Vgl.  St.-Brieuc,  Bueil  und  Fougeres. 

Breteuil  s.  Conches. 

Bretteville  s.  Mont-St.-Michel. 

Brenn. 
Handschr.:    R ecueil  de  titres  de  la  maison  du  Breuil,   43  Urkunden  von  1146 
—  1473,  in  Troyes. 
Cartulaire  du  Breuil,  saec.  16,  in  Paris,  Archiv  LL,  1059. 

Breuil-Patti. 
Handschr.:  Seigneurie  du  Breuil-Patti  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  172  Urkunden 
von  1367—1708,  in  Poitiers. 

Breuilpont. 
Drucke:  Lebeurier,  Comptes  de  la  chätellenie  de  Breuilpont,  1476,  Evreux  1852. 

Brie  s.  Champagne. 

Brien. 
Handschr.:  Copie  des  anciens  titres  du  prieure  de  St. -Gervais  et  St.-Protais  de 
Brien,  40  Urkunden  von  1050 — 1466,  in  Angers. 

Brienne. 
Drucke:  Catalogue  des  actes  des  comtes  de  Brienne,  von  950 — 1356,  in:  Biblio- 
theque  de  l'ecole  d.  chart.  33,  141. 

St.-Brieuc. 
Drucke:    J.  Geslin    et    A.  de  Barthelemy,    Anciens    eveches    de    Bretagne, 
histoire  et  monuments.     üiocese  de  St.-Brieuc,    T.  1-4,   Paris  et  St.-Brieuc 
1855—1864. 
Ch.  Guimart,  Histoire  des  eveques  de  St.-Brieuc,  mit  49  Urkunden  von  1084 

— 1533,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  des  Cötes-du-Nord  2,  1. 
Instrumenta  ecclesiae  Briocensis,    9  Urkunden  von  1084 — 1274,    in:  Gallia 
Christ.  14,  Instr.  261. 

Briey. 
Handschr.:    Cartulaires   de  Briey,    236  Urkunden  von   1189—1586,    und  236 
Urkunden  von  1225—1587,  in  Nanzig. 


IV.    Specialgeschichte.  47 

Fiefs    mouvants   de   la  chätellenie  de  Briey,  233  Urkunden  von    1225—1575, 
212  Urkunden  von  12G3— 140(5,  und  109  Urkunden  von  1333—1578,  in  Virten. 

Brionde. 
Handschr.:    Liber   de  honoribus  S.  Juliano  collatis,   341  Urkunden,    in  Paris, 
lat.  9086,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  288. 
Grand  cartulaire  de  Teglise  de  Brioude,  ebenda,  lat.  11743. 
Cartularium  S.  Juliani  Brivatensis,  saec.  17,  ebenda,  lat.  17078. 
Drucke:    H.  Doniol,    Cartulaire    de    Brioude    [Liber  de   honoribus  S.  Juliano 
collatis],  Clermont  1863,  341  Urkunden. 
Bruel,  Essai  sur  la  Chronologie  du  cartulaire  de  Brioude,  in:  Bibliotheque  de 

Tecole  d.  chart.  27,  445. 
Notice  sur  le  prieure  de  Brioude,  18  Urkunden  ohne  chronologische  Ordnung, 
in:  Memoires  de  la  soc.  des  antiq.  de  Normandie  22,  118. 

Briye. 

Handschr.:  Marvaud,  Rapport  sur  les  archives  de  la  ville  de  Brive,  in:  Cham- 
pollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  3,  34. 

Bron^. 
Drucke:    Extrait   du  livre-journal   de  la  paroisse  et  eglise  de  Broue,   saec.  13 
— 17,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  d'Eure-et-Loire  3,  172. 

Broyes  s.  Dreux. 

Bucilly. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bucilly,  saec.  13,  in  Paris  lat.  10121. 
Drucke:  E.  de  Barthelemy,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Bucilly,   134  Urkunden 
von  1120—1300,  in:  Annales  d.  1.  soc.  histor.  de  Chateau-Thierry,  1881,  109 

Bneil. 
Drucke:  Depenses  faites  par  la  paroisse  de  Bueil  pour  la  guerre  de  Bretagne, 
en  1486,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  4,  119. 

Bugej  s.  Bresse  und  Lyonnais. 
Bugue. 
Handschr.:    Status  redituum  abbatiae  Albugiae,   a.  1240,  in  Paris,  Cartul.  78, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Buillon. 
Handschr«:  Copie  d'un  cartulaire  de  Tabbaye  de  Buillon,   saec.  18,  in  Paris, 
Moreau  332. 

Bore  s.  Joinville. 

Bussiere. 

Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  la  Bussiere,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  5463. 

Abschrift  von  Bouhier,  ebenda,  lat.  17722. 
Drucke:  Notice  sur  Tabbaye  de  la  Bussiere,  3  Urkunden  von  1131—1285,  in: 
Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  4,  549. 


48  TU-     Frankreich. 


Cabane. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Cabane,  von  1255 — 1781,  in  Avignon. 

Cachan. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Cachan,  saec.  18,  in  Paris,  Archiv  LL,  1046. 

Cadayrac. 
Handschr.:  Livre  des  Chartreux  de  Rodez,  contenant  divers  contracts  concernant 
le  domaine  de  Cadayrac,  38  Urkunden  von  1383 — 1746,  in  Rodez. 

Caen. 
Handschr.:    Abbaye  de  Ste.-Trinite  de  Caen,  Verzeichniss   der  Urkunden,   in: 

Memoires  de  la  soc.  des  antiquaires  de  Normandie  8,  172. 
Cartularium  S.  Trinitatis  Cadernensis,  in  Paris  5650. 

Registre    d'enquete  touchant  les  droits  de  justice  (etc.)   de  l'abbaye  de  Ste.- 
Trinite  de  Caen  dans  l'etendue  de  la  baronnie  de  Quettehou,   73  Urkunden 

von  saec.  11 — 1431,  in  St.-Lo. 
Cartulaire  de  l'eglise  St.-Pierre  de  Caen,  saec.  16,  in  Paris,  lat.   17136. 
Universite  de  Caen,  Verzeichniss  der  Urkunden,   in:  Memoires  de  la  soc.  d. 

antiq.  de  Normandie  8,  333. 
Election    des    recteurs   de   l'universite  de  Caen,    Urkunden  von  1439—1567, 

in  Caen. 
Drucke:  Documents  relatifs  ä  Phistoire  de  Caen,  extraits  de  archives  munici- 

pales  de  Ronen,    11  Urkunden  von  1392 — 1599,   in:  Memoires  de  la  soc.  d. 

antiq.  de  Normandie  14,  344. 
Abbatia  S.  Stephanide  Cadomo,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  956. 
Abbatia  S.  Trinitatis,  2  Urkunden,  ebenda  958. 

Cahors.  « 

Handschr.:    Titres    des  hommages   de  l'eveche  de  Cahors,    Urkunden  von  134 
— 1680,  in  Cahors. 
Cartae  Caturcenses,  Ruthenenses  et  Tolosanae,  in  Paris,  St.-Germ.  445. 
Drucke:  G.  de  La  Croix,  Series  et  acta  episcoporum  Cadurcensium,  Cadurci  1620. 
Instrumenta  ad  ecclesian  Cadurcensem  pertinentia,    49  Urkunden  von  1103 
—  1348,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  27. 

Calais. 
Handschr.:    Legros-Devot,   Expose  sur  l'etat  des  archives  de  la  ville  de  Ca- 
lais, Calais  1846. 

Four  original  accounts  of  the  bailiff  of  Calais  sub  annis  1268;  1286;  1289; 
1295,  in  London,  Addit.  10450. 

H.  J.  de  R heims,  Compte  de  recette  et  depense  des  Chevaliers  baillis  de  Ca- 
lais, annees   1307—1326,  Calais  1840. 

E.  Molinier,    Documents    relatifs   aux  Calaisiens  expulses   par   Eduard  III,  8 
Urkunden  von  1348 — 1351,  in:  Cabinet  histor.  24,  Docum.  251. 

Vgl.  Deutsches  Reich,  Ar  toi  s. 


IV.    Specialgeschichte.  49 

Calyados. 
Haiidschr«:  Departeiuent  du  Calvado,  Rapports,  in:  ChampoUion-Figeae,  Do- 
cura.  histor.  iiied.  1,  53. 
D'Anisey,  Catalogue  analytique  des  pieces  manuscrites  des  archives  du  Cal- 
vados, T.  1.  2,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Norraandie  7,  8. 
Dmcke:   G.  Mancel,   Documents,   notes  et  notices   pour  servir  a  l'histoire    du 
departement  du  Calvados,  Caen  1852. 

Cantal  s.  Auvergne. 

Cantenal. 
Handsclir.:  Terrier  de  Cantenal,  saec.  16,  in  Paris,  Cartul.  84,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  330. 

Capendn. 
Dmcke:  Canton  de  Capendu,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassonne,  T.  1. 

Carcassonne. 
Drucke:   Instrumenta  ecciesiae  Carcassonensis,   57  Urkunden  von  778 — 1068, 

in:  Gallia  christ.  6,  Instr.  411. 
Bouges,  Histoire  ecclesiastique  et  civile  de  la  ville  et  diocese  de  Carcassonne, 

Paris  1741,  mit  Urkunden  von  788—1671. 
Mahul,    Cartulaire   et  archives   des   communes   de  Tancien  diocese  et  de  Tar- 

rondissement  de  Carcassonne,  T.  1—6,  Paris  1857 — 1882. 
Besse,  Histoire  des  comtes  de  Carcassonne,  Beziers  1645,  mit  Urkunden. 
Siege  de   Carcassonne,  1240,    5  Briefe,  in:   Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart. 

7,  363. 

Cardonnel. 
Drucke:   Inventaire  apres  deces  des  biens  meubles  de  Me.  Pierre  Cardonnel, 
chanoine   de  Notre-Dame  de   Paris  (1438),  in:   Memoires  de  la  soc.  histor. 
de  Paris  7,  37. 

Carentan  s.  Hague. 

Carmaiii^. 
Handschr.:   Cartulaire   de  la  seigneurie   de  Carmaing,   1398—1516,   in  Paris, 
Archiv  MM,  745  bis. 

Carmerj'. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Theofredi  Calmiliensis,  in  Paris,  5456  A. 

Carpentras. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Teveche  de  Carpentras,  498  Urkunden  von  c.  855— 

1690,  in  Avignon. 
Dmcke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Carpentoratensem  spectantia,  7  Urkunden 

von  982—1312,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  147. 

Cataure. 
Handschr.:  Cartularium  Catauiiense,  in  Paris,  5411,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
7,  61;  8,  330. 

Oeaterley,  Wegweiser.     II.  4 


50  ^11-     Frankreich. 

Casteljaloux. 
Hamlschr.:   De  Lamazeuilh,   Rapport  siir   les    arehives  de  la  ville  de  Castel- 
jaloux,   antrefois  Castelgeloux ,  in:  Chainpollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined. 
1,  326. 

Castelsagrat. 
Drucke:  Moulenq,  Documents  histori(|ue,s  sur  le  Tarn-et-Garonne :  Castelsagrat, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Tarn-et-Garonne  10,  1.     • 

Castellane. 
Drucke:    Privileges,  franchises  et  iinmunites   concedes  par  les  rois  et  comtes 
de  Provence  en  faveur  de  la  ville  de  Castellane,  Marseille  1657. 

Castelnau-de-Bonafoiis  s.  Aleman. 
Castelnaudary. 
Handschr.:    De  Maslatrie,    Rapport    sur   les    arehives    de    Castelnaudary,    in: 
Champolliou-Hgeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  21. 

Castrais  s.  Albi. 
Castres. 
Drucke:   Instrumenta   ad   ecclesiam  Castrensem   pertinentia,   8  Urkunden  von 
1073—1335,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  13. 

Caussade. 
Drucke:   Moulenq,  Documents  historiques  sur  le  Tarn-et-Garonne:   Caussade, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Tarn-et-Garonne  9,  3. 

Cavaillon. 
Handschr.:   Cartulaire   de   l'eveche   de   Cavaillon,  483  Urkunden  von  1171— 
1639,  in  Avignon. 
Cartulaire  du  chapitre   cathedral   de   Cavaillon,    672  Urkunden  von  1270— 
1685,  ebenda. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Cavallicensem  spectantia,  10  Urkunden  von 
1014—1362,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  155. 

Caylus. 
Drucke  :  Comptes  des  depenses  faites  par  les  deux  envoyes  de  Caylus  en  1415, 
in:  Bulletin  archeol.  de  Tarn-et-Garonne,  T.  8,  Nr.  3. 

Celle-Frouin. 
Handschr.:    Cartulaire  de   Tabbaye   de   Celle-Frouin,   suive   du  censier  de  la 
meme  abbaye  de  1274,  in  Paris,  lat.  9235. 
Abschrift  saec.  17,  ebenda,  Clairambauld  306. 

•  Celsoy. 

Handschr.:  Cartulaire  de  Celsoy,  42  Urkunden  von  834 — 1587,  in  Chaumont. 

Cergy. 
Handschr.:    Cartulaire    de   Cergy,    84  Urkunden  von   1120—1283,  in  Paris, 
Archiv  LL,  1170. 


IV.    Specialgeschichte.  51 

Cerisy. 
Haiidschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Cerisy,  872  Urkunden  von  1032—1383, 
in  St.-L6. 
Vgl.  Vaudelle. 
Drucke:   G.  Dupont,  Le  registre  de  Tofficialite  de   Cerisy  (1347—1457),   in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  autiq.  de  Norraandie  30,  271. 
Abbatia  S.  Vigoris  Cerasii,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  958. 

Cliablls. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prevote  de  St. -Martin  de  Chablis,  31  Urkunden  von 

1128 — 1552,  in  Auxerre. 
Drucke:  J.  Duband,   Histoire   de  Chablis  contenant  des  documents  inedits  sur 
les  annales  du    departement  de   ITonne  depuis    le  lle   siecle  jusqu'ä  nos 
jours,  Sens  1852. 

Chacon. 
Handschr.:  Copies  de  titres  de  la  commanderie  du  Temple  de  Chacon,  40  Ur- 
kunden von   1256 — 1478,  in  Mäcon. 

St-Chaffre. 
Drucke:  C.  U.  J.  Chevalier,   Cartularii  monasterii  S.  Theofredi   excerpta,    in: 
Acad.  Delphin.  2,  6. 

Chailloue. 
Drucke:  Ch.  de  Bobillard  de  Beaurepaire,  Inventaire  du  mobilier  du  cha- 
teau  de  Chailloue  de  l'annee  1416,  Rouen  1866. 

Chaise-de-Biard. 
Handschr.:   Copies   de   la  seigneurie  de  Chaise  de  Biard  (zu  Poitiers,  Kathe- 
drale), 269  Urkunden  von  1020-1767,  in  Poitiers. 

Cliaise-Dieu. 
Handschr.:   Extraits  du  cartulaire  de  TAigle,  du  couvent  de  Chaise  Dieu,  71 
Urkunden  von  1132 — 1643,  in  Evreux. 

Chaise-le-Ticomte. 
Drucke:  Prior atus  de  Casa  Vicecomitis,  Urkunden  von  1088  —  1305,  in:  Mar- 
chegay,  Cartulaires  du  Bas-Poitou  3. 

Chalais. 
Drucke:  E.  Pilot  de  Thorey,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  et  St.-Jean 
Baptiste  de  Chalais  au  diocese  de  Grenoble,  Grenoble  1879,  55  Urkunden 
von  1110—1304. 

Chalindrey. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Chalindrey,  70  Urkunden  von  1332—1609,  in  Chau- 
mont. 

Clialis. 
Handschr.:  J.  Flammermont,  Recherches  sur  les  sources  de  l'histoire  de  l'ab- 
baye de  Chaalis,  in:  Comite  histor.  de  Senlis,  ser.  2,  2,  35. 

4* 


52  11'-     Frankreich. 

Cartulariurn  monasterii  Cariloci,  saec.  14,  in  Paris,  Cartnl.  128  (lat.  11003), 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 

1  nstrumenta,  saec.  13,  ebenda,  St.-Genn  7 Iß,  vgl.  ebenda. 

Cartae  possessionum  Caroliloci,   48  Urkunden  von  1152 — 1768,  in  Argenteuil. 

54  Urkunden  von  1207—1523,  in  Paris. 

195  Urkunden  von  1218—1731,  in  Senlis. 

77  Urkunden  von  1166 — 1534,  in  Thorigny. 

Copie  des  titres  de  Chaalis  (1532),  in  Paris,  Cartul.  27;  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 8,  330 ;  eine  andere  Sammlung  ebenda  207. 

Copie n  und  Auszüge,  ebenda,  Gaignieres  204;  vgl.  Cocheris,  Catalogue  des 
manuscrits  sur  la  Picardie,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Picardie 
2,  468. 

Chalivoy. 
Haudschr«:   Cartulaire   de  Pabbaye    de  Chalivoy,    213  Urkunden  von  1453— 
1460,  in  Bourges. 

Chäloii-sur-Saöne, 
Handschr. :  J.M.Mi  Hot,  Inventaire-Sommaire  des  archives  de  Chälon-sur-Saone, 

anterieures  a  1790,  Ser.  AA.     Chälon  1880. 
Cartularinm  episcopatus  Cabilonensis,  comitum  Pictaviensium  et  Engolismen- 

sium,  in  Paris,  Bouhier  36,   und  Suppl.  fran(,*.  1026;  letzteres   ist  bisweilen 

talschlich  der  Abtei   Taille -Fontaine   zugewiesen;  vgl.   Archiv  d.  Gesellsch. 

8,  285;  330;  Abschriften  ebenda  lat.  17089;  13872;  fr.  4899. 
Contracts  du  chapitre  de  St. -Georges  de   Chälon,  von  1441 — 1647,  in  Mäcon, 
Cartulare   S.   Marcelli   in  suburbio    Cabilonensi,    in    Paris,   Bouhier  37;   St. 

Germ.  1055,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  285. 
Cartulariurn  S.  Vincentii  Cabilonensis,  ebenda,  Bouhier  46,  vgl.  ebenda;  eine 

zweite  Sammlung  ebenda,  Bourgogne  7. 
Copies    de   diverses   pieces   de   l'abbaye    St.-Pierre   de    Chälon,   26  Urkunden 

von  1243—1582,  in  Mäcon. 
Privileges  de  Teglise  cathedrale  de  St.-Vincent  de  Chälon,  28  Urkunden  von 

1221—1459,  ebenda. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  d'histoire  et  d'archeologie  de  Chälon-sur-Saone, 

Chälon  1844—1846. 
B.  Durand,   Privileges   octroyes  aux  maires,  echevins,  bourgeois  et  habitants 

de  la  ville  et  cite  de  Chälon-sur-Saone   par   les   anciens   roys   de  France    et 

ducs  de  Bourgogne,  Chälon  1604. 
Perry,  Histoire  civile  et  ecclesiastique   de  Chalon-sur-Saone ,   Chalons   1659, 

mit  Urkunden. 
L'illustre  Osbandale,  ou  l'histoire  ancienne  et  moderne  de  Chälon  sur  Saone, 

T.  1.  2,  Chälon  1662,  mit  Urkunden. 
Instrumenta  ecclesiae  Cabilonensis,  54  Urkunden  von  870— 1589,  in:  Gallia 

Christ.  4,  Instr.  221. 

Chälons-sur-Marne. 
Handschr.:   P.   et  L.   Paris,    Rapport  sur  les   archives   du    departement  de   la 
Marne,  in:  Charapollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  352. 


IV.    Specialgeschichte.  53 

Cartulaire  de  Teveche  de  Chalons,  in  Chälons,  Stadthaus. 

Riocour,   Les  archives  de  l'etat  civil  de  Chiilon.s,   in:   Revue  de  Champagne 

1879  f. 
Cartulaire  de  l'eveche  de  Chälous  sur  Marne,  54  Urkunden  von  1224 — 1329, 

in  Chalons,  Archiv. 
Cartulaire  du  chapitre  de  St.-Etienne  de  Chalons,  34  Urkunden  von  565 — 

921,  ebenda. 
Cartulaire  de  la  cathedrale  de  Chalons,  3  Urkunden  von  1297—  1299,  ebenda. 
Cartularium  S.  Stephan!  Catalaunensis,  saec.  12,  ebenda,  vgl.  N.  Archiv  d. 

Gesellsch.  2,  280. 
Cartulaire   de  l'abbaye  de  Toussaint-en-risle  de  Chalons,  62  Urkunden  von 

1025—1304,  ebenda. 
Cartulaire  de  la  collegiale  de  la  Trinite  de  Chalons,  158  Urkunden  von  1020 

—1322,  ebenda. 
Beneficia  ecclesiae  Cathalaunensis,  1405,  in  Paris,  Collect.  Lamarre. 
Kopien  von  Gaignieres,  in  Paris,  lat.  5211  A. 
Drucke:  E.  de  Bart  hei  ein  y,    Diocese  ancien  de  Chälons-sur-Marne ,  histoire  et 

monuments;  suivi  des  cartulaires  inedits  de  la  conimanderie  de  La  Neuville- 

au-Teraple,  des  abbayes  de  Toussaints,  de  Moustiers  et  du  prieure  de  Vlnetz, 

V.  1.  2,  Chaumont  et  Paris  1861. 
Derselbe,   Cartulaire   de  Teveche    et  du  chapitre  St.-Etienne  de  Chälons-sur- 
Marne,  Chalons  1853. 
Cartulaire  du  chapitre  St.-Etienne  de  Chalons,  Auszöge  in:  Barthelemy,  dio- 
cese de  Chalons  1,  347. 
Chartes  de  St.-Etienne  de  Chalons,  3  Urkunden  von  859 — 1608,  in:  Collection 

de  princ.  cartul.  de  Troyes  4,  237. 
Instrumenta  ecclesiae  Catalaunensis,  42  Urkunden  von  673 — 1648,  in:  Gallia 

Christ.  10,  Instr.  147. 
Chartes  de  Toussaints   de  Chalons,    21   Urkunden  von  1062  — 1441,   ebenda 

4,  241. 
Cartulaire    de  labbaye   de  Toussaint-en-rile  de  Chälous,   62  Urkunden  und 

Regesten  von  1162 — 1266,  in:  Barthelemy,  Diocese  de  Chalons  2,  397. 
L.  Grignon,  Docuraents  inedits  pour  servir  k  Thistoire  de  Chalons,  von  1422 

—  1431,  Chalons  1881. 

Cliamalieres. 
Haudsehr.:  Theilliere,   Etudes   sur  le  cartulaire  de  Chamalieres,  Le  Puy-en- 

Veley  1876. 
Drucke:  D.  H.  Fraisne,  Cartularium  conventus  S.  Egidii  Camaleriarum,  Le  Puy 

1871,  384  Urkunden  vom  10. — 13.  Jahrhundert,  in:  Tablettes  historiques  du 

Velay,  T.  2. 

Chamboii. 
Drucke:   II.  Imbert,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Chambon,  Niort  1876,  108  Ur- 
kunden von  1212-1772. 

ChamiUy. 
Drucke:    I'.  Pal  Hot,    Histoire  generale  des  comptes  de  Chamilly  de  la  maison 
de  Bouton,  mit  besonders  paginirten  Urkunden  von  1095—1669. 


54  in.     Frankreich. 

Chainpa^iie. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Champagne,    1004  Urkunden  von  1151 — 1232,  nebst 

Kopie  von  G16  Urkunden  von  1191  — 1273,  in  Paris. 
Cartular  der  Grafen  von  Champagne,    saec.  16,    Urkunden   von   1167 — 1230, 

in  Rom,  Ottobon.  2951,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  371. 
Cartularia  comitum  Campaniae,  in  Paris,  lat.  5991 — 5993,  vgl.  ebenda  7,  65. 
Cartulaire  du  comte  de  Champagne,  in  Rom,  Christ,  reg.  1620,  3;   Abschrift 

in  Paris,  lat.  13079. 
Inventaire    des    chartes  du  tresor  de  Champagne,    in  Middlehill,  Phill.  235, 

vgl.  ebenda  9,  498. 
Livre    chartier    des   baillages  de  Champaigne,    saec.  13,    in  Paris,   Arch.  nat. 

KK,  1064. 
Liber  praelatorum,   saec.  13,  in  Paris,  lat.  5993 A;   Abschriften  ebenda,  Col- 

bert  500,  und  Archiv  KK,  1065. 
Liber  principum,  Abschrift  in  Paris,  Colbert  500. 
Urkundenabschriften  von  Baussonet  u.  A.,  149  Bände,  in  Paris. 
Drucke:  Revue  de  Champagne  et  de  Brie,  T.  1—12,  Arcis-sur-Aube  1876—1882. 
H.  Arbois  de  Jubainville,  Histoire  des  ducs  et  des  comtes  de  Champagne, 
T.  1—7,  Paris  1809—1869;  Bd.  3,  5  und  6  enthalten:  Catalogue  des  actes  des 

comtes  de  Champagne,  3872  Nummern. 
A.  Longnon,  Roles  des  fiefs  du  comte  de  Champagne  sous  le  regne  de  Thi- 

baud  le  Chansonnier  (1249—1252),  Paris  1877. 
Fragments    de    comptes    pour    la    cour    de   Champagne  du  13 e  siecle,  1217 

—  1259,  in:  Bibliotheque  de  i'ecole  des  chart.  24,  51. 
Vgl.  Huiron  und  Troyes. 

Champchanonx. 
Drucke:  A.  de  Chamesse,  Le  prieure  de  Champchanonx,  mit  11  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  soc.  Eduenne,  N.  Ser.  T.  11,    1882. 

Cfaampeaux. 
Handschr«:  Cartulaire  du  chapitre  de  St.  Martin,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  198. 

Ohancelade. 
Handschr.:    Fragmenta    cartularii    abbatiae   Cancellatae,    in  Paris,    lat.  10942, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 

Chaource. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Chaource,  258  Urkunden  von  1126—1331,  in  Paris, 
Archiv  LL,  1172. 

Chapelle-Aude. 
Drucke:  Chazaud,  Fragments  du  cartulaire  de  La  Chapelle-Aude,  Moulins  1860, 
von   627 — 1394;  Supplem.   mit    dem  Titel:  Pieces    curieuses   au  inedites  re- 
latives   a   rhistoire   du  Bourbonnais.     Additions    au    cartulaire    de    la    Cha- 
pelle-Aude. 

Chapelle-au-Grain. 
Drucke:  Chazaud,  Fragments  du  cartulaire  de  La  Chapelle-au-Grain,  Moulins  1860, 


IV.    Specialgeschichte.  55 

Cliapelle-anx-PIanches. 
Drucke:    Lalorc,    Cartulaire  de  labbaye  de  La  Chapelle-aux-Planches,    JK)  Ur- 
kunden von  c.  1139—1383,   in:  Collection  d.  princ.  Cartul.  de  Troyes  4,  1. 

Chapteuil. 
Bmcke:    A.  Chassaing,    Chartes    de    coutiuues    seigneuriales  Chapteuil   et  de 
Leotoiug  (Uaute-Loiie),  Paris  1882,  von  1253—1264. 

Charente. 
Uandschr.:  Departement  de  la  Charente-inferieure,  Rapports,  in:  Champollion- 

Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  74. 
Drucke:    Bulletin   de  la   societe   archeologique   et  historique  de  la  Charente, 
Ser.  1—5,  T.  1—3,  Angouleme  1845—1880. 
L.  de  Richemond,    Documents    historiques  inedits  sur  le  departement  de  la 
Charente-inferieure  (Aunis  et  Saintonge),  Paris  1874. 

Charlieu. 
Uaudschr.:  Cartul arium  abbatiae  Cariloci,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  108,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330;  ein  zweites  ebenda  10073. 
Cartulaire    de    Charlieu,    155  Urkunden   ohne  chronologische  Ordnung,    in: 
Cabinet  histor.  20,  Catal.  33. 

Charmes. 
Haiidsclir. :    Inventaire-soramaire  des  archives  coramunales  anterieures  ä  1790. 
Ville  de  Charmes,  Epinal  1868. 

Charollais. 
Handschr.:    Fiefs    du    comte    de    Charollais,    364  Urkunden  von    1251  —  1462, 
in  Dijon. 
Vgl.  Mäconnais. 
Drucke:  E.  Picard,  Les  peages  du  comte  de  Charollais  en  1459,  in:  Memoires 
de  la  soc.  Eduenne,  N.  ser.  T.  10. 

Charon-en-Aunis. 
Drucke:  L.  de  Richemont,  Cartulaire  tie  Tabbaye  de  la  Gruce-Xotre-Dame  ou 
de  Charon-en-Aunis,  15  Urkunden  von  c.  1190 — 1792,  in:  Archives  histor. 
de  la  Saintonge  11,  1. 

Chartres. 
Uandschr.:  Cartularium  ecclesiae  Carnotensis,  von  1083 — 1480,  in  Lyon  661, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  212. 
Cartularium   ecclesiae  Carnotensis,    saec.  13 — 14,    in  Paris,    Cartul.  28,    vgl. 

ebenda  8,  330. 
Cartularium  ecclesiae  Carnotensis,  saec.  14  (liber  albus)  ebenda,  Cartul.  58, 
vgl.  ebenda;    Auszüge    aus    dieser   und    anderen   Sammlungen    ebenda,    lat. 
5185  H. 
Li  vre  rouge  oder  Livre  des  fiefs,  in  Chartres,  Bibl.  2,  20;  21. 
Cartularium  capituli  Carnotensis  (Livre  noir),  saec.  15 — 16,  in  Paris,  Cartul. 
43,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 


56  ni.     Frankreich. 

Polypticum  ecclesiae  Carnotensis,   saec.  13,   ebenda,   Cartul.  53,  vgl.  ebenda. 
Registriira  continens  statum.  ec^jlesiae  Carnotensis,  von  1300,  ebenda,  CartuL 

29,  vgl.  ebenda. 
Cartae    concernentes    civitateni  Carnotensem,    saec.  14,    ebenda,    Gange  101, 

vgl.  ebenda. 
Privilegia  ecclesiae  Carnotensis,  ebenda,  Cartul.  28  bis,  vgl.  ebenda. 
Inventaire    des    bulles  du  tresor  de  l'eglise   de  Chartres,    in  Chartres,    llist. 

du  pays,  33;  34. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Cheron  ä  Chartres,  in  Paris  5481,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  330. 
Cartularium  abbatiae  S.  Johannis,  saec.  13,  ebenda,  Cartul.  44. 
Cartularium  S.  Johannis  in  Valle,  ebenda,  lat.   5481. 

R ecueil  de  differents  titres  du  Chapitre  Notre-Üame   de  Chartres,    46  Urkun- 
den von  1050—1679,  in  Chartres. 
Necrologium  [S.  Mariae  Carnotensis,    von  941—1400,  in  Chartres,    Hist.  du 

pays  26;  Abschrift  davon  saec.  14,  ebenda  27 — 29;  eine  zAveite  saec.  15 — 16, 

ebenda  30. 
Cartularium  S.  Petri  Carnotensis,  in  Paris  5417;  ein  zweites,  saec.  13,  ebenda, 

Cartul.  52. 
Titulus  Aganonis  in  libro  chartarum  S.  Petri  Carnotensis,  saec.  12,  in  Chartres, 

Hist.  du  pays  49,  Kopie  saec.  12,  ebenda  50. 
Necrologium    S.  Petri    Carnotensis,    saec.  13—14,    ebenda  25,    ein   anderes 

saec.  14,  ebenda  52. 
Depping,    Notice    sur    deux  Cartulaires    de   rancienne  abbaye   de  St.-Pere  ä 

Chartres,    mit    40  Excerpten,  in:  Memoires  de  la   soc.   des  anticj.  de  France, 

9,  140. 
Necrologium  S.  Petri  in  Valle,  saec.  12,  ebenda  54. 
Doublet  de  Boisthibault,  Notice   sur  le  cartulaire  de  la  ci-devant  abbaye 

de  St.-Pere  en  vallee  de  Chartres,  ebenda  13,  438. 
lieber  Abschriften  aus  verlorenen  Cartularien  vgl.  Delisle,   Philippe-Auguste 

533. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Carnotensem  spectantia,  137  Urkunden  von 

890—1624,  in:  Gallia  christ.  8,  Instr.  287. 
L.  Merlet,    Lettres  des  rois  de  France,    des  reines,    princes  etc.   aux  eveque, 

chapitre  (etc.)    et    commune   de   Chartres,    314  Briefe    von    1296 — 1715,    in: 

Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  POrleanais  3,  1. 
Registres  des  officialites  de  Chartres,   von  1404—1415,    in:  Bibliotheque  de 

Pecole  d.  chart.  17,  576. 
Lejeune,    Chartes    des  anciens  eveques  de  Chartres,    in:    Bulletin  du  comite 

histor.  1,  1849,  152. 
Herisson,  Notice  sur  l'Aganon  vetus,  cartulaire  du  llesiecle,  conserve  dans 

la  bibliotheque  publique  de  la  ville  de  Chartres,  Chartres  1856. 
L.  Merlet.  Cartulaire  du  chapitre  de  Notre-Dame  de  Chartres,  T.  1 — 3,  Paris 

1862—1865,  mit  Necrologium  3,  1. 
E.  de  Lepinois,  Cartulaire  de  Notre-Dame  de  Chartres,  Chartres  1866. 
A.  de  Santeuil,  Le  tresor  de  Notre-Dame  de  Chartres,  rapport  sur  les  archives 

de  Pancien  chapitre  de  la  cathedrale  de  Chartres,  Chartres  1841. 


IV.     Specialgeschichte.  57 

L.  Merlet,    Catalogue  des  reliques  et  joyaux  du  N.-D.  de  Chartres,    Chartres 

1885,  mit  Inveiitarien  von  1322  ab.         ^ 
Guerard,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Pere  de  Chartres,  T.  1.2,  Paris  1840, 

in:  Coliection  d.  docum.  ined.  I,  17. 

Chassague. 
Handschr.:   Titres    de    la   seigneurie  de  Chassagne,    148  Urkunden    von   1236 

—  1270,  in  Dijon. 

Chassigiij. 
Haudschr.:     Cartulaire    de    Chassigny,    75   Urkunden    von    1280—1478,    in 
Chaumont. 

Chasteler. 
Drucke:    Genealogie    de    la   maison   du   Chasteler,    mit  Urkunden  von  1179 

—  1743,  s.  1.  1777. 

Chäteau-PAbbaye. 
Handschr.:    Leglay,    Memoire    sur    les    archives    du    monastere    de    Chäteau- 
le-Abbaye,  Valenciennes  1858,  aus:  Archives  histor.  du  Nord  de  la  France, 
ser.  III,  T.  6. 

Chäteau-Beruard. 
Drucke:    Redet,    Chartes  concernant   les  commanderies  de  Chateau-Bernard  et 
d'Angles  pres  Coguac,   5  Urkunden  von  1220 — 1297,  in:  Bulletin  de  la  soc. 
archeol.  de  la  Charente,  ser.  4,  5,  65. 

Chäteau-les-Bourges. 
Haudschr.:  Cartulaire  du  chapitre  du  Chäteau-les-Bourges,  214  Urkunden  von 
1207-1309,  in  Bourges. 

Chäteau-Oontier. 
Haudschr.:    Collation    des   titres    du  prieure   de  St.-Jean-Baptiste  ä  Chäteau- 
Gontier,  73  Urkunden  von  1229 — 1674,  in  Mayenne. 
Contracts  divers,  V.  1—5,  von  1229—1759,  ebenda. 
Drucke:  Foucault,  Documents  sur  Chateau-Gontier,  Laval  1883. 

Chäteau-du-Loir. 
Haudschr.:  llegestum  castri  Lidi  in  Andibus,  in  Paris,  Suppl.  lat.  1412. 

Chäteau-Thierry. 
Haudschr.:  Barby,  Catalogue  des  documents  originaux  se  trouvant  aux  archives 

nationales    relatifs  ä  l'histoire  de  Chäteau-Thierry,    in:    Annales   de   la  soc. 

histor.  de  Chäteau-Thierry,  1870,  88;  1878,  98. 
Drucke:  Annales  de  la  societe  historique  et  archeologique  de  Chäteau-Thierry 

(Aisne),  Chäteau-Thierry  1864—1881. 

Chäteaubriaut. 
Haudsclir.:     Chäteaubriaut,    ses    archives    et    ses    institutions    municipaies, 
Nantes  1854. 


60  III-     Frankreich. 

Cheiiiinon. 
Haiidschr. :  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Chemiiioii,  48  Urkunden  von  1110—1211, 

in  Chalons  (Marne). 
Drucke:  Barth elemy,  Recueil  des  chartes  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  de  Che- 

minon,  Paris  1883. 

Chenouceau. 
Haiidschr.:     A.    Chevalier,    Les    archives    royales    de    Chenonccau,    V.  1—3, 
Paris  1864. 

Cher. 
Drucke:     Memoires    de    la    comraission    historique    du    departement   du  Cher, 
T.  1—  Ser.  3,  T.  2,  Bourges  1855—1880. 

Cherbourg. 
Haudschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Cherbourg,  saec.  14—15,  in  Cherbourg, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  201. 
Drucke:    Abbatia  S.  Mariae    de    Voto,    6  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.  2, 
1661,  1008. 
De  Pontaumont,  Documents  inedits  sur  le  siege  de  Cherbourg  en  1378,  in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Kormandie  24,  363. 

St.- Cher  on. 
Haudschr:  Urkundenabschriften  von  Gaignieres,  in  Paris,  lat.  5418. 

Chesal-Benoit. 
Haudschr.:  Fragmenta  cartularii  Casalis  Benedicti,   in  Paris,  Cartul.  117,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 

CheuYilon. 

Drucke:  E.  de  Barthelemy,  Note  sur  deux  chartes  relatives  aux  biens  posse- 

des  par  l'abbaye  de  Ste.-Corneille  ä  Cheuvilon  en  Perthois,  von  1116 — 1245, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  histor.  de  Compiegne  T.  5,  1882. 

Cheyreuse  s.  Trappes. 

Chisse,  Aimon  de,  s.  Grenoble. 

Chize. 
Drucke:  Etat  du  domaine  du  comte  du  Poitou  ä  Chize  (13e  siecle),  in:  Archives 
histor.  du  Poitou  7,  73. 

Chocques. 
Haudschr.:     Urkunden  der  Abtei  in  Arras. 

Drucke:   Robert,  Histoire  de  l'abbaye  de  Chocques,   15  Urkunden  von  1119 — 
1776,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  la  Morinie  15,  531. 

Choiseul. 
Haudschr.:   Cartulaire  de  Choiseul  et  Colombey,  5  Urkunden  von  1406—1587, 
und  50  Urkunden  von  1171  — 1588.  in  Nanzig-. 


IV.     Specialgeschichte.  61 

€hoisi-au-Bac. 
Handschr.:   Cartulaire   du  prieure  de  Choisi-au-liac,  saec.  15,  in  Paris,  Arch. 
uat.  LL,  1023. 

St.-Christophe-eii-Halatte. 
Dmcke:   A.  Vattier,  Cartulaire  du  prieure  de  St.-Christophe-en-Halatte,  Senlis 
1876,  Urkunden  von  1061—1278  nebst  Appendix. 

Chuisues. 
Dmcke:  E.  Lefevre,  Documents  historiques  sur  lancienne  abbaye  de  St.-Sanctin, 
ie  prieure   de   St.-Gervais  et  Teglise   de  St.-Martin  }\  Chuisnes,  von  1066— 
1473,  in:  Memoires   de  la  societe  archeol.   d'Eure-et-Loire  2,  64,  separat: 
Chartres  1858. 

Oteanx. 
Handschr.:  Quaedam  cartae  Cistercii,  293  Urkunden  von  1098 — 1290,  in  Dijon. 
Zahlreiche  andere  Cartularien,  ebenda. 

Clairefontaine. 
Handschr«:   Brultey.   Etüde  sur  le   cartulaire    de  l'ancienne  abbaye  de  Claire- 
fontaine-des-Blaincourt,  in:  Memoires  de  la  coramiss.  d'archeol.  de  la  Haute- 
Saone  4,  373. 

Clairlieu« 
Dmcke:  H.  Lepage,  Chartes  de  l'abbaye  de  Clairlieu,  150  Urkunden  von  1150 
— 1792,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  Lorraine  5,  150. 

Clairmarais. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Clairmarais,  155  Urkunden  von  1222— 
1475,  in  Troyes. 
Urkunden  der  Abtei,  in  Arras. 
Dmcke:  H.  de  L aplane,  L'abbaye  de   Clairmarais,  mit  Regesten  und  78  Ur- 
kunden von    1136—1722,  in:  Memoires   de  la  soc.  d.  antiq.  de  la  Morinie 
11,  311. 
Pieces  conservees  aux  archives  municipales  de  St.-Omer,   concernant  le  mo. 
nastere  de  Clairmarais,  von  1224—1782,  ebenda,  11,  2,  281. 

Clairvanx. 
Handsclir.:   Cartularium  Clarevallense,  saec.  13— 14,  in  Paris,  Cartul.  30,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 
Repertorium   omnium  locorum  in  quibus  Claravallis   reditus  potest  habere, 

ebenda,  Bouhier  35,  vgl.  ebenda. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Clairvaux,   Ammortissements ,  30  Urkunden  von 

1209—1487;  Novales,  66  Urkunden  von  1121—1620,  in  Troyes. 
Recueil  de  pieces  concernant  les  dimes,  61  Urkunden  von  1216 — 1617,  ebenda. 
Recueil  de  transactions  de  l'abbaye  de  Clairvaux,    14  Urkunden  von  1470 — 

1659  ebenda. 
Ueber  die  Besitzungen  der  Abtei,  vgl.  Beurville,  Breuil,  Sirefontaine,  Troyes, 

Vascy. 


62  Ilf-     Frankreich. 

Drucke:  Inven faire  du  tresor  des  reüquos  de  l'abbaye  de  Clairvaux,  in:  Ca- 
binet  histor.  4,  Docum.  14. 
Ch.  Lalore,  Le  tresor  de  Clairvaux  du  12e  au  18e  siecle,  Troyes  1874. 

St.-Claude. 
Handschr.:    Cartulaire  de  l'ahbaye   de  St.-Claude,  V.  1 — 4,  von   1184 — 17ß4, 
in  Lons-le-Saunier. 

Clermont  (Beauvaisis). 
Handschr.:   Cartulaire  du  comte  de  Clermont,  saec.  14,  in  Paris,  fran(^.  9493. 
Drucke:  E.  de  Lepinois,  Recherches  historiques  et  critiques  sur  Fanden  comte 

et  les  comtes  de  Clermont  en  Beauvoisis,  Beauvais  1877,  mit  120  Urkunden 

von  1099-1269. 

Clermont-Ferrand. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-And're  de  Clermont,  Vol.  1 — 23,  von 

1149—1676,  in  Clermont-Ferrand. 
Drucke:   Instrumenta  ad   ecclesiam   Claromontensem   seu  Arvernensem   spec- 
tantia,  62  Urkunden  von  1016—1424,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  73. 
A.  Tardieu,  Histoire  de  la  ville  de  Clermont-Ferrand,  V.  1.  2,  Moulins  1873, 

mit  Urkunden. 
Douet-d'Arcq,  Inventaire  du  tresor  de  la   cathedrale  de  Clermont-Ferrand, 
document  de  la  tin  du  Xe  siecle,  in:  Revue  archeol.  10,  160. 

Clinchauip. 
Drucke:   J.   Noulens,  Maison  de   Clinchamp,   Paris  1884,  mit  Urkunden  von 
1047—1758. 

St.-Cloud. 
Handschr.:    Cartulaire   de  la   collegiale    de    St.-Cloud,  Abschriften    in   Paris, 
lat.  5185  D  und  9165. 

Clnni. 
Handschr.:   A.  Bernard,  Archives  de  l'abbaye  de  Cluny,  plan  de  publication, 
Paris  1861. 
L.  Delisle,   Inventaire   des   manuscrits   de   la  bibliotheque  nationale.     Fonds 

de  Cluni,  Paris  1884,  mit  Urkundenverzeichnissen. 
Documents  pour  servir  a  l'histoire  de  Cluny,  Verzeichniss,  in:  Cabinet  histor. 

7,  Catal.  109. 

ArcHives  de  Cluny,  ebenda  7,  Docum.  103. 

Grand  cartulaire,  saec.  12,  T.  1.  2  (A.  B),  in  Cluni;  Table  in  Paris,  Cartul. 
213;  214. 

Cartularium  C,  bis  1097,  ebenda.  Table  in  Paris,  Cartul.  213. 

Cartularium  Cluniacense,  saec.  13,  in  Paris,  5458—5459;  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 8,  330 ;  Table  in  Montfaucon,  Bibl.  2,  928. 

Petit  cartulaire,  in  Cluni;  Abschriften  in  Paris,  lat.  5459  und  Bouhier  18  bis. 

Ueber  Abschriften  verlorener  Cartularien  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  536. 

Necrologium  Cluniacense,    saec.  12,  in  Paris,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch. 

8,  201. 


IV.    Specialgeschichte.  63 

Necrologium  Oluniacense,  sacc.  15,  ebenda,  St.  Mart.  58,  vgl.  cbendaS,  298. 
Dmcke:  M.  Marrier,  Bibliotheca  Cluiiiacensis,  Paris  1614. 

A.  Bernaid  et  A.  Bruel,  Recueil  des  chartes  de  Tabbaye  de  Cluny,  T.  1.2, 

Paris  1876  —  1880,   in:   Collection   de  docum.   inedits,    1727  Urkunden  von 

802—987. 
Huillard-Breholles,  Examen  des  chartes  de  l'eglise  romaine  contenus  dans 

les  rouleaux  dits  de  Cluny,  Paris  18G5,   aus:  Notices  et  extraits  21,  2,  267. 

Coetivy. 
Drucke:  Docum  ents  relatifs  a  Pregent  de  Coetivy    seigneur  de  Taillebourg  et 
amiral  de  France,  21   Urkunden  von  1436—1452,  in:  Archives  histor.  de  la 
Saintonge  6,  23. 
La   rancon   d'Olivier  de  Coetivy  seigneur  de   Taillebourg,   1451  —  1477,  in: 
Bibliotheque  de  l'ecole  de  chart.  38,  1. 

Cognac 
Dmcke:  Privileges  de  la  ville  de  Cognac,  s.  1.  et  a. 

F.  Marvaud,    Ktudes   historiques    sur  la  ville  de  Cognac,    T.  1,    Niort  1870, 
mit    35  Urkunden   von    1222—1622,    in:   Bulletin    de   la  soc.  archeol.  de  la 
Charente,  ser.  2,  2,  1. 
Derselbe,    Chartes    de  Guy  de  Lusignan  et  de  Charles  d'Espagne  en  faveur 

de  la  ville  de  Cognac  en  1262  et  1352,  ebenda  ser.  3,  3,  126. 
Th.  de  Bremont  d'Ars,  Registre  de  la  confrerie  de  St.  Nicolas  ä  Cognac,  in: 
Archives  histor.  de  la  Saintonge  5,  381. 

Ooligny. 
Dmcke:    Du  Bouchet,   Preuves    de    Thistoire   de  Tillustre  maison  de  Coligny, 
Paris  1662,  von  818—1632. 

Collionre. 
Handschr.:    Papier  terrier  de   Collioure,  Argeies,  St.-Laurent,  c.  1292,  in  Per- 
pignan. 

Ste.-Colombe-les-Sens. 
Haiidsclir.:    Recueil    de   titres    de    Tabbaye   de  Ste.-Colombe-les-Sens,  124  Ur- 
kunden von  1388 — 1715,  in  Auxerre. 

Colombey  s.  Choiseul. 
Colombs. 
Handsclir.:    Ueber  Auszüge  aus  verlorenen  Cartularien   der  Abtei  vgl.  Delisle, 
Philippe-Auguste  537. 

Combour  s.  Dol. 

Combraille. 
Dmcke:    Assiette    d'irapot  sur  le  pays  de  Combraille  (1357),  in:  Leroux,  Do- 
cuments  histor.  conc.  la  Marchc  2,  26. 

St-Cöme. 
Handsclir.:    Cartulaire    du    prieure    de  St.-Cürae,   Chateauneuf  et  Tllers,   von 
114(5-1780,  in  Avignon. 


64  nr.     Frankreich. 

Comen^e. 
Handschr.:  Cartulaire  du  comte-eveche  de  Comcnge,  124  Urkunden  von  1234 
—1768,  in  Tarbes. 

Commequiers. 
Drucke:    Quemiquers,  Urkunden  von  1100—1294,   in:   Marchegay,  Cartulaires 
du  Bas-Poitou  140. 

Commercy. 
Handschr.:    Copies  de  chartes  concernant  Tabbaye  de  Commercy,   en  liOrraine, 
4  Urkunden  von  1134—1235,  in  London,  Harl.  4465. 
Cartulaire  de  la  seignerie  de  Commercy,  saec.  15—16,  in  Paris,  franc-  11835. 

Comminges. 
Handschr.:    Inventaire   de   titres,    cartulaires   et  pieces  du  tresor  des  chartes, 
concernant  l'histoire  du  comte  de  Comminges   et  du  pays  de  Foix,    in:    Ca- 
binet  histor.  3,  Catal.  181  f. 

Conipiegne. 
Handschr.:  Urkunden  und  Cartular  im  Stadtarchiv. 

Fragmenta    cartularii  S.  Cornelii  Compendiensis,    saec.  13,    in  Compiegne  G, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  201. 
Cartulaire  (blanc)  de  St.-Corneille  de  Compiegne,   520  Urkunden  von  857 — 

1272,  in  Paris,  Archiv  LL,  1672. 
Cartulaire  rouge,  Copie  de  1072,  ebenda  1622—1624;  eine  andere,  saec.  18, 

ebenda,  lat.  9171. 
Register  des  Cartulaire  rouge,  ebenda,  Grenier  63. 
Ueber  Abschriften,  vgl.  Delisle  556. 

A.  de  Marsy,  Table  de  chartes,  in:  Revue  d.  soc.  sav.,  ser.  6,  4,  458. 
Necrologium  abbatiae  S.  Johannis  in  Bosco  ab  anno  circiter  1224,   in  Lon- 
don, Addit.  11534. 
Drncke:    Bulletin  de  la  societe  historique  de  Compiegne,  T.  1—5,  Compiegne 

1873—1882. 
Notes  extraites  des  archives  communales  de  Compiegne,   in:   Bibliotheque  de 

l'ecole  d.  chart.  24,  471;  25,  124. 
A.  Peigne-Delacourt,    Fac-simile    de    quatre  chartes   du   12e  siecle  (1102. 

IUI.  1153.  1187)  concernant  Compiegne,  Pinrepont  et  Noyon,  Paris  1864. 
A.  de  Marsy,    Extraits   du  registre   mortuaire   des  religieuses    du    prieure  de 

St.  Nicolas-au-Pont,  de  Compiegne,  Paris  1877. 

Conches. 
Drucke:   Semelaigne,  Aveux  et  denombrements  de  la  vicomte  de  Conches  au 
15  e  siecle,  suivis  du  coutumier  de  la  Foret,  Paris  1881. 
Etat  des  iiefs  de  la  vicomte  de  Conches  et  de  Breteuil,    aifermes   au  nom  de 

Henri  Y  (1421),  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie,  T.  23. 
Martyrologium  et  obituarium  abbatiae  S.  Germani  vel  prioratus  de  Conchis, 
saec.  17,  in  Middlehill,  Phill.  4402,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  766. 


IV.     Specialgeschichte.  65 

Condom. 
Handschr.:  J.  Gardere,   Inventaire  sominaire  des  archives  hospitalieres  anteri- 

eures  k  1790.     Hospice  de  Condom,  Auch  1883. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecelesiam  Condomensem  spectantia,  5  Urkunden  von 

1076—1514,  in:  Gallia  Christ.  2,  Instr.  437. 

Conflaiis-en-Bassigny. 
Handschr.:    Cartulaire    de    Conflans-en-Bassigny,    102   Urkunden    von    1250 
— 1583,  in  Nanzig. 
Cartulaire  de  Conflans-en-Bassigny,  127  Urkunden  von  1317 — 1573,  in  Virten. 

Conflans-en-Jarnisy. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Conflans-en-Jarnisy,  105  Urkunden  von  1243—1587, 
in  Nanzig. 

Conqnes. 
Dmcke:  Canton  de  Conques,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassonne  T.  2. 
G.  Desjardins,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Conques  en  Rouergue,  Paris  1879, 
in:    Documents    histor.   publ.  par  la  soc.  de  l'ecole  d.  chart.  V.  2,    580  Ur- 
kunden von  801—1225. 
Derselbe,    Essai   sur   le   cartulaire   de  l'abbaye  de  Ste.-Foi  de  Conques  en 
Rouergue,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  33,  254. 

Cons-la-Grandville. 
Drucke:    L.  Germain,    Chartes    concern.    Thistoire    de    Cons-la  Grandville    qui 
mentionnent  des  Affranchissements  accordes  par  Matthieu  II  duc  de  Lorraine, 
nebst  Note  complementaire,  Nancy  1879. 

Corbeil. 
Drucke:    Couard  Luys,    Cartulaire  de  St.-Spire  de  Corbeil,  Rambouillet  1882, 
123  Urkunden  von  1071-1327. 

Corbie. 
Handschr.:  Chartes  sur  papynis  appartenant  h.  la  bibliotheque  d'Amiens  (Cor- 
bie betreffend),  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  439. 

Analysen  der  Cartularien  der  Abtei  Corbie  von  Cocheris,  in:  Notices  et  ex- 
traits  relatifs  ä  l'histoire  de  la  Picardie  1,  599. 

Cartularia  abbatiae  Corbeiensis,  saec.  12 — 16,  in  Paris,  Corbie  18 — 23,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  287. 

Acta  donationum  S.  Petri  Corb.,  saec.  13,  ebenda  Corb.  3,  vgl.  ebenda. 

Catalogus  reliquiarum  Corbiensis  monasterii,  saec.  9,  ebenda  St.  Germ.  105, 
vgl.  ebenda  8,  288. 

Necrologium  Corbeiense,  saec.  14,  ebenda,  Corb.  4.  vgl.  ebenda  8,  287. 

Obituarium  Corbeiense,  saec.  14,  ebenda  Corb.  38,  vgl.  ebenda. 
Dmcke:   Privilegia  Corbeiae,  Urkunden  von  855—1001,  in:  D'Achery,  Spici- 
leg.  3,  343. 

Corbie,  64  Urkunden  von  1107—1779,  in:  Thierry,  Recueil  d.  monum.  ined. 
3,  413. 

Oesterley,  Wegweiser.    11.  5 


GG  in.    Frankreich. 

CordUlon. 
Handschr.:    Abbaye  de  St.-Laurent  de   Cordillon,    Verzeichniss  der  Urkunden, 
in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  d.  Normandie  1,  237. 

Cormeilles. 
Handschr.:  Vgl.  Cergy. 
Drucke:  Abbatia  de  Cormeriis,  2  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1601,  9G2. 

Corinery. 
Handschr.:    Cartular  von  Cormery,  in  Tours,  Bibl.  728,  vgl.  N.  Archiv  d.  Ge- 

sellsch.  2,  283. 
Drucke:    J.  J.  Bourasse,    Cartulaire   de  Cormery,    Tours  18G1,    150  Urkunden 

von  791 — 1505;  auch  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  T.  12. 

St.-CorneiIle  s.  Compiegne. 

Corneyille. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Corneville,  in  Paris,  Cartul.  41,    vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch.  8,  330. 

Cornillon. 
Drucke:  Auvergne,  Cartulaire   du  prieure  de  St.-Robert  de  Grenoble,  20  Ur- 
kunden von  1209—1356,  in:  Acad.  Delphin.  1,  1. 
C.  U.  J.  Chevalier,    Necrologium    prioratus    S.   Roperti    Cornilionis,  Gratia- 
nopolis  diocesis,  saec.  13,  in:  Acad.  Delphin.  2,  2. 

Correze. 
Handschr«:  Departement  de  la  Correze,  Rapport,  in:  Champollion-Figeac,  Do- 
cum.  histor.  ined.  3,  34. 
Les  archives  de  la  Correze  en  1882  et  1883,  Tülle  1883. 
Inventaire  sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790,  Correze, 
T.  1,  2,  Paris  1869—1870. 

Cote-d'Or. 
Handschr.:    Boudot,    Notice  sur  les  archives  de  la  Cote-d'Or,  Paris  1828,  aus: 
Annuaire  de  la  Cote-d'Or,  1828. 
J.  Garnier,  Inventaire-sommaire  des  archives  du  departement  de  la  Cote-d'Or 
anterieures  ä  1790,  Archives  civiles  T.  1—4,  Paris  1863—1873;  Dijon  1880; 
vgl.  Dijon. 
Notice  sur  les  archives  de  Bourgogne  et  du  departement  de  la  Cote-d'Or,  in: 
Cabinet  histor.  1,  Docum.  200. 
Drucke:    Memoires    de  la  commission    des    antiquites    du    departement   de  la 
Cote-d'Or,  T.  1—9,  1841—1877. 

Cotentin. 
Drucke:    Documents   inedits  du  moyen  age  relatifs  aux  iles  du  Cotentin, 
Valognes  1848. 

C6tes-du-Nord. 
Handschr.:    Inventaire-sommaire    des  archives  departementales  anterieures  ä 
1790.     C6tes-du-Nord.  Archives  civiles.  Ser.  A— E,  St.-Brieuc  1866. 


IV.    Specialgeschichte.  67 

Bmcke:  Annales  (seit  1852:  Memoires)  de  la  societ^  archeologique  et  historique 
des  C6tes-du-Nord,  St.-Brieuc,  1842—1884. 

Coucy  s.  Guines. 

Coadrie. 
Drucke:    Cartulaire  de  Coudrie,    61  Urkunden  von  1130—1254,    in:  Archives 
histor.  du  Poitau,  2,  149,  62  Urkunden  von  1130—1232. 

Conlong^  s.  Aubigne. 

Conr-Dieu. 

Handschr.:  Ueber  Abschriften  des  verlorenen  Cartulars  der  Abtei  vgl.  Delisle, 
Philippe-Auguste  538. 

Drucke:  Jarry,  Histoire  de  l'abbaye  de  la  Cour-Dieu,  Diocese  d'Orleans,  Or- 
leans 1864,  mit  43  Urkunden. 

Cour-Notre-Dame. 
Handschr.:    Cartulaire  du  prieure  de  la  Cour-Notre-Dame  pres  Michery,   324 
Urkunden  von  1220 — 1495,  in  Auxerre. 

Couronne. 

Handschr.:  Cartulaire  (avec  Copie)  de  l'abbaye  de  la  Couronne,  40  Urkunden 

von  1118 — 1503,  in  Augouleme. 
Drucke:    Chartes    Saintongeaises  de  l'abbaye  de  la  Couronne,    146  Urkunden 
von  1116—1473,  in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge  7,  17. 
Castaigne,   Chronique  latine  de  l'abbaye  de   la  Couronne,   Paris  1864,   mit 
Urkunden. 

Conrtenai. 
Drucke:    J,  Du  Bouchet,  Histoire  genealogique  de  la  maison  royale  de  Cour- 
tenay,  Paris  1661,  mit  Urkunden  von  1165 — 1616. 

Courth^zon. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Courthezon,  von  1117—1781,  in  Avignon. 

Coutances. 
Handschr.:    Cartulaire   (livre  noir)   du  chapitre  de  Coutances,   in  Coutances, 
Bischöfl.  Archiv;  Inhaltsverzeichnisse  von  zwei  verlorenen  Cartularien,  ebenda. 
Pouille    du  diocese  de  Coutances  von  1335,   in  Paris,   lat.  5200;   ein  älteres 
von  1251  ist  im  Livre  noir  enthalten. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Constantiensis,   48  Urkunden  von  836—1588, 
in:  Gallia  chrisr.  11,  Instr.  217. 

Couture. 
Handschr.:  Cartu  laire  de  l'abbaye  de  la  Couture,  saec.  14,  in  Le  Mans,  Bibliothek. 
Drucke:    Cartulaire  des  abbayes  de  St.-Pierre  de  la  Couture    et  de  St.-Pierre 
de  Solesmes,  Le  Mans  1881,  499  Urkunden  von  595—1875. 

Craon« 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  conventuel  de  St.-Clement,  ä  Craon,  233  Ur- 
kunden von  1040 — 1657,  in  Mayenne. 


68  III.    Frankreich. 

Drucke:    Tresor  de  chartes,  Craon,    13  Regesten  von  1204—1392,  in:  Marche- 
gay,  Archives  d'Anjou  2,  220. 

Crecy. 
Drucke:  Crecy,  Urkunden  und  Regesten  von  1194 — 1767,  in:  Thierry,  Recueil 
de  monum,  ined.  4,  605. 

Crespi-en-Talois. 
Handschr«:  Auszüge  aus  den  Archiven  in  Paris,  St. -Germ.  lat.  1066,  und  Grenier. 

St.-  Crespin-en-Chaie. 

Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  saec.  13,  in  Paris,  Notre-Dame  243. 

Crespieres  s.  Tiverny. 

Cressy. 
Handschr.:  Cartulaire  pour  Cressy,  du  doyenne  de  Longueville,  62  Urkunden 
von  1235—1472,  und  52  Urkunden  von  1235—1422,  in  Ronen. 

Crotade. 
Handschr.:    Titres   relatifs  a  la   Crotade,    75  Urkunden  von   1481  — 1645,  in 
Rodez. 

Creuse. 
Drucke:  L.  Duval,  Chartes   communales   et  franchises  locales    du   departement 
de  la  Creuse,  Paris  s.  a. 

Crisenon. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Crisenon  1291,  in  Paris,  lat.  9885. 

Ste.-Croix-St.-Ouen. 
Handschr.:    Cartulaire    de    l'eglise   Ste.-Croix-St.-Ouen,   180  Urkunden  von 
1340—1632,  in  Ronen. 

Croix-St.-Leufroy. 
Drucke:  Necrologium  Crucis  S.  Leufredi,  Au.szüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  470. 

Crotoy. 
Drucke:  Crotoy,  Mayoc,  Urkunden  und  Regesten  von  1285—1369,  in:  Thierry, 
Recueil  d.  monum.  ined.  4,  677. 

Cubas. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure   du  Cubas,   diocese   de  Perigueux,   dit  livre 
jaune,  48  Urkunden  von  1271—1629,  in  Angers. 

Culmont. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Culmont,  80  Urkunden  von  1298 — 1662,  in  Chaumont. 

St.-Cybard-les-Angouleme. 
Handschr.:  Cartulaires  de  l'abbaye  de  St.-Cybard,  in  Angouleme. 


IV.    Specialgeschichte.  69 

D. 

Daizy. 
Handschr.:  Titres  du   prieure   de  Daizy,   saec.  16,  in  Paris,  Cartul.  32,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 

St.-Daniien. 
Dracke:  Gartulaire  du  prieure  rural  de  St.-Damien,  26  Urkunden  von  966 — 
1554,  hinter:  M    Giraud,  Histoire   du  prieure   de  St.-Damien,  in;   Bulletin 
de  la  soc.  d.  sciences  du  depart.  du  Var,  T.  17. 

Dainmartin. 

Dmcke:  Delisle,  Recherches  sur  les  comtes  de  Dammartin  au  13  siecle,  in: 
Meraoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  France  31,  189,  mit  Regesten  und  Urkun- 
den von  1224—1298. 

Dampierre. 
Hamlschr.:  Vgl.  Trapp  es. 

Drucke:  Chart  es  de  depart  et  de  retour  des  comtes  de  Dampierre-en-Astenois, 
20  Urkunden  von  1202—1234,  in:  Archives  de  l'Orient  latin.  2,  Docum.  184. 

Darirone. 
Handschr.:  Fragmenta  prioratus  S.  Mariae  Magdalenae  de  Darirone,  saec.  14, 
in  Paris,  lat.  5288,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 

Danphin^. 
Handsckr.:  Dauphine,  Documents  pour  servir  ä  Thistoire  de  ce  pays:  Grenoble, 

Avignon,  Orange,  in:  Cabinet  histor.  20,  Catal.  80. 
Inventaire    de  titres  et  pieces  du  tresor  des  chartes  pour  servir  ä  l'histoire 

du  Dauphine,  ebenda  4,  Catal.  103  f. 
Chevalier   et   Lacroix,    Inventaire  des  archives  dauphinoises  de  M.  Morin- 

Pons,  Lyon  1878. 
C.  ü.  J.  Chevalier,   Inventaire    des   archives    des  Dauphins  k  St. -Andre  de 

Grenoble  en  1277,  Paris  1867,  nebst  Appendix,  in:  Documents  sur  le  Dau- 
phine T.  1. 
Derselbe,  Notice  sur  un  cartulaire  des  Dauphins  de  Viennois  en  partie  inedit, 

Grenoble  1867,  aus:  Bulletin  de  TAcad.  delphinale,  1867. 
Derselbe,  Inventaire  des  archives  des  Dauphins  de  Viennois  ä  St.- Andre  de 

Grenoble  en  1346,  Paris  1871. 
Cartulaire  des  Dauphins,  saec.  15,  in  Paris,  lat.  9908. 
Drucke:  Revue  du  Dauphine  et  du  Vivarais,  V.  1 — 5,  Vienne  1877  —  1881. 
C.  U.  J.   Chevalier,    Academie    Delphinale.     Documents    inedits    relatifs    au 

Dauphine,  V.  1—10,  Grenoble  1865-1872. 
C.  U.  J.  Chevalier  et  A.  Lacroix,    Inventaire   des  archives  Dauphinoises. 

Dossiers  genealogiques  A — C,  Lyon  1878,  1150  Regesten. 
C.  ü.  J.  Chevalier,  Collection  des  cartulaires  Dauphinois  T.  1 — 6,  Lyon  1869. 
C.  Chorier,  Histoire  du  Dauphine,  Grenoble  1661,  mit  Urkunden. 
C    U.  J.  Chevalier,  Choix  de  documents  historiques  inedits  sur  le  Dauphine, 


70  III.    Frankreich. 

Lyon  1874,    110  Nummern    von    1248 — 1483,    in:    Üocuraents    ined.    sur   le 

Dauphine  T.  7. 
Ordonnances    des    rois   de  France   et  autres  princes  souverains  relatives  au 

Dauphine,    precedes  d'un  catalogue  des  registres  de  Tancienne  chambre  des 

comptes  de  cette  province,  ebenda  T.  6. 
M.  Chevalier,  Documents  relatifs  aux  representations  theätrales  du  Dauphine, 

1484 — 1585,  in:  Bulletin  d'histoire  ecclesiastique  1884,  Juli  f. 
Prudhomme,   Notes  et  documents  sur  les   juifs  du  Dauphine,    in:  Revue  d. 

etudes  juives  1884,  Nr.  18. 

Dax. 
Drucke:    Instrumenta    ad    ecclesiam  Aquensem    spectantia,   6  Urkunden  von 

1151—1472,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  173. 
Tamigey  et  Larroque,    Documents  inedits  sur  la  ville  de  Dax,    Briefe  von 

1470 — 1751,  in:  Revue  des  Basses-Pyrenees  T.  1. 

St.-Denis  de  France. 
Handschr.:    Cartularium    S.  Dionysii,    saec.  13,   in  Paris,    Nouv.  acquis.  326, 
vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  203. 

Cartularium    S.  Dionysii  in  Francia,    ebenda  5415;    Bouhier  41,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  285;  331. 

Cartulare  S.  Dionysii,  ebenda,  S.  Genev.  E.  24. 

Ancien  cartulaire  des  privileges  de  l'abbaye  de  St.-Denis,  c.  130  Urkunden, 
ebenda,  Archiv  LL,  1156. 

Denombrement  des  benefices  de  Texemption  de  St.-Denys,  saec.  17,  ebenda 
lat.  5218,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8.  331. 

Cartulaire    de    l'office    des    charites    de    St.-Denis,    74  Urkunden  von   1163 
— 1277,  ebenda,  Archiv,  nat.  LL,  1159. 

Cartulaires  de  Faumonerie ,  66  Urkunden  von  1111—1285,  und  109  Urkun- 
den von  1111—1284,  ebenda,  LL,  1173—1176. 

Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Denis,  933  Urkunden  von  636—1321,  in  Ver- 
sailles. 

Actes  de  foi  et  hommages  de  l'abbaye  de  St.-Denys,  327  Urkunden  von  1195 
— 1677,  ebenda. 

Cartulaire    blanc    de    St.-Denys,    2421  Urkunden   von    631 — 1299,   in  Paris, 
Arch.  nat.  LL,  1157;  1158. 

Cartulaire  de  la  chantrerie,  43  Urkunden  von  1219—1277,  ebenda,  LL,  1163. 

Cartulaire  du  Grand  Prieur    de  St.-Denys,    61  Urkunden   von    1193—1296, 
ebenda,  LL,  1168. 

Cartulaire  de  la  chambrerie ,  saec.  14,  ebenda  LL,  1172, 

Cartulaire  de  la  fondation  de  Charles  V,  ebenda,  LL,  1177. 

Cartulaires  des  Offices  claustraux,  ebenda,  LL,  1178 — 1180. 

Cartulaire  de  1334  ä  1488,  ebenda,  LL,  1182. 

Cartulaire  du  chapitre  St.-Paul,  saec.  17,  ebenda,  LL,  666. 

Vgl.  Beaurain,  Ruel  und  Trappes. 
Drucke:  F.  J.  Doublet,  Histoire  de  l'abbaye  de  St.-Denys  en  France,  contenant 
les  antiquites  d'icelle,  les  fondations,  prerogatives  et  privileges  etc.,  T.  1.  2, 
Paris  1625,  mit  Urkunden. 


IV.    Specialgeschichte.  71 

Felibien,  Histoire  de  labbaye  royale  de  St.-Denys,  Paris  1706,  mit  Urkunden 

von  c.  620—1692  und  Necrologium,  CCVII. 
Die  päpstlichen  Privilegien  von  S.  Denis  von  Paris  und  S.  Martin  von  Tours, 

in:  von  Pflugs-Harttung,  Diplom.-histor.  Forschungen  70. 
Abbatia  S.  Dionysii,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  964. 

St-Denis  (Vaux). 
Drucke:  Documents  concernant  le  prieure  de  St.-Denis  en  Vaux,  11  Urkunden 
von  1109—1232,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  7,  345. 

Dervy. 

Drucke:   Walteri  abbatis  Dervensis  epistolae,  edited  by  C.  Messiter,  Lon- 
don 1850,  Caxton  Society,  63  Briefe. 

D^sert. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  du  Desert,   114  Urkunden  von  1135—1495, 
in  Evreux. 

St.-Desir  (Lisieux). 
Handschr.:   Abbayc    de  Notre-Dame  de  St.  Desir  (Diocese   de  Lisieux),   Ver- 
zeichniss    der  Urkunden,    in:    Memoires    de   la   soc.  d.  antiq.  de  Norman  die 
1,  246. 

Die. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Teglise  de  Die,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  18356. 
Drucke:    Instrumenta   ecclesiae  Diensis,    24  Urkunden   von  983 — 1491,  in: 
Gallia  christ.  16,  Instr.  185. 
C.  U.  J.  Chevalier,  Les  cartulaires  de  Teglise  et  de  la  ville  de  Die,  33  Ur- 
kunden  von  1145—1238    und  21   Urkunden  von   1217  —  1441,   in:    Acad. 
Delphin.  2,  1. 
Derselbe,   Notice  sur  les  cartulaires    de  l'eglise  de  la  ville  de  Die,    Gre- 

noble  1869. 
Varia  de   Hugone  episcopo  Diensi  et  archiepiscopo  Lugdunensi,  in  Baluze, 

Miscell.  II,  3,  53. 
Vgl.  Valence  und  Vienne. 

St.-Di^. 
Drucke:  Sommier,   Histoire   de   Teglise   de  St.  Diez,  St.  Diez   1720,  mit  Ur- 
kunden. 

Dieppe. 
Handschr.:  Coutumes  et  droits  de  la  ville  de  Dieppe,  380  Urkunden  von  1197 
—  1364,  nebst  Abschrift,  in  Ronen. 

Digrne. 

Drucke:   Instrumenta  ad   ecclesiam  Diuiensem   pertinentia,    2  Urkunden  von 
1180  und  1184,  in  Gallia  christ.  3,  Instr.  187. 

Dijon. 
Handschr.:  Notice  sur  la  bibliothcque  de  la  ville  et  les  archives  communales 
de  Dijon,  in:  Cabinet  histor.  1,  Catal.  231. 


72  ni.     Frankreich. 

1  nventaire-sommaire  des  archives  departementales,  Cote-d'Or,  Archives  civiles, 

Ser.  C,  Bureau  des  finances  de  Dijon,  T.  1.  2,  Dijon  1883. 
Cartulaire  de  Dijon,  in  Paris,  Cartul.  15;  24;  25;  vgl.  Arciiiv  d.  Gesellsch. 

8,  331;    andere   ebenda,   lat.  4654;   4765;  4766;  9871;  9872;  9873;    Archiv 

KK,  1109. 
Collection  des  chartes  etc.  enregistres  par  la  chambre  des  comptes  de  Dijon, 

V.  1—70,  16884  Nummern  von  1386—1790,  in  Dijon. 
Grand  cartulaire  de   la  chambre  des  comptes  de  Dijon,  667  Urkunden  von 

1183—1460,  ebenda. 
Cartul  are    urbis  Divionensis,    ebenda  446  —  448,    vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

7,  217. 
Cartulare  urbis  Divionensis,  saec.  15,  in  Montpellier  383;  386,  vgl.  ebenda 

7,  205. 

Cartulaire  de  la  ville  de  Dijon,  60  Urkunden  von  1187 — 1451,  in  Paris. 
Cinq  cartulaires   de  l'abbaye  de  St.- Benigne   de  Dijon,  in  Dijon,  vgl.  Ar- 
chiv d.  Gesellsch.  7,  215. 
Cartulare   S.  Benigni  Divionense,    in  Paris,    Bouhier  42;    45,  vgl.   ebenda 

8,  285. 

Cartul arium  S.  Benigni  Divionensis,  ebenda  St.-Germ.  1004. 
Martyrologium  et  necrologium  ecclesiae  S.  Benigni  Divionensis,  saec.  13 — 14, 

in  Troyes,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  219. 
Note   sur  un  rouleau  des  morts  de   St. -Benigne  de  Dijon,  in:  Bibliotheque 

de  l'ecole  d.  chart.  18,  153. 
Excerpta  ex  duobus  necrologiis  S.  Benigni,  und  Diplomata  chronici  Benig- 

niani,  in  Brüssel  8053 f. 
Cartulaire  et  obituaires  des  Carmes  de  Dijon,  Vol.  1 — 4,  in  Dijon. 
Collection  et  copies  de  titres  de  la  commanderie  de  la  Madeleine  de  Dijon, 

in  Dijon. 
Cartularium   S,  Stephani  Divionensis,    in  Paris,  Bouhier  40,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  8,  285. 
Cartulaires    V.  1—5  (und   Copien  V.  1—8)    du  chapitre   cathedral  de   St.- 

Etienne  de  Dijon,  in  Dijon. 
Cartulaire  des  Chartreux  de  la  Ste.-Trinite  de  Dijon,  ebenda. 
Cartulaire'   des    Dominicains    de    Dijon,     157   Urkunden    von    1227  — 1285, 

ebenda. 
Necrologus   capellae   ducis  Divionensis,  saec.  13,  in  Dijon  375,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  7,  216. 
Cartulaires  du  chapitre  de  la  Ste.-Chapelle  de  Dijon,  ebenda. 
Cartularium    capellae  ducis  Burgundiae  Divioni  fundatae,    in  Paris,    Bou- 
hier 47,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  285,  und  lat.  9868. 
Cartulaire  de  la  confrerie  des  tanneurs  de  Dijon,  11  Urkunden  von  1282 — 

1403,  in  Dijon. 
Drucke:    Analecta  Divionensia,   Documents   inedits   pour  servir  ä  l'histoire  de 

France    et   particulierement   ä   celle   de  Bourgogne,  tires  des  archives  et  de 

la  bibliotheque  de  Dijon,  T.  1—10,  Dijon  1864—1878. 
J.  Garnier,  Cartulaire   de  l'abbaye  de  St.-Benigne  de  Dijon,   114  Urkunden, 

in:  Memoires  presentes  par  divers  savants  ä  l'acad.  d.  inscriptions,  ser.  2,  2,  1. 


IV.    Specialgeschichte.  73 

Derselbe,  Correspondances  de  la  mairie  de  Dijon  extraits  des  archives  de 
cette  ville  T.  1—3,  Dijon  1868—1870,  962  Briefe  von  1394—1787,  in: 
Analecta  Divionensia  T.  6—8. 

U.  Robert,  Deux  chartes  relatifs  aux  juifs  de  Dijon,  von  1244  und  1264, 
in:  Revue  des  etudes  juives  14,  1883. 

Dilo. 
Handschr.:  Recueil  de  chartes  de  Tabbaye  de  Dilo,  16  Urkunden  von  1151  - 
1576,  in  Auxerre. 

Dinan. 
Drucke:    Chartes  du  prieure  de  St.-Malo  de  Dinan,  in:  Geslin  et  Barthelemy, 
Anciens  eveches  de  Bretagne  4,  389. 

Dol. 
Handschr.:  Cartulaire  du  chapitre  episcopal  de  Dol,  32  Urkunden  von  874— 

1583,  in  Rennes. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Dolensis,  9  Urkunden  von  1094 — 1474,   in: 
Gallia  Christ.  14,  Instr.  245. 
Acta  varia  in  causa  Dolensis  episcopatus,  in:  Martene  u.  Durand,  Thesaurus 

novus  3,  849. 
Le  regaire  de  Dol  et  la  baronnie  de  Combour,  mit  8  Urkunden  von  1218— 

1401,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  d.  depart.  d'llle-et-Vilaine  2,  150. 
Etat  du  revenu  de  l'eveche  de  Dol  en  1459,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol. 
de  Nantes  12,  127. 

Dole. 
Handschr.:    Cartulaire    de    Teglise   collegiale   de    Dole,    100  Urkunden    von 

1277—1466,  in  Lons-le-Saunier. 
Drucke:  Person,  Recherches  sur  la  ville  de  Dole,  Dole  1812,  mit  Urkunden. 

Dombes. 
Drucke:  V.  Smith,  Bibliotheca  Dumbensis,  ou  recueil  de  chartes,  titres,  docu- 
ments  relatifs  ä  l'histoire  de  Dombes,  Trevoux  1864. 
M.  C.  Guigue,  Documents  inedits  pour  servir  k  l'histoire  de  Dombes,  Tre- 
voux 1868,  219  Urkunden  von  940—1398,  in:   Aubret,  Uistoire  de  Dom- 
bes, V.  4. 
Vgl.  Lyonnais. 

Dome. 
Drucke:  J.  B.  Lacroix,  Documents  historiques  sur  la  ville  de  Dome  (Dordogne), 
Paris  1836. 

Domene. 
Handschr.:    A.  de  Terrebasse,   Notice   sur   le   cartulaire   de  Domene,    Gre- 
noble  s.  a. 
Derselbe,  Note  sur  le  cartulaire  de  Domene,  Lyon  1860. 
Copies  du  Cartulaire  de  Domene,  saec.  18,  in  Paris,  lat.  17102;  17729. 


74  ni.     Frankreich. 

Drucke:    Ch.  de  Monteynard,  Cartulare   monasterii  beatorum  Petri   et   Pauli 

de  Doinina  Cluniacensis  ordinis,  Lugduni  1859,  Urkunden  von  1027 — 1233. 

Domfront. 
Drucke:    F.  Liard,  Histoire   de  Domfront,   ou  recueil  de  nombreux  documents 
sur  Domfront  depuis  son  origine  jusqu'ä  nos  jours,  Paris  1863. 

Dommartin. 
Handschr.:  Abschrift  eines  alten  Cartulars,  in  Paris,  Colbert  161. 

Güterverzeichniss  von  Dommartin  (Pas-de-Calais),  saec.  13 — 14,  in  Paris, 
Nouv.  acquis.  273,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  202. 

Domremy  s.  Greux. 
Dordogne. 
Handschr.:    Departement  de  la  Dordogne,  Rapports,  in:   Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  96. 

Donbs. 
Handschr.:  Duvernois,  Rapport  sur  l'etat  general  des  archives  du  departement 
du  Doubs,  in:  Champollion-Figeac,   Docum.  histor.  ined.  1,  124. 
Inventaire-sommaire   des   archives  departementales ,  Doubs,  Archives  civi- 
les,  Ser.  B.     Chambre  des  comptes  de  Franche-Comte,  T.  1,  Besan^on  1883. 

Doudeville. 
Handschr.:  Simon,  Inventaire  des  archives  de  doyenne  de  Doudeville,  Ronen  1857. 

Donzens. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  commanderie  des  Templiers  de  Douzens,  143  Ur- 
kunden von  1102—1182,  und  80  Urkunden  von  1135—1182,  in  Toulouse. 

Donllens. 
Drucke:  Doullens,  Urkunden  und  Regesten   von    1202  — 1665,    in:    Thierry, 
Recueil  d.  monum.  ined.  4,  619. 

Dreux. 

Handschr.:  H.  Merlet,  Analyse  des  archives  communales  de  la  ville  de  Dreux, 
Chartres  1875. 
Gartularium  S.  Stephani    de  Drocis,  saec.   14,  in  Paris,    Cartul.   57,    vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  335. 
Drucke:    A.  Du  Chesne,    Histoire   genealogique   de  la  maison  de  Dreux,  de 
Barleduc,   de  Luxembourg   et  de   Limbourg,  du  Plessis,  de   Richelieu,   de 
Broyes  et  de  Chäteauvillain,  Paris  1621. 
Philippi-Lemaitre,  Documents  historiques  et  pieces  justificatives  de  l'histoire 

de  Dreux,  Dreux  et  Ronen  1850. 
E.  Lefevre,  Documents  historiques  sur  le  comte  et  la  ville  de  Dreux,  Chart- 
res 1859,  aus:  Annuaire  d'Eure-et-Loire,  1859. 

Drome. 
Handschr.:    Inventaire  sommaire   des  archives   departementales  anterieures  ä 
1790,  Archives  civiles,  Ser.  A— E,  Valence  1865—1872. 


IV.    Specialgeschichte.  75 

Drucke:  Bulletin  de  la  societö  departementale  d'archeologie  et  de  statistique 
de  la  Drome,  T.  1—17,  Valence  1866—1882,  mit  zahlreichen  Regesten,  Ur- 
kunden und  Rechnungen. 

Dngrny  s.  Garches. 

Don. 
Handschr.:  Cartulaire  des  fiefs  de  la  chätellenie  de  Dun,  1280 — 1574,  Abschrift 
in  Paris,  Archiv  KK,  1182. 

Dnnois  s.  Marmoutier-lez-Tours. 

Dnrboii. 
Dracke:  Documents  sur  la  chartreuse  de  Durbon,  5  Urkunden  von  1169—1206, 
in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  15,  435. 

E. 

Ean. 

Handschr«:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  l'Eau  (orig.  Pontoison),  154  Urkunden 
von  1225—1672,  in  Chartres. 

Eannes. 
Uaudschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  d'Eaunes,  saec.  12,  in  Paris,  lat.  11012. 

Echarlis. 
Handschr.:  Urkundensammlung  der  Abtei  Echarlis,  in  Paris,  Gaignieres  203. 

EcoqaeneauYille. 
Handschr«:    Plusieurs    lettres    de    recettes    en   la   paroisse    d'Ecoqueneauville, 
27  Urkunden  von  1302—1420,  in  St.-L6. 

£couges. 
Drucke:  Cartulaire  de  Tancienne  chartreuse  des  Ecouges,  diocese  de  Grenoble, 
71  Urkunden  von  1104—1464,  in:  Acad.  Delphin.  1,  83. 

£lan. 
Handschr.:   Urkunden  der   Abtei  Elan,  in  Mezieres,  vgl.  Champollion  Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  381. 

Eine« 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Helenensis,  21  Urkunden  von  821 — 1517,  in: 
Gallia  christ.  6,  Instr.  473. 

Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Eloi,  140  Urkunden  von  1114—1423, 
in  Paris. 

Embnm. 
Dracke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Ebredunensem  spectantia,   10  Urkunden 
von  1056—1193,  in:  Gallia  christ.  3,  Instr.  177. 


76  III.     Frankreich. 

Entraigne. 
Haudsclir.:  Cartulaire  du  prieure  d'Entraigue,  von  1362—1780,  in  Avignon. 

Envermea. 
Haudschr.:  Abschrift   des  verlorenen  Cartulars   von  Houard,   in  Paris,   Car- 
tul.  16,  vgl.  Delisle,  Philippe- Auguste  539. 

Eperlecques. 
Drucke:    IL   de   Laplace,  Eperlecques,    mit   Urkunden  von   1328 — 1790,   in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  la  Morinie  14,  1. 

Epernay. 
Drucke:  Nicaise,  Epernay  et  l'abbaye  St.-Martin  de  cette  ville,  T.  1,  2,  Chalons- 
sur-Marne  1869,  mit  Urkunden. 

Epinal. 
Haudschr.:  Cartulaire  d'Epinal,  162  Urkunden  von  1212—1601,  in  Nanzig. 

Epoisses. 
Haudschr.:   Cartulaire  du  prieure  d'Epoisses,   67  Urkunden  von  1189—1659, 
in  Dijon. 

Erguies. 
Drucke:   Ergnies,    2  Urkunden  von   1210  und    1309,   in:   Thierry,   Recueil    d. 
monura.  ined.  4,  649. 

Esmaus. 
Haudschr.:  Cartulaire  d'Esmans,  saec.  14,  in  Paris,  Archiv  LL,  1064. 

Espiers. 
Haudschr.:    Seigneurie  d'Espiers  et  Parnay  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  87  Ur- 
kunden von  1488 — 1784,  in  Poitiers. 

Esserens. 
Haudschr.:    Cartulaire    du  prieure  St.-Leu  d'Esserens,   diocese  de  Beauvais, 
in  Paris,  Baluze  46. 

Estaiu. 
Haudschr.:  Cartulaire   d'Estain  et  de  Moranville,   135  Urkunden   von  1250 — 
1587,  in  Nanzig. 

Esterps. 
Haudschr.:  G.  Babinet  de  Rencogne,  Notice  et  dissertation  sur  un  fragment 
du  cartulaire   de   Fabbaye    de  TEsterps,   in:    Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de 
la  Charente,  ser.  3,  4,  47. 

Estree. 
Haudschr.:  Privileges  de  l'abbaye  de  TEstree,  197  Urkunden  von  1147— 1483, 
in  Evreux. 


IV.    Specialgeschichte.  77 

£taiii. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  chätellenie  d'Etain,  8G  Urkunden  von  1250—1597, 
in  Virten. 

£tainpes. 
Dmcke:    B.   Fl  eure  au,   Les    antiquitez    de    la    ville   et  du  duche   d'Ktampes, 
Paris  1683,  mit  Urkunden. 

St-J^tienue-de-  Caen. 
Handschr.:  Abbaye  de  St.-Etienne-de-Caen,    Verzeichniss  der  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  sog.  d.  antiq.  de  Normandie  4,  268. 

St«-£tieiiiie  des  Tanx. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Stephani  de  Vallibus,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul. 

54;  saec.  18,  ebenda,  Clairamb.,  Mel.  519. 
Drucke:  Cartulaire  de  Tabbaye   de  St.-Etienne   des  Vaux,  von   1075—1270, 

in:  Grasilier,  Cartulaires  inedits  de  la  Saintonge,  T.  1. 

Etival. 
Handschr.:  Necrologium  von  Etival,  saec.  13,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  298,  vgl. 
N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  203. 

£ton. 
Handschr.:  Cartulaire  d'Eton,   Marly  et  Monsson,  283  Urkunden  von  1259 — 
1579,  in  Virten. 

•  Ea. 

Handschr.:  Cartae  de  communione  Augeusi,  Baec.  16,  in  Paris,  St.-Germ.  1088, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329;  Delisle  540. 
Cartulaire  du  comte  d'Eu,  saec.  13,  ebenda,  lat.  13904. 
Le  Roux  de  Lincy,  Notice  sur  le  livre  rouge  conserve  aux  archives  de  la 

mairie  de  la  ville  d'Eu,  extrait  de  la  Revue  fran<j.  et  etrang.,  Paris  s.  a. 
Documents  pour  servir  k  l'histoire  de   la  ville  d'Eu,  in:  Cabinet  histor.  21, 
Catal.  186;  234. 

£ure-et-Loir. 

Handschr.:  Inventaire  somrnaire  des  archives  departemeutales  Eure-de-Loir. 
Archives  civiles.  Ser.  A— D,  T.  1,  Chartres  1863;  Ser.  E,  Suppl.  T.  3,  ebenda 
1871;  T.  4-5,  ebenda  1877—1882. 

Dmcke:  Memoires  de  la  societe  archeologique  d'Eure-de-Loir,  T.  1—7,  Char- 
tres 1856—1882. 

^yaux. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  Evaux,  von  1130—1761,  in  Virten. 

£vrenx. 
Handschr.:   Cartulaire   de  Teveche  d'Evreux,  u47  Urkunden  von  1218—1317, 
in  Evreux. 
Copies  de  chartes  des  comtes  et  eveques  d'Evreux,  saec.  12—13,  in  Auxerre. 


78  III-     Frankreich. 

Collectio  cartarum  ad  ecclesiam  Ebroicensem  pertinentium,  von  1254 — 1591, 

in  Paris,  5261  A,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 
Cartulaires  du  chapitre  episcopal  de  Notre-Dame  d'Evreux,  von  1153 — 1455, 

in  Evreux. 
La  teneur  des  chartes  des  chapelles  fondees  en  l'eglise  de  Notre-Dame  d'Evreux, 

256  Urkunden  von  1248—1435,  ebenda. 
Cartulaire   de  l'abbaye   de  St.-Taurin  d'Evreux,    528  Urkunden  von  1195 — 

1532,  ebenda. 
Petit  cartulaire  de  St.-Taurin,  242  Urkunden  von  1154—1291,  ebenda. 
Registre  contenant  les  titres   de  l'office  de  sacristain,  91  Urkunden  von  1202 

—1507,  ebenda. 
Cartulaire  de  la  leproserie  de  St.  Nicolas,  ebenda,  Hotel-Dieu. 
Necrologium  von  Evreux,  saec.  12,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  376. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Ebroicensis,  25  Urkunden  von  1042— 1661,  in: 

Gallia  christ.  11,  Instr.  123. 
Benet,  Entree  de   Charles  VIII  ä  Evreux,  1485,  documents,  in:  Bulletin  de 

la  soc.  de  l'hist.  de  Normandie  1881—1882. 
Obituarium  ecclesiae  Ebroicensis,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  460. 

St.  Evroul  d'Oüche. 

Handschr.:  Cartularinm  S.  Ebrulfi,  in  Paris,  Cartul.  166,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 8,  331;  ein  anderes  ebenda,  lat.  11057. 

Drucke:  Abbatia  S.  Ebrulfi  apud  Uticam,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
2,  1661,  966. 

# 

F. 

Faremoutier. 
Haudschr.:    Cartularium  abbatiae  de  Faremonasterio ,  saec.  13,  in  Middlehill, 
Phill.  9535,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  502. 

Farges-en-Septanic  s.  Avor. 
Faverney. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Faverny,  von  767 — 1786,  in  Vesoul. 

Copie  du  cartulaire  de  Faverney,  saec.  18,  in  Paris,  Moreau  871. 
Drucke:  J.  Finot,  Les  franchises  municipales  du  bourg  de  Favernay,  von  1260 — 
1654,  in:  Bulletin  de  la  soc.  d'agriculture  de  Haute-Saone  1880. 

Fecamp. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Fabbaye  de  Fecamp,  304  Urkunden  von  1114—1320, 
in  Ronen. 
Cartularium  de  Fecamp,  Cod.  Cheltenham  21189,   vgl.  N.  Archiv  d.  Gesell- 
schaft 4,  607. 
Temporalia  abbatiae  de  Fiscampo,  anno  1291,  in  London,  Harl.  60. 
Ueber  Auszüge  verlorener  Cartularien  vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  540. 
Drucke:  Abbatia  de  Fiscampe,  2  Urkunden,  in:  Monasticon.  angl.  2,  1661,  971. 
Anciens  inventaires   du  tresor  de  l'abbaye  de  Fecamp,  in:  Bibliotheque  de 
l'ecole  d.  chart.  20,  153;  399. 


IV.    Specialgeschichte.  79 

Fenonilles. 
Dmcke:  Belhomrae,   Recueil   d'actes  inedits   concernant  des  comraunautes   de 
Fenouilles  et  Gagnae,  in:  Memoires  de  la  sog.  archeol.  du  Midi  de  la  France 
3,  337. 

F^pin. 
Handsclir.:    Recueil    de   chartes   pour  les  villes  de  Fepin,  Fumay  et  Kevin, 
30  Urkunden  von  722—1729.  in  Mezieres. 

Fert^. 
Handschr«:  Donation s  diverses  de  Tabbaye  de  La  Ferte,  in  Mäcon. 

Feryaques. 
Handschr.:  Cartulaire   de  Tabbaye  de  Fervaques,  160  Urkunden  von  1148— 
1768,  in  Laon. 
Cartularium   monasterii  Fervaquensis ,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  129,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 

Feugerolles. 
Drucke:  Tectoire-Lafayette  et  V.  Durand,  Archives  du  chäteau  de  Feuge- 
rolles, St.-Etienne  1882. 

Ste.-Fide. 
Drucke:  Necrologium  prioratus  Longae  Villae,  Auszüge,  in:  Bouquet,  Recueil 
23,  432. 

Fieflfes. 
Handschr«:  Cartulaire  des  Chevaliers  de  S.Jean  de  Jerusalem  de  la  comman- 
derie  de  Fieffes,  saec.  15,  Middlehill,  Phill.  4372,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
8,  766. 
Cartulaire  de  la  commanderie  de  Fieffes,  1174 — 1514,  in  Paris,   Archiv  S, 
5533. 

Figeac 
Handschr.:  Chaudruc  de  Crazannes,  Notice  des  chartes  de  la  ville  de  Figeac, 
in:  Champollion -Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  312. 
Mardaud,   Rapport  sur   les  archives  de  la  ville  de  Figeac,  von  1214—1718, 

ebenda  3,  55. 
Le  Quercy-Figeac,  Docuraents   pour  servir  k  Thistoire    de  la  province  et 

de  la  ville  de  Figeac  en  particulier,  in :  Cabinet  histor.  14,  Catal.  15. 
Documents  pour  servir  ä  Thistoire  de  Figeac  et  du  prieure  du  Föns,  ebenda 
14,  Catal.  37;  vgl.  5,  15. 

FlaTigrny. 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'abbaye   de   Flavigny,    198  Urkunden  von  1227— 
1664,  in  Dijon. 
Copie  du  cartulaire  de  Flavigny,  saec.  17,  in  Paris,  lat.  17720. 
Dmcke:   Necrologium   Flaviniacense,    Auszüge  in:   Mabillon,  Acta  Sanctor. 
3,  693. 


gQ  ITI.     Frankreich. 

Fleury. 
Handschr.:    Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Benoit  de  Fleury,  V.  1—7,  von  977 
—1696,  in  Orleans. 
Yier  Abschriften,  vgl.  Delisle  541. 
Drucke;    J.  a  Bosco,  Floriacensis  vetus  bibliotheca,    Lugdun.  1605,   mit  Ur- 
kunden. 
Necrologium  Floriacense,  in:  Martene,  Collectio  ampliss.  6,  650. 

Florel. 
Handschr.:  Registre  des  fieux  de  St.-Florel,    18  Urkunden  von  1315  —  1479, 

in  St. -L6. 

St.-Florent. 
Handschr.:    Cartularium   S.  Florentii  Salmuriensis,    saec.    11,    in  Middlehill, 
Phill.  70,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  448;  Bibliotheque  de  Tecole  de  chart. 
16,  127. 
Abbaye    de  St.-Florent  de  Saumur;   Codex  vetustarum  donationum  albus  nun- 

cupatus,  225  Urkunden  von  717 — 1120,  in  Angers. 
Codex  argenteus,  170  Urkunden  von  824 — 1170,  ebenda. 
Codex  rubeus,  184  Urkunden  von  824 — 1258,  ebenda. 

Privileges  de  l'abbaye  St.-Florent  de  Saumur  pour  St.-Florent-le-Vieil  prin- 
cipalement,  6  Urkunden  von  824 — 1004,  ebenda. 
Drucke:    Les  prieures  anglais  de  St.-Florent  pres  Saumur,    33  Urkunden  von 
1122 — 1251,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  40,  154. 
P.  Marchegay,  Chartes  de  St.-Florent  de  Saumur  concernant  l'Angoumois, 

in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  la  Gharente  1877. 
Derselbe,  Chartes  et  autres  titres  du  monastere   de  St.-Florent  pres  Saumur, 
concernant  l'Ile  de  France  de  1070  ä  1220,  21  Urkunden,  in:  Memoires  de 
la  soc.  histor.  de  Paris  5,  132,  separat:  Nogent-le-Rotrou  1879. 
Chartes  mancelles  de  Tabbaye  de  St.-Florent,  pres  Saumur  (848 — 1200),  Ma- 

mers  1878. 
P.  Marchegay,  Chartes  nantaises  du  monastere  de  St.-Florent,  pres  Saumur, 

de  1070  environ  ä  1186,  Nantes  1878. 
Derselbe,    Chartes  normands   de  l'abbaye    de  St.-Florent,  pres  Saumur,  de 

710—1200,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  30,  663. 
Derselbe,    Chartes   poitevines   de    l'abbaye   de   St.-Florent    pres  Saumur,    99 

Urkunden  von  c.  866  —  c.  1140,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  2,  1. 
Le  livre  noire   de  St.-Florent  de  Saumur,   167  Regesten  von  824 — 1159,  in: 

Marchegay,  Archives  d'Anjou  1,  227. 
Vgl.  St.-Gondon. 

St.-Florent-le-Vieil  s.  St.-Florent. 
St.-Flour. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  S.  Flori  spectantia,  31  Urkunden  von  905 
—1309,  in:  Gallia  Christ.  2,  Instr.  130. 

Ste.-Foi. 
Handschr.:   Cartulaire  de  Ste.-Foy,  saec.  12,  in  Paris,  Cartul.  38,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  331. 


IV.    Specialgeschichte.  81 

Ste.-Foi-de-Peyroli^re. 
Handschr.:    Cartulaire    du  prieure   de  Ste.-Foi-de-Peyrolieres,   84  Urkunden 
von  1154—1644,  in  Toulouse. 

Foicy. 
Handschr.:    Cartulaire   de  prieure  de  Foicy,  125  Urkunden  von  1154 — 1542, 
in  Troyes. 

Foigrny. 

Handschr.:    Polypticura    monasterii  Fusniacensis  von   1122 — 1300,    in  Paris, 

Notre-Dame  241,  vgl.  Archiv  d.  Geselisch.  8,  301. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Foigny,  saec.  12,  ebenda,  lat.  18374. 
Dmcke:  J.   de   Lancy,  Historia  Fusniacensis  coenobii,  Bono  Fönte  1670,   mit 

Urkunden. 

Foix. 
Handschr.:  Cartulaires  du  comte  de  Foix,  von  1128—1536,  in  Pau. 
Kgl.  Bo  urminges. 

FolUgny. 
Handschr.:  Lemaistre,  Manuscrits  dans  le  presbytere  de  Folligny,  in;  Cham- 
pollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  349. 

FoDS  s.  Figeac. 

Fontaine,  Basse-. 
Drucke:  Lalore,   Cartulaire   de  Tabbaye   de  Basse-Fontaine,  Paris   1878,   119 
Urkunden  von  1143—1297,  in:  Collection  d.  princ.  cartul.  de  Troyes,  T.  3. 

Fontaine-Daniel. 
Handsclir.:  Cartularium  monasterii  Fontis-Danielis,  in  Paris  5475,  vgl.  Archiv 
d.  Geselisch.  8,  331. 

Fontaine-les-Xonnes. 
Handsclir.:   Cartulaire    de   l'abbaye  de  Fontaine-les-Nonnes ,   229  Urkunden, 
von  1115—1706,  in  Melun. 

Fontaines  (Poitiers). 
Drucke:  Fontanae,  Urkunden  von  1050  — c.  1290,  in:  Marchegay,  Cartulaires 
du  Bas-Poitou  87. 

Fontenai  (Bayeux). 
Handsclir.:   Abbaye  de  St.-Etienne   de  Fontenay,  Verzeichniss  der  Urkunden, 
in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  361. 
Cartulaires  de  l'abbaye  de  Fontenay,  von  1143—1660,  in  Dijon. 
Monumenta    et  chartae    abbatiae   Fontaneti,   in  Paris,  Supplem.  1029,   vgl. 
Archiv  d.  Geselisch.  8.  331. 
Drucke:  Fontanense  coenobium,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 1661, 973. 

Uestcrk-}  ,  Wegweiser.     II.  G 


32  III-    Frankreich. 

Fontenai-le-Comte. 
Handschr.:  A.  Bitton,  Inventaire  des  titres  de  l'eglise  de  Notre-Dame  de  Fon- 

tenay-le-Comte,  Fontenay  1872. 
Drucke:  B.  Fillon,  Extraits  des  archives  historiques   de  la  ville  de  Fontenay-* 

le-Comte,  Urkunden  von  1190 — 1678,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  1,  117. 

Fontenai-le-Pesnel. 
Handschr.:    Prieure   de  Fontenay-le-Pesnel,    Verzeichniss  der  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  354. 

Fontenean. 
Handschr.:  Redet,   Table  des  manuscrits  de  D.  Fonteneau    conserves   ä  la   bi- 
bliotheque  de  Poitiers,  T.  1.  2,  Poitiers  1839—1855. 

Fontenelles. 
Handschr.:  Cartularium  monasterii  Fontanellensis ,  in  Paris  5425,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  331. 

Fontevraud. 
Handschr.:  P.  de  Fleury,  Inventaire  de   quelques  chartes  concernant  Phistoire 

de  l'abbaye   de  Fontevraud  au  commencement   du  douzieme  siecle,   Poitiers 

1865,  aus:  Bulletin  de  la  soc.  d.  antiq.  de  l'Ouest. 
Pancarta  et  cartularium   abbatissae    et   ordinis   de   l'abbaye   de  Fontevraud, 

73  Urkunden  von  1100—1135,  in  Angers. 
Copie   des  lettres   de  la  rente   sur  l'ile  d'Oleron,  21  Urkunden  von   1197 — 

1397,  ebenda. 
Pro  Anglia,  30  Urkunden  von  1120—1395,  ebenda. 
Cartularium    monasterii  Fontis-Ebraldi    (D.   Poitiers),    in  Paris   5480,    vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 
Cartularium  Fontis  Ebraldi,  saec.  12,  in  Middlehill,  Phill.  67,    vgl.  ebenda 

9,  498;  Bibliotheque  de  Fecole  d.  chart.  16,  125. 
Double  des  Privileges  donnes  aux  religieuses  de  l'ordre  de  Fontevrault,  9  Ur- 
kunden von  1479 — 1561,  in  Gueret. 
Vgl.  Montazais. 
Drucke:    Abbatia  de  Fonte-Ebraldi,    2   Urkunden,  in:   Monasticon   angl.  2, 

1661,  975. 
J.  de  Mainferme,   Clypeus  Fontebraldensis ,  T.  1—3,  Paris  1684—1692,  mit 

Urkunden. 
Chartes  de  Fontevraud  concernant  l'Aunis  et  la  Rochelle,  von  1224—1250, 

in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  132;  321. 

Fontjoncouse. 
Drucke:  Mouynes,  Cartulaire  de  Fontjoncouse,  44  Urkunden  und  48  Regesten, 
in:  Bulletin  de  la  commission  archeol.  de  Narbonne,  T.  1,  1876. 

Fontmorigny. 
Handschr.:  Cartulaire   de  Fontmorigny,    219  Urkunden  von  1199—1269,  in 
Bourges. 


IV.    Specialgeschichte.  83 

Foret  en  Poitou. 
Handsclir.:  Copie  des  archives  de  Foret,  c.  200  Urkunden  von  1406—1773,  in 
London,  Addit.  17316. 

Forez. 
Handschr.:  Depouillement   du  cartulaire  du  comte  de  Forez,   in:    Cabinet 

histor:  6,  Catal.  229. 
J.  Lullier,  Inventaire  des  titres  du  comte  de  Forez  fait  en  1532,  suivi  d'un 

appendice  contenant  plusieurs  pieces  inedites  et  des  fragments  de  l'inven- 

taire   des  titres  de  Forez  dresse  en   1473  par  P.  Gayard,  publie  par  M. 

Chaverondier,  V.  1.  2,  Roanne  1860. 
Cartulaire  du  Forez,  von  1158—1400,  Abschrift  in  Paris,  Archiv  KK,  1113; 

Bibl.  lat.  12870. 
Drucke:  jR ecueil   de  memoires  et  de   documents  sur  le  Forez,  publie  par  la 

societe  la  Diana,  St.-Etienne  1874. 
P.  d'A ssier  de  Valonches,  Les  fiefs  du  Forez  d'apres   le  manuscrit  de  M. 

Sonyer  Du  Lac,  Lyon  1858. 
De  Charpin-Feugerolles,  cartulaire  des  franc-fiefs  du  Forez  (1090 — 1292), 

Lyon  1882. 
Vgl.  Bourbon,  Lyonnais  und  Mäconnais. 

Foucarmont. 
Handschr.:   Inventaire  des  titres  de  l'abbaye  de  Foucarmont,  von  1160  ab,  in 
Neufchatel  (Seine-Inferieure). 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  Foucarmont,  in  Ronen,  Bibl.  Y,  86. 
Abschrift  desselben,  in  Paris,  Nouv,  acquis.  lat.  248. 

Fong. 
Handschr.:    Cartulaires  de  Foug,  24  Urkunden  von  1239—1585,  und  52  Ur- 
kunden von  1213 — 1586,  in  Nanzig. 

Fongeres. 
Drucke:  Documents  inedits  sur  l'histoire  de  Bretagne.    Chartes  du  prieure  de 
la  Trinite    de    Fougeres,    15   Urkunden    ohne  chronologische  Ordnung,    in: 
Bulletin  archeol.  de  l'assoc.     Bretonne  3,  2,  178;  326. 

Franche-Comtö,  s.  Deutsches  Reich,  Burgund. 

Fresnes. 
Handschr.:  Registres  des  contracts  du  prieure    de  St.-Aubin  de  Fresnes,  159 
Urkunden  von  1091 — 1428,  in  Evreux. 

Fr^Jus. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Forujuliensem  spectantia,  11  Urkunden  von 
1058—1309,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  82. 

Friardel. 
Handschr.:   Prieure  de  St.  Cyr  de  Friardel,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  397. 

6* 


84  III-     Frankreich. 

Cartulaire  du  prieure  de  St.-Cyr  de  Friarclel,  saec.  14,  in  Paris,   Nouv.  ac- 
quisit.,  lat.  164. 

Froimont. 
Handschr.:    Inventarium  chartarum   monasterii  Frigidi  Montis   (d.  Beauvais), 
saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  126;  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 
Cartularium  S.  Mariae  Frigidi  Montis,  ebenda,  lat.  5471. 

Fromont. 
Handschr.:    Cartulaire   du  prieure   de  St.-Fromont,  70  Urkunden  von  1154 — 
1348,  in  St.-L6. 

Fumay  s.  Fepin. 

G. 

Gagnac  s.  Fenouilles. 

Gaillac. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790. 
Ville  de  Gaillac,  Albi  1873. 

Galard. 
Drucke:    J.  Nouiens,  Documents  historiques  de  la  maison  de  Galard,  T.  1—4, 
Paris  1871—1876,  von  1062—1805. 

Gaillon. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  chartreuse  de  Gaillon,  165  Urkunden  von  1030 — 

1718,  in  Evreux. 
Drucke:    A.  De  ville,   Comptes   et  depenses  de   la  construction  du  chäteau  de 

Gaillon,  Paris  1850,  mit  Atlas. 

Gamaches. 
Drucke:    Gamaches,   Urkunden  und  Regesten  von   1230 — 1425,  in:  Thierry, 
Recueil  d.  monum.  ined.  4,  694. 

Gany. 
Handschr.:    Cartulaire    des  titres  de  Gany,    Periers  et  Quevrerille,   1151  Ur- 
kunden von  1253—1494,  in  Ronen. 

Gap. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Vapincensem  spectantia,  10  Urkunden  von 
950—1329,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  85. 
P.  Guillaume,    Origine    des   Chevaliers    de  Malte    et   de  la  commanderie  de 
St.-Martin  de  Gap,   d'apres  un  röle  de  donation  du  12e  siecle,  in:  Bulletin 
d'histoire  eccles.  des  dioceses  de  Valence,  Gap,  etc.,  T.  1. 
Derselbe,    Documents    inedits    relatifs    ä    la    devotion    de   Louis  XI   envers 
St.-Arnoux  de  Gap  et  au  premier  pelerinage  de  Charles  VIII.  ä  Notre-Dame 
d'Embrun,  in:  Bulletin  d'histoire  eccles.  d.  dioc.  de  Valence  1,  Nr.  3. 


IV.    Specialgeschichte.  85 

Garandi^re. 
Drucke:  Joubert,  La  seigneurie  de  La  Garaudiere,  dependance  de  Tabbaye  de 
la  Roe,   d'apres   les  documents  inedits,  1216—1776,  in:    Revue  histor.   du 
Maine  16,  livr.  2. 

Oarches. 
Handschr.:   Cartulaire  de  Garches,  Dugny,  Tilley  e  Gonesse,  saec.  13,  in  Pa- 
ris, Archiv  LL,  1165. 

Gard. 
Handschr.:   Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä 
1790,  Gard.    Archives   civiles,  Ser.  C,  Paris  18  65 ;  Archives  ecclesiastiques, 
Ser.  G,  ebenda  1875. 
Titres  de  labbaye  du  Gard,  V.  1.  2,  371  Urkunden  von  1154—1615,  in  Amiens. 

Garde-en-Aryert. 
Drucke:  Chartes  du  prieure  conventuel  de  Notre-Dame  de  la  Garde  en  Arvert, 
73  Urkunden  von  1195—1343,  in,  Grasilier,  Cartulaire  de  la  Saintonge  1,  87. 

Gamache. 
Drucke:    R.    de    TEstourbeillon,     Documents    pour    servir   a   Thistoire    des 
seigneurs  de  la  Gamache  (15e  et  16e  siecles)  in:  Revue  histor.  de  l'Ouest.  1, 
Docum.  18. 

Garonne,  Haute-. 
Handschr.:  Departement  de  la  Haute-Garonne,  Rapports,  in:  Charapollion-Figeac 
Docum.  histor.  ined.  1,  146. 
Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  a  1790.   Haute- 
Garonne.     Archives  civiles,  Ser.  A.  B,  Paris  1867. 
Haute-Garonne.  Notice  surles  archives  departementales,  in:  Cabinet  histor.  2, 

Catal.  105. 
E.  Lapierre,  Le  fonds  judiciaire  des  archives  departementales  de  la  Haute- 
Garonne,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  du  midi  de  la  France  10,  317. 

Gascogne. 
Handschr«:  Th.   Carte,    Catalogue  des  rolles  Gascons,  Normands  et  Fran^ais, 
conserves  dans  la  Tour  de  Londres,  V.  1,  2,  Londres  1743,  von  1241 — 1484. 
Literae,   chartae   et   tractatus    Vasconiae   et  Aquitaniae,  299  Urkunden  von, 
1027—1325,  in  London.  Cott.,  Jul.  E.  1. 
Drucke:  Archives  historiques  de  la  Gascogne,  fasc.  1—5,  Paris  et  Auch  1883 
—1884. 
E.  Cabie,  Chartes  et  coutumes  inedits  de  la  Gascogne  Toulousaine,  Paris  et 

Auch  1884,  von  1230—1288. 
Vgl.  Iberien,  Vascongadas. 

Gätinals« 
Drucke:    Morin,  Histoire  generale  des  pays  du  Gastinois,  Paris  1630,  mit  Ur- 
kunden. 


85  III.     Frankreich. 

E.  Michel,  Monuments  religieux,  civiles  et  militaries  du  Gätinais  (departement 
du  Loire  et  de  Seine- et-Marne)  depuis  le  lle  jusqu'au  17 e  siecles  fasc.  1 — 4, 
Lyon  1877—1878. 

Oenesteuil  en  A.t6, 
Handschr«:  Li  vre  du  droit  de  dime  du  prieure  du  Genesteuil  en  Aze,  65  Ur- 
kunden von  1372 — 1725,  in  Mayenne. 

Geneston. 
Drucke:  De  la  Nico  liiere,  Titres  de  l'abbaye  de  Geneston,  eveche  de  Nantes, 
33  Urkunden   von    1189—1365,   in:    Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Nantes 
12,  141. 

Genets  s.  Mont-St. -Michel. 

Gerberoy. 
Drucke:    Pillet,   Histoire  du  chäteau  et  de  la  ville  de  Gerberoy,  Ronen  1679, 
mit  Urkunden. 

St.-Germains-le8-Fos. 
Drucke:  L.  Blancard,  Les  chartes  de  St.-Germain-les-Fos,  Marseille  1878. 

St.-Germain-  en-Laie. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure    de  St.-Germain-en-Laie ;  saec.  16;  in  Paris, 
Arch.  nat.  T.  671. 
Vgl  Val  de  ReuiL 

St-Germain-des-Pres. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  St.-Germain-des-Pres,  in  Paris,  Arsenal  1099, 

ygl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  202. 
Abbaye  de  St.-Germain-des-Pres,   Cartulaire  des  Trois-Croix,  122  Urkunden 

von  558—1177,  ebenda  Arch.  nat.  LL,  1024. 
Cote  AB,  332  Urkunden  von  1138—1271,  ebenda,  LL,  1025. 
Le  livre   de  l'abbe  Guillaume,   c.  500  Urkunden  von  558 — 1358,  ebenda,  LL, 

1026. 
Cartulaire  de  la  pitancerie,   ebenda  LL  1027;   ein  anderes  ebenda  LL  1028. 
Le  petit  registre,  155  Urkunden  558—1300,  ebenda  LL,  1029. 
Weitere  Cartularien,  ebenda  LL,  1030—1035;  1095—1098. 
Cartulaire  de  la  riviere  de  la  Seine,  von  921—1530,  ebenda  LL,  1093—1094. 
Cartulaire  general,  V.  1—10,  c.  2000  Urkunden  von  558—1740,  ebenda. 
,    Necrologium  S.  Germani,  saec.  9,  ebenda,  St.   Germ.  1027;  saec.  12,  ebenda 

1628,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch,  8,  293. 
Drucke:    J.  Bouillart,    Histoire    de  l'abbaye  royale  de  St.-Germain   des    Prez, 

Paris  1724,  mit  135  Urkunden  von  558—1693  und  Nekrologien. 
B.  Guerard,  Polyptique   de    l'abbe   Irminon  ou  denombrements   des  manses, 

des  serfs  et  des  revenus  de  l'abbaye  de  St.-Germain-des-Pres  sous  le   regne 

de  Charlemagne,  T.  1,  2,  Paris  1844. 
J.  Quicherat,   Critique    des    deux    plus    anciennes    chartes    de    l'abbaye    de 

St.-Germain-des-Pres,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  d.  chart.  26,  513. 


IV.    Specialgeschichte.  87 

St.-Germain-1^-Verberie  s.  Rhuis.   ^ 

Gere. 
Handschr. :  Departement  du  Gers,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  iued.  1,  168;  3,  39. 

GeTaadan. 
Dmcke:   G.  de  Burdin,  Documents  historiques   sur  la  province  de  Gevaudan, 
T.  1.  2,  Toulouse  1840—1847. 

Gibran  s.  St.-Saturnin-de-Seschaux. 

Gigognan. 
Handschr.:  0 hartes  de  Gigognan,  von  1263  ab,  in  Avignon. 

St-GUles  (Nimes). 
Drucke:  Goiffon,  Bullaire  de  Tabbaye  de  St.-Gilles,  Nimes  1882,  187  Urkunden 
von  685—1777. 

St.-Gilles  (Saone-et-Loire). 
Drucke:  Desfontaines,  Documents  et  renseignements  pour   servir  plus    tard 
ä  rhistoire  a  St.-Gilles  (Saone-et-Loire),  Chälons-sur-Saone  1875. 

Gimeux  s.  Bouteville. 

Gironde. 
Drucke:  Archiv  es  historiques  du  departement  de  la  Gironde,  T.  1—18,  Bordeaux 
et  Paris  1859 — 1881,  mit  zahlreichen  Urkunden. 
Vgl.  Guienne. 

Glandieres. 
Uandschr.:   Cartulaire  de  Tabbaye  de  St. -Martin  de  Glandieres,  saec.  14,  in: 
Paris,  lat.  10030. 

St.-Gondoii. 
Drucke:  P.  Marchegay,  Cartulaire  du  prieure  benedictin  de  Saint-Gordon-sur- 
Loire,  866—1172,  tire  des  archives  de  Tabbaye  de  St-Florent  pres  Saumur, 
Les  Roches-Baritaud  et  Nantes  1879,  35  Urkunden. 

Gondrecourt. 
Handschr.:   Cartulaire  de   Gondrecourt,   231   Urkunden  von   1213 — 1584,  in 
Nanzig. 

Gonesse.  * 

Handschr.:  Vgl.  Garches  und  Pontoise. 

Drucke:    L.  Delisle,  Fragments  de  Thistoire  de  Gonesse,  in:  Bibliotheque  de 
Tecole  d.  chart.  25;  separat:  Paris  1859. 

Gosnay. 

Handschr.:    Cartulaire  de  la  chartreuse  de  Gosnay,  dite  St. -Marie,  V.  1.  2, 
von  1328—1495,  in  Arras. 


38  in.     Frankreich. 

Ooniz. 
Handschr.:  Cartularium  prioratus  de  Gouiz,  in  Paris  5447,  und  ßal.  416;  9493. 

Gourdon. 
Handschr.:  Marvaud,    Rapport    sur    les    archives  de  la  ville  de  Gourdon,  von 
1250—1660,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  3,  49. 

Oournai. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Gournay,  70  Urkunden  von  1120—1270. 
Cartulaire  du  prieure  a  Gournay,  saec.  13,  in  Paris,  Arch.  nat.  LL,  1397; 
ein  jüngeres  ebenda  LL,  1398. 

Gouy  s.  Quevreville. 

6rammont,  Eure. 

Drucke:  Prioratus  Grandimontensis  in  Foresta  de  Bellomonte-Rogeri,  3  Ur- 
kunden, in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  979. 

Grande-Sauve. 
Drucke:  Cirot  de  la  Ville,  Histoire  de  Fabbaye  de  la  Grande-Sauve,  T.  1,  2, 
Paris  1844,  mit  Urkunden. 

Grandmont. 
Handschr.:   Copie  de  chartes  et  autres  pieces  concernant  les  prieures  de  Tordre 
de  Grandmont,  notamment  Anjou,  42  Urkunden  von  1186—1487,  in  Angers. 

Grandpre. 
Handschr.:    Cartulaire  du  prieure  de  Grandpre,  35  Urkunden  von  1170— 1529, 
in  Chälons-sur-Marne. 

Grand-Selve. 
Handschr.:  Cartularia  monasterii  Grandissilvae,  in  Paris,  Cartul.  159—163. 

Grasse. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790, 

Grasse,  Paris  1865. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Grassensem  pertinentia,  5  Urkunden  ohne 
chronologische  Ordnung,  in:  Gallia  christ.  3,  Instr.  189. 
Canton  de  la  Grasse,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassonne  T.  2. 

Gravezon. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Gravezon,  von  1176 — 1779,  in  Avignon. 

Graville. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Graville,  235  Urkunden  von  1240—1499, 
in  Ronen. 

Grenoble. 
Handschr.:  0.  Jules,  Rapport  sur  les  principaux  manuscrits  de  la  bibliotheque 
de  la  ville  de  Grenoble,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  238. 


IV.     Specialgeschichte.  89 

Cartularium  Gratianopolitanum,  saec.  11  — 12,  in  Paris,  St.-Germ.  Franc, 
Harl.  487;  Abschrift  ebenda  5215,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  296. 

Copie  d'un  cartulaire  de  Teglise  de  Grenoble,  ebenda,  lat.  9909. 

Gartulaire  de  St.  Hugues,  eveque  de  Grenoble,  ebenda,  lat.  13879. 

C.  U.  J.  Chevalier,  Inventaire  des  archives  des  Dauphins  de-St.-Andre  de 
Grenoble  en  1277,  Paris  1867,  in:  Documents  histor.  du  Dauphine  T.  1. 

Dauphine,  Documents  pour  servir  ä  Thistoire  de  ce  pays;  Grenoble,  Avignon, 
Orange,  in:  Cabinet  histor.  20,  Catal.  80. 

Olli  vi  er,  Notice  sur  les  cartulaires  de  St.-Hugues,  eveque  de  Grenoble  au 
11  e  siecle,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1836,  2,  1,  294; 
separat:  Paris  s.  a. 

Derselbe,  Notice  historique  et  bibliographique  sur  les  cartulaires  de  St.- 
Hugues,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  262. 

C.  U.  J.  Chevalier,  Notice  analytique  sur  le  cartulaire  d'Aimon  de  Chisse 
aux  archives  de  Teveche  de  Grenoble,  Colmar  1869,  in:  Documents  histor. 
sur  le  Dauphine  T,  3. 

Derselbe,  Notice  snr  un  cartulaire  inedit  de  la  ville  de  Grenoble  (Paris  lat. 
10966),  in:  Bulletin  de  Tacad.  Delphinale  1867,  Juni;  separat:  Grenoble  1868. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Gratianopolitanae,  31  Urkunden  von  869 — 1687, 
in:  Gallia  christiana  16,  Instr.  73. 

J.  Marion,  Cartulaires  de  Teglise  cathedrale  de  Grenoble,  dits  cartulaires  de 
St.-Hugues,  Paris  1869,  in:  Collection  de  docum.  ined.  T.  40. 

C.  U.  J.  Chevalier,  Visites  pastorales  et  ordinations  des  eveques  de  Gre- 
noble de  la  maison  de  Chisse  (14 e  et  15 e  siecles),  Lyon  1874,  in:  Docu- 
ments histor.  sur  la  Dauphine  T.  4. 

Derselbe,  Registrum  instrumentorum  Delphinorum  Vienuensium  apud  S. 
Andream  Gratianopolis  a.  1346,  Novigent.  1871,  ebenda  T.  2. 

Derselbe,  Necrologe  et  cartulaire  des  Dominicains  de  Grenoble,  Urkunden 
von  1288—1497,  ebenda  T.  5. 

Vgl.  Dauphine  und  Valence. 

Orestain. 
Uandschr.:  Abbaye  de  Grestain,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Memoires  de 
la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  1. 

Gr^sy-sor-Alx. 
Drncke:    Comte  de  Loche,  Histoire  de  Gresy-sur-Aix ,  avec  documents,  Cham- 
bery  1874r 

Grenx. 
Handschr.:  Privileges  de  Greux  et  Dampremy,  14  Urkunden  von  1429—1495, 
in  London,  Addit.  17313. 

Grillon. 
Handschr.:    Urkunden  von  1317—1604,  in  Grillon,  vgl.  Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  2,  129. 

Goevaadan. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  k  Thistoire  du  Guevaudan,  pays  de  Mende, 
in:  Cabinet  histor.  12,  Catal.  166. 


90  ni.     Frankreich. 

St.-GniIIem-du-D6sert. 
Handschr.:  Chart  es  et  diplomes  de  l'abbaye  de  St.-Guillem-du-Desert,  555  Ur- 
kunden von  804—1220,  in  Montpellier. 
Necrologiura  S.  Guillelmi  de  desertis,  saec.  14,  in  Montpellier,  Musee  Fahre. 
Drncke:  Critique  de  deux  chartes  de  fondation  de  l'abbaye  de  St.-Guillem-du- 
Desert,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  2,  177. 

Onines. 
HaDdschr.:  Privilegia  comitatus  Ghisnensis,  in:  St.-Omer,  Bibliothek  581. 
Obituaire    de    l'abbaye    de    St. -Leonard    de    Guines,    avec   Privileges    etc., 
ebenda  112. 
Drncke:  A.  DuChesne,  Histoire  genealogique  des  maisons  de  Guines,  d'Ardres, 
de  Gand  et  de  Coucy,  Paris  1631,   mit  besonders  paginirten  Urkunden  von 
808—1578. 
Vgl.  Deutsches  Reich,  Artois. 

Gnise. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Guise,  Joinville  et  Harrecourt,   146  Urkunden  von 
1243—1495,  in  Nanzig. 
Cartulaire  de  la  terre  de  Guise,  1327,  in  Paris,  lat.  17777. 

Guienne. 
Handschr.:    Documents   pour  servir  ä  Fhistoire  de  la  Guyenne,  in:   Cabinet 
histor.  7,  Catal.  145  f. 
Boubens,  Catalogue  de  chartes  pour  l'histoire  de  la  Guienne,  in  Paris,  Ca- 
binet des  chartes. 
Drncke:  L'archiviste  bordelais,  recueil  de  titres  et  documents  pour  servir  ä 
l'histoire  generale  de  la  Guienne  propre  et  du   departement  de  la  Gironde, 
Bordeaux  1837. 
L.  Pannier,  Les  joyaux  du  duc  de   Guyenne,  von  1412—1416,  in:   Revue 
archeol.,  Ser.  II,  26,  158;  306;  384;  27,  31;  auch  separat:  Paris  1874. 

H. 

Ha^ne. 
Drncke:  De  Pontaumont,  Pouilles  des  doyennes  de  la  Hague  et  de  Carentan 
au  diocese  de  Coutances  des  13  e  et  14  e  siecles,  Carentan  1869. 

Hallate. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  foret  de  Hallate,  saec.  14,  in  Paris,  Archiv  KK,  945. 

Hallay-Coetqnen. 
Handschr.:     Notice    des    archives    de    M.    le    marquis    du    Hallay-Coetquen, 
Paris  1856. 

Harn. 
Handschr.:    Auszüge    aus    einem   Cartular    der    Abtei    St.-Sauveur,    in  Paris, 
Gaignieres  651;  Anderes  in  Grenier's  Sammlungen. 
Urkunden  der  Abtei  in  Arras. 


IV.    Specialgeschichte.  91 

Harn,  Familie. 
Drucke:  Documents  concernant  les  seigneurs  de  Ham,  connetables  de  Tripoli, 
5  Urkunden  von  1227—1228,  in:  Archives  de  TOrient  latin  2,  Docum.  158. 

Harconrt. 
Drucke:   G.  A.  de  la  Roque,  Histoire  genealogique  de  la  maison  de  Harcourt, 
T.  1—4,  Paris  1662,  T.  3—4:  Urkunden  von  876-1527. 

Hardelot, 
Drucke:    C.  Le  Roy.  Documents  pour  servir  ä  l'histoire  du  chäteau  d'Hardelot 
et  des  chätaux  circonvoisins,  Boulogne  1857. 

Harflenr. 
Handschr.:    Livre    des    acquistz   et    coustumes   de    la  prevote   d'Harfleur  (de 
l'abbaye  du  Valasse),  von  1387—1509,  in  Reuen. 

Harrecourt  s.  Guise. 

Haumont. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Fabbaye  St.-Pierre  d'Haumont,  c.  131  Urkunden,  in 
Paris,  Nouv.  acquis.  1386,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  487. 

Hauteret  s.  Oujon. 

Hautrillers. 
Drucke:  Manceaux,  Histoire  de  l'abbaye  et  du  village  d'Hautvillers ,  T.  1—3, 
Epinal  1880,  mit  Urkunden. 

Häyre. 
Drucke:  St.  de  Nerval,  Documents  relatifs  a  la  fondation  du  Hävre,  Ronen  1875. 

H^rault. 
Handschr.:    luven taire    sommaire   des   archives  departementales  anterieures  ä 
1790,  Herault,  Archives  civiles,  Ser.  C,  Montpellier  1865. 

H^ronval. 
Drucke:  Cartulaire  de  Heronval,  Noyon  1883,  109  Urkunden  von  1144—1326. 

Hers  s.  St.-Come. 

Herse. 
Drucke:  Jousset,  Documents  historiques  de  la  Herse,  Mortagne  1855. 

Heuilley-Coton. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Heuilley-Coton,  93  Urkunden  von  1451  —  1579  (zu 
Langres,  Kapitel),  in  Chaumont. 

Heuilley-le-Grand. 
Handschr.:   Cartulaire  de  Heuilley-le-Grand ,  (zu  Langres,  Kapitel)  68  Urkun- 
den von  1268—1551,  in  Chaumont. 


92  IH-    Frankreich. 

Hierle. 
Drucke:  E.  Bondurand,  Criees  de  la  baronnie  d'Hierle,  texte  en  langue  d'oc, 
de  1415,  Nimes  1884,  aus:  Memoires  de  l'acad.  de  Nimes  1883. 

Hierre. 
Handschr.:    Cartulaire   de  l'abbaye  d'Hierre,    saec.  17,  in  Paris,   Arch.  nat. 
LL,  1599. 

St.Hilaire-le-€rrand. 
Handschr.:    Inventaire    des  titres  du  bourg  de   St.-Hilaire-le-Grand,   87   Ur- 
kunden von  saec.  IX — 1451,  in  Poitiers. 

St.-Hilaire-sur-Yerre. 
Handschr.:   Inventaire   du  prieure  de  St.-Hilaire-sur-Yerre,  49  Urkunden  von 
1035—1669,  in  Chartres. 

Ste.-Hoilde. 
Handschr.:    Cartulaire   de  l'abbaye  de  Ste.-Hoilde,  diocese  de  Toul,  in  Paris, 

Nouv.  acquis.  fran?.  4168. 
Drucke:  A.  Jacob,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Ste.-Hoilde,  Bar-le-Duc  1882. 

Homblieres. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  d'Hoinblieres,  87  Urkunden  von  948— 1319, 
in  Laon. 
Cartularium  Humolariense ,  in  Paris,  Rep.  St.-Germ.  96,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 8,  316. 

Honflenr. 
Handschr.:   Ch.  Breard,  Les   archives   de  la  ville  de  Honfleur,   extraites  des 
archives  communales,  Rouen  1885. 

Ste."Honorine-la-Chardonne. 
Drucke:  H.  delaFerriere-Percy,  La  commune  de  Ste.-Honorine-la-Chardonne, 
mit  4  Urkunden  ohne  chronologische  Ordnung,  in:   Memoires   de  la  soc.  d. 
antiq.  de  Normandie  22,  281. 

Huiron. 

Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Huiron,  32  Urkunden  von  1135 — 1695, 
in  Chälons-sur-Marne. 

Drucke:  Baillet,  Chroique  de  l'abbaye  de  St.-Martin  de  Huiron,  mit  33  Ur- 
kunden von  1134 — 1471,  in:  Documents  inedits  sur  l'histoire  de  la  Cham- 
pagne, Chalons  1879. 

I. 

Igni. 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  Igniacensis  (Rheims),  saec.  13 — 14,  in  Paris, 

Cartul.  79;  saec.  18,  ebenda,  Cartul.  17. 
Drucke:  Pechenard,  Histoire  de  l'abbaye  d'Igny,  Reims  1883,  mit  Urkunden. 


IV.     Specialgeschichte.  93 

Ile-de-France. 
Handschr«:   Inventaire  des  titres  et  pieces  du  tresor  des  chartes  pour  servir 

k  rhistoire  de  l'Ue-de-France  et  du  pays  de  Paris,  in:    Cabinet  histor.  3, 

Catal.  199  f.;  4,  42. 
Drucke:  P.  Marchegay,    Chartes   et  autres  titres  du  monastere  de  St.-Florent 

pres  Saumur,  concernant  rile-de-France  de  1070  ä  1220,   21  Urkunden,  in: 

Memoires  de  la  soc.  histor.  de  Paris  5,  132.   • 

De  d'Yeu. 
Drucke:    InsulaOia,   3  Urkunden  von  c.  1055—1118,  in:   Marchegay,  Cartu- 
laires  du  Bas-Poitou  138. 

nie-et-Yllaine. 
Handschr.:    Departement   d'Ille-et-Vilaine,   in:   Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  1,  190. 
E.  Quesnet,  Apercu  sur  les  archives  historiques  d'Ille-et-Vilaine,  Rennes  1857, 
aus:  Bulletin  archeol.  de  Tassoc.  Bretonne. 
Drucke:   Memoires   de   la  societe  archeologique   d'Ille-et-Vilaine,  T.  1  — 14, 
Rennes  1861—1880. 

St-Imer. 
Handschr.:  Zwei  Cartularien  des  Klosters,  saec.  13  und  18,  in  Privatbesitz, 
vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  558. 

Indre. 
Handschr.:   De  la  Villegille,  Rapport   sur  l'etat  des  archives  existant  dans 
le    departement    de   Tlndre,  in:   Champollion-Figeac,   Docum.  histor.   ined. 
1,  211. 

Indre-et-Loire. 
Handschr.:  Ch.  Loison-Grandmaison,  Notice  historique  sur  les  archives  du 
departement  d'Indre-et-Loire,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine 
1,  144;  separat:  Tours  1855. 
Inventaire-sommaire   des   archives  departementales.   Indre-et-Loire,  T.  1, 
Archives  civiles,  Paris  1878. 

Jshre. 
Handschr.:  Departement  de  Tlsere,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  1,  238. 
J.  J.  Pilot,  Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  de  Tlsere,  T.  1, 
Ser.  A.  B,  Grenoble  1864. 

Isle-en-Barrois. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Tabbaye  de  TIle-en-Barrois,  V.  1.  2,   von  1143— 
1755,  und  von  1151—1679,  in  Virten. 

Issoudun. 
Handschr.:  De  la  Villegille,   Rapport   sur   les   archives   de    rarrondissement 
d'Issoudun,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  225;  231. 


94  m-     Frankreich. 

Issy. 

Handschr.:    Cartulaire  d'Issy   et  Vaugirard,    saec.  16,  in  Paris,   Archiv  LL, 
1070,  andere  saec.  18,  ebenda  LL,  1045;  1050. 

Issy-1'^veque. 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'eglise  d'Issy-l'Eveque,  22  Urkunden  von   1438— 
1456,  in  Dijon. 

Drucke:   Registres  des   coraptes  de  la  paroisse  d'Ize  des  15 e  et  16 e  siecles, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  du  depart.  d'Ille-et-Vilaine  13,   197. 


8t.-Jacnt. 
Drucke:  Chartes  de  l'abbaye  de  St.-Jacut,  in:  Geslin  et  Barthelemy,  Anciens 
eveches  de  Bretagne  4,  276. 

St.  James  s.  St.-Satumin-de-Seschaux. 

Jandenres. 
Handschr.:   Cartulai're   de  l'abbaye  de  Jandeures,  V.  1.2,   272  Urkunden  von 
1163—1769,  und  203  Urkunden  von  1126—1772,  in  Virten. 

Jarce. 
Handschr.:  Barbier  de  Monsault,  Inventaire  des  eglises  de  Jarce  et  de  Marce 
(Maine-et-Loire),  Angers  1875. 

Jard. 
Handschr.:  Cartularium  monasterii  de  Jardo  (Sens),  in  Paris,  lat.  5482. 
Cartularium  monasterii  S.  Johannis  de  Jardo,  saec.  14,  ebenda,  fran?.  8353. 

Jardres. 
Handschr.:   Seigneurie  de  Jardres  (zu  Poitiers,  Kathedrale),    149   Urkunden 
von  1417—1784,  in  Poitiers. 

St.-Jean-d'Angely. 
Handschr.:   Cartularium  monasterii  S.  Johannis  Angeliacensis,  in  Paris,  5451, 
und  Baluze  174;  9493. 
Vgl.  Saintonge. 
Drucke:    Travaux    executes    au   chäteau  de  St.-Jean-d'Angely,  von  1322,  in: 
Archives  histor.  de  la  Saintonge  1,  374. 

St.-Jean-lez-Amiens. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  Amiens,  Bibliothek. 

St.-Jean-de-Beanme. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Jean-de-Beaume  ou  Moutier-St.-Jean, 
101  Urkunden  von  1150  —  1754,  in  Dijon. 


IV.     Specialgeschichte.  95 

St.-Jean-de-Falaise. 
Handschr.:  Abbaye  de  St.-Jean-de-Falaise,  Verzeichniss  der  Urkunden  in:  M^- 
moires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  320. 

St-Jean-dn-Mont. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Johannis  de  Monte  (Boulogne),  in  Paris,  5460 A. 

St.-Jeaii-de-Semnr. 
Handschr.:  Cartulaire   du  prieure  de  St.-Jean-de-Semur,  von  1178  —  1460,  in 
Dijon. 

St.-Jean-l^s-Sens. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  St.-Jean-les-Sens,  25  Urkunden  von  1111 
— 1266,  in  Auxerre. 

St.-Jean-de-Sord^. 
Drucke:  P.  Raymont,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Jean-de-Sorde,  Paris  1873, 
184  Urdunden  von  c.  1105  —  c.  1254. 

St.-Jean-en-yalI^e. 
Handschr:   Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Jean-en-Vallee,  von  1260,  in  Paris, 
Cartul.  44  ;  Auszüge  daraus,  ebenda,  lat.  5481. 

St-Jean-des-Tignes  (Soissons). 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  S.  Johannis  in  Vineis,  saec.  13,  in  Paris, 
Cartul.  96. 

Jersey. 
Drucke:  Societe  Jersiaise.  Documents  historiques  relatifs  aux  iles  de  la  Manche, 
tires  des  archives  converses  dans  le   „Public  Record  Office",  Nr.  4,  Jersey 
1879,  von  1199-1244. 

Joinville. 
Handschr.:   Cartulaire  de  la  chapelle  du  chätean  de  Joinville,   100  Urkunden 
1178—1281,  in  Chaumont. 
Cartulaire  abrege  de  la  principaute  de  Joinville,  saec.  17,  in  Paris,  fran^. 

11570. 
Vgl.  Guise. 
Drucke:  N.  de  Wailly,  Recueil   de   chartes   originaux  de  Joinville,  en  langue 
vulgaire,  von  1239 — 1315,  in;  Bibliotheque  de  l'eeole  d.  chart.  28,  557. 
J.  Feriel,   Notes  et  documents  pour  servir  ä  Thistoire   de  Joinville,    Join- 
ville 1856. 
De  Joinville,  Chartes  inedites  des  sires  de  Joinville,  concernant  Tabbaye  de 

St.-Mihiel  et  la  village  de  Bure  (Meuse),  Nancy  1879. 
J.  Simonnet,   Treize  chartes  inedites  de  Jean,  sire  de  Joinville,  Dijon  1874. 

Josaphat-läs-Chartres. 
Handschr.:  Cartularium  monasterii  de  Josaphat,   in  Paris  5418,   und  Sup- 

plera.  48. 


96  III.     Frankreich. 

Cartularien  saec.  12  und  13,  ebenda  Cartul.  48;  49. 

Necrologium  S.  Josaphat,  saec.  12,  ebenda,  Arsenal  38,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 8,  358. 

St.-Josse-sur-Mer. 
Handschr.:  Cartul aire  de  l'abbaye  de  St.-Josse-sur-Mer,  von  1100—1257,  nebst 
Kopie  saec.  17,  in  Arras. 

Jonarre. 
Handschr.:  Cartul arium  abbatiae  Jotrensis,  saec.  13—14,  in  Paris,  Cartul.  94. 

St.-Jouin-de-Mariies. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Jovini  de  Marnis,  in  Paris  lat.  5449. 
Drucke:  Ch.  Grandmaison,   Cartularium  S.  Jovini,  56  Urkunden  von  876  ab, 
in:  Societe  statist.  du  depart.  de  Deux-Sevres  17,  2, 

Joui. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Mariae  de  Joyaso,  in  Paris,  lat.  5467. 
ürkundenab Schriften,  ebenda,  Arch.  nat.  K,  192. 

Joye. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  la  Joye,  saec,  18,  in  Paris,  lat.  9172. 

Joye-les-Nemours. 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Joye-les-Nemours ,  von  1230—1629, 
in  Auxerre. 

Jnigne-la-Pree-en-Moranne. 

Handschr.:    Extraits    d'un   livre  intitule  Registrum  cartarum  et  literarum  abba- 
tiae S.  Sergii,  39  Urkunden  von  1060 — 1717,  in  Angers. 

St.-Julien. 
Handschr.:  Teneur  de  plusieurs  tiltres  etc.   de  la  eure  de  St.-Julien,  43  Ur- 
kunden von  1311 — 1570,  in  Mäcon. 

St.- Julien  (Viviers). 
Drucke:  Payrard,  Cartularium  S.  Juliani,  Yivariensis  diocesis,  Le  Puy-en-Ve- 
lay  1875. 

Jully-les-Nonnains. 
Drucke:   E.   Petit,   Cartulaire   du  prieure   de  Jully-les-Nonnains ,  von  1115  ab, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  histor.  de  l'Yonne,  T.  34. 

Jumieges. 
Handschr.:  Abbaye  de  Ste.-Marie  de  Jumieges,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  4. 
Cartularium  monasterii  Gemmeticensis,    in  Paris,   lat.  5424,    vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  331;  andere  Sammlungen  ebenda,  St.-Germ.,  lat.  578  und  1066. 
Grand  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Jumieges,  311  Urkunden  von  1218—1442, 
in  Ronen. 


IV.     Specialgeschichte.  9*? 

Petit  cartulaire,  178  Urkunden  von  1211—1385,  ebenda. 
Cartulaire  pour  exemption  de  droits  de  passage,  27  Urkunden  von  1180 — 
1670,  ebenda. 
Dmcke:    Gemeticense    Coenobium,    2   Urkunden,     in:    Monasticon    angl.   2, 
1661,  977. 
Obituarium  Gerameticense,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  417. 

K. 

Kaurs  s.  Norroy-le-Sec. 
Koenrs  s.  Nauroy. 

L. 

Labastede-de-L^yis  s.  Alaman. 
Lagui-sur-Marne. 
Haiidschr.:  Cartularium  Latiniacense,  in. Paris,  Cartul.  174. 

Sammlungen  von  Le  Michel,  ebenda,  St. -Germ.,  lat.  1067;  Residu  St.-Germ. 
1035. 

Lagrasse. 
Handmehr«:  Vier  Cartul arien  der  Abtei  Lagrasse,  in  Carcassonne. 

Lais. 
Haudschr.:    Seigneurie  de  Lais  et   Massai  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  31  Ur- 
kunden von  1424 — 1789,  in  Poitiers. 

Lamarche. 
Haiidsclir.:  Cartulaire  de  Lamarche,  173  Urkunden  von  1214 — 1587,  in  Nanzig. 

Lamballe. 
Drucke:    C hartes  du  prieure  de  Lamballe,  42  Urkunden  von  1083—1342,  in: 
Geslin  et  Barthelemy,  Anciens  eveches  de  Bretagne  4,  300. 

Land^res. 
Haudschr.:    Urkunden    der    Abtei  Landeres,   in  Mezieres,    vgl.  ChampoUion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  383. 

Landes. 
Haudschr.:    Inventaire-sommaire    des   archives  departementales  anterieures 
b.    1790,    Landes,    Archives    civiles,    Ser.   A  — F,    Paris    1868;    Additions 
ebenda  1883. 

Landeveuec. 
Haudschr.:    A.  llame,   Rapport   sur   le  cartulaire  de  Landevenee,   Paris  1883, 
aus:  Bulletin  d.  travaux  historiques  1882,  Xr.  4. 

Langau. 
Drucke:    Virac,    Privileges   de    la    ville    de   Langan,    Bordeaux    1846,   aus: 
Recueil  des  actes  de  l'acad.  de  Bordeaux,  1846. 

Oesterley,  Wegweiser.     II.  7 


98  tu.    Frankreich. 

Langres. 
Handschr.:    Index  cartiilarii  de  Langres,   saec.  13,   in  Middlehill,   Phiil.  2996, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  100. 
Cartularium    episcopatus    Lingonensis    1329,    in   Paris,    Bouhier    24,    vgl. 

ebenda  8,  285. 
Cartularium  ecclesiae  Lingonensis,  ebenda  St.-Gerin.  1064. 
Copien  eines  verlorenen  Cartulars  ebenda,  lat.  5189;  5993  B. 
Cartulaire  du  chapitre  episcopal  de  Langres,  320  Urkunden  von  1106 — 1282, 

in  Chaumont. 
Cartularium  ecclesiae  Lingonensis,  saec.  14,  in  Paris,  lat.  5188. 
Necrologium  et  martyrologium  ecclesiae  Lingonensis,  saec.  15,  in  Chaumont 

127,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  200. 
Cartulare  S.  Mammetis  Lingonensis,  Abschrift,   in  Paris,    Bouhier  38,    vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8,  285;  eine  zweite  ebenda,  Suppl.  franc.  1028. 
Vgl.  Heuilley-Coton  und  Heuilley-le-Grand. 
Dmcke:     Memo ir es    de     la    societe    historique    et    archeologique    de    Langres, 

Langres  1847. 
Bulletin   de   la  societe    historique  et  archeologique   de  Langres   T.  1,   com- 

prenant  les  annees  1872—1879,  Paris  1880. 
Instrumenta    Lingonensis    ecclesiae,    127    Urkunden    von    496  — 1632,    in: 

Gallia  christ.  4,  Instr.  125. 
Vgl.    Heuilley,   Hueilley-le-G  rand,  Monlandon,  Pailly  und     Ville- 

gussen. 

Langnedoc. 
Handschr.:    Documents    pour  servir  a  l'histoire   du  Languedoc,   in:    Cabinet 
historique  7,  Catal.  166. 
Zahlreiche  Cartularien  der  Provinz,  in  Montpellier. 
Registrum  curiae  Franciae,  mehrere  Handschriften  in  Paris,  Lamoignon  und 

Troyes,  vgl,  Delisle,  Catalogue  des  actes  de  Philippe-Auguste  XXIX. 
Urkundenabschriften  von  Bourotte  u.  A.,  191  Bände,  in  Paris. 
Dmcke:  G.  Catel,  Memoires  de  l'histoire  du  Languedoc,   Tolose  1633,  mit  Ur- 
kunden. 
J.   Vaissette,  Histoire  generale   de   Languesoc,   T.  1 — 5,  Paris  1730 — 1745, 
mit  besonders  paginirtem  Urkundenanhang. 

Laon. 
Handschr.:    Cartulaire   de  Teveche  de  Laon,    176  Urkunden  von  1090—1320, 

in  Laon. 
Bulles,  chartes  et  autres  titres   relatifs    ä    Teveche  de  Laon,  125  Urkunden 

von  1127—1277,  ebenda. 
Cartulare  episcopatus  Laudunensis,  saec.  13,  in  Middlehill,  Phill.  1322,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  7,  97;  ein  zweites,  ebenda  77,  vgl.  ebenda  9,  498. 
Chartae  originales  de  Laon,  Soissons,  Noyon,  saec.  13,  Cod.  Cheltenham  22309, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  608. 
A.  Matton,  Memoire  sur  les  chartes  du  diocese  de  Laon  au  moyen  age,  Laon 

1851. 


IV.    Specialgeschichte.  99 

Cartularium  capituli  Laudunensis,  saec.  14,  in  Paris,  Cartul.  92. 
Cartularium  ecclesiae  Laudunensis,  saec.  13,  ebenda,  Cartul.  95. 
Cartularium  abbatiae  S.  Johanuis  Laudunensis,  saec.  13,  in  Middlehill,  Phill. 

1335,  vgl.  Arch.  d.  Gesellsch.  7,  97. 
A.  Combier,   Nomenclature  sommaire  des  archives  du  greife  de  Laon,  Paris 

1876. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Laudunensis,  16  Urkunden  von  961 — 1441,  in: 

Gallia  Christ.  10,  Instr.  187. 
A.  de  Florival,  Etüde  historique  sur  le  12e  siecle,  Barthelemy  de  Vir,  Paris 

1877,  mit  147  Urkunden  und  Regesten. 

Lariconr. 
Handsclir.:  Cartul aire  de  Tabbaye  de  Laricour,  324  Urkunden  von  1140—1290, 

in  Troyes. 

St.-Laare]it. 
Handschr.:  Cartularium  prioratus  S.  Laurentii,  in  Paris,  CartuL  16. 
Vgl.  Collioure. 

SL-Lanrent-des-Arbres« 
Handsclir.:  Chartes  de  St.-Laurent-des-Arbres,  von  919—1232,  in  Avignon. 

Lautrec  s.  Alaman. 

LayaL 
Handüchr.:  Les  sires  et  comtes  de  Laval,  in:  Cabinet  histor.  19,  Catal.  67;  199. 
Drucke:  Titres  du  comte  de  Laval  et  de  ses  Privileges,  Paris  1657. 

H.  Godbert,   Documents  relatifs  ä  Thistoire   du  comte   de  Laval,    contenans 
les  titres  du  comte  de  Laval  et  ses  Privileges,  lettres  de  commission  donnees 
par  Charles  IX.  ä  Lancelot  de  Bree  (etc.),  Laval  1860. 
Vgl.  Montmorency. 

Layal-Dien. 
Handschr.:  Urkunden  der  Abtei  Laval-Dieu,  in  Mezieres,  vgl.  Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  381. 

Layalroy. 
Handsclir.:  Recueil  de  chartes  de  Tabbaye  de  Lavalroy,  55  Urkunden  von  1145 
— 1612,  in  Mezieres. 

Lavaa-de-Terch^. 
Handschr.:    Seigneurie  de  Lavau-de-Verche  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  120  Ur- 
kunden von  1496—1776,  in  Poitiers. 

Lavanr. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Vaurensis,    18  Urkunden  von  754—1463,  in: 
Gallia  christ.  13,  Instr.  263. 
Vgl.  Albi. 

Layemat  s.  Aubigne. 

7* 


IQQ  III.     Frankreich, 

Lectoure. 
Handschr.:  J.  J.  de  Metivier,  Rapports  sur  les  archives  de  Lecture,  in:  Cham- 

polliou-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  3,  39. 
Drucke:  Instrumenta   ad    ecclesiam  Lacterensem    spectantia,  2  Urkunden   von 

1074  und  1273.  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  165. 

St.-Leger. 

Handschr.:  Transcription   des   titres    du   prieurö    de  St. -Leger,  70  Urkunden 

von  1258—1636,  in  Dijon. 
Daras,  Appreciation  du  cartulaire  de  St.-Leger,  in:  Bulletin  de  la  soc.  histor. 

de  Soissons  3,  39. 
Drucke:  Pecheur,  Cartulaire   de  Tabbaye   de  St.-Leger   de   Soissons,   Soissons 

1870,  97  Urkunden  von  1070—1666. 

L^hou. 
Drucke:  C hartes  du  prieure  de  Lehon,  in:  Geslin  et  Barthelemy,  anciens  eveches 
de  Bretagne  4,  358. 

Leoncel. 
Drucke:  H.  Chevalier,  Cartulaire  de  l'abbaye  Notre-Üame  de  Leoncel  au  diocese 
de  Die,  Montelimar  1869,  143  Urkunden  von  1142—1246. 

Leotoing  s.  Chapteuil. 

Lerins. 
Handschr.:  Copie  du  cartulaire  de  Lerins,  Original  in  Nizza,  Archiv,  in  Paris, 

Nouv.  acquis.  lat.  1165. 
Drucke:  H.  Moris  et  E.  Blanc,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Lerins,  Lerins  1883, 
364  Urkunden  vom  9 — 12.  Jahrhundert. 
Barralis,    Chronologia  sanctorum  et  aliorum    virorum    illustrium    ac  abbatum 
insulae  Lerinensis  Lugduni  1613,  mit  Urkunden. 

Lescar. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Lascurrensem  pertinentia,  6  Urkunden  von 
1118—1227,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  198. 

Lespinasse. 
Handschr.:   Cartulaire  du  prieure  de  Lespinasse,  diocese  de  Toulouse,  35  Ur- 
kunden von  1163 — 1484,  in  Angers. 

Lessay. 
Handschr.:  Liber  donationum  et  acquisitionuni  de  l'abbaye  de  Lessay,  184  Ur- 
kunden von  1192—1413,  in  St.-L6. 
Li  vre  blanc  de  Tabbaye  de  Lessay,  246  Urkunden  von  1106 — 1457,  ebenda. 
Terrier  de  la  baronnie  de  Lessay,  65  Urkunden  von  1123 — 1491,  ebenda. 
Obituarium  S.  Trinitatis  de  Exaquio,  Auszüge  in:   Bouquet,  Recueil  23,  546. 

Lesterps. 
Handschr.:  Terrarius   sive  pancarta  omnium  locorum  abbatiae  Stirpensis,  392 
Urkunden  von  1473—1490,  in  Angouleme. 


IV.    Specialgeschichte.  101 

L^yIs  s.  Alaman. 

Lerronx. 
Handschr.:   Cartulaire   et  notulaire   du  chapitre  de  Teglise  de   St.-Sylvain  de 
Levroux,   115  Urkunden  von  999  —  1334,  in  Chäteauroux,  vgl.  Champollion- 
Figeac,  Docuin,  histor.  ined.  1,  219. 

Lezat. 
Haudschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Lezat,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  9189. 

Lhers. 
Handschr.:  Chartes  de  Lhers,  von  1213—1469,  in  Avignon. 

Liband. 
Drucke:    Marchegay  et  de    la  Boutetiere,  Cartulaire  du  prieure  de  Libaud, 
32  Urkunden  von  c.  1137 — c.  1260,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  1,  53. 

Licques. 
Handschr.:  Titres  de  l'abbaye  Notre-Dame  de  Licques,  in  Calais. 

Lien-croissant. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  Lieu-croisant,  saec.  18,  in  Paris,  Moreau  874. 

Liea-Bieu. 
Handschr.:    Cartularium   abbat iae  Loci  Dei  Maug.,  in  Paris   151,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  333. 

Lieu-restaur6. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  Lieu-restaure,  in  Beauvais. 

Liget. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  maison  du  Liget,  370  Urkunden  von  1178—1344, 
in  Tours. 

LIgny. 
Handschr.:  Cartulaire  du  chapitre  de  Teglise  collegiale  de  Ligny,  V.  1.  2,  294 
Urkunden  von  1181-1779,  und  211  Urkunden  von  1202—1426,  in  Virten. 
Cartulaire  de  Ligny,  194  Urkunden  von  1194 — 1602,  in  Nanzig. 

Li-Hons. 

Handsclir.:  Cartularium  s.  Petri  de  Lehuno  in  Paris  5460. 

Drucke:  S.  Rouillard,  Li-IIuns  en  Sang-Ters,  ou  discours  de  l'antiquite,  Pri- 
vileges et  prerogatives  du  monastt'*re  de  Li-IIuns,"  situe  pres  Roy,  en  Picardie, 
Paris  1627. 

Lillers. 

Handschr.:    Urkunden  von  Lillers,  in  Arras. 

lAmoge». 
Handschr.:   A.  Thomas,  Inventaire-sommairc  des  archives  comraunales    de  Li- 
inoges,  Limoges  1882. 


102  III.     Frankreich. 

Cartulaires  et  lettres  d'hommages  de  Teveche  de  Limoges,  in  Limoges. 
Codex  diplomaticus   provinciae   Lemovicensis,  9  Theile    (2  und  6  fehlen)  in 

Paris,  Cartul.  135. 
Inventaire-sommaire    des    archives    departementales    anterieures    ä    1790. 

Haute-Vienne.     Archives  civiles.     Ser.  I).  Fonds  de  l'ancien  College  de  Li- 
moges, Limoges  1882. 
C.  N.  Allou,    Sur  les  manuscrits  conserves  au  seminaire  et  ä  l'hötel  de  ville 

de  Limoges,  Paris  1836,  aus:  Annuaire  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France. 
Cartulaires  du  College  des  Jesuites  de  Limoges,  von  1200 — 1624,  in  Limoges. 
Cartul arium  S.  Martialis  Lemovicensis,  in  Paris,  Cartul.  35. 
Necrologium   S,  Martialis  Lemovicensis,  saec.    12,  in  Paris  5243;    saec.  13, 

ebenda  5245,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  58. 
Drucke:  Instrumenta    ad  ecclesiam   Lemovicensem    spectantia,   49  Urkunden 

von  818—1226,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  161. 
L.  Guibert,  Anciens  registres  des  paroisses  de  Limoges,  Limoges  1881. 
A.  Thomas,  Extraits  des  archives  du  Vatican  relatifs  au  diocese  de  Limoges, 

132  Regesten  von  1289 — 1418,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  du  Limousin, 

T.  30. 
Arbeliot,  Documents   inedits   sur  Papostolat    de  St.-Martial  et  sur  l'antiquite 

des  eglises  de  France,  Limoges  1860. 
Premier  cartulaire  de  l'aumonerie  de  St.-Martial  (11  siecle),  45  Nummern,  in: 

Documents  histor.  conc.  la  Marche  2,  1. 
Second  cartulaire  de  Faumonerie  de  St.-Martial  (11 — 12  siecle),  51  Nummern, 

ebenda  2,  17. 
Le  tresor  de  St.-Martial  de  Limoges  au  13  e  siecle,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole 

d.  Chart.  16,  28. 
Obituaire  de  St.-Martial  c.  1300,  in:  Leroux,  Documents  histor.  de  la  Marche 

1,  1;  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  du  Limousin  T.  30. 

Limousin. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä   l'histoire  du  Limousin,  in:  Cabinet  histor. 
12,  Catal  49. 
Urkundenabschriften  von  Col,  7  Bände,  in  Paris,  Cartul.  135. 
Drucke:    Bulletin    de    la    societe    archeologique    et    historique    du    Limousin 
T.  1—30,  Limoges  1846—1882. 
Chart  es.     Limousin.     106  Urkunden  von  saec.  9  — 1481,  in:  Leroux,  Docu- 
ments histor.  de  la  Marche,  1,  121;  zum  Theil  bereits  in:  Bulletin  de  la  soc. 
archeol.  du  Limousin,  T.  30  gedruckt. 
Bullös  papales  concernant  le  Limousin,  6  Urkunden  von  1158 — 1362,  ebenda 

1,  259. 
Ducoux-Lagoutte,    Notes   et   documents   pour  servir  ä  l'histoire  des  juris- 

dictions  royales  en  Bas-Limousin,  1402—1790,  Tülle  1884. 
Vgl.  Marche. 

Limoux. 
Drucke:  L.  A.  Buzairies,  Libertes   et  coutumes   de   la   ville   de  Limoux,   avec 
catalogue  des  chartes  et  de  documents  historiques  deposes  dans  les  archives 
de  l'hotel  de  ville,  Limoux  1851. 


IV.    Specialgeschichte.  103 

Lire. 
Uandschr. :    Necrologium    monasterii    de    Lira,    saec.   12,    in  Evraux,  Stadt- 
bibliothek. 
Drucke:    Coeuobium    de    Lira,    28  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2,  1661, 
985. 
Obituaria  Lirensis  monasterii,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  470. 

Lls. 
Uandschr.:  Cartulairede  Tabbaye  de  Lis,  saec.  13,  in  Paris,  St.-Germ.  lat.  1611. 

Lisionx. 
Uandschr.:    H.    de   Formeville,    Rapport  sur  Tetat  des  archives  dans   l'arron- 

dissement  de  Lisieux,  in:   Champollion-Figeac ,  Docura.  histor.  ined.  1,  53, 

mit  Inventarien. 
Lisieux,   Verzeichniss  der  Urkunden,    in:   Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de 

Normandie  8,  11. 
Cartularium  ecclesiae  Lexovienses,  saec.  14,  in  Paris,  Baluze  439;  reg.  5288. 
Ch.  Vasseur,  Les  archives  raunieipales  de  Lisieux,  Lisieux  1870. 
Copies  de  pieces    des  Freres  precheurs  de  Lisieux,  360  Urkunden  von  1307 

— 1715,  in  Caen. 
Pouille  du  diocese,  saec.  14,  ebenda. 
Drucke:    Instrumenta   ecclesiae  Lexoviensis,    12  Urkunden  von   1034—1560, 

in:  Gallia  Christ.  11,  Instr.  199. 
A.  Le  Prevost,  Pouille  du  diocese  de  Lisieux,  saec.  14,  in:   Memoires  de  la 

soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1884,  T.  13. 

St.-Lizier-de-Conserans. 
Drucke:    Instrumenta   ad    ecclesiam  Conseranensem   spectantia,   4  Urkunden 
von  1215—1274,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  185. 

St..L6. 
Uandschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-L6,  902  Urkunden  von  c.  1132—1786, 

in  St.-L6. 
Drucke:  Obituaire  de  l'Hotel-Dieu  de   St.-L6,  Auszüge  in:   Bouquet,  Recueil 

23,  547. 

Lodere. 
Uandschr.:  Instrumenta  ecclesiae  Leutevensis,   28  Urkunden  von  804-1365, 
in:  Gallia  Christ.  6,  Instr.  263. 

Lodres. 

Uandschr.:    Cartulaire   du    prieure    de   Lodres,  127   Urkunden  bis   1305,   in 

St.-L6. 

Lolr-et-Cher. 
Uandschr.:    A.  de  Martonne,  Catalogue   geiieral  ou  inventaire  analytique  des 
manuscrits  etc.  conserves  aux  archives  de  Loir-et-Cher,  h  Blois,  in:  Cabinet 
histor.  5,  Catal.  58 f.;  auch  separat:  Blois  1855. 


104  III.     Frankreich. 

Loire. 
Handschr«:    Inventaire  sommaire  des   archives  departementales  anterieures  ä 
1790,  Loire,  Archives  civiles,  Ser.  A.  B,  Paris  1870. 

Loire,   Haute-. 
Handschr.:  Aymard,  Archives  historiques  et  administratives  de  la  Haute-Loire. 

Rapport  sur  la  Situation  des  archives  de  ce  departement,  Le  Puy  1854. 
Drucke:    H.  Doniol,    Docuinents   historiques   concernant  les   villes,    bourgs   et 

villages  de  la  Haute-Loire.    Les  coutümes  seigneuriales  de  la  chätellenie  de 

Laroche    en    1294,    Le    Puy    1853,    aus:    Annales    de    la    soc.   academ.   du 

Puy,  T.  18. 

Loire-Inferieure. 
Handschr.:  Chapplain,  Rapport  sur  les  docuinents  inedits  concernant  Thistoire 
de   France   qui  ce  trouvent   dans   les   diverses   archives    du   departement   de 
la  Loire-Inferieure,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  298. 
A.  Le  Moyne  de  La  Borderie,  Rapport   sur  les  archives  historiques  de  la 

Loire-Inferieure,  Nantes  1853. 
L.   Maitre,     Inventaire    des    archives    departementales   de   la  Loire-Inferieure 
anterieures  ä  1790,  Archives   civiles,   T.  1,  Paris  1865;    T.  3,  Nantes  1879-, 
T.  4,  Archives  ecclesiastiques,  Nantes  1884. 

Loiret. 
Handschr.:    J.  Doinel,  Inventaire  sommaire   des   archives  departementales   an- 
terieures ä  1790,  Loiret,  Archives  civiles,  Ser.  A,  T.  1,  Orleans  1878. 
Druclie;  Vgl.  Baugency. 

Lombez. 
Handschr.:    V.    Marseilhan,    Inventaire -sommaire    des    archives    hospitalieres 

anterieures  ä  1790,  Hospice  de  Lombez,  Auch  1878. 
Druclie:  Instrumenta  ecclesiae  Lombariensis,  3  Urkunden  von  790—1284,  in: 

Gallia  Christ.  13,  Instr.  261. 

Londinieres. 
Handschr.:  Inventaire  des  lettres  de  Londinieres,  142  Urkunden  von  1260 — 
1426  (zu  Ronen,  Kapitel),  in  Ronen. 

Lon^champ. 
Handschr.:    Cartulaire   de  l'abbaye   du  Longcharap   de  l'ordre   de  Ste. -Ciaire, 
38  Urkunden  von  1336—1346,  in  Paris. 
Cartularium  S.  Clodoaldi,  1725,  in  Paris  5185 D,  vgl.   Archiv  d.  Gesellsch. 
8,  330. 

Longpont  (Aisne). 
Handschr.:  Cartulaire  de   l'abbaye  de  Longpont,    115  Urkunden   von    1138 — 
1618,  in  Laon. 
Cartulaire    de    Longpont,    saec.    13,    in  Paris,    Cartul.   88;    Copie    ebenda, 
Grenier  24. 


IV.    Specialgeschichte.  105 

Cartularium  monasterii  Lougi  Pontis  (vou  Gaignieres) ,  in  Paris  5470;  vgl. 
Delisle  544. 
Drucke:  A.  Muldrac,   Compendiosum   abbatiae  Longipontis  Suessionensis  chro- 
nicon,  Parisiis  1652,  Urkunden  von  1131  ab. 

Longpont  (Monthlery). 
Handsclir.:     Martyrologium    et    necrologinum    prioratus    Longipontis   prope 
Monthlery,  saec.  13,  in  Corbeil,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  201. 

Lon^ont  (Paris). 
Uandschr.:  Cartularium  prioratus  Longo  Pontis,  saec.  12,  in  Paris,  Cartul.  13. 
Cartularium  prioratus  de  Longo  Ponte,  saec.  13,  in  Middlehill,  Phill.  9331, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  502. 
Drucke:  Le  cartulaire  du  prieure  de  Notre-Dame  de  Longpont  au  diocese  de 
Paris,    Ue— 12e  siecles,    Lyon   1879,    355  Urkunden    ohne  chronologische 
Ordnung. 

Longuay. 
Handschr.:    Cartulaires   de  Tabbaye  de  Longuay,  255  Urkunden  von  1135— 
1348,  220  Urkunden  von  1175—1290,  und  200  Urkunden  von  1149—1745. 
Cartularium  Longi  Vadi,  in  Paris,  Duchesne  V.  21. 

Longues. 
Uandschr«:   Abbaye  de  Longues,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Memoires  de 
la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  39. 

LongueYlUe  (Aube). 
Handschr.:    Cartulaire    de   Longueville,   30  Urkunden   von   1366—1462,   in 
Troyes. 

Longueville  (Glandieres). 
Handschr.:  Cartularium  de  Longueville,  V.  1.  2,  in  Paris,  Cartul.  18. 

Longuion. 
Handschr.:    Cartulaire    de    Longuion,    126    Urkunden    von   1260—1586,    in 
Xanzig. 
Fiefs   de  la  prevote   de  Longuyon,   V.  1.  2,   126  Urkunden  von   1337—1586, 

und  127  Urkunden  von  1261—1581,  in  Virten. 
Vgl.  Trongnon. 

Lot 
Handschr.:    Chaudruc   de  Crazannes,  Notice  des  chartres  et  autres   docu- 
ments  historiques  conserves  dans  les  archives  municipales  de  plusieurs  villes 
du  departement  du  Lot,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,313; 
vgl.  3,  49. 

Lot-et-Garonne. 
Handschr.:    De  Samazeuilh,    Rapport    sur    les    resultats  des  recherches  faits 
dans  les  archives  de  plusieurs  villes  du  departement  de  Lot-et-Garonne,  in: 
Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  324. 


106  ni.     Frankreich. 

Londnii. 

Haudschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790. 
Ville  de  Loudun,  Loudun  1869. 

St.-Loap. 
Drucke:  Notice  historique  sur  l'abbaye  de  St.-Loup  pres  de  Tours,  7  Urkunden 
von  939—1230,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  6,  436. 

Lonppy. 
Handschr.:   Cartulaire   de  Louppy,  79  Urkunden  von  1239—1583,  in  Nanzig. 

Louppy-Ie-Chatel. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  seigneurie  de  Louppy-le-Chatel,  81  Urkunden  von 
1375—1649,  in  Virten. 

Louvergny. 
Handschr.:  Urkunden  der  Abtei  Louvergny,  in  Mezieres,  vgl.  Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  384. 

Louviers. 
Handschr.:  R.  d'Estaintot,  Note  sur  les  fiefs  de  Parrondissement  de  Louviers, 

Caen  1857,  aus:  Compte  rendu  de  la  23  Session  du  congres  archeologique. 
Drucke:   Th.  Bonnin,  Cartulaire  de  Louviers,  documents  historiques  originaux, 

du  10  e  au    18  e  siecle,    T.  1—4,   Evreux   1870  —  1879,  834  Urkunden  von 

c.  943  —  an  V. 

Lovilliers. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Lovilliers,  107  Urkunden  von  1234—1589,  in  Nanzig. 

Lozere. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire,   des  archives  departementales  anterieures  ä 
1790.     Lozere.     Archives  civiles.     Ser.  C.     Paris  1876. 

Luchenx. 
Handschr.:  H.  Dusevel,  Etüde  sur  les  archives  du  chäteau  de  Lucheux,  Amiens 
1857,  aus:  La  Picardie. 

Lu^on. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Lucionensem  spectantia,  20  Urkunden  von 
961--1420,  in:  Gallia  Christ.  2,  Instr.  390. 

Lugny. 
Handschr.:    Transcrit  de    titres   et  chartes  des  Chartreux  de  Lugny,  946  Ur- 
kunden von  1104 — 1568,  in  Dijon. 
Cartulaire  de  Lugny  ou  Luvigny,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  68. 

Lure. 
Drucke:    Besson,   Memoire    historique   sur  Tabbaye  de  Lure,   Besannen  1846, 
mit  Urkunden, 


IV.    Specialgeschichte.  107 

Lusignan  s.  Orient. 

Lnssay. 
Haudschr.:  Copies  de  la  seigneurie  de  Lussay  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  11)2  Ur- 
kunden von  1363—1727,  in  Poitiers. 

Lnthuni^re. 
Uandschr. :   Cartulaire  du   prieure  de  la  Luthuniere,  45  Urkunden  von  1144 
-1446,  in  St.-L6. 

Luzerne. 

Handschr.:  Fragment  du  cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Luzerne,  145  Urkunden 
von  1162—1354,  in  St.-L6. 

Drucke:  Dubosc,  Cartulaire  de  le  Manche.  Abbaye  de  La  Luzerne,  St.-L6 
1878,  177  Urkunden  von  1140—1368,  und  49  Urkunden  vom  14—16.  Jahr- 
hundert. 

Lyon. 
Handschr.:    L.  Niepce,    Les  archives  de  Lyon,  municipales,  departementales, 

judiciaires,  Bäle  et  Lyon  1875. 
A.  Jandet,  Cinq  mois  aux  archives  de  la  ville  de  Lyon,  Chälons-sur-Saone  1875. 
AUut,  Inventaire  des  titres  recueillis   par  S.  Guichenon,  precede  de  la  table 

du  Lugdunum  sacroprophanum  de  P.  Bullioud,  Lyon  1851. 
Bullarium  Lugdunense,  in  Lyon  910,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  214. 
Liber  anniversariorura  ecclesiae  Lugdunensis,  saec.  14,  in  Rom,  Ottobon.,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  372. 
Documents  pour  servir  k  Thistoire  de  la  ville  de  Lyon,  in:   Cabinet  histor. 

8,  Catal.  252. 
Inventaire  somraaire  des  archives  communales  anterieures  k  1790.     Ville  de 

Lyon,  T.  1,  2,  Paris  1865— J875. 
A.    Steyert    et   F.    Rolle,    Inventaire-sommaire    des    archives    hospitalieres. 

Ville  de  Lyon,  La  charite  en  aumoue-generale,  T.  1 — 4,  Lyon  1874 — 1880. 
R ecueil  de  titres  relatifs  aux  droits  du  roi  sur  la  ville  de  Lyon,  saec.  15,  in 

Paris,  fran^.  9852. 
Pouille  du  diocese  de  Lyon,  in  Lyon,  Archiv. 
Necrologium    ecclesiae   S.  Johannis  Lugdunensis,  in  Lyon  868,  Notiz  mit 

Auszügen,  in:  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  213. 
Cartulare  S.  Justi,  von  1107—1247,  in  Lyon  661,  vgl.  ebenda  7,  212. 
Vgl.  Rhone. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  litteraire,  historique  et  arch^ologique  de  Lyon, 

Lyon  1860—1882. 
L.  Morel  de  Volaine  et  H.  de  Charpin,  Recueil  de  documents  pour  servir 

k  rhistoire  de  Tancien  gouvernement  de  Lyon,  Lyon  1854. 
J.  B.  Monfalcon,   Lugdunensis  historiae   monumenta  inde  a  colonia  condita 

usque  ad  saec.  14,  Lugdun.  1860,  mit  Urkunden. 
Severtius,    Chronologia    historica    successionis    hierarchiae    antistitum    Lug- 
dunensis archiepiscopatus  T.  1—3,  Lugduni  1628,  mit  Urkunden. 
Menestrier,  Histoire  civile  de  Lyon,  Lyon  1696,  mit  Urkunden, 


108  ni-     Krankreich. 

P.  Bonnassieux,  De  la  reunion  de  Lyon  k  la  France,  Lyon  et  Paris  1875, 

mit  Urkunden. 
Notes  et  documents  poiir  servir  ä  l'histoire  de  Lyon,  in:   Annuaire  de  Lyon 

1838,  41. 
Diplom  ata   betreffend   Lyon,    von  517 — 1209,    in:    Monfalcon,   Lugdiinensis 

histor.  monum.  249;  369;  431. 
C.  U.  J.  Chevalier,  Documents  inedits  des  9e,   lOe   et  lle  siecles  relatifs  ä 

l'eglise  de  Lyon,  Lyon  1869. 
Instrumenta  ad  ecclesiam  Lugdunensem  pertinentia,  49  Urkunden  von  862 

— 1410,  in:  Gallia  Christ.  4,  Instr.  1. 
Chartes  relatives  ä  Peglise  de  Lyon,  10  Urkunden  von  c.  1107 — c.  1160,  in: 

Bibliotheque  de  l'ecole  de  chart.  18,  370. 
Pouille  du  diocese  de  Lyon,   saec.  14,  in:  Delamure,  Histoire  du  diocese  de 

Lyon  227,  fünf  andere  in:  Bernard,  cartulaire  de  Savigny,  Anhang. 
Inventaire  du  tresor  de  l'eglise  de  Lyon  en  1448  et  1724,  Lyon  1877. 
M.  C.  Guigue,  Obituarium  Lugdunensis  ecclesiae.     Necrologe  des  personnages 

illustres  et  des  bienfaiteurs  de  Teglise  metropolitaine  de  Lyon  du  9e  au  15  e 

siecle,  Lyon  1867. 
Notices  et  documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  Lyon  depuis  l'origine  de  la 

ville  jusqu'en  1483,  Lyon  1838—1839. 
A.  Pericaud,   Notes    et    documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  Lyon,  1483 — 

1546,  Lyon  1840. 
Titres    de    l'etablissement    de    la    maison    des  Recluses ,    situee  ä  Lyon,  rue 

St.-Jaques,  Lyon  1766, 
E.  de  Villeneuve,  Cartulaire  muncipal  de  la  ville  de  Lyon,  recueil  forme  au 

14e  siecle,  public,  par  M.  C.  Guigue,  Lyon  1876,  Urkunden  von  1193 — 1704. 
C.  Brouchaud,    Le    cartulaire    muncipal  de  la  ville  de  Lyon,  Compte-rendu, 

Lyon  1877. 
L.  Niepce,  Cartulaire   municipal   de  la  ville  de  Lyon  dit  d'E.  de  Villeneuve, 

compte-rendu,  Lyon,  1877. 
C.  Guigue,  Registres  consulaires   de  la  ville  de  Lyon,  ou  recueil  des  delibe- 

rations  du  conseil  de  la  commune  de  1416 — 1423,  Lyon  1882. 
Derselbe,  Polyptique   de  l'eglise  collegiale  de  St.-Paul  de  Lyon,  Lyon  1875, 

mit  50  Urkunden  von  1136—1376. 
Derselbe,  Obituarium   ecclesiae  S.  Pauli  Lugdunensis,  du  lle  au  13 e  siecle, 

Bourg-en-Bresse  1873. 
Derselbe,  Obituaire  de  l'abbaye  de  St.-Pierre  de  Lyon,  du  9e  au  15 e  siecle, 

Lyon  1881. 
Vachez,  Note  sur  l'obituaire  de  l'eglise  de  Lyon  publie  par  de  Guigue,  Lyon 

1869. 
Inventaire  des  biens   d'un  serrurier  de  Lyon,  en  1372,  in:  Memoires  de  la 

soc.  litter.  de  Lyon  1879,  39. 

Lyonnais. 
Handschr:  Inventaire  de  titres  et  pieces  du  tresor  des  chartes    pour    servir  ä 
l'histoire  du  pays  Lyonnais,  in:  Cabinet  histor.  4,  Catal.  21,  61. 
p]xtrait   de   l'inventaire   des   chartes   du   tresor  du  roi,  en  ce  qui  concernc  le 


IV.    Specialgeschichte.  109 

Lyonnais,  le  Forez  et  Beaujolais,  in:  Archives  du  depart.  du  Rhone  1830, 
12,  242. 
Dracke:  M.  C.  Guigue,  Cartulaire  Lyonnais,  documents  inedits  pour  servir 
ä  rhistoire  des  anciennes  provinces  de  Lyonnais,  Forez,  Beaujolais,  Dombes, 
Bresse  et  Bugey,  T.  1,  Documents  anterieurs  J»  l'annee  1255,  Lyon  1885,  507. 
Urkunden  von  c.  657 — 1254. 
Vgl.  Mäconnais. 

Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Lyre,  54  Urkunden  von  1118—1483,  in 
Orleans. 

Lys. 
Handsehr«:  Cartulaire  de  Tabbaye  du  Lys,  saec.  13 — 14,  in  Paris,  lat.  13892. 

M. 

Maclon. 
Handschr.:  Grand  chartrier  de  l'eglise  de  St.-Maclou,  300  Urkunden  von  1407 
—  1629,  in  Ronen. 
Petit  cartulaire,  80  Urkunden  von  1330 — 1441,  ebenda. 

Mäcon. 
Handschr«:  Cartulaire  (livre  enchaine)  de  Teglise  cathedrale  de  St.- Vincent  de 
Mäcon,  633  Urkunden  von  saec.  6—1199,  in  Mäcon. 
Cartularium  S.   Vinceutii  Matisconensis ,   in  Paris,   Bouhier  44,   vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  285. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae    Matisconensis,   37  Urkunden  von   750 — 1215, 
in:  Gallia  Christ.  4,  Instr.  263. 
C.  Ragut,  Cartulaire  de  St.-Vincent   de   Mäcon   connu  sous    le    nom  de  livre 
enchaine,  Mäcon  1864,  631   Urkunden  von  c.  563  —  c.  1240,  nebst  Appendix, 
in:  Collection  de  documents  inedits. 
Chavot,  Sur  le  cartulaire   de  St.-Vincent  (de  Mäcon)  in:   Acad.  des  sciences 

de  Mäcon  1857. 
C.  Guigue,  Necrologium  ecclesiae  S.  Petri  Matisconensis,  ou  notice  des  bien- 
faiteurs  de  l'eglise  St.-Pierre,  Bourg  1875. 

Mäconnais. 
Drucke:  A.  de  Charmasse,  Etat  des  possessions  des  Templiers  et  des  Hospi- 
taliers  en  Mäconnais,  Charollais,  Lyonnais,  Forez,  et  partie  de  la  Bourgogne 
d'apres  une   enquete    de    1333,    in :    Memoires   de  la  soc.  Eduenne,  N.  Ser. 
7,  105;  separat:  Autun  1878. 

Madian. 
Drucke:    Madian    et  Mortagne-sur-Gironde,   4  Urkunden   von  1228—1769,  und 
18  Urkunden  von  1337—1778,  in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge.  1,  350: 
2,  175. 

Maguac. 
Drucke:  J.  n.  Norman d,  La  carte  aecordee  aux  habitants  de  la  ville  de  Magnac 


110  III.     Frankreich. 

par   Ithier  III   et  approuvee  par  l'eveque   de   Limoges  Aymeric    de  la  Serr, 
12G9,  Peronne  1875. 

Maguelone. 
Handschr.:  Livre  des  Privileges  de  Maguelone,  91   Urkunden  von  1081—1316 
(zu  Montpellier,  Kathedrale),  in  Montpellier. 
Cartulaire   de   l'eveche   de   Maguelone,  T.  1—7  (1368),   2107  Urkunden  von 

1055 — 1368,  ebenda,  nebst  Copien. 
Privilegia  episcopatus   Magalonensis   saec.    15,  in  Paris,   St.-Vict.   679,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  8,  304;  ist  nur  Copie  eines  Theils  des  vorigen. 
Cartae  ad  episcopatum  Magalonensem  spectantes,   24  Urkunden  von  1208— 
1256,  in  London,  Addit.  17308—17309. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae   Magalonensis,   68   Urkunden  von  787—1607, 
in:  Gallia  christiana  6,  Instr.  341. 
Gariel,  Series   praesulum  Magalonensium    et  Montpeliensium,   T.  1,  2,  Tolos. 
1665,  mit  Urkunden. 

Maillezais. 
Drucke:  Lacurie,  Histoire  de  l'abbaye  de  Maillezais,  Fontenay-le-Comte  1852, 
mit  155  Urkunden  von  1045—1217. 

Maine. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  l'histoire  du  Maine,  in:  Cabinet  histor.  13, 

Catal.  14  f. 
Drucke:  Revue  historique  et  archeologique  du  Maine,  T.  1—16,  Le  Mans  1876 

—  1884. 
Lottin  et  Lessus,  Recueil  de  documents  inedits  ou  rares  sur  la  topographie 

et  les  monuments  historiques  de  l'ancienne  province   du  Maine,   Ser.  1 — 3, 

Le  Mans  1856. 
Documents   pour  servir  ä  l'histoire    du  Maine   reproduits  par  un  bibliophile 

Sarthois,  Paris  1856. 
Chartes  mancelles  de  l'abbaye  de  St.-Florent,  pres  Saumur,  Mamers  1848,  von 

von  848—1200. 
A.  Joubert,  Documents  relatifs  ä  l'histoire  du  Maine  sous  la  domination  An- 

glaise,  Mamers  1879. 
Derselbe,   Negotiations   relatives   ä  l'evacuation  du   Maine    par    les    Anglais 

1444—1448,  in:  Revue  histor.  du  Maine,  T.  8,  Nr.  3. 

Maine-et-Loire. 
Handschr.:  Rapport  sur  les  archives   du  departement  de   Maine-et-Loire,  in: 
Annuaire  de  Maine  et  Loire  1842. 
J.  Säur  in,  Etüde  sur  les    archives  departementales   de  Maine-et-Loire  ,    An- 
gers 1857. 
Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790,  Maine- 
et-Loire;   Archives   civiles,    Ser.  E,  Angers  1871;    Archives    ecclesiastiques, 
Ser.  G,  Clerge  seculier,  ebenda  1880. 
Drucke:    P.  Marchegay,   Choix  de  documents   inedits   sur  le   departement  de 
Maine-et-Loire,  in:  Revue  de  l'Anjou,  Ser.  3,  2,  343;  377;  425;  471. 
Yg].  Anjou. 


IV.    Specialgeschichte.  111 

Mai  son-Dieu-en-Brie. 
Handschr.:   Cartulaire   du  prieure  de  Maison-Dieu-eu-Brie,   70  Urkunden   von 
1122—1301,  in  Dijon. 
Cartulaire  de  Maison-Dieu,  52  Urkunden  von  1277—1424,  ebenda. 

Maisse. 
Uandschr.:  H.  Stein,  Les  archives  de  Maisse  (Seine-et-Oise),  Paris  1884,  aus: 
Auuales  de  la  soc.  histor.  du  Gatinais,  1884. 

St.-Maixent. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  a  1790. 
Ville  de  St.-Maixent,  Paris  1863. 

Mallemort. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Mallemort,  von  1246—1752,  in  Marseille. 

St.-Malo. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Macloviensis,  13  Urkunden  von  817 — 1719,  in: 
Gallia  Christ.  14,  Instr.  233. 

Manche. 
Handschr.:  Departement  de  la  Manche,  Rapports,    in:   ChampoUion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  344. 
Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  a  1790,  Manche, 

Archives  civiles,  Ser.  A,  St.-L6  1865. 
Vgl.  Luzerne,  Montmorel  und  Perrine. 

Mandres. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Mandres,  100  Urkunden  von  1274 — 1587,  in  Nanzig. 

Mandres-aux-Qnatre-Tonrs. 
Handschr.:  Fiefs  de  la  chätellenie  de  Mandres-aux-Quatre-Tours,  101  Urkunden 
von  1231—1583,  in  Virten. 

Manosque. 
Handschr«:    D.  Arbaud,  Rapport  sur  les  archives  municipales   de    Manosque, 
T.  1,  Les  Privileges,  Digne  1844. 

Mans. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Teveche  du  Mans,  saec.  13,  in  Paris,  Gaignieres  2737. 
Mehrere  Cartularien  in  Le  Mans,  Bibliothek. 
Excerpta  ex  cartulario   Cenomanensi,   in  Paris,  lat.  5211  B;    Copie   ebenda, 

Supplem.  949,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 
Cartulariura  S.  Vincentii  Cenomanensis,  ebenda  lat.  5444—5445. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  la  Couture,  in  Le  Mans,  Bibl. ;  Abschriften  in  Paris, 

St.-Germ..  lat.  1066;  Residu  St.-Germ.  1033;  Gaignieres  199. 
Notice  sur  le  livre  blanc  de  Tegliso  du  Mans,  iu:   Bibliotheque  de  Tee.  de 

Chart.  31,  194. 


1 12  TII-     Frankreich. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Cenoraanensis,  23  Urkunden  von  c.  570 — 1279, 

in:  Gallia  Christ.  14,  Instr.  99. 
P.  Piolin,   Histoire  de  Teglise  de  Mans,  T.  1 — 4,  Paris  1858,  mit  Urkunden. 
Th.  Caudin  et  Lochet,  Documents  relatifs  ä  l'histoire  des  corporations  d'arts 

et  de  metiers  du  diocese  du  Mans,  Le  Mans  1860. 
Privileges  de  la  ville  du  Mans,  Le  Mans  1718. 
Cartularium   insignis  ecclesiae  Cenomanensis  quod  dicitur  Liber  albus  capi- 

tuli,  Le  Mans  1869,  in:   Institut  des  provinces  de  France,  Ser.  1,  T.  2. 

Marc6  s.  Jarce. 

Marcel. 
Drucke:   Pieces   inedites  relatives  ä  Etienne  Marcel  et  ä  quelques -uns  de  ses 
principaux   adherents,    12  Urkunden   von    1358 — 1360,    in:   Bibliotheque   de 
l'ecole  d.  chart.  21,  73. 
Documents  nouveaux  sur  E.  Marcel,    8  Urkunden  von  1358 — 1377,   zu:    E. 
Marcel,  prevot  des  marchands,  Paris  1874. 

St.-Marcel-Ies-ChäIons. 
Handschr.:    Extraits   du   cartulaire   de  Tabbaye    de   St.-Marcel-les-Chälons,   11 
Urkunden  von  1073—1096,  in  Dion. 

Marcenay. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Marcenay,  58  Urkunden  von  1270 — 1420, 
in  Dijon. 

Marche. 
Handschr.:  A.  Thomas,   Les   archives   du  comte   de  la  Marche,   Nogent-le-Ro- 

trou  1881. 
Drucke:  A.  Leroux,  E.  Molinier  et  A.  Thomas,  Documents  historiques  bas- 

latins,  proven^aux  et  fran^ais  concernant  principalement    La  Marche  et  le 

Limousin,  T.  1.  2,  Limoges  1883-1885. 

Marennes. 
Drucke:  Marennes,  Oleron,  Avert,  60  Urkunden  von  1347—1789,  in   Archives 
histor.  de  la  Saintonge,  6,  229. 
Vgl.  Saintonge. 

Marigny. 
Handschr.:    Cartulaire    d'Enguerrand    de    Marigny,    saec.   14,    in  Paris,    lat. 
9785;  9786. 

Marly  s.  Eton. 
Marmagne. 
Handschr.:    Cartulaire    de    Marmagne,    142  Urkunden    von    1200  —  1711,    in 
Dijon. 

Marmoutier-Ies-Tours. 
H<andschr.:    Cartulaire    de  l'abbaye   de  Marmoutier,  von  Gaignieres',  T.  1 — 4, 
in  Paris,  lat.  5441. 


IV.     Special  geschieh  te.  113 

Titres  anthentiques  de  l'abbaye  de  Marmputier,  ebenda,   Res.  St.-Germ.  96, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  316. 
Cartulaire  de  Marmoutier  pour  le  Dunois,  in  Paris,  lat    12874. 
P.  Marchegay,   Les  prieures  de  Marmoutier  en  Anjou,   Inventaire   des  titres 

et  Supplement  aux  chartes  des   11  e   et   12 e   siecles,   in:   Archives  d'Anjou 

2,  1 ;  Appendix,  separat:  Angers  1846. 
A.  de  la  Borderie,   Inventaire  des  titres  des  prieures  de  Marmoutier,  situes 

dans  Teveche   de  Nantes,  in:   Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Nantes  6,  101; 

165;  319;  7,  35;  115;  157;  273. 
Drucke:    P.   Nobilleau,  Cartulaire  Turangeau  (Majoris  manasterii)   et  sceaux 

des  abbes,  Tours  1079,  Urkunden  von  c.  986—1539. 
A.  Salmonj^Liber  de   servis  Majoris  Monasterii.     Le  livre  des  serfs  de  Mar- 
moutier,   suivi  de  chartes  sur  ce  meme  sujet,  Tours  1864,    127  Urkunden 

von    986—1099    und  Appendix   von  60  Urkunden  von   1032—1269;    auch 

T.  16  der:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine. 
Derselbe,  Le  livre  des  serfs  de  Tabbaye  de  Marmoutier,  Paris  1845. 
E.  Mabille,  Cartulaire  de  Marmoutier  pour  le  Dunois,  Paris  1874,  Urkunden 

von  991—1301. 
Prioratus  Majoris   Monasterii    in   Inferiori  Pictavia,    Urkunden    von   1136— 

c.  1250,  in:  Marchegay,  Cartulaires  du  Bas-Poitou  59. 

Marne. 

Handschr.:    Departement  de  la  Marne,   Rapports,    in:    Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  352. 
G.  Herelle,  Repertoire  general  des  principaux  fonds  anciens  conserves  aux 
archives  departementales  de  la  Marne,  in:   Revue  de  Champagne  et  de  Brie, 
T.  13  f. 

Marne,  Haute-. 
Handschr.:    Memoire   sur  les   archives  de  la  Haute-Marne,   in:  Chronique  de 
Champagne  3,  1838,  95;  163. 
Vgl  Oise. 

Maroenil. 
Handschr  :  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Maroeuil,  von  1138 — 1421,  in  Arras. 


Marquenterre. 
Drucke:  Marquenterre,   Urkunden  von   1199—1685,  in:  Thierry,  Recueil  d. 
manum.  ined.  4,  613. 

Marsaunay-Ia-Cöt^. 
Handsclir.:    Cartulaire  du  prieure  Marsannay-la-C6te,  56  Urkunden  von  1227 
—  1436  und  59  Urkunden  von  1334—1434,  in  Dijon. 

Marsay  s.  Roche-Chizay. 

Marseille. 
Handschr.:    De  Maslatrie,   Rapport  sur  l'elat   des  archives   publiques  a  Mar- 
seille, in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  26. 

Oesterley,  Wegweiser.    II.  § 


114  in.     Frankreich. 

Tillion- David,  Les  archives  paroissiales  de  Marseille  aux  16 e  et  17 e  siecles, 

Marseille  1875. 
0.  Tei ssier,  Inventaire   des  archives  historiques  de  la  chambre  de  commerce 

de  Marseille,  Marseille  1879. 
Inventaire -soramaire   des  archives   hospitalieres  anterieures  ä  1790,   Hos- 

pices  de  Marseille,  Marseille  1874. 
Cartulaires   de  l'eveche  de  Marseille:  de  la  terre  de  Meriridol,   von  1257 — 

1758;    de   Mallemort,    von   1246  —  1752;    d'Aubagne,    von  1233—1722,    in 

Marseille. 
Livre  jaune   du  chapitre  de  la  Major  de  Marseille,  82  Urkunden  von  1119 — 

1535,   ebenda. 
Cinq  cartulaires  de  l'abbaye  de  St.-Victor  de  Marseille,  ebenda. 
Kothen,   Quelques  mots  sur  Fobituaire   du   12  e  et  15  e  siecle  conserve  dans 

l'eglise  du  monastere  de  St.-Victor  ä  Marseille  jusqu'en  1793,  Marseille  1874. 
Dmclie:   Instrumenta  ad  ecclesiam  Marsiliensem  spectantia,  30  Urkunden  von 

780—1362,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  106. 
F.  X.  Belgunce,  Antiquite  de  l'eglise  de  Marseille,  T.  1 — 3,  Marseille  1747 

— 1751,  mit  Urkunden. 
L.  Blancard,   Le  polyptique   de  Vuadalde,   eveque  de   Marseille,    etudie   au 

point  de  vue  de  la  condition  des  personnes  en  Provence  aux  8e  et  9e  siecles, 

Marseille  1879. 
Blancard,    Documents  inedits   sur  le   commerce   de  Marseille  au  moyen  äge 

T.  1,  Marseille  1885. 
L.  Mery   et  F.  Guindon,   Histoire   des   actes   et  des   deliberations   du   corps 

et  du  conseil  de   la  municipalite  de  Marseille  depuis  le  10  e  siecle  jusqu'ä 

nos  jours,  V.  1.  2,  Marseille  1841. 
Documents  inedits  sur  l'histoire  politique  de  Marseille  au  13e  siecle,  3  Docu- 

mente  von  1263 — 1264,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  21,  517. 
Chartres  inedites  relatives  aux  etats  de  Bougie  et  de  Bone,  3  Urkunden  von 

1268—1480,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  2,  388. 
Albanes,  Josse  Liiferin,  peintre  marseillais  du  14.  siecle,  mit  Urkunden,  in: 

Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.  1884,  Nr.  3. 
F.  Andre,  Histoire   de  l'abbaye  des  religieuses  de  St.-Sauveur  de  Marseille, 

fondee  au  5e  siecle,  Marseille  1863,  mit  Urkunden. 
Guerard,    Cartulaire   de  l'abbaye   de  St.-Victor  de  Marseille,   T.  1.  2,   Paris 

1857,    1132   Urkunden    von    683—1336,    in:    Collection    de   Docum.    ined. 

T.  17,  8;  9. 

Martel. 
Handsclir.:    Chaudruc  de  Crazannes,  Notice  sur  les  chartes  de  la  ville  de 
Martel,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  318. 
Marvaud,    Rapport  sur  les   archives   de  la  ville  de  Martel,  von  1249 — 1515, 
ebenda  3,  61. 

St.-Martin-AIif. 
Handschr.:   Chartrier  des  rentes  deubes  au  prieure  de  St.-Martin-AIif,  21  Ur- 
kunden von  1230—1492,  in  St.-L6. 


IV.    Specialgeschichte.  115 

St-Martin-de-File-Barbe. 
Drucke:    Cartulaire  de  Tabbaye   de   St.-Martiu-de-rile-Barbe,   in:    Monfalcon, 
Lugdun.  histor.  monum.  355. 

St.-Martin-anx-Boi8. 
Dmcke:  ün  frere  condonne  de  l'abbaye  de  St.-Martin-anx-Bois,  mit  5  Urkunden 
von   1488  — 1503,   in:    Memoires  de  la  soc.  academ.  du  depart.   de  TOise 
12,  120. 

St.-Martin-de-Laon. 
Handschr«:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Martin-de-Laon,  1683  Urkunden  von 
1107—1731,  in  Laon. 

St.-Martiii-de-Poutoise. 
Handschr.:    Necrologium  S.  Martini  Pontis   arensis,  saec.  14,   in  Paris,   St.- 
Germ.  1031,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  293. 
Ueber  Auszüge  aus  verlorenen  Cartularien  vgl.  Delisle  560. 

Mas-€arbardes. 
Drucke:    Canton  du  Mas-Carbardes ,   Urkunden  in:    Cartulaire  de  Carcassonne 
T.  3. 

Massai  s.  Lais. 

Mateigne  s.  Aunay. 

St.-Mathien  (Seine-inferieure). 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  St.-Mathieu,    837  Urkunden  von  1235— 
1475,  in  Rouen. 

Manbnisson-Ies-Pontoise. 
Handschr.:  Abbaye  de  Notre-Dame-la-Royale  dite  de  Maubuisson-les-Pontoise, 
copies   de  plusieurs  titres  et  pieces,   V.  1.  2,    61   und  123  Urkunden  von 
1243—1669,  in  Versailles. 
Registre  cartulaire,   en  forme  de  terrier,  des  revenues  possedes  en  Norman- 

die,  ebenda. 
Vgl.  Aunay. 
Drucke:  Comptes  relatifs  k  la  fondation  de  l'abbaye  de  Maubuisson,  von  1236 
—1239,  in  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  550. 
Dutilleux  et  Depoin,  L'abbaye  de  Maubuisson,  histoire  et  cartulaire,  Pa- 
ris 1883. 

Hanfras. 
Drucke:   A.  Maufras  du  Chatelier,    Archives  de  la  famille  Maufras  du  Cha- 
telier,  Orleans  1881. 

St-Maur-des-Fosses. 
Handschr.:  Li  vre  noir  de  Pabbaye  de  St.-Maur-des-Fosses,  447  Urkunden  von 
815—1299,  in  Paris,  Arch.  nat.  LL,  112;  Abschrift  ebenda  LL,  113. 
Livre  blanc,  ebenda  LL,  114;  Copie  ebenda,  lat.  541(;. 

8* 


116  III.     Frankreich. 

Cartulaires,  378  Urkunden  von  840—1332,  und   111  Urkunden  von  648 — 

1364,  ebenda  LL,  115;  116. 
Table   du  cartulaire  de   St.-Maur-des-Fosses  (geschrieben   1284),  in  London, 

Addit.  11535. 
Drucke:  Polyplticleum  Fossatense,  in:  Baluze,  Capitularia  2,  1387,  und  Guerard, 

Polyptique  de  l'abbe  Irminon  2,  283. 
Deux  c hartes  inedites  du  8e  siecle  relatives  ä  l'abbaye  de  St.-Maur-des-Fosses, 

in  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  11,  56. 

St.-Maur-sur-Loire. 

HandäChr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Maur-sur-Loire,  62  Urkunden  von 
540 — 1144,  in  Angers. 

Drucke:  Le  cartulaire  de  St.-Maur-sur-Loire,  62  Urkunden  vom  6. — 12.  Jahr- 
hundert, in:  Marchegay,  Archives  d'Anjou  1,  293. 

St.-Maximin  (Provence). 
Drucke:  J.  H.  Alb  an  es,  Le  couvent  royal  de  St.-Maximin  en  Provence,  de 
l'ordre  des  freres  precheurs ,  avec  un  cartulaire  de  85  documents  inedits, 
Marseille  1880,  aus:  Bulletin  de  la  societe  d'etudes  scientifiques  de  la  ville 
de  Draguignan. 
L.  Rostan,  Cartulaire  municipal  de  St.-Maximin,  suivi  de  documents  puises 
dans  les  archives  de  cette  ville,  Paris  1862,  von  1295—1742. 

Mayenne. 
Handschr.:   A.  de  Martonne,  Rapport  sur  les  archives   du  departement  de  la 
Mayenne,  Laval  1881;  1883. 

Major  s.  Crotoy, 

Mazan. 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'abbaye  de  Mazan,  61  Urkunden  von  1200  — 1492, 
in  Privas. 

Meaux. 
Handschr.:  Cartularium  Meldense,  V,  1 — 6,  von  1004 — 1495,  in  Meaux,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  366. 
Cartulaire  de  l'eglise  de  Meaux,  c.  1261,  in  Paris,  lat.  5528. 
Cartularium   ecclesiae   Meldensis,   saec.  14,  in  Paris,   Notre-Dame  96,   vgl. 

ebenda  8,  300;  Copie  von  Gaignieres,  ebenda,  lat.  5183  F. 
Cartularium  Meldense,  saec.  18,  in  Paris,  5185  G. 
Necrologium  Meldense,  saec.  13,  in  Meaux. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Meldensis,  20  Urkunden  von  632 — 1735,  in: 
Gallia  Christ.  8,  Instr.  547. 
Recueil    d'anciens  titres  et  pieces  concernant  la  communite  des  habitants  de 

la  ville  de  Meaux,  Meaux  1739. 
Toussaint  du  Plessis,  Histoire  de  Teglise  de  Meaux,  T.  1.  2,  Paris  1731, 

mit  Urkunden. 
Documents  pour  servir  a  l'histoire  de  Meaux,  von  1479 — 1590,  in:  Revue  de 
Champagne,  T.  12. 


IV.    Specialgeschichte.  117 

Meliiiais. 
Hiindschr.:   Cartulaire  de    Tabbaye  de  Meliiiais,  diocese  d'Angers,   in  Paris, 
Ste.  Genev.  H.  21. 

Melnn. 
Handschr.:    Documents   pour  servir  ä  Thistoire  de  Meliin,  in:  Cabinet  histor. 
14,  Catal.  135. 

Mende. 
Handschr.:    Trois    cartulaires    de    Teveche  de  Mende,  von   1161  —  1369,    in 
Mende. 
Liber  ligneus  du  chapitre  de  Mende,  146  Urkunden  von  1184—1292,  in  Mende. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Miniatensem  spectantia,  10  Urkunden  von 
1060—1470,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  23. 

Ste.-Menehould. 
Drucke:  Cartulaire  de  Teglise  de  Ste.-Menehould,  Paris  1879. 

Mepart. 
Handschr.:  Cartulaire  du  Mepart,  250  Urkunden  von  1474—1562,  in  üijon. 

Mercueur. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Mercueur,  42  Urkunden  von  1460 — 1543,  in  Nanzig. 

Merindol. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Merindol,  von  1257—1758,  in  Marseille. 

Merci-Dieu. 
Handschr.:   Cartulaire   de  Tabbaye  Notre-Dame   de  la  Merci-Dieu,  diocese  de 
Poitiers,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  242. 

Merpins  s.  Bouteville. 

Mesland. 

Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Mesland  pres  Blois,  von  1479,  in  Blois. 

St-Mesmln. 
Handschr.:  Polyptyque  de  l'abbaye  de  St.-Mesmin,  in  Paris,  lat.  5420. 
Cartulaire  de  St.-Mesmin,  saec.  17,  ebenda,  lat.  10090—10091. 

Menlan. 
Handschr«:  Cartularium  S.  Nigasii  de  Mellento,  saec.  14,  in  Paris,  St.-Germ., 
Harl.  489,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  297;  ein  zweites,  saec.  15,  Levrier  7. 

Menng. 
Handschr.:  Ueber  Auszüge  des  verlorenen  Cartulars  von  St.-Liphard  zu  Meung 
vgl.  Delisle,  Philippe-Auguste  546. 

Meurthe. 
Handschr.:    II.  Lepage,    Coup    d'oeil    sur  les  archives  departementales  de  la 
Meurthe,  Nancy  1853. 
Derselbe,  Inventaire  des  archives  de  la  Meurthe,  Nancy  1855. 


\1Q  III.    Frankreich. 

Meurthe-et-Moselle. 
Handschr.:    H.  Lepage,   Inventaire-sommaire  des  archives   departeraentales   de 
Meurthe-et-Moselle  anterieures  ä   1790,    Archives   civiles,   T.  1.  2,    Ser.  B; 
Nancy  1870—1875;  ecclesiastiques  T.  1—4,  ebenda  1874—1881. 

Mezieres. 
Handschr.:    E.  Senemaud,    Inventaire-sommaire   des  archives   communales  de 
Mezieres,  Mezieres  1873. 
Cartae  Maceriae  super  Mosam,  saec.  16,  in  Paris,  Gange  104. 

St.-Michel-en-Thierache. 
Handschr«:  Cartulaire  de  St.-Michel-en-Thierache,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  18375. 

Micy. 
Handschr.:  Cartularium  Miciacense,  in  Paris,  5420,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch. 
2,  287. 

MieTÜIe. 
Handschr.:  Cartularium  capellae  de  la  Mieville,  in  Paris,  Colb.  9493. 

Milhan. 
Handschr.:    Reconnaissances   et  autres   actes  concernant  le  prieure  de  Mil- 
hau,  von  1334—1710,  in  Rodez. 
Registre  de  Milhau,  saec.  15,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  176. 

Millan. 
Handschr.:  Archives  de  Millau  (Aveyron),  in:  Cabinet  histor.  11,  Catal.  173. 
Drucke:    L.  Constans,  Le  livre  de   l'Epervier,   cartulaire  de  la  commune  de 
Millau,  Paris  1882. 

Mirabeau. 

Drucke:    E.   de   Fouchier,    La   baronnie   de  Mirabeau,    mit   11   Urkunden  von 

1052 — 1645,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  l'Ouest,  Ser.  2,  1,  1. 

Mirebeau. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Mirebeau,  27  Urkunden  von  1200—1393, 
in  Dijon. 

Mirepoix. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  la  ville  et  des  seigneurs  de 

Mirepoix,  in:  Cabinet  histor.  12,  Catal.  115. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Mirapicensis,   45  Urkunden  von   943 — 1608, 

in:  Gallia  Christ.  13,  Instr.  221. 

Mirevaux. 
Handschr.:    Recueil  de  pieces   relatives  ä  Fabbaye   de  Mirevaux,   diocese  de 
Toul,  saec.  15,  in  Chaumont  79,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  200. 

MiribeL 
Handschr.:  Documenta  pro  parte  procuratoris  regis  producta,  ou  cartulaire  de 
la  terre  de  Miribel,  68  Urkunden  von  875 — 1472,  in  Dijon. 


IV.    Specialgeschichte.  119 

Moireinont. 
Handschr.:    Cartulaire  de  labbaye  de  Moiremout,  340  Urkunden  von  1074— 
1612,  in  Chalons-sur-Marne. 

Moissac. 
Handschr.:    Fragment  du  cartulaire  de  Tabbaye  de  Moissac,  39  Urkunden  von 
1097—1176,  in  Toulouse. 
Necrologium    Moissiacense,    saec.   12,    in  Paris  5548,    vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch.  7,  62. 

Moleine. 
Handschr.:  Cartulaires  de  Tabbaye  Notre-Darne  de  Moleine,  in  Dijon. 

Recueil  de  chartes  de  l'abbaye  de  Molesme,  37  Urkunden  von  1147  —  1238,  in 
Auxerre. 
Drucke:  E.  Socard,  Chartes  inedites  extraites  des  cartulaires  de  Moleme,  in- 
teressant un  grand  nombre  de  localites  du  departement  de  TAube  ,  Troyes 
1864,  227  Urkunden  von  1080 — 1250,  aus;  Memoires  de  la  soc.  academ.  de 
l'Aube  T.  24. 

Mondaje. 
Handschr.:    Abbaye  de  St. -Martin   de  Mondaye,    Verzeichniss  der  Urkunden 
in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  55. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Mondee,  in  Bayeux. 

Mongamer. 
Handschr.:    Copies   de  la    seigneurie  de  Mongamer  (zu  Poitiers,    Kathedrale), 
1011  Urkunden  von  1397—1752,  in  Poitiers. 

Monlandon. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Monlandon  (zu  Langres,  Kapitel),  42  Urkunden  von 
1544—1721,  in  Chaumont. 

Monnais. 
Handschr.:    Cartulaire  du  prieure    de  Notre-Dame  des  Bonnes  Hommes    de 
Monnais,  155  Urkunden  von  1155 — 1491,  in  Angers. 

Mons^gur. 
Drucke:    L'Esclapot  ou   cartulaire  de  Monsegur,  publie  par  F.  Michel,  Bor- 
deaux 1863,  48  Urkunden  von  1265—1680. 
J.  B.  Archu,  Privileges  de  Monsegur,  Sauveterre  1876. 

St.-Mont. 
Handschr.:    P.  de  Bernis,    Description   de    deux  cartulaires  du  monastere    de 
Öaint-Mont,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  168. 

Mont-Dien. 
Handschr.:    Urkunden,    Register  etc.  von  Mont-Dieu,   in  Mezieres,  vgl.  Cham- 
pollion-Figeac, Docum.  histor.  ined.  1,  377. 
Cartulaire  de  la  churtreuse  de  Mont-Dieu,   287  Urkunden  von  1136—1607, 
ebenda. 


]^20  III-     Frankreich.      - 

Moiit-St.-Eloi. 
Drucke:  Garde vacque,  L'abbaye  du  Mont-Saint-Eloi ,  Arras  1850,  mit  Urkunden. 

Mont-Ste.-Marie. 
Handschr. :  Cartulaire  et  inventaire  des  titres  de  l'abbaye  du  Mont-Ste.-Marie, 
saec.  18,  in  Paris,  Moreau  872. 

Mont-de-Marsan. 
Drucke:    Chartes   de  la  ville   de   Mont-de-Marsan,   Mont-de-Marsan    1850,  4  Ur- 
kunden von  1400. 
Soubiran,    Observations    sur   les    chartes    de    la  ville    de    Mont-de-Marsan, 
Mont-de-Marsan  1854. 

Mont-St.-Martin. 
Haudschr.:     Cartularium    abbatiae  Montis  s.  Martini,    in  Paris   5478;    Copie 
ebenda,    Cartul.  3. 
Cartulaire  de  labbaye  du  Mont-St.-Martin,  312  Urkunden  von  1136—1315, 
in  Laon. 

Mont-St.-MicIiel. 
Handschr.:    Cartularium    monasterii    Montis   S.  Michaelis    in   periculo   maris, 
c.  1150,  in  Avranches  80,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  381. 
Cartularium    S.  Michaelis  de  Monte  in  periculo  maris,  in  Paris  5430 A. 
Privilegia  monasterii  S.  Michaelis  in  Monte,  saec.  12,  ebenda,  St.-Victor  510, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  304. 
Registre  d'actes   divers  de  l'abbaye  du  Mont- St. -Michel,   279  Urkunden  von 

1264—1532.  in  St.-L6. 
Declarationes  reddituum  de  Turaba  Helene,    27  Urkunden  von  c.  1241  bis 

1409,  ebenda. 
Registre    des    revenus    de    l'abbaye    du   Mont -St. -Michel    en    ses    baronies 
d'Arderon,   St.-Pair,  Genets  et  Bretteville,  415  Urkunden  von  c.  1236 — 1385, 
ebenda. 
Drucke:    Ilüynes,    Histoire  generale  de  l'abbaye   du  Mont-St.-Michel,    T.  1.  2, 
Ronen  1872,  mit  Urkunden. 

Mont-St.-Queiitin. 
Haudschr.:    Cartulaire  de  l'abbaye  du  Mont-St. -Quentin,    76  Urkunden  von 
1095—1240,  in  Amiens. 

Mont-Rieux. 
Handschr.:    Registrum    instrumentorum    domus   Montis -Rivi,    250  Urkunden 
von  1123 — 1565,  in  Draguignon;    ein  Fragment  von  45  Urkunden,  1248  bis 
1320,  ebenda. 

Montagu. 
Handschr.:  Fiefs  de  Montagu,  63  Urkunden  von  1221—1379,  in  Dijon. 

Montargis-le-Franc. 
Drucke:     Les   Privileges,    franchises     et    libertes    des   bourgeois   et    habitants 
de  la  ville  et  faubourgs  de  Montargis-le- France,    Paris   1608;    1621;    1662. 


-  IV.    Specialgeschichte.  121 

Girardot  et  Bailot,  Documents  relatifs  k  la  ville   de  Montargis  et  au  siege 
de  1427,  Montargis  1853. 

Montaaban. 
Handschr.:    Documents   pour  servir  ii  Thistoire   de  Montauban,    in:    Cabinet 

histor.  19,  Gatal.  286;  20,  129. 
Drucke:    Instrumenta   ecclesiae  Montalbanensis ,    31  Urkunden  von  1121    bis 
1616,  in:  Galiia  christ.  13,  Instr.  181. 
Les    livres    de    compte   d'un   marchand  montalbanais,    von   1338  — 1369,    in: 
Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Tarn-et-Garonne  9,  No.  2;  11,  No.  1. 

Montazais. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Montazais,  diocese  de  Poitiers.  Liber  seu 
terraquum    censuum,    reddituura    et   proventuum    (für  Fontevraud),    187  Ur- 
kunden von  1125 — 1200,  in  Angers. 

Montbenoit. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Montbenoit,  120  Urkunden  von  1145  bis 
1657,  in  Besan<^on. 

Montcenis  s.  Autun. 

Montchauvet 
Handschr«:  Cartulaire  de  Montchauvet,  saec.  16,  in  Paris,  Archiv,  LL,  1081. 

Montcontonr. 

Drucke:    E.  de  Fouchier,    Montcontour  et  ses  seigneurs,  du  11.  au  18.  siecle, 
in:  Bulletin  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Tonest  1882,  No.  2. 

Montcnq. 
Handschr«:   Chaudruc   de    Crazannes,    Notice    des   chartes   de    la   ville    de 
Montcuq,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  316. 

Montdidier. 

Drucke:    V.   de   Be  au  ville,    Histoire  de  la  ville  de  Montdidier,  T.  1—3,  Paris 
1857,  mit  Urkunden. 

Montebourg« 
Handschr«:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Montebourg,  Urkunden  von  1080—1460, 

in  London,  Addit.  15605,  Verzeichniss  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chartes 

16,  114. 
Cartulaire  de  labbaye  de  Montebourg,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  I(X)87. 
Ein  Kartular  von  1274  mit  Inventar  von  1312,  in  Plain-Marais,  Beaufort. 
Grand  livre  blanc  de  Tabbaye  de  Montebourg,   53  Urkunden  von  c.  1090  bis 

1456,  in  St.-L6. 
Livre  de  Losmosnerie,  195  Urkunden  von  1222—1466,  ebenda. 
Livre   de  Tobiterie    et  de  la   pitancerie,   288  Urkunden  von  c.   1220  —  1599, 

ebenda. 
Regist re  des  fieffes,  243  Urkunden  von  1295—1443,  ebenda. 


122  ni.     Frankreich. 

Cartulaire,  56  Urkunden  von  1110 — 1454,  ebenda. 

Registre  de  teneur  de  rentes  etc.,  22  Urkunden  von  1295 — 1445,  ebenda. 
Drucke:    Coenobium   de  Montisburgo,    2  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.   2, 
1661,  992. 
Obituarium  monasterii  Montisburgensis,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  553. 

Monteclain. 
Haiidschr.:   Cartulaire   de  Monteclain  et  Chätillon-sous-Bagneux,  saec.  15,  in 
Paris,  Archiv,  LL,  1028. 

Montelimar. 
Drucke:  ü.  Chevalier,  Cartulaire  de  la  ville  de  Montelimar,  Montelimar  1869, 
165  Urkunden  von  790—1542. 

Montferrand. 
Drucke:  G.  Desbouis,  Privileges  de  Montferrand,  1291—1496,  Clermont-Ferrand 
1849,  aus:  Tablettes  histor.  de  d'Auvergne. 

Moutfaucon. 
Handschr.:   Copie  du  cartulaire   de   la  seigneurie  de  Montfaucon,  saec.  18,  in 
Paris,  Moreau  891. 

Montfort  (Meaux). 
Handschr.:  Cartularium  monasterii  Montis  Fortis,  saec.  15,  in  Paris,  St.-Germ. 
1868. 

Montfort  (l'Amauri). 
Handschr.:    Ueber  Auszüge  aus  einem  verlorenen  Cartular,    vgl.  Delisle,    Phi- 
lippe-Auguste 547. 
Drucke:    Catalogue  des  actes  de  Simon    et  d'Amauri  de  Montfort,  in:   Biblio- 
theque  de  Pecole  de  d.  chart.  34;    153;  445,  215  Regesten  von  1170—1259. 

Monthery. 
Handschr.:  Cartulaire  des  cens  dus  au  roi  pour  son  chateau  de  Monthery,  in 
Paris,  Colb.  9493. 

Montier-en-Argonne. 
Handschr.:    Cartulaire   de   l'abbaye  de  Montier-en-Argonne,   74  Urkunden  von 
1149^1334,  in  Chälons-sur-Marne. 
Cartularium  Monasterii  in  Argonia,   saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  14;   saec.   17^ 
ebenda,  Cartul.  74. 
Drucke:  Cartulaire  de  Pabbaye  de  Monstier-en-Argonne,  70  Regesten  von  1138 
— 1316,  in:  Barthelemy,  Diocese  de  Chälons  2,  420. 
Ygl.  Chälons-sur-Marne. 

Montier-la-Celle. 
Handschr.:   Copies    et  inventaires  des    pieces  de  Pabbaye  de  Montier -la-Celle, 
544  Urkunden  von  c.  660 — 1757,  in  Troyes. 
Censier    de    l'abbaye    de    Montier-la-Celle,    11  Urkunden    von    1153  —  1247, 
ebenda. 


IV.    Specialgeschichte.  123 

Drucke:    Lalore,  Cartulaire  de  Montier-la-Celle,  288  Urkunden  von  753— 1242. 
in:  Collection  d.  prineip.  cartul.  de  Troyes  6,  1. 

Montier-en-Der. 
Handschr.:    Documents  relatifs  ä  Tabbaye  de  Montier-en-Der,  Vol.  1 — 18,  in 
Chaumont  72,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  200. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  Montier-en-Der,  saec,  13,  in  Chalons. 
Abschrift  desselben  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1251 — 1254. 

Monti^raniey. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Tabbaye   de  Montieramey,    33  Urkunden  von  1185 
—  1466,  in  Troyes. 
Cartulaire   de  Tabbaye  de  Montieramey,   saec.  14,  in  Paris,  lat.  5432;  Ab- 
schrift ebenda  5433. 

Montierender. 
Handschr«:  Cartulaires  de  Tabbaye  de  Montierender,  184  Urkunden  von  672  bis 
1164;  129  Urkunden  von  1114—1272;  21  Urkunden  von  1110—1493;  30  Ur- 
kunden von  1230  — 1536,  in  Chaumont. 
Drucke:  Chartes  de  Montierender,  135  Urkunden  von  692—1333,  in:  Collection 
d.  prineip.  cartul.  de  Troyes,  4,  89. 
Ch.  Lalore,  Le  polyptyque  de  l'abbaye  de  Montierender,  Paris  1878, 

Montiernenf. 
Handschr.:    Abbaye  de  Montierneuf.     Galteri  codex,  26  Urkunden  vom  11.  bis 
15.  Jahrhundert,  in  Poitiers. 
R ecueil  de  copies  de  chartes  de  donations  etc.,  341  Urkunden  von  1076  bis 
1545,  ebenda. 

Montmartre. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Tabbaye  du  Montmartre,  saec.  13,  in  Paris,   Arch. 

nat.  L,  1613;  Copie  ebenda  LL,  1605. 
Drucke:    E.   de   Barthelemy,    Recueil    des    chartes    de    l'abbaye    royale    du 

Montmartre,  Paris  1803,  Urkunden  von  1116—1792  nebst  Supplement. 

Montmorel. 
Drucke:  Dubosc,  Cartulaire  de  la  Manche.  Abbaye  de  Montmorel,  St.-L6  1878, 
305  Urkunden  vom  12.— 13.  Jahrhundert  nebst  Appendix. 

Montmorency. 

Drucke:  A.  Du  Chesne,  Ilistoire  generale  de  la  maison  de  Montmorency  et  de 

Laval,  Paris  1624,  mit  besonders  paginirten  Urkunden  von  845—1616. 

Montpellier. 
Handschr.:     E.   Thomas,    Sommaires    historiques    sur    les   anciennes   archives 
ecclesiastiques  du  diocese  de  Montpellier,  Montpellier  1852. 
Montel,    Archives  de   Montpellier.     111.   Inventaire   des  archives   de   la   com- 
mune cloture,  Paris  1873. 
Cartulaires  de  Teveche  de  Montpellier,  von  1055—1599,  in  Montpellier, 


124  III.    Frankreich. 

Cartularium  Montispessulanurn,  saec.  14,  in  Paris,  Cartiil.  22. 

Cartulaire   de   l'universite   de   medecine    de  Montpellier,    102  Urkunden    von 
1305—1664,  in  Montpellier. 

Cartulaires  de  Colleges  de  Montpellier,  in  Mende. 

Vgl.  Maguelone. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  archeologique  de  Montpellier,  T.  1 — 3,  Mont- 
pellier 1840—1850. 

A.  Montel,  Archives  de  Montpellier.    Le  memorial  des  nobles,   in:  Revue  des 
langues  rorabanes  1873;  1874. 

J.    A.    Toussart,    Diplomata    pontificia    et    regia    ordini  regio    et   hospital  s. 
Spiritus  Monspeliensis  concessa,  T.  1.  2,  Paris  1727,  mit  Urkunden. 

A.  Germain,  Histoire  du  commerce  de  Montpellier,  V.  1.  2,  Montpellier  1861, 
mit  Urkunden. 

Montpensier. 
Drucke:  A.  de  ßoislisle,  Inventaire  des  bijoux,  vetements,  manuscrits  et  objets 
precieux  appartenant  ä  la  comtesse  de  Montpensier,  1474,  in:  Bulletin  de  la 
soc.  d'hist.  de  France  1880,  269;  separat:  Nogent-le-Rotrou  1881. 

Montpezat. 
Drucke:  Pottier,  Inventaire  de  Montpezat  de  1436,  in:  Revue  d.  soc.  sav.,  ser. 
6,  3,  356,  separat:  Montauban  1878. 
Barbier    de    Montaut,    Explication    de  quelques  termes  de  l'inventaire   de 
Montpezat,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Tarn-et-Garonne  1877,  Nr.  3. 

Montreal. 
Drucke:  Canton  de  Montreal,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassonne  T.  3. 

Montreuil-Bounin  s.  Angers. 

Montreuil-sur-Mer. 
Drucke:  Comte  de  Marcy,  Un  ancien  inventaire  des  titres  de  Montreuil-sur-Mer 
et  notes  pour  servir  ä  la  reconstitution  des  archives  historiques  de  cette 
ville,  in:  Memoires  de  la  soc.  hist.  de  Picardie,  Ser.  3,  5,  603;  separat: 
Anciens  1877. 
Montreuil-sur-Mer,  Urkunden  und  Regesten  von  1188—1507,  inThierry, 
Recueil  d.  monum.  ined.  4,  739. 

Moran ville  s.  Estain. 

Morbihan. 
Drucke:  L.  Rosenzweig,  Recherches  historiques  dans  les  archives  departemen- 
tales  etc.  du  Morbihan,  Archives  communales.    Pontivy.    Archives  hospitalieres. 
Hotel-Dieu  de  Vannes,  Yannes  1875 — 1876. 

Mores. 
Drucke:    Ch,  Lalore,   Chartes  de  Fabbaye  de  Mores  (Aube),  Troyes   1875,  aus: 
Memoires  de  la  soc.  acad.  de  TAube.  T.  37,  130  Urkunden  des  12.  und  13. 
Jahrhunderts. 


IV.    Specialgeschichte.  125 

Morienval. 
Handschr«:    Cartularium    ahliuüue    de    Morienval,    in    Paris,   Cartul.    21,  vgl. 
Delisle,  547. 

Morigrny. 
Handschr.:  Cartularium  Maurigniacense ,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  5648;  Copie 

ebenda  5439,  2. 
Dmcke:  Menault,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Morigny,  116  Urkunden  von  1046 

—  1472,  hinter  desselben:  Morigny,  Paris,  1867. 

Morigny. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Philippe  le  Bei  concernant  Enguerrand  de  Morigny, 
in  Paris,  Cartul.  175;  176. 

Morimond. 
Handschr.:  Cartulaire    de   Tabbaye  de  Morimond,  saec.  15,  Cod.  Bourbonne, 
vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  199. 

Morinie. 
Bracke:    Memoires    de    la    societe    des    antiquaires    de  la   Morinie,  T.  1 — 18, 
St.-Omer  1834—1883. 
J.  Malbrancus,  De  Morinis  et  Morinorum  rebus,  Tornac.  1639,  mit  Urkunden. 

Morläas. 

Handschr.:   Cartulaire  de  Ste.-Foi  de  Morias,   saec.  12,  in  Paris,  lat.  10936. 

Drucke:  L.  Cadier,  Cartulaire  de  Sainte  Foi  de  Morläas,  Pau  1884,  40  Ur- 
kunden von  1079 — 1190,  aus:  Bulletin  de  la  soc.  d.  sciences  de  Pau,  Ser.  2, 
T.  13. 

Morley. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Morley,  25  Urkunden  von  1441 — 1586,  in  Nanzig. 
Cartulaire  de  Morley,   Bouconville,  1' Avant-Garde,  25  Urkunden  von  1188 — 
1582,  in  Virten. 

Morniant. 

Handschr.:  Privileges  de  St.-Jean  de  Jerusalem,  commauderie  de  Mormant, 
51  Urkunden  bis  1505,  in  Dijon. 

Mortagne  s.  Madion. 

Mortain. 
Handschr.:     Lemaistre,    Chartrier    de    la  Tour    de  Mortain,  in:    Champoliion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  350. 

Mortains. 

Bracke:  Obituarium  ecclesiae  Moretoniensis ,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil 
23,  582. 

Mortenier. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Mortemer,  saec.  12,  in  Paris,  lat.  183G9. 


126  III.     Frankreich. 

Morvaux. 
Handschr.:    Petit    cartulaire    de   Morvaux    et   de  Baroville,    31  Urkunden  von 
1173—1293,  in  Troyes. 

Moselle. 
Handschr.:  Archives  de  la  Moselle,  Ser.  B,  Metz  1858. 

Drucke:   Memoires  de   la  societe  d'archeologie  et  l'histoire,  T.  1  —  15,  Metz 
1858—1879. 

Mothe. 
Handschr.:   Cartulaires  de  Lamothe,   212  Urkunden  von  1217—1587,  und  53 
Urkunden  von  1206 — 1584,  in  Nanzig. 

Moulineanx. 
Drucke:  A.  Moutie,  Recueil  de  chartes  et  pieces  relatives  au  prieure  des  Mou- 
lineaux  et  ä  la  chätellenie  de  Poigny,  Paris  1846,  60  Urkunden  von  c.  1163 
—1706. 

Moulins. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790. 
Departement  de  l'Allier.    Ville  de  Moulins,  Moulins  1882. 

Mousseaux. 
Handschr.:   Seigneurie  de  Mousseaux  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  108  Urkunden 
von  1437—1680,  in  Poitiers. 

Mousson  s.  Eton. 

Moutier-Ramey. 
Handschr.:    Cartularium    Arremarense,    saec.    14,    in  Paris,   5433;    saec.    17, 
ebenda  5434;  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  329. 

Montoumet. 
Drucke:  C  an  ton  de  Montoumet,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassone  T.  3. 

Mouzon. 
Handschr.:  Urkunden,  Cartular  und  Inventarium  der  Abtei  Mouzon,  in  Mezieres, 
vgl.  Ohampollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  376. 

Moyencourt  s.  Tyrel. 

N. 
Najac. 
Handschr.:  Najac  et  St.-Antonin,   A.veyron.     Documents  pour  servir  ä  Thistoire 
de  ces  deux  villes,  in:  Cabinet  histor.  15,  Catal.  160. 

Nanterre. 
Handschr.:  Cartulaire  des  Genovefains  de  Nanterre,  saec.  17,  in  Paris,  Archiv 
LL,  1448. 


IV.    Specialgeschichte.  127 

Nantes. 
Drucke:  Bulletin  de  la  societö  archeulogique  de  Nantes  et  du  departement  de 

la  Seiue-lnferieure,  T.  1—17,  Nantes  1859—1877. 
P.  Marchegay,  Documents  inedits,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Nantes 

8,  239;  9,  195;  215. 
Instrumenta  ecclesiae  Nannetensis,  18  Urkunden  von  1055—1477,  in:  Gallia 

Christ.  14,  Instr.  171. 
P.  Marchegay,  Chartes  Nantaises  du  raonastere  de  St.-Florent  pres  Saumur 

de  1070  environ  ä  1186,   in:   Bulletin   de  la  soc.  archeol.  de  Nantes,  1877; 

separat:  Nantes  1878. 
Privileges  de  la  ville  de  Nantes,  Nantes  1883,  49  Urkunden  von  1331— 1733, 

in:  Archives  de  Bretagne  T.  1. 
Li  vre  dore  de  l'hotel  de  ville  de  Nantes  ou  table  chronologique  des  maires  et 

echevins  de  cette  ville,  Nantes  1696;  2.  Aufl.,  Nantes  (1750). 
A.  Perthuis  et  S.  de  la  Nicoliiere,  Le  livre  dore  de  l'hotel  de  la  ville  de 

Nantes,  T.  1.  2,  Nantes  1873. 

Narbonne. 
Uandschr.:  G.  Mouynes,  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures 
ä  1790.     Ville  de  Narbonne.    Ser.  AA,  Narbonne  1877.     Ser.   BB,  T.  1—3 
et  annexes,  ebenda  1872 — 1879. 
Cartularium  Narbonnense,  fragm.  saec.  13,  in  Paris,  reg.  9640;  Colb.  5080, 
vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  288. 
Drucke:  Bulletin  de  la  commission  archeologique  de  Narbonne,  T.  1,  Narbonne 
1876. 
Ecclesiae  Narbonensis  instrumenta,  78  Urkunden  von  782 — 1311,  in:  Gallia 

Christ.  6,  Instr.  1. 
Besse,  Ilistoire  des   ducs,   raarquis  et  comtes  de  Narbonne,  Paris  16G0,  mit 
Urkunden. 

Nanroy. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Nauroy,  Tronguon,  Sampigny  et  Koeurs,  115  Urkun- 
den von  1135 — 1587,  in  Nanzig. 

8t.-Nazaire. 
Drucke:    R.  Kerviler,  Documents  pour  servir  ä  Thistoire  de  St.-Nazaire  (Loire- 
luferieure),  1453—1714,  St.-Nazaire  1877. 

N^erviUe. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Neerville,  59  Urkunden  von  1163—1454, 
in  St.-Lö. 

N^rac 
Handschr.:    De  Samazeuilh,    Rapport  sur  les  archives  de  la  ville  de  Nerac, 
in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  324. 

Nesle. 
Drucke:   Leroy-Morel,  Denombrement    d'un  seigneur  de  Nesle  dans  Ic   13 o 
siecle,  Amiens  1857. 


128  lil-     Frankreich. 

Nenfcliätel-en-Brai. 
Drucke:  Bouquet,  Documents  conceriiant   Fhistoire   de  Neufchritel-en-Bray    et 
des  environs,  Ronen  1884. 

Neuville-les*Chalons. 
Drucke:  E.  de  Barthelemy,  Chartes  de  la  commanderie  de  Neuville-les-Chälons, 

151  Urkunden  von   1132 — 1306,  in  desselben:    Diocese   ancien  de  Chälons 

1,  394. 

Neuville-au-Temple. 
Handschr.:    Registre  appele    Denisot,    auquel   sont  contenus    et   declairez  les 

droits,  seignories,  cens  etc.  appartenans  a  la  commanderie  de  Neufville-au- 

Temple,  in  London,  Addit.  1730. 
Drucke:  Recueil  des  chartes  de  la  commanderie  de  la  Neuville-au-Temple,  151 

Regesten  von  1132  —  1306,  in:  Barthelemy,  diocese  de  Chälons  1,  394. 

Nevers. 
Handschr.:  Parmentier,  Archives  de  Nevers,  ou  inventaire  historique  des  titres 

de  la  ville,  T.  1.  2,  Paris  1842. 
Soultrait,  Inventaire  des  titres  de  Nevers  de  l'abbe  de  Marolles,  suivi  d'ex- 

traits  des  titres  de  Bourgogne  et  de  Nivernois,  d'extraits  des  inventaires  des 

archives   de  l'eglise   de   Nevers  et  de   l'inventaire   des  archives  des  Bordes, 

Nevers  1875. 
Duviviers,  Archives  de  Nevers,  ou  inventaire  historique  des  titres  de  la  ville, 

T.  1.  2,  Nevers  et  Paris  1842. 
Boutillier,  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  a  1790, 

Ville  de  Nevers,  Nevers  1876. 
Derselbe,  Inventaire-sommaire  des  archives  hospitalieres  de  Nevers,  anterieures 

ä  1790,  Nevers  1877. 
Copia  registri  sive   terrarii  episcopatus  Nivernensis,  1287,  in  Paris,  lat.  9852 

(5207). 
Registre  des  benefices  du  diocese    de  Nevers,  1441,  ebenda  lat.  9496  (5208). 
lieber  Auszüge  aus  verlorenen  Cartularien  vgl.  Delisle,  Philippe- Auguste  548. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Nivernensis,  71  Urkunden  von  817 — 1616,  in: 

Gallia  Christ.  12,  Instr.  297. 
De  Lespinasse,  Registre-terrier  de  l'eveche  de  Nevers  redige  en  1287,  Nevers 

1869. 
Privileges,  droicts,  libertez,  immunitez  et  franchises  des  echevins,  bourgeois 

manants  et  habitans  de  la  ville  de  Nevers,  Nevers  1602. 
H.  Crouzet,    Archives    communales    de  Nevers.     Droits    et    Privileges    de    la 

commune  de  Nevers,  Nevers  1858. 
Chazaud,  Inventaire   et  comptes   de  la  succession  d'Eudes,  comte  de  Nevers 

(Acre  1266),  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  France  32,  164. 

St.-Mcolas-des-Pres. 
Drucke:    H.   Stein,    Cartulaire    de    l'ancienne    abbaye    de    St.-Nicolas-des-Pres 
sous  Ribemont,  St.-Quentin   1884,    125  Urkunden  von  1083—1401,  aus:  Me- 
moires de  la  soc.  acad.  de  St.-Quentin,  Ser.  4.  T.  5. 


IV.    Specialgeschichte.  129 

Nimes. 
Handschr.:  M.  de  Mont-Rond,  Rapport  sur  le  recolemeut  et  le  classement  des 
archives  communales  de  la  ville  de  Nimes,  operes  en  1852  et  1853,  Niraes 
1853. 
Cartularium    ecciesiae   Nemausensis,    saec.    12,    in    Paris,    Cartul.   4G,    vgl. 

Archiv   d.  Gesellsch.  8,  331. 
Obituarium   monasterii  S.  Egidii,   diocesis  Nemausensis,  in  London.   Addit. 
1G970. 
Drucke:   Instrumenta  ecciesiae  Nemausensis,  36  Urkunden  von  814 — 1538,  in: 
Gallia  Christ.  6,  Instr.  165, 
Menard,    Histoire   de  la  ville   de    Nisraes,  T.  1—7,    Paris    1750 — 1758,    mit 

Urkunden. 
E.  Germer- Durand,  Cartulaire  du  chapitre  de  Teglise  cathedrale  Notre-Dame 
de  Nimes,  Nimes  1874,  von  834—1156. 

Niort. 
Bracke:    Ch.  Au  gier  de   la  Terraudiere,    Tresor  des  titres  justificatifs  des 
Privileges  et  immunites,  droits  et  revenus  de  Nyort,  Nyort  1675. 
Bardonnet,     Niort    et    la  Rochelle    de    1220  k   1224,    Notes  et    documents, 
Niort  1876. 

Nivernois  s.  Nevers. 

Noaille. 
Handschr«:   Cartularium  monasterii  Nobiliacensis,  in  Paris,  lat.  5450. 
Drucke:     Chartes    des   8e  et  9e    siecles  provenant    de    Tancienne    abbaye  de 

Noaille,  pres  Poitiers,  3  Urkunden  von  780—848,  in:  Biblotheque  de  l'ecole 

d.  Chart.  2,  73. 

Nogent  l'Artaud. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Nogent-l'Artaud,  saec.  16,  in  Paris,  Archiv  LL,  1083. 

Nogent-sous-Coucy. 
Handschr.:    Cartulaire   de   l'abbaye  de   Nogent-sous-Coucy,  41  Urkunden  von 
1059—1413,  in  Laon. 
Darros,    Note  sur  le  cartulaire  de  Nogent-sous-Coucy,  in:  Bulletin  de  la  soc. 
histor.  de  Soissons  3,  123. 

Nogent-Ie-Roi. 
Drucke:    G.  Couvreux,  Documents  relatifs  ä  Thistoire  de  Nogent-le-Roi,  Paris 
1875. 
Gillard,   Notice   sur   les  anciens   registres  de  l'etat  civil  de  Nogent-le-Roi, 
Chartres  1876,  aus:  Meraoircs  la  soc.  acad.  d'Eure-et-Loir. 

Nogent-le-Rotrou. 
Handschr.:    St.- Proust,  Inventaire-sommaire   des  archives  des  hospices   de  No- 
gent-le-Rotrou,  Nogent-le-Rotrou  1869. 
Cartulaire  du  prieure  de  St.-Deuis  de  Nogont-Ie-Rotrou ,    115  Urkunden  von 
1031  —  1240,  in  Chartres. 

Oesforlpy .  Wepweispr.      II.  Q 


130  ni.     Frankreich. 

Noizö. 
Haiidsclir.:    Seigneurie  de  Noize  (zu  Poitiers,  Kathedrale),    63  Urkunden  von 
1328—1728,  in  Poitiers. 

Nord. 
Handschr.:    C.  Dehaisnes,    Les   archives   departementales  du  Nord  pendant  la 

revolution,  Lilla  1873. 
Le  Glay,  Sur  la  Situation  des  archives  du  departement  du  Nord,  in:  Bulletin 

de    la    commission   histor.    1,   1849,   17;   268;    Champollion-Figeac,    Docum. 

histor.  ined.  4,  1. 
Derselbe,    Histoire  et  description  des  archives   generales   du  departement  du 

Nord  ä  Lille,  ebenda  2,  44;  Appendix  dazu,  mit  28  Beilagen,  ebenda  3,  66. 
Derselbe,  Rapport  sur  la  section  historique  des  archives  du  departement  du 

Nord,  ebenda  3,  376. 
Derselbe,   Notice  sur  les  archives  du  departement  du  Nord,  Lille  1839. 
Derselbe,    Nouveau  memoire  sur  les  archives   departementales    du  Nord,   in: 

Bulletin  de    la  commiss.  histor.  du  depart.  du  Nord  5,  245;   6,  30;  separat  : 

Lille  1864. 
Inventaire  sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790.   Nord. 

Archives  civiles.     Ser.  B,  T.  2,  Lille  1872. 
Documents  pour  servir  ä  Thistoire  des  villes  du   departement   du  Nord,    in: 

Cabinet  histor.  16,  Catal.  49;  57. 
Vgl.  Oise. 
Drucke:    Bulletin  de  la  commission  historique  du  departement  du  Nord,  V.  1 

—  16,  Lille  1043—1883. 
Vgl.  Deutsches  Reich,   Lille. 

Normandie. 
Haiidsclir.:   Inventaire  des  manuscrits,  chartes  etc.  pour  servir  ä  Thistoire  de 

la  Normandie,  in:  Cabinet  histor.  6,  Catal.  164. 
Documents   divers  pour  Thistoire  de  Normandie,   ebenda  14,  Catal.  105. 
Documents   pour    servir    ä    Thistoire    de    la    Basse -Normandie,    ebenda    10, 

Catal.  85. 
S.   Löwenfeld,  In  den  Archiven  der  Normandie,  in:  Archival.  Zeitschr.  8,  178. 
Derselbe,   Verzeichniss  und  Regesten  von  Papsturkunden   aus   den  Archiven 

der  Normandie,  von  1126—1196,  ebenda  8,  188. 
Magni  rptuli  scaccarii  Normanniae  d.  a.  1184  fragmentum,  in  Paris,  Arch.  S, 

4824. 
Arrets  et  jugies  de  l'echiquier  de  Normandie,  400  Urkunden  von  1316 — 1408, 

in  Ronen,  Archiv. 
Cartulaire  de  Normandie,  saec.  13,  ebenda,  Bibliothek. 
L.  Delisle,    Notes  adressees  ä  M.   de  Caumont,    sur  une  collection  de   titres 

normands  provenant  de  la  chambre  des  comptes,  Caen  1854. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  des  antiquaires  de  Normandie,  T.  1 — 31,  Caen 

1824—1883. 
A.  A.  Pottier,    Revue  retrospeetive  normande,   documents  inedits  pour  servir 

ä  rhistoire  de  Rouen  et  de  la  Normandie,  Ronen  1842. 


IV.    Speciaigeschichte.  131 

LeNoir,  Collection  chronologique  des  actes  et  des  titres  de  Normandie,  Paris 

1788  (Prospect). 
P.  Marchegay,    Charles   normands   de  Tabbaye  de  St.-Florent,  pres  Saumur, 
.  710  ä  120(),  in:  Memoire«  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  30,  663. 
Cartae  pliires  tarn  ducum  Normanniae  quam  regum   Franciae  et  aliorum  von 

1052—1068,  in:  Duchesne,  Script.  Normann.,  Paris  1619. 
M.  Madison  Bigelow,  Placita  Anglo-Normannica;  law  cases  from  William  I 

to   Richard!   preserved  in  historical  records,   London  1879,  Urkunden  von 

c.  1066 — 1195  nebst  Appendix. 
L.  Delisle,  Cartulaire  normand  de  Philippe-Auguste,  Louis  VIII,  St.  Louis  et 

Philippe-le-Hardi,   Caen  1852,   von  1071  —  1419,   in:  Memoires  de  la  soc.  d. 

antiq.  de  Normandie  T.  16. 
Epistolae  quatuor  Wilhelmi  ducis  Nortmannorum,  in  Migne,    Patrologia,   lat. 

149,  1217. 
Magni   rotuli   scaccarii  Normanniae  de  anno  ab  ine.  1).  1184,   Willielmo  filio 

Radulfi  senescallo,  quae  exstant,  Loudin.  1830. 
Societe  des  antiquaires  de  Normandie.   Documents  historiques  T.  1,  3:  Grandes 

roles    des    echiquiers    de    Normandie  publiees    par   Lechaude    d'Anisy, 

T.  1,  2,  Paris  1845 — 1852,  auch  in:   Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Nor- 
mandie T.  15,  16. 
Breguigny,  Roles  normands  et  frani^ais  et  autres  pieces  tires  des  archives  de 

Londres,  1512  Nummern  von  1160 — 1439,  ebenda  23,  1. 
Th.  Staple  ton,   Magni  rotuli  scaccarii  Normanniae  sub   regibus  Angliae  T.  1, 

2,  London  1840—1844,  von  1186—1201,  aus:  Antiquarian  soc.  of  London. 
Magnus  rotulus  scaccarii  Normanniae,  1184,  in:  Memories  de  la  soc.  de  an- 
tiq. de  Normandie  8,  349. 
L.  Delisle,    Magni  rotuli    scaccrarii  Normanniae    de    a.   d.  ut  videtur  1184, 

fragmentum,  Cadomi  1851. 
Chartae   plures   tam    ducum  Normanniae  quam  regum  Francorum  et  aliorum, 

von  1190 — 1214,  in:  Duchesne,  Hist.  Normann.  Script.  1052. 
Th.  D.  Hardy,    Rotuli  Normanniae  in  Turri  Londinensi  asservati,  Johanne  et 

Henrico  V.  Angliae  regibus,  Londin.  1835,  von  1200-1204,  und  1417—1422 
L.  Delisle,    Recueil  de  jugements   de  Normandie  au  treizieme  siecle   (1207 

— 1270),  suivi  d'un  memoire  sur  les  anciennes  collections  de  ces  jugements, 

in:  Notices  et  extraits    d.  manuscr.  20,  2,  und:  Memoires  de  l'acad.  d.  in- 

script.  T.  24,  2;  auch  separat:  Paris  1864. 
Lechaude   d'Anisy,    Extrait  des  chartes  et  autres  actes  normands  ou  anglo- 

normands  qui  se  trouvent  dans  les  archives  du  Calvaros,  V.  1.2,  avec  Atlas, 

Caen  1834—1835. 
Servicia  Normanniae,  c.  1242,  in:  Bouquet,  Recueil  23,  729. 
Table  du  livre  St.-Just.  I,  1254 — 1356,   in:   Memoires  de  la  soc.   d.  antiq.  de 

Normandie  18,  1. 
J.  Naftel,  Les  cours  royales  des  iles  Normandes,  43  Urkunden  von  1254  bis 

1832,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  38,  49;  275;  39,  1;  199. 
L.  Delisle,    Actes   normands   de  la   chambre   des  comptes   sous  Philippe   de 

Valois  (1328—1350),  Ronen  1871,  256  Urkunden. 
Ch.  Vautier,  Extrait  du  registre  des  dons,  confiscations,  maintenues,  et  autres 

9* 


1 32  in.     Frankreich. 

uctes   faits   dans  le  duche   de  Normaiidie   pendant  las  annees  1418,  1419  et 

1420,  par  Henry  V,  roi  d'Angleterre,  Paris  1828. 
Partie  des   dons   faits    par  Henri  V,   roi    d'Angleterre ,   lorsqu'il  se   fut   rendu 

maitre-  de   la  Normandie,    in:    Memoires   de   la    soc.  d.  antiq.  de  Norraandie 

T.  27. 
E.   de   Robillard  de   Beaurepaire,    Notes  et   documents   concernant  l'etat 

des  campagnes  de  la  Haute  Normandie   dans  les  derniers    temps  du   moyen 

äge,  Evreux  1865. 
Vgl.   Gascogne. 

Norroy-le-Sec. 
Handschr.:    Cartulaire  des  seigneuries  de  Norroy-le-Sec  et  Kaurs,  116  Urkun- 
den von  1294—1576,  in  Virten. 

Notre-Dame-de-Bonvaux. 
Handschr.:  Catulaire  du  prieure  de  Notre-Dame-de-Bonvaux,  109  Urkunden  von 
1211—1350,  in  Dijon. 

Notre-Dame-des-ChateHiers. 
Drucke:  L.  Duval,  Cartulaire  de  l'abbaye  royale  de  Notre-Darae  des  Chatelliers, 
Niort  1872. 

Notre-Dame-de-Fontblanche. 
Drucke:    G.  Babinet  de  Rencogne,  Documents  relatifs  au  prieure  de  Notre- 
l)ame-de-Fontblanche  (1220—1665),  Niort  1875. 

Noire-Dame-de-la  Grasse. 
Handschr.:    Chartae    S.  Mariae   Crassensis  in  valle  Novalicia,  von  806 — 1431, 
in  Paris,  lat.  5455,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  61. 

Notre-Dame-du-Lieu. 
Handschr.:    Cartulaire   de  l'abbaye   de  Notre-Dame-du-Lieu   pres  Romorantin, 
von  1263,  in  Blois. 

Notre-Dame-du-Lys. 
Handschr.:     Cartulaire    de    l'abbaye   Notre-Dame-du-Lys,    149  Urkunden   von 
1248—1549,  in  Melun. 
Oartulariura  abbatiae  S.  Mariae  de  Lilio  prope  Milidunura,  saec.  13,  in  Paris, 
St.-Germ.  1611,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  296. 

Notre-Dame-du-Miroir. 
Handschr.:   Cartulaires  de  l'abbaye  Notre-Dame-du-Miroir,  in  Mäcon. 

Notre-Dame-du-Pont-aux-Dames. 
Handschr.:    Cartularium  Pontis  Dominarum,  saec.  15,  in  Paris,  Cartul.  180. 

Notre-Dame-des-Pres. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame-des-Pres,  170  Urkunden  von 
1206—1546,  in  Troyes. 


IV.    Specialgeschichte.  133 

Notre-Dauie-de-la-Presle. 
Uandschr.:  Cartulaire  du  prieure  Notre-Daine-de-la-Presle,  saec.  18,  in  Paris, 
Archiv  LL,  1019. 

Notre-Dame-de-la-Roche. 
Drucke:  A.  Moutie,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  Notre-Daine-de-la-Roche,  d apres 
le  mauuscrit  original  de  la   bibliotheque   imperiale,  Paris    1861,   mit  Atlas; 
Societe  archeol.  de  Rambouillet. 

Notre-Danie-la-Royale  s.  Maubuisson. 

Noves. 
Handäclir.:  Chartes  de  Noves,  von  1130—1616,  in  Avignon. 

Notre-Dame-da-Yal. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Notre-Dame-du-Val,  saec.  13,  Paris,  Archiv  LL,  1541. 

Novi. 

Handsclir.:  Urkunden  und  Inventarien  des  Klosters,  in  Mezieres,    vgl.  Cham- 

poUion-Figeac,  docum.  histor.  ined.  1,  382. 

Cartulaire  du  prieure  de  Novy,  71  Urkunden  von  1205 — 1264,  in  Avignon. 

Drucke:   E.  de  Barthelemy,  Cartulaire    du   prieure   de   Notre-Dame  de  Novy, 

Paris  1867,  67  Regesten  und  Urkunden  von  1097—1264. 

Noyelles-sur-mer. 
Drucke:  Noyelles-sur-mer,  2  Urkunden  von  1215  und  1602,  in:  Thierry,  Re- 
cueil  d.  monum.  ined.  4,  600. 

Noyers. 

Drucke:  C.  Chevalier,  Cartulaire  de  Tubbaye  de  Noyers,  Tours  1873,  661  Ur- 
kunden von  1030  —  1431,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine 
T.  22. 

Noyon. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Teveche  de  Noyon,  594  Urkunden  von  1016—1312, 
in  Beauvis,  vgl.  Delisle  550. 
A.  Ren-du,  Inventaire  analytique  du  cartulaire  du  chapitre  cathedral  de  Noyon, 

Beauvais  1875. 
Cartae  originales  de  Noyon,  saec.  13,  Cod.  Cheltenham  22309,  vgl.  N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  4,  608. 
Cartularium  ecclesiae  Longi  Pontis  Noviom.,  saec.  13,   in  Paris,  Cartul.  88. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Xoviomensis,  28  Urkunden  von  968 — 1743,  in: 
Gallia  christ.  10,  Instr.  359. 
Correspondance  entre   le  corps   municipal   de  la  ville  de  Paris  et  celui  de 
la    ville    de  Noyen,  Documente    von    1413,    in:    Bibliotheque  de  l'ecole  d. 
Chart.  7,  52. 
Vgl.  Corapiegne. 


134  III-     Frankreich. 

0. 

Ogny. 
Haudschr.:  Transcriptions  des   titres   des  Genovefaires  d'Ogny,  60  Urkunden 
von  1190—1472,  in  Dijon. 

Oise. 
Handsclir.:  L.  Vitet,  Rapport  sur  les  monuments,  les  bibliotheques,  las  archivcs 
et  les  musees  des  departements  de  l'Oise,  de  l'Aisne,  de  la  Marne,  du  Nord 
et  du  Pas-de-Calais,  Paris  1831. 
Departement    de  FOise,    Rapports,    in:    Champollion-Figeac ,   Docum.  histor. 
ined.  3,  7. 
Drucke:   Memoires    de  la  societe  academique  d'archeologie,  sciences  et  arts  du 
departement  de  l'Oise,  T.  1—12,  Beauvais  1847—1883. 

Oleron, 
Handschr.:   Copie  des  lettres  de  la  cente  sur  File  d'Oleron  (für  Fontevraud),  21 

Urkunden  von  1197 — 1397,  in  Angers. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam   Olorensem    spectantia,    3    Urkunden    von 
1154—1215,  in  Gallia  christ.,  Instr.  197. 
Vgl.  Marennes. 

Ste.-Opportune. 
Handsclir.:   Cartulaire   de   Ste.-Opportune,  40  Urkunden  von   1150 — 1271,  in 
Paris. 

Orange. 
Handschr.:  Vgl.  Dauphine. 

Drucke:    Instrumenta    ad    ecclesiam    Arausicanam    spectantia,    10    Urkunden 
von  914—1200,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  131. 

Orbestier. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de   St.-Jean  d'Orbestier,  375  Urkunden  von 

1107 — 1452,  in  Napoleon- Vendee. 
Drucke:    Cartulaire    de   l'abbaye  d'Orbestier,    344  Urkunden  von  1107 — 1454, 

in:  Archives  histor.  du  Poitou  6,  1. 

Orleans. 
Handschr.:    Catalogue   des   titres   originaux  relatifs  aux  ducs  d'Orleans,  1006 

Nummern  von  1314 — 1720,  in:  Cabinet  histor.  23,  Catal.  236;  24,  Catal.  61; 

90;  25,  Catal.  22. 
Cartularium   privilegiorum  civitatis,   ecclesiae   et   universitatis  Aurelianensis, 

in  Rom,  Ottobon.  3083,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  373. 
Cartulaire  de  l'eglise  cathedrale  de  Ste.-Croix  d'Orleans,  in  Paris,  Baluze  78. 
Necrologium  Aureliannesis   ecclesiae,   in   Orleans,   vgl.   Archiv   d.    Gesellsch. 

11,  532. 
Ju  Stic  es  seigneuriales  d'Orleans,  V.  1—3,  von  1114 — 1706,  ebenda. 
Justices  royales  d'Orleans,  V.  1—4,  von  1301  —  1763,  ebenda. 


IV.     Specialgeschichte.  135 

Charge s    domaniales   de    la   chätellenie  d'Orleans,  V.  1,  2,  von   1170—1672, 

ebenda. 
Droits  domaniaux  de  la  chätellenie  d'Orleans,  V.  1—3,  von  1352 — 1760,  ebenda. 
Offices   domaniaux    de    la    chätellenie  d'Orleans,   V.  1  —  4,  von   1396 — 1768, 

ebenda. 
Oartulaire  de  la  ville  d'Orleans,  in  Paris,  Suppl.  Franv-  08. 
Cartularium  S.  Aviti  Aurelianensis,  saec.   13—14,  in  Paris,  St.-Germ.  446, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  289;  329. 
Cartularium    Boni   Nuntii  Aurelianensis,    saec.   15,  ebenda,  Cartul.  4,   vgl. 

ebenda  8,  329. 
Cartularium  s.  Evurtii,   saec.  17—18,   in  Paris,  Cartul.  157;  5,  vgl.  ebenda 

8,  331. 
Cartulaire    de   la  commanderie   de  St.-Marc  ä  Orleans,   saec.    15,    in  Paris, 

Arch.  nat.  5010. 
('hartier  du  prieure  de  St.-Samson  d'Orleans,  275  Urkunden  von  1152—1439, 

in  Orleans. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Aurelianensis,  77   Urkunden  von  498—1639 

in:  Gallia  Christ.  8,  Instr.  479. 
Saussey,  Annales  ecclesiae  Aurelianensis,  Paris  1615,  mit  Urkunden. 
Les  Privileges,  franchises   et  libertes    des  bourgeois  et  habitants  de   la  ville 

et  faubourgs  d'Orleans  contenus   es   chartes   des  rois  Charles  II   (etc.)  Paris 

1636. 
Boucher  de  Molandon,  Docuraents  orleanais  du  regne  de  Philippe-Auguste, 

Orleans  1881. 
Derselbe,  Les   comptes  de  la  ville  d'Orleans  des  14e   et  15e  siecles.  Periode 

de  1384  a  1460,  Orleans  1880. 
Hubert,    Antiquitez  historiques   de   l'eglise    royale   de  St.-Avignon  d'Orleans, 

Orleans  1651,  mit  Urkunden. 
Documents    relatifs    ä    l'universite    d'Orleans,    4   Docuraente    von    1389,    in: 

Bibliotheque  de  l'ecole  d.  Chart.  32,  379. 
Documents  inedits  pour  servir  ä  la  biographie   de  Jean,  bätard  d'Orleans, 

comte  de  Dunois  et  de  Lougueville,  4  Urkunden  von  1422 — 1468,  in:  Cabinet 

histor.  3,  Docum.  3;   105. 
Boucher   de  Molandon,  Inveutaire  de  l'eglise  St.-Paul  a  Orleans  en  1462, 

in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.  1882,  Nr.  2. 

Orl^auais. 
HandMcbr. :    Documents    pour   servir   k   l'histoire  de  l'Orleanais,  in:  Cabinet 

histor.  18,  Catal.  252;    19,  Catal.  84  f. 
Drucke:   Bulletin  de  la  societe  archeologique   de  l'Orleanais,  T.  1—7,  Orleans 
1848-1880. 
Memoires  de  la  societe  archeologique  de  l'Orleanais,  T.  1  —  17,  Orleans  1851 
—  1880. 

Orsons. 
Handschr.:   Cartulaire   de  la  commanderie  de   l'hopital  St.-Jean-de- Jerusalem 
dOrsou,  43  Urkunden  von  1298—1389,  in  Toulouse. 


136  ni.     Frankreich. 

Onzilli. 

Han(lschr.:S eigne urie   d'Ouzilli  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  194  Urkunden  von 
1462—1783,  in  Poitiers. 

Onges. 
Handschr.:  Trois  Cartulaires  von  1202—1450,  in  Dijon. 

Oujon, 
Bracke:  J.  J.  Hisely,  Cartulaire   de  la  chartreuse   d'Oujon  et   de  Tabbaye  de 
Hauteret,  Paris  1862. 

Ourscamp. 
Handschr.:   Cartularium  Ursi-Campi,  von  Gaignieres,  in  Paris,  lat.  5473. 
Copies   de   chartes  de  l'abbaye  d'Ourscamp,  1007  Urkunden  von  1131 — 1479, 
in  Beauvais. 
Drucke:  Peigne-Delacourt,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  d'Ourscamp, 
Amiens  1865,   949  Urkunden  von  1124 — 1796,   in:   Memoires   de  la  soc.  d. 
antiq.  de  Picardie,  docum.  ined.  T.  6. 

OaYeilhan. 
Handschr.:    G.    Mouynes,    Inventaire-sommaire    des    archives    departementales 
anterieures  ä  1790.     Aude.     Commune  Ouveilhan,  Paris  1862. 

Oye. 
Handschr.:    Cartulaire   de  l'abbaye    d'Oye,   64  Urkunden   von  1102 — 1305,  in 

Troyes;  Abschrift  von  1874,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  1231,  vgl.  N.  Archiv  d. 

Gesellsch.  8,  203. 
Drucke:  Obituarium  ecclesiae  Augensis,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  449. 

Oyes. 
Drucke:    E.    deBarthelemy,   Cartulaire   de   l'abbaye  St.-Pierre  d'Oyes  (canton 
de  Sezanne),  Chälons  1882. 


Pailly. 
Handschr.:  Cartulaire  du  Pailly,  40  Urkunden  von  1201  —  1579,  in  Chaumont. 

St.-Pair  s.  Mont.-St.-Michel. 

Paix-Notre-Dame. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye   des  iilles  de  la  Paix-Notre-Dame,  in  Paris, 
Archiv  5,  4965,  1. 

Palais-Notre-Dame. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  du  Palais  (diocese  de  Limoges),  in  London, 
Addit.  19887;  Copie  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  225. 

Palud. 
Handschr.:    Urkunden    von   1278    ab,  im   Stadtarchiv,   vgl.   Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  2,  132. 


IV.    Specialgeschichte.  137 

Pamiers« 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Appamiensis,  25  Urkunden  von  c.  1066—1745, 
in:  Gallia  Christ.  13,  Instr.  87. 

Panloy  s.  St.-Saturnin-de-Seschaux. 

St-Paponl. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae   S.  Papuli,   14  Urkunden  von  1206—1435,  in: 
Gallia  christ.  13,  Instr.  267. 

Paraclet  (Troyes). 
Haiidsclir«:  Corrand  de  Brebon,  Rapport  relatif  aux  archives  de  Tabbaye  du 
Paraclet,  in:  Champollion-Figeac,  Docura.  histor.  ined.  1.  4. 
Cartulaire  de  labbaye  du  Paraclet,  64  Urkunden  von  1133 — 1298,  in  Troyes, 
2284. 
Drucke:  Lalore,  Cartulaire  de  Tabbaye  du  Paraclet,  Paris  1878,  336  Urkunden 
von  1131 — 1366,  in:  Collection  d.  princip.  cartul.  de  Troyes,  V.  2. 
Obituaire  du  Paraclet,  ebenda  2.  446. 

Paray  s.  St.-Agnan. 

Paris. 
Handschr.:    H.   Bordier    et  L.   Briele,    Les    archives    hospitalieres    de  Paris, 

Paris  1877. 
Tournier  et  Briele,  Les  archives  de  Tadministration  generale  de  Tassistance 

publique  k  Paris,  in:  Memoires  de  la  soc.  histor.  de  Paris  2,  1. 
Les  documents   relatifs  ä  Thistoire  de  Paris  conserves  dans  les  archives  et 

les  bibliotheques  de  Belgique,  ebenda  5,  112;  143. 
Le  petit  Pastoral,   180  Urkunden  von  984—1280,  in  Paris,  Archiv  LL,  176. 
Cartulaire   de   Tarrheveche  de  Paris,  le  livre  noir,  226  Urkunden,  saec.  12, 

in  Paris,  arch.  nat.  LL.  177. 
Cartulaire  de  Peveque,   241  Urkunden  von  1009 — 1284,  ebenda,  lat.  5526; 

Abschriften  ebenda  5185;  9150;  Archiv  LL,  185;   186. 
Le  grand  Pastoral,  c.  1200  Urkunden  bis  1302,  ebenda,  LL,  175. 
Grand  cartulaire,  463  Urkunden  von  1183—1371,  ebenda  LL,  183. 
Petit  cartulaire,  420  Urkunden  von  1190—1316,  ebenda,  LL,  184. 
Cartularium  episcopatus  Parisiensis,  ebenda,  St.-Vict.  lat.  Uli. 
Cartularium  ecclesiae  Parisiensis,  ebenda  lat.  5185  A. 
Livre  des  serments,  saec.  13 — 14,  ebenda,  Archiv  LL,  178. 
Cartulaire  de  Toffice  du  Mande,  saec.  13,  ebenda  LL,  182. 
A.  Tai  Händler,    Memoire  sur  les   registres  du  parlement  de  Paris  pendant 

le  regne  de  Henri  II,  in:  Societe  des  antiq.  de  France,  1842,  16,  385. 
Derselbe,  Notice  sur  les  registres  manuscrits  du  parlement  de  Paris,  ebenda 

2,  1,  1836,  175. 
Derselbe,  Notice  historique  sur  les  anciens  registres  de  l'etat  civil  de  Paris, 

in  :  Annuaire  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  11. 
Table  de  trois  cartulaires  de  larcheveche  de  Paris,  in  London,  Addit.  11535. 
Cartularium  curiae  municipalis  Parisiensis,  1187—1315,  in  Paris,  Cartul.  123. 


138  in.     Frankreich. 

Drei  Cartularien  des  Hotel-Dieu,  ebenda,  Arch.  d.  hopitaux. 
Cartulaire  de  St.-Antoine,  saec.  14,  ebenda,  Archiv  LL,  1595. 
Cartulaires  des  Barnabites,  1641,  ebenda,  Archiv  LL,  1483;  1484. 
Cartulaire  du  College  des  Bernardins,  saec.  16,  ebenda  MM,  366. 
Cartulaire  des  Blanc-Manteaux,  saec.  16,  ebenda  LL,  1422. 
Cartulaire  des  Carraes  dechausses,  saec.  17,  ebenda  LL,  1494. 
Cartulaires  du  College  des  Cholets,  saec.  13,  ebenda  MM,  374;  375. 
Cartulaires  de  St. -Denis    de    la    Chartre,    saec.    17,    in    Paris,    Arch.    nat. 

LL,  1399;  1400. 
Cartulaires  de  St.-Germain-l'Auxerrois  ä  Paris,  348  Urkunden  von  1205 — 1380, 

und   165   Urkunden  von   1183—1339,   in   Paris,    Arch.  nat.  LL,  489-491. 
Cartulaire  de   St.-Etienne  des  Grecs,  15  Urkunden  von  1454 — 1460,  ebenda, 

LL,  558. 
Cartulaire    de    Fabbaye    de   Ste.- Geneviere    de  Paris,    in  Paris,    S.    Genov. 

E.  23;  25. 
Martyrologium   et  necrologium   S.  Genovefae,  saec.  13,  ebenda,  St.  Genov. 

H.  17. 
Cartulaire  du  l'eglise  St.-Gervais,  saec.  16,  ebenda  LL,  756. 
Cartulaire  du  chapitre  St.-Honore,  saec.  18,  ebenda  LL,  66—68. 
Cartulaire  de  St.-Lazare,  saec.   13,  in  Paris,  Arch.  M,  210. 
Cartulaire  de  St.  Magloire,  von  1294,  ebenda,  LL,  168. 
Cartulare    S.  Maglorii  Parisiensis,  saec.  12,  ebenda,  St.-Germ.,  Harl.  485;  ein 

anderes    ebenda    5413,    Abschriften    davon,    ebenda    5414;    Arch.    nat.    LL, 

168;  170-173. 
Table  de  deux  Cartulaires  de  St. -Magloire,  in  London,  Addit.  11535. 
Cartulaire   du    prieure  de  St.-Martin-des-Champs,  327  Urkunden  von  1097 — 

1248,  in  Paris,  Carlul.  55;   von  1300,  ebenda  55  bis,  ein  drittes,  saec.  13, 

ebenda,  Arch.  nat.  LL,  1351;  andere  saec,  14 — 16,  ebenda  LL,  1351 — 1354; 

1358;  1374. 
Cartulaire  des  Mathurins,  saec.   13,  ebenda  LL,  1544. 

Cartulaires  de  Teglise  St.-Nicolas-des-Champs,  saec.  16,  ebenda  LL,  861;  862. 
Cartulaires  de  l'eglise  St.-Paul,  saec.  16,  ebenda  LL,  884;  886. 
Cartulaire  de  Teglise  St.-Roch,  1495—1756,  ebenda  LL,  916—919. 
Cartulaire  du  chapitre  du  St.-Sepulcre,  saec.   14,  ebenda  LL,  581. 
Cartulaire  du  chapitre  St.  Opportune,  1150 — 1271,  ebenda  LL,  93. 
Cartulaire  du  Val-de-Grace.  saec.  17,  ebenda  LL,  1614 — 1618. 
Cartulaire    du  couvent  des   Billettes,   saec.  16,   ebenda,   lat.  10981;   andere 

ebenda,  Archiv  LL,  1492;  1493. 
Cartularium  abbatiae  S.  Victoris,  saec.  14,  in  Paris,  St.-Vict.  550;  Registre, 

ebenda  1048;   vgl.   Archiv   d.   Gesellsch.  8,  304;   zwei  andere  ebenda,  Arch. 

nat.  LL,   1450;  L,  2174;  5,  2174, 
Cartulaire  des  prebendes  de  St.-Victor,  saee.  13,  ebenda,  lat.  15057. 
Liber  privilegiorum  et  statutorum  universitatis  Parisiensis,  172  Nummern  von 

1218-1652,  in  London,  Addit.  17304. 
Cartulaires  du  Chatelet,  in  Paris,  Cartul.  8;  Franc.  9350 A. 
Cartulaire  de  la  Sorbonne,  1263 — 1573,  ebenda,  Archiv  MM,  281, 
Vgl.  Ile-de-France. 


IV.     Specialgeschichte.  139 

Drucke:    Bulletin    de  la  societe   de  l'histoire  de  Paris  et  de  TIle-de-France, 

T.  1—11,  Paris  1874-1884. 
Memoires  de  la  societe  de  l'histoire  de  Paris  et  de  Tlle-de-France,  T.  1  — 10, 

Paris  1875—1884. 
Instrumenta  ad  ecclesiaui  Parisiensem  pertinentia,  223  Urkunden  von  558 — 

1700,  in:  Gallia  christ.  7,  Instr.  1. 
G.  Du  Bois,    Historia   ecclesiae  Parisiensis,    T.    1.   2,   Paris    1690,    mit  Ur- 
kunden. 
Pouille  du  diocese  de  Paris,  nach  Cod.  Paris,  lat.  5526,  in:  Guerard,  Cartul. 

de  N.-D.  1,  12. 
f  Obituarium  ecclesiae  Parisiensis  juxta  necrologium  ejusdem  ecclesiae,  ebenda. 
Felibien,  Ilistoire  de  la  ville  de  Paris,  T.  1—5,  Paris  1725,  mit  Urkunden. 
Briele,    Collection    de    documents    pour    servir    ä  Thistoire  des  höpitaux   de 

Paris,  T.  1—3,  Paris  1881—1883. 
Les  ordonnances  royaux  sur  le  faict  et  Jurisdiction  de  la  prevoste  des  mar- 

chands  et  eschevinage  de  la  ville  de  Paris,  ensemble  les  privileges  concedez 

par  les  roys  de  France  aux  bourgeois  de  Paris,  Paris  1595. 
J.  du  Breuil,  Theatre  des  antiquitez  de  Paris,  Paris  1639,  mit  Urkunden.     ; 
Collection   des   comptes   de   I'llotel-Dieu  de  Paris,  de  l'annee  364  ä  Pannee 

1599,  in:  Briele,  Collection  de  documents  d.  höpitaux  de  Paris,  T.  3,  1. 
E.  Boutaric,  Actes  de  parlement  de  Paris,  Ser.  1,  T.  1.  2,  Paris  1863-1867, 

von  1180—1791. 
Raynal,  Les  olim  du  parlement  de  Paris,  Paris  1859. 
G.  B.  Depping,    Reglements   sur  les   arts    et  metiers   de   Paris,   Paris    1837, 

von  1270 — 1300,  in:  Collection  de  documents  ined. 
Le   livre  de  la  taille   de  Paris  pour  Tan   1292,   in:    H.  Geraud,   Paris   sous 

Philippe  le-Bel,  Paris  1837,  Collection  de  docum.  ined.  ser.  1,  T.  1. 
Drouart,   Recueil  de  chartes,  creationa,  confirraations  des  colonel,  capitaines 

(etc.)  et  300  archers  de  la  ville  de  Paris,  Paris  1658;  1667;  1770. 
Prix  du  ble  ä  Paris  du   14 e  au  18 e  siecle,  d'apres  les  registres  du  chapitre 

de  Notre-Dame,  Nogent-le-Rotrou  1881. 
Le   Roux  et  Tisserand,    Paris   et  ces  historiens    aux   14e   et    15e  siecles, 

documents,  Paris  1868. 
Stein,    Inventaire    du   mobilier    de   maitre   Guillaume  les  Feives,    1302,   in: 

Bulletin  de  la  soc.  de  l'hist.  de  Paris,  1883,  Nr.  5. 
L.  Tanon,   Registre   criminel  de  la  justice  de  St.-Martin  des  Champs  ä  Paris 

au  14  e  siecle,  Paris  1877,  von  1332—1357. 
Negotiations   des   Anglais    avec    le    roi    de  Navarre   pendaut   la   revolution 

Parisienne  en   1358,  4  Urkunden,  in:  Memoires  j(le  la  soc.  histor.  de  Paris 

1,  113. 
Notes    sur   la    revolution  Parisienne    de   1356 — 1358,    mit  5  Urkunden  von 

1350—1361,  ebenda  10,  100. 
Fragments  de  comptes  relatifs  aux  travaux  de  Paris  en  1366,  ebenda  4,  270. 
Nicolas  Bataille,   tapissier  Parisien  du  14e  siecle,   mit  51  Urkunden  von  c. 

1375—1409,  ebenda  10,  268. 
L.  Doue't-d'Arcq,  Des  frais  d'enterrement  dans  Paris  au   14e  siecle,   drei 

Rechnungen  von  1379—1385,  ebenda  4,  125, 


140  ni.     Frankreich. 

Registre  criminel   du  Chatelet  de  Paris,    du  16  sept.  1389  au  18  raai  1392, 

T.  1,  Paris  1861. 
Correspondance  entre   le   corps   municipal    de  la  ville  de  Paris  et  celui  de 

la  ville  de  Noyon,  von  1413,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  7,  52. 
Bonnardot,    Histoire    generale    de    Paris.      Registres    des    deliberations    du 

bureau  de  la  ville  de  Paris,  T.  1,  1499—1526. 
A.  d'Affry  de  la  Monnoye,  Les  jetons  de  Fechevinage  parisien ,  in:  Histoire 

gener.  de  Paris. 
A.  Longnon,  Paris  pendant  la  domination  anglaise  (1420—1436),  documents  ex- 

traits  des  registres  de  la  chancellerie  de  France,  Paris  1878,  176  Documente. 
Registres  judiciaires  de  quelques  etablissements  religieux  du  Parisis  au  13  e 

et  au   14 e  siecle,    15  Urkunden  von   1428  — saec.    16,  in:    Bibliotheque  de 

l'ecole  d.  chart.  34,  317. 
Le  tresor  anglais  ä  Paris  en  1431,  4  Urkunden  von  1429 — 1431,  in:  Memoires 

de  la  soc.  histor.  de  Paris  5,  299. 
Les  comptes   d'une  Parisienne  sous   Louis  XI  (1463—1467),  in:   Bulletin  de 

la  soc.  de  l'hist.  de  France  1878,  209. 
Registres  des  deliberations  du  bureau  de  la  ville  de  Paris,  T.  1,  1499 — 1526, 

in:  Bonnardot,  Hist.  gener.  de  Paris,  1884. 
L.  Douet-d'Arcq,   Inventaire    des  reliques  de   la  Ste.-Chapelle,  Paris  1848, 

aus:  Revue  archeologique. 
Compte  d'un  maitre  chapelain   de   la  Sainte  Chapelle  (1298 — 1299),  in:  Bi- 
bliotheque de  l'ecole  d.  chart.  17,  160. 
Liber  mortualis  S.  Catharinae  vallis  scholarum  Parisiensis,  vulgo  nuncupatae 

la  Cousture,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  23,  147. 
Les   menus   du  prieure   de  St.-Martin-des-Champs,   in:   Memoires  de  la  soc. 

histor.  de  Paris  9,  223. 
Instrumenta  ad  ecclesiam  S.  Genovefae  spectantia,  52  Urkunden  von  saec. 

10—1688,  in:  Gallia  Christ.  7,  Instr.  219. 
Marrier,  Monasterii  regalis  S.  Martini  de  Carapis  Parisiensis  historia,  Parisiis 

1636,  mit  Urkunden. 
Guerard,  Cartulaire  de  l'eglise  Notre-Dame  de  Paris,  T.  1 — 4,  Paris  1850,  Ur- 
kunden von  528 — 1528,  in:  Collection  de  documents  ined.  I,  17,  4 — 7. 
G.  Fagniez,  Inventaires   du  tresor  de  Notre-Dame   de  Paris   de  1343   et  de 

1416,  in:  Revue  archeol.  2,  29;  157;  249;  389;  28,  83. 
G.  Grassoreille,  Les  registres  capitulaires  de  Notre-Dame  pendant  la  periode 

de  la  guerre  de  cent  ans,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  Thist.  de  Paris,  1884. 
L.  Douet-d'Arcq,  Inventaire,  apres  deces,  des  biens  meubles  de  Mme.  Pierre 

Cardonnel,  chanoine  de  Notre-Dame  de  Paris  (1438),  Nogent-le-Rotrou  1881. 
Compte  de  la  refonte  d'une  cloche  de  Notre-Dame  de  Paris,  en  1396,  in:  Bi- 
bliotheque de  l'ecole  d.  chart.  33,  365. 
E.  Mol  inier,  Inventaire  du  tresor  de  l'eglise  du  St.-Sepulchre  de  Paris  (1379), 

in:  Memoires  de  la  soc.  histor.  de  Paris  9,  239. 
C hartes  inedits  de  l'abbaye  de  St.- Victor  de  Paris,   6  Urkunden  von  c.  1137 

—  1281,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  26,  163. 
E.  Molinie r,  Fragments    d'un  inventaire  du  tresor  de  l'abbaye  de  St.- Victor 

de  Paris  (15e  siecle),  in:  Memoires  de  la  soc.  hist.  de  Paris  8,  273, 


IV.     Specialgeschichte.  141 

C.  E.  Bulaeus,  Historia  universitatis  Parisiensis,  T.  1—6,  Paris  1665—1673, 

mit  Urkunden. 
Derselbe,  De  patronis   IV  nationum   universitatis    Parisiensis,    Paris   1662, 

mit  Urkunden. 
Jourdain,  Index  chronologicus  chartarum  pertinentium  ad  historiam  univer- 
sitatis Parisiensis,  Paris  1862. 
Documents  relatifs   ä  la  fondation  et  aux  premiers  temps  de  l'universite  de 

Paris,   publies   par  H.  Denifle,    15  Urkunden  von  c.  1200 — 1159,   in:   Me- 

moires  de  la  soc.  de  Thist.  de  Paris  10,  243;  separat:  Paris  1883. 
Calendarium  magistri  Petri  de  Dacia  (c.  1290),  in:  Script,  rer.  Danic.  6,  260. 
Ch.  Jourdain,  Un  compte  de  la  nation  d'Allemagne  de  l'universite  de  Paris 

au  15e  siecle,  Nogent-le-Rotrou   1875,  aus:   Memoires  de  la  soc.  histor.  de 

Paris  1,  167. 
Inventaire  de  la  Bastille,  Tan  1428,  in:  Revue  archeol.  12,  321. 
Le  Louvre  ,  mit  3  Urkunden  von  1364 — 1409,  in:  Cabinet  histor.  6,  Docum.219. 
J.  Havet,  Compte  du  tresor  du  Louvre  (Toussaint  1290),  in:  Bibliotheque  de 

Tecole  d.  chart.  45,  237. 

Pamay  s.  Espiers. 
Pas-de- Calais. 
Departement  du  Pas-de-Calais,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac ,  Docum. 

histor.  ined.  1,  387. 
Handschr.:  J.  M.  Richard,  Inventaire-soramaire   des  archives   departementales 

du    Pas-de-Calais  anterieures  ä   1790,  Archives  civiles  Ser.  A,  T.  1,  Arras 

1878;  Ser.  B,  ebenda  1875. 
E.  Travers,  Inventaire  sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790 

du  departement  du  Pas-de-Calais,  Ville  de  Bethune,  Caen  1879. 
Vgl.  Oise. 

St.-Pathu8. 
Handschr.:    Cartulaire    de  l'abbaye  de  Noefort  ä  St.-Pathus,   113  Urkunden 

von  1183—1433,  in  Melun. 

Patri^re. 
Handschr.:  Seigneurie  de  la  Patriere  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  79  Urkunden 
von  1381—1788,  in  Poitiers. 

Pan. 
Handschr.:    G.  Bascle  de  Lagreze,  Le  tresor  de  Pau,  archives  du  chäteau 
d'Henri  IV,  Pau  1851. 
Cartulaires  de  la  chambre  des  oomptes  de  Pau,  von  1088 — 1450,  in  Pau. 

St.-Paal-Ies-Beauvai8. 
Drucke:  E,  Deladreure,  Histoire  de  l'abbaye  de  St.-Paul-les-Beauvais,  14  Ur- 
kunden, in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  l'Oise  6,  467. 

St-Panl-Trois-Chäteanx. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Tricastinensem  spectautia,   12  Urkunden 
von  839—1408,  in:  Oallia  christ.  1,  Instr.  119. 


142  JII.     Frankreich. 

St.-P^.de-Gen6rez. 
Handschr.:    Cartulaire    de    l'abbaye   de   St.-Pe-de-Generez,    14   Urkunden  von 
1032—1318,  in  Tarbes. 

Pebrac. 
Drucke:    J.  B.  Payrard,   Cartulurium   sive  terrariura  Piperacensis  monasterii, 
Anicii  1875,  77  Urkunden,  aus :  Tablettes  historiques  du  Velay. 

Periers  s.  Gany, 

Perigord. 
Handschr.:  Rapport  sur  les  archives  de  Fanden  comte  de  Perigord,  Paris  1842. 
Inventaire  et  sommaire  des  titres  et  papiers  relatifs  ä  l'histoire  du   Perigord, 

in:  Cabinet  histor.  3,  Catal.  133. 
Cartulaires  du  comte  de  Perigord,  von  1448 — 1582,  in  Pau. 
Drucke:   Bulletin  de  la  societe  historique  et  archeologique  du  Perigord,  T.  1, 
Perigueux  1874. 
Dupuy,    L'estat  de  l'eglise  du  Perigord,    T.  1.  2,    Perigueux  171G,    mit  Ur- 
kunden. 

Perigneux. 
Handschr.:  M.  Delpit,  Deux  rapports  sur  des  archives  de  l'hotel  de  ville  de  Peri- 
gueux, in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  96. 
Derselbe,    Rapport   sur  les   archives  de  l'hotel  de  ville  de  Perigueux,    Paris 
1839. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Petragoricensem  spectantia,   10  Urkunden 
ohne  chronologische  Ordnung,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  486. 

Peronne. 
Drucke:  Privileges,  franchises  et  libertez  donnees  par  les  roys  aux  bourgeois, 
manans  et  habitans  de  Peronne,  Paris  1536. 

Perpignan. 
Handschr.:   Collectio  cartarum  ad  civitatem  Perpiniacensem  spectantium,  saec. 

13—15,  in  Paris,  Cartul.  23. 
Drucke:   Vgl.  Eine  und  Prats  de  MoUo. 

Perr  ecy  •  Chenesseinet. 
Handschr.:    Cartularium  monasterii  Patriciacensis,  in  Paris,  Bouhier  126. 

Perrine. 
Drucke:  D  üb  ose,  Cartulaire  de  la  Manche.    Prieure  de  la  Perrine;  St.-L6  1878, 
39  Urkunden  von  1209—1678. 
Obituarium  Perrinense,  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil   23,  549. 

Perseigne. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Mariae  de  Persenia,  in  Paris,  lat.  5474. 
Drucke:    G.  Fleury,    Cartulaire  de  l'abbaye  cistercienne  de  Perseigne,  Mamers 
1880,  373  Urkunden  von  1145—1378,  nebst  Appendix. 


IV.    Specialf^eschichte.  143 

Peyrat-la-Noimi^re. 
Handschr.:  Cartularium  mouasterii  Patriacensis  ordiuis  S.  Benedicti,  in  Paris, 
Bouhier  12G,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  28G. 

Peyriac-Mlnervois. 

Drucke:     Canton   de   Peyriac-Minervois,    Urkunden  in:    Cartulaire    de  Car- 

cassonne  T.  4. 

Picardie. 
Haudsclir.:    H.  Cocheris,   Notices  et  extraits  des  docuraents  raanuscrits  con- 

serves  dans  les  depots  publics  de  Paris  et  relatifs  ä  l'histoire  de  la  Picardie, 

T.  1.  2,  Paris  1854 — 1858,  770  Nummern  ohne  chronologische  Ordnung. 
Urkundenabschriften  von  Grenier  u.  A.,  279  Bände,  in  Paris;    vgl.  An- 

nuaire  de  la  soc.  de  l'hist.  de  France  1862,  589. 
Dufour,    Pouille  des  manuscrits  composant  la  collection  de  D.  Grenier,    sur 

la  Picardie,  Amiens  1839,  aus:   Memoires  de  la  soc.  d.   antiq.   de  Picardie, 

T.  2. 
Derselbe,  Catalogue  des  manuscrits  sur  la  Picardie,  in:  Memoires  de  la  soc. 

d.  antiq.  de  Picardie,  T.  12. 
Drucke:    Memoires   de   la   societe   d'archeologie  du  departement  de  la  Somme 

(von  Bd.  2  ab:  de  la  societe  des  antiquaires  de  Picardie),  T.  1 — 27  (Ser.  III, 

T.  7),  Amiens  1838—1882. 
Archiv  es  historiques  et  ecclesiastiques  de  la  Picardie  et  de  l'Artois,  publiees 

par  P.  Roger,  V.  1.  2.  Amiens  1842. 
V.  de  Beauville,   Recueil  de  documents  inedits  concernant  la  Picardie,   T.  1 

—5,  Paris  1860—1882,  von  1113—1789. 
J.  Cor  biet,  Recueil  de  documents  inedits  concernant  la  Picardift,  Arras  1864. 
Vgl.  St.-Riquier  und  Deutsches  Reich,  Flandern. 

St,-Pierre,  Evreux. 
Uandscbr.:    Collectio  cartarum  ad  monasterium  S.  Petri   de  Lierruto   spectan- 
tium,  von  1275 — 1523,  in  Paris,  lat.  5481  A. 
Cartularium  S.  Petri  de  Lerato,  ebenda,  Cartul.  1. 

St-Pierre-sur-Dives. 
Handsehr.:  Abbaye    de  St. -Pierre -sur- Di ves,    Verzeichniss  der  Urkunden,  in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  1,  251. 

St-Pierre-du-Mont, 
Handschr.:     Cartularium  S.  Petri  de  Monte,    in  Paris,    St.-Germ.  447,    vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  289. 

St.-Pierre-de-Pothiere8. 
Handsehn:    Cartulaire  de  la  manse  conventuelle  de  Tabbaye  de  St.-Pierre-de- 
Pothieres,  360  Urkunden  von  869—1747,  in  Dijon. 

St-Plerre-le-Puellier. 

Handsclir.:  Cartulaire  du  chapitre  de  St.-Pierre-le-Puellier,  150  Urkunden  von 
1227—1409,  in  Bourges. 


144  m«     Frankreich. 

Pierrefltte. 
Handschr.:     Cartulaire    de    Pierrefitte,    25   Urkunden    von    1256  —  1581,     in 
Nanzig. 
Cartulaire  de  la  seigneurie  de  Pierrefitte,  27  Urkunden  von  1275 — 1580,  in 
Virten. 
Drucke:  Lejeune,  Documents  historiques  sur  la  commune  de  Pierrefitte,  St.-Denis 
1854. 

Pierremont. 
Handschr.:    Urkundensammlung    von   Pierremont,    1292,    Cod.  Ashburnham 
1438,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  611. 

Pin. 
Handschr.:    Recueil   d'anciens  titres  de  l'abbaye  du  Pin,    123  Urkunden  von 
1393—1495,  in  Poitiers. 

Pinrepont  s.  Compiegne. 

Plessis  s.  Dreux. 

Plessis-Grlmould. 
Handschr.:    Prieure    du    Plessis -Grimould,    Verzeichniss    der    Urkunden,    in: 
Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  d.  Norraandie  8,  59. 
Cartulaire  du  prieure  du  Plessis-Grimould,  506,  490  und  457  Urkunden  von 
1251—1470,  in  Caen. 

Plessis  du  Parc-les-Tours. 
Drucke:    Compte  de  Rene  Cymier,  commis  au  payement  des  edifices  des  Her- 
mites  du  Plessis  du  Parc-les-Tours,  von  1490 — 1498,  in:  Memoires  de  la  soc. 
archeol.  de  Touraine  23,  141. 

Poigny  s.  Moulineux. 

Poissy. 
Drucke:  Recueil  de  la  fondation,  Privileges  et  confirmation  d'iceux,  autiquites, 
Statuts    et    ordonnances    du  monastere    de  St. -Louis   de  Poissy,    s.  1.  et  a. 
(1695). 

Poitiers. 
Handschr.:    D.  Redet,   Rapport  sur  les  archives   de  la  ville  de  Poitiers,    in: 

Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  3,  230. 
L.  Redet,  Inventaire  des  archives  de  la  ville  de  Poitiers,  in:  Memoires  de  la 

soc.  d.  antiq.  de  l'Ouest,  ser.  2,  5,   1,  1882;  separat:  Poitiers  1883. 
Cartularium   episcopatas  Pictaviensis,    in  Paris,   Bouhier  36,   vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  8,  285. 
Oeuvres  melees  du  chapitre  de  la  cathedrale  de  Poitiers,   596  Urkunden  von 

1081—1789,  in  Poitiers. 
Prevote  de  l'eglise  de  Poitiers,  182  Urkunden  von  1451 — 1733,  ebenda. 
Rentes  de  dimes,  von  1255 — 1787,  ebenda. 


tV.     Specialgeschichte.  l45 

Cartularium  S.  Cypriani  Pictaviensis,    saec.  12—13,    in  Paris,    Cartul.  122, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 
Cartulaire  du  prieure  de  St.-Nicolas  de  Poitiers,  49  Urkunden  von  1050  bis 

11 6G,  in  Poitiers. 
Recueil  de  copies  d'actes  du   chapitre  de  St.  Radegonde,    45  Urkunden  von 

1403—1446,  ebenda. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Trinite,  33  Urkunden  von  1158—1437,  ebenda. 
Vgl.  Chälon-sur-Saone. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Pictaviensem  pertinentia,  65  Urkunden  von 

846—1124,  in:   Gallia  christ.  2,  Instr.  32G. 
Redet,    Cartulaire  de  Teveche  de  Poitiers  ou  Grand-Gauthier,    146  Urkunden 

von  1185 — 1506  nebst  Appendix,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  10,  1. 
Ea  quae  distributa  fuerunt  in  railitia  comitis  Pictavensis,   1241,   in:   Bouquet, 

Recueil  22,  615. 
Compte  des   depenses   de  la  chevalerie  d'Alphonse  comte   de  Poitiers,  1241, 

in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  14,  22. 
Registre  des  comptes  d'Alphonse  comte  de  Poitiers,  1243 — 1248,  in:  Archives 

histor.  du  Poitou  4,  1. 
Lettres  des  rois  de  France,  princes  et  grands  personnages  ä  la  commune  de 

Poitiers,  61  Urkunden  von  1422—1513,  ebenda  1,  143;  ser.  2,  50  Urkunden 

von  1515—1569,  ebenda  4,  277. 
X.  ß.  de  Montault,  Le  tresor  de  labbaye  de  Ste.-Croix  de  Poitiers,  mehrere 

Inventarien,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  TOuest,  Ser.  2,  4,  53. 
Cartulaire  de  labbaye  de  St.-Cyprien  de  Poitiers,  598  Urkunden  von  888  bis 

c.  1155,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  3,  1. 
Documents  pour  Thistoire  de  Teglise  de  St.-Hilaire  de  Poitiers,  441  Urkun- 
den von  768-1790,   in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  POuest  1847,  1  ; 

1852,  1. 
Redet,   Cartulaire  du  prieure  de  St.-Nicolas  de  Poitiers,  45  Urkunden  von  c. 

1050—1108,  in:   Archives  histor.  du  Poitou  1,  1. 
Vgl.  Bataille,  Breuil-Patti, Chaise-de-Beard, Chätre, Espiers,  Jardres,  Lais,  Lavau, 

Lussay,  Marsay,  Mousseaux,  Mongamer,  Noize,  Ouzilli,  Patriere,  Pui,  Roche- 

Chizay,  Smarve  und  Villemain. 

Poitou. 
Handschr.:    Documents  pour  servir  ä  Phistoire  du  Poitou,  in:   Cabinet  histor. 
21,  Catal.  22. 
Vgl.  Venaissin. 
Urkundenabschriften  von  Fonteneau,    in  Poitiers,   vgl.  Memoires  de  la 
soc.  d.  antiq.  de  POuest  2,  80,  und  Bulletin  1836 ;  chronologisches  Verzeich- 
niss  der  Sammlung  von  Redet,  Poitiers  et  Paris  1839,  nebst  Supplement. 
Vgl.  Angouleme. 
Drucke:  Archives  historiques  du  Poitou,  T.  1  —  13,  Poitiers  1872—1883. 
J.  Besly,   Histoire  des  comptes  de  Poictou  et  ducs  de  Guyenne,  Paris  1647, 

mit  Urkunden  von  778—1203. 
P.  Marchegay,    Chartes  poitevines    de  l'abbaye  de  St.-Florent  pres  Saumur, 
96  Urkunden  von  c.  866— c.  1140,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  2,  1. 

Oesterley,  Wegweiser.     11.  IQ 


146  in.    Frankreich. 

Derselbe,  Cartulaires  du  Bas-Poitou,  La  Roche-sur-Yon  1878. 

P.   Guerin,    Recueil    des   documents  concernant  le  Poitou  contenu   dans   les 

registres  de  la  chancellerie  de  France,    346  Urkunden  von  1188 — 1348,    in: 

Archive«  histor.  du  Poitou  11,  1;  13,  1. 
Etat  du  domaine  du  comte  de  Poitou  ä  Chize  (13^  siecle),  ebenda  7,  73. 
P.  Marchegay,    Cartulaires   du  Bas-Poitou  (departeraent  de  la  Vendee)  Les- 

Roches-Baritaud  1877. 
Dons  d'hommes  au  13e  siecle  en  Bas-Poitou,    Urkunden  von  c.  1200  —  1294, 

ebenda  1,  79. 
Comptes   et  enquetes  d'Alphonse  comte  de  Poitou  (1253—1269)  ebenda  8,  1. 
Trois  Chart  es  en  langue  vulgaire  du  Bas-Poitou,  von  1285—1314,  ebenda  4, 

399. 
Visites  des  monasteres  de  Tordre  de  Cluni,  situes  dans  la  province  du  Poitou, 

1330  et  1343,  ebenda  4,  407. 
Compte  d'une  aide  de  dix  mille  livres  octroyee  au  comte  de  Montpensier  en 

novembre  1390  par  les  bonnes  villes  du  Poictou,  Fontenay  1848. 
L.  de  la  Boutetiere,  Roles    des  tailles  au  15 e  siecle  (1434—1490),  in:  Me- 

moires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  TOuest,  ser.  2,  2,  499. 
Rooles  de  bans  et  arriere-bans  de  la  province  de  Poictou  Xaintonge   et  An- 

gouraois,  Poistiers  1667  (Neudruck  1883),  von  1467—1491. 

Foix  s.  Tyrol. 
Drncke:   Po  ix,  4  Urkunden  von  1173—1066,   in:    Thierry,  Recueil  d.  monum. 
ined.  3,  633. 

St.-Pol. 
Handschr.:    Recueil  de  pieces,  titres,  actes  etc.  pour  servir  ä  l'histoire  des 
pays,  ville  et  comte  de  St.-Pol  en  Ternois,  in  St.-Omer  751. 

St.-Pol-de-Leon. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Leonensis,  7   Urkunden  von  1128 — 1422,  in: 
Gallia  Christ.  14,  Instr.  225. 

Pons. 

Drucke:    Archives  de  l'hopital  neuf  de  Pons,  131  Urkunden  von  1214 — 1387, 
in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge  9,  9. 

St.-Pons-de-Thomieres. 
Drncke:   Instrumenta  S.  Pontii  Thomeriarum,   16  Urkunden  von  826 — 1612, 
in:  Gallia  Christ.  6,  Instr.  73. 

Pont. 
Handschr.:   Cartulaire  du  marquisat  du  Pont,  48  Urkunden  von  1276 — 1585, 
und  300  Urkunden  von  1220—1587,  in  Nanzig. 

Pont-Audemer. 
Handschr.:    Cartularium  Pontis  Audomari,  extr.  in  Paris,  Baluze  8408. 

A.  Canel,  Indication  de  quelques  documents  historiques  conserves  dans  les 
archives  de  Pont-Audemer,  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie 
12,  131. 


IV.    Specialgeschichte.  l4t 

Poiit-de-C6. 
Drucke:   Les  chartes   du  Pont-de-Ce,  von  1493—1780,  in:  Marchegay,  Archives 
d'Aujou  2,  254. 

Pont-anx-Dames. 
Handschr.:    Cartulaire  de  Tabbaye  du  Pont-aux-Dames ,    saec.   15,    in  Paris, 
lat.  101)44. 
Berthault,  L'abbaye  de  Pont-aux-Dames,  Paris  1878,  mit  Analyse  des  Car- 
tulars. 

Pont-St-Esprit 
Drucke:   L.  Bouguier-Roure,  Chronique   et  cartulaire  de  la  viguerie  royale 
du  Pont-St.-Esprit,  Tours  1877. 

Pontarlier. 
Drucke:  Droz,  Memoires   pour  servir  ä  l'histoire  de  la  ville  de  Pontarlier,  Be- 
sanvon  17G0,  mit  Urkunden. 

Pontchäteau. 
Drucke:  De  Brehier,  Chartes  relatives  au  prieure  de  Pontchäteau,  9  Urkunden 
von  1096—1263,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  de  Nantes  3,  17. 

Ponthieu. 

Haudschr.:  Cartulaire  du  Comte  de  Ponthieu,  saec.  13 — 14,  in  Paris,  Cartul.  65. 

Drucke:   Documents   relatifs   ä  la  croisade  de  Guillaume  comte  de  Ponthieu, 

4  Briete  von  1147 — 1148,  in:  Archives  de  l'Orient  latin  2,  Docum.  251. 

Chartes  fran^aises  du  Ponthieu,  39  Urkunden  von  1254—1333,  in:  Bibliotheque 

de  l'ecole  d.  chart.  36,  193. 
Vgl.  Abbe  ville. 

Pontignl. 
Handschr.:   Ancien    cartulaire    de    Tabbaye    de  Pontigny,  410   Urkunden  von 
1120 — saec.  18,  in  Auxerre. 
Grand  cartulaire,  579  Urkunden  von  1120—1315,  ebenda. 
Cartularium  Pontiniacause,  saec  13,  in  Paris,  lat.  5465. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  Pontigny  saec.  12 — 13,  ebenda,  Cartul.  153. 
Drucke:  Henry,  Histoire  de  Tabbaye  de  Pontigny,  Auxerre  1839,  mit  Urkunden. 

PonÜTy  s.  Morbihan. 

Pontoise. 
Handschr.:  F.  Rocquain,  Les  archives  de  l'Hotel-Dieu  de  Pontoise,  in:  Biblio- 
theque de  l'ecole  d.  chart.  22,  505. 
Copies  des  titres  du  menage  de  Pontoise  et  de  Gonesse,  172  Urkunden  von 

1118—1740,  in  Versailles. 
Cartulaire  de  THotel-Dieu  de  Pontoise,  saec.  14,  in  Paris,  lat.  5657. 
Drucke:  Memoires  de  la  societe  historique  et  archeologique  de  l'arrondissement 
de  Pontoise  et  du  Vexin,  T.  1,  Pontoise  1879. 

10* 


148  in.     Frankreich. 

Port-royal-des-€lianips. 
Handschr.:  Cartularium  Portus  regii,  saec.  .13,  in  Paris,  Oartul.  130;  131. 
Drucke:   Rivet  et  Desmares,   Necrologe  de  Port-Royal-des-Cliamps,  avec  un 
Supplement  par  Le  Fe  vre  de  St. -Marc,  T.   l.  2,  Amsterdam   1723—1735. 

Portbail. 
Handschr«:  Registre  des  tenures    et  rentes  du  prienre  de  Portbail,  10  Urkun- 
den von  1355—1460,  in  St.-L6. 

Ponssan. 
Handschr.:  A.  Germain,  Notice  sur  un  cartulaire  seigneurial  inedit  (de  Poussan) 
Montpellier  1858,    136  Nummern,  aus:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Mont- 
pellier 1858. 

Prats  de  MoUo. 
Drucke:  Alart,  Huit  chartes  des  14e  et  15e  siecles  relatives  a  un  executeur  de 
la   haute  justice    ä  Prats   de  Mollo,    aux  juifs  de  Perpignan  etc.,  in:  Revue 
des  soc.  sav.  d.  depart,  ser.  6,  7,  Mai. 

Pr^aux. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Pierre,  saec.  13,  in  Privatbesitz,  vgl. 
Delisle,  Philippe-Auguste  555. 

Presles. 
Handschr.:  L.  Douet-d'Arcq,  Inventaire  de  Jeanne  de  Presles,  veuve  de  Raoul 
de  Presles,  fondateur  du  College  de  cet  nom  (1347),  Nogent-le-Rotron  1876. 

Preuilli. 
Handschr«:  Cartulaire   de   l'abbaye    de  Preuilli  von  Gaignieres,  in  Paris,  lat. 
5449. 
Urkundenabschriften  ebenda,  Arch.  nat.  K,  192. 

ProYence. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  Provence,  in:  Cabinet  histor. 

10,  Catal.  95;  11,  Catal.  124;  166. 
Inventaire- so ramaire    des   archives    departementales    anterieures    ä    1790. 

Bouches-du-Rhone.     Archives  civiles,   T.  2.     Chambre  des   comptes  de  Pro- 
vence, Marseille  1879. 
Registre  de  Louis  III,   comte  de  Provence,  in  Aix,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  188. 
Vgl.  Anjou. 
Drucke:  H.  Bouche,  Chorographie  ou  description  de  la  Provence,  T.  1.  2,  Aix 

1664,  mit  Urkunden. 
Papon,   Histoire    generale   de  Provence,  T.  1 — 4,  Paris  1777,  mit  Urkunden. 
L.  Blancard,  Le  polyptique  de  Vualde,  eveque  de  Marseille,  etudie  au  point 

de  vue   de   la  condition  des   personnes    en  Provence  aux   8e  et  9e  siecles, 

Marseille  1879. 
Caroli  Provinciae  regia   filii   Lotharii  imperatoris  diplomata,  9  Urkunden  von 

855—863,  in:  Bouquet,  Recueil  8,  396. 


IV.    Specialgeschichte.  149 

Bosonis  Provinciae  regis  diplomuta,  (i  Urkuiuicn  von  879 — 887,  ebenda  9,  669. 

Rodulfi  Burgundiae  Transjuranae  regis  diplomata,  3  Urkunden  von  888— 910, 
ebenda  9,  691. 

Ludovici  Provinciae  regis  et  iniperatoris  diplomata,  21  Urkunden  von  892 — 
923,  ebenda  9,  674. 

Hugonis  comitis  Provinciae  et  regis  Italiae  diplomata,  2  Urkunden  von  928 
und  c.  934,  ebenda  9,  689. 

Conradi  Burgundiae  Transjuranae  et  Provinciae  regis  diplomata,  14  Urkunden 
von  945—983,  ebenda  9,  695. 

Rodulfi  III  regis  Burgundiae  Transjuranae  seu  Provinciae,  diplomata,  17  Ur- 
kunden von  993—1031,  ebenda  11,  542. 

Chartae  Griraengardis  reginae,  uxoris  Rudolfi,  2  Urkunden  von  c.  1020 
und  1032,  ebenda  11,  555. 

Lecoy  de  la  Marche,  Extraits  des  comptes  et  memoriaux  du  roi  Rene,  Paris 
1873,  77  Auszüge  von  1408—1471,  in:  Documents  histor.  publ.  par  la  soc. 
de  Tecole  d.  chart.  1. 

Faillon,  Monuments  inedits  sur  l'apostolat  de  Ste.-Marie-Madelaine  en  Pro- 
vence, Paris  1848;  2.  Aufl.  ebenda  1865. 

Vgl.  Aix. 

Provins. 
Handschr.r  Cartulaire  de  Provins,  in  Paris,  Cartul.  173. 

Cartulaire  des  Templiers  de  Provins,  1133—1243,  ebenda,  Archiv  S,  5126. 
F.  Bourquelot,  Notice  sur   le  manuscrit  intitule  Cartulaire  de   la   ville  de 
Provins,    (13e   et  14e  siecles),  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  17,  192; 
428;  separat:  Paris  1856. 
Derselbe,    Notice   sur  le  cartulaire  des  Templiers    de  Provins,  saec.  12 — 13, 
mit  6  Urkunden  von  1133—1240,  ebenda  19,  171;  separat:  Paris  1858. 

Psalmody. 
Handschr.:   Livre  A  et  B  de  Tabbaye  de  Psalmody,  236  Urkunden  von  791— 
1647,  und  150  Urkunden  von  1209-1769,  in  Nimes. 

Pni. 

Handschr.:  Seigneurie  du  Pui  et  Valiere  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  69  Urkun- 
den von  1423—1769,  in  Poitiers. 

Drucke:  Rene,  Inventaircs  des  eglises  de  Psalmody  et  d'Aigues-Mortes,  15e  et 
16e  siecles,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor,  1884. 

Pul,  Bisthum. 
Handschr.:   Terrier   en  faveur  de  Bernard  de  Castanes,  eveque  du  Puy,  1313. 

in  Le  Puy. 
Drucke:  Instrumenta  ad  Aniciensem  ecclesiam  spectantia,  20  Urkunden  von 

876—956,  in:  Gallia  Christ.  2,  Instr.  221. 

Pniseaux. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure   de  Puiseaux,  saec.  15,  in  Paris,  Arcb.  nai 
S,  2150. 


150  in.     Frankreich. 

Puy-Ie-Döme. 
Handschr.:    M.  Cohendy,   Inventaire    de   toutes  les  chartes  anterieures  au  13e 
siecle   qui    le  trouvent    dans   les   differents   fonds   d'archives    du  depot  de  la 
prefecture  du  Puy-le-Döme,  Clermont-Ferrand  1855. 

Puy-en-Velay. 
Drucke:    0.   de   Gissey,    Discours    historique  de   la  tres  ancienrie  devotion  de 
Notre-Dame  du  Puy-en-Velay,  Lyon  1620,  mit  Urkunden. 
A.  Chassaing,  Cartulaire  des  Templiers  du  Puy-en-Velay,  Paris  1882,  44  Ur- 
kunden von  c.  1170—1291. 

Puylaroque. 
Drucke:  Razoua,  Notes  et  docuraents  pour  servir  a  l'histoire  civile  et  religieuse 
de  Puylaroque,  Montauban  1883. 

Pyrenees,  Basses-. 
Handschr.:    G.  B.  de  la  Greze,    Notice   sur  l'etat  des  archives  du  departement 
des  Basses-Pyrenees,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  4.  15. 
Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  ä  1790.    Basses- 
Pyrenees.    Archives  civiles,  Ser.  A.  E,  T.  1 — 5,  Paris  1863 — 1876;  Archives 
ecclesiastiques,  ebenda  1874. 
Drucke:  Revue  des  Basses-Pyrenees  et  des  Landes,  T.    1,  Pau  1883. 

Pyrenees,  Hautes-. 
Handschr.:  A.  Curie  Seimbres,  Observations  sur  Tetat  des  archives  des  Hautes- 
Pyrenees,  Paris  1847. 
Departement  des  Hautes-Pyrenees,  Rapport,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  3,  393. 

Pyrenees-Orientales. 
Handschr.:    Henry,    Lettres  sur   les   archives    du    departement    des  Pyrenees- 
Orientales,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  400. 
Renard  de  St.-Malo,    Notice    sur  quelques  documents    historiques    du    15 e 
siecle,  ebenda  3,  147. 


St.-Quentin-en-Isle. 
Handschr«:   Liber  cartarum   et  privilegiorum  b.   Quintini    de   Insula,   saec.  17, 
in  Paris,  St.-Germ.  533,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  291. 
Cartulaire  de  1386,  Abschrift  in  Paris,  Cartul.  17;  ein  jüngeres  ebenda,  Arch. 

nat.  LL,  1017. 
Cartulaire   de  Tabbaye  de  St.-Quentin-en-Isle,  69  Urkunden  von  986—1401, 
in  Laon,  ein  zweites,  97  Urkunden  von  1110 — 1241,  ebenda. 

St.-Quentin-en-Mauges. 
Handschr.:    Cahier  de  differentes   copies  collationees  et  de  plusieurs  donations 
faites  auxreligieux  de  St.-Quentin,  53  Urkunden  von  1050—1538,  in  Angers. 


IV.     Specialgeschichte.  151 

St-Quentin-en-Yermandais. 
Handschr.:  E.  de  Chauvenet,  Rapport  sur  les  archives  de  la  ville  de  St.-Quen- 

tin,  in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  2,  1. 
Li  vre  rouge,  saec.  14,  in  Paris,  Arch.  nat.  LL,  1018. 
Cartulaire  de  1386,  ebenda  LL,  1016. 

Cartulariuni  capituli  S.  Quintini,  saec.  15,  in  Paris,  Cartul.  104. 
Cartularium  ecclesiae  Johannis  Baptistae  S.  Quintini,   saec.   14,    in  Paris, 

Cartul.  132. 
Cartularium  S.  Mariae  Viromandensis,  fragmentum  saec.  13,  ebenda,  Cartul. 77. 
Drncke:   0.   Hemeraeus,  Augusta  Viromanduorum  vindicata,  adjectum  est  re- 

gestum  veterum  chartarum,  Paris  1643. 
Ch.  Desmaze,  Analyse  du  cartulaire  du  chapitre  de  St.-Quentin  en  Verman- 

dais,  St.-Quentin  1874. 
H.  Bouchet  et  E.  Lemaire,  Le  livre  rouge  de  Photel  de  ville  de  St.-Quentin, 

St.-Quentin  1881,  230  Urkunden  von  1195—1728,  nebst  Appendix. 

St-Qaentiii. 
Drucke:    St.    Prioux,   Les  joyaux   de   Mr.  St.-Quentin,  inventaire  en  dialecte 
picard  l'an  1399,  in:  Revue  archeol.,  ser.  2,  7,  65. 

Quercy. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  la  province  de  Quercy,  in: 

Cabinet  histor.  14,  Catal.  15. 
Drucke:  Documents  inedits   pour  servir  ä  l'histoire  de  lancienne  province  du 

Quercy,  Cahors  1869. 

Qnettehoa  s.  Caen. 

QnevreTlUe. 
Handschr.:  Cartulaire  des  titres  de  Quevreville  etc.,  (zu  St.-Ouen),  151  Urkun- 
den von  1257—1494,  in  Ronen. 
Possession s    (de  St.-Ouen)    hors    ville:    baronnie  de  Quevreville,  St.-Aubin, 

Gouy,  Tourville  etc.,  100  Urkunden  von  1250—1420,  ebenda. 
Vgl.  Gany. 

Qnimper. 

Handschr«:  Cartularium  capituli  Coricopitensis,  saec.  13— t15,  in  Paris,  Car- 
tul. 31  ;  51;  56,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  330. 
Ch.  Fierville,  Notice   sur  le  cartulaire   de  Quimper,  in:  Memoires  sur  ä  la 
Sorbonne  1865,  Ilist.  769. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Coricopitensis,   15  Urkunden  von  818 — 1501, 
in:  Gallia  christ.  14,  Instr.  189. 


Rambenrillers. 
Handschr.:  F.  Henriot,  Inventaire  soromaire  des   archives  communales  ante- 
rieures  a  1790,  Ville  de  Rambervillers,  Epinal  1869. 


152  III-     Frankreich. 

Rays. 
Drucke:   P.  Marchegay,    Cartulaire   des  sires  de  Rays.     Notice,  tables  analy- 
tique   et  alphabetique ,  choix  de  documents,   liste   des   sires   de  Rays,   Paris 
1857,  326  Regesten  von  HCl — 1449,  aus:  Revue  des  provinces  de  l'Ouest. 

Redou. 
Uandsclir.:  Copie  du  Cartulaire  de  Redon,  in  Paris,  lat.  17093. 
Drucke:   A.  de  Courson,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Redon  en  Bretagne,  Paris 
1863,  Urkunden  von  830 — 1344,  in:  Collection  de  documents  ined.  I,  T.  42. 
A.  de  la  Borderie,  Examen  chronologique  des  chartes  dn  cartulaire  de  Re- 
don, anterieur  au  11  e  siecle,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  35,  259;  390. 

Regle. 
Uandschr.:    Deux    cartulaires    de    l'abbaye    la   Regle,    von   1400—1481,   in 
Limoges. 
Urkundensammlung  von  Col,  in  Paris,  Cartul.  135. 

Regny. 
Haudschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de   Regny,  saec.  15,  in  Paris,  lat.  17725. 

Reims. 
Handschr.:    L.  Paris,    Rapport  sur  l'etat  actuel   du  cartulaire   de   la  ville   de 

Reims,  T.  1,  Reims  1837. 
Cartulaire    de  l'archeveche   de   Reims,   saec.    16  — 17,  in  Paris,  Archiv   K, 

1153,  2. 
Vier  Cartularien  des  Erzbisthums  Reims,  in  Reims,  Bibliothek. 
Fünf  Cartularien  des  Kapitels,  ebenda. 
Pouilles  du  diocese  de  Reims,  ebenda,   vgl.  Annuaire   de  la  soc.  de  l'hist. 

de  France  1859,  156. 
Cartularium  ecclesiae  Remensis,   saec.  13,  in  Middlehill,   Phill.  2275,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  7,  100. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Denis  de  Reims,  in  Paris,  Ste.  Genev.  E.  24. 
Necrologium  S.  Dionysii  Remensis,  ebenda,  Ste-Genev.  H.  11. 
Cartulare  ecclesiae  S.  Nichasii,  saec.  13,  in  Reims,  Stadtbibliothek  854;  863, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  311. 
Vier  Cartularien  von  St.-Remi,  in  Reims,  Bibliothek. 

Ueber  Auszüge  aus  einem  verlorenen  Cartular  von  St.-Nicaise,  vgl.  Delisle  563. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Remensem   pertinentia,  84  Urkunden  von 

662—1716,  in:  Gallia  christ.  10,  Instr.  1. 
P.   Varin,    Archives  administratives   de  la  ville  de  Reims,    T.   1 — 3,  Paris 

1839—48;  Urkunden  von  314—1399,  Archives  legislatives  T.  1.  2,  ebenda 

1840—1853,  Urkunden  von   1269  —  1781,  in:   Collection  de  docum.   ined. 

I,  T.  12;  13. 
G.  Marlot,   Metropolis  Remensis  historia,  T.  1.  2,  Insulis  1666;  Paris  1680, 

mit  Urkunden. 
Arnulfi   Remensis  archiepiscopi   epistolae  et  diplomata  5,  in:  Migne ,  Patro- 

logia  lat.  139,  1547. 


lt.    Specialgeschichte.  153 

Epistolae  Stephani  X    etc.    ed   Gervasiuiu  Reraensem    archiepiscopum ,    in: 

Duchesne,  Histor.  Franc.  Script.  4,  198. 
Registrum  epistolarum  Alexaudri  papae  III  pro  Remensi  provincia,  in:  Mar- 

tene  et  Durand,  Collectio  ampliss.  2,  622. 
B.  Guerard,  Polyptique  de  l'abbaye  de  St.  Remi  de  Reims,  ou  denorabrement 

des  manses,  des  serfs  et  des  revenus  de  cette  abbaye  vers  le  milieu  du  IX. 

siecle,  Paris  1853. 
Fragmenta  polyptici  S.  Remigii  Remensis,  in:  Guerard,  Polyptique  de  l'abbe 

Irminon  2,  288. 
Documents    relatifs  ä  une  relique  de  St.-Phiiippe   rapportee  de  Terre  Sainte 

ä  St.-Remi  de  Reims,  4  Urkunden  von  1269-1270,  in:  Archives  de  l'Orient 

latin  2,  177. 
E.  de  Barthelemy,  Obituaire  de  la  commanderie  du  Teraple  de  Reims,  in: 

Collection  de  docum.  iued.,  Melang.  histor.  4,  303. 

Relay. 
Handschr.:    Cartuiaire  du  prieure  de   Relay,  15  Urkunden  von  1074—1119, 
in  Tours. 

Rembercourt-aux-Pots. 
Handschr.:    Cartuiaire   de  Rembercourt-aux-Pots,    57  Urkunden  von  1385— 
1588,  in  Nanzig. 

St.-Remi. 
Handschr.:  Cartuiaire  du  prieure  de  St.-Remy,  161  Urkunden  von  1080—1618, 
in  Avignon. 
C hartes  de  St.-Remy,  \%n  1290  ab,  ebenda. 

8t.-Remi-les-SenIls« 
Handschr.:  Cartuiaire  de  l'abbaye  de  St.-Remi,  pres  Senlis,  saec   13,  in  Paris, 
lat.  11002. 

St-Remi-des-Tillers-Cotterets. 
Handschr.:    Cartulare  abbatiae  S.  Remigii,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  82. 

Remoulins. 

Drucke:    G.  Charvet,  Cartuiaire  de  Remoulins,  Alais  1873,  39  Urkunden  von 
1231) -1397. 

Renier  Acorre. 
Handschr.:  Cartuiaire  de  Renier  Acorre,  saec.  13,  in  Paris,  fran^.  8593;  vgl. 
Bibliotheque  de  l'ecole  de  chart.  33,  64. 

Rennes. 
Handschr.:  Maillet,  Description  du  cartuiaire  de  la  ville  de  Rennes,  in:  Cham- 
pollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  191. 
Registre  de  fondations   du  chapitre  episcopal  de  Rennes,  76  Urkunden  von 

1422—1734,  in  Rennes. 
Cartuiaire  de  l'abbaye  St.-Georges  de  Rennes,  43  Urkunden  von  1032—1312, 
ebenda. 


154  in.     Frankreich. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Redonensis,  10  Urkunden  von  866 — 1461,  in: 
Gallia  Christ.  14,  Instr.  163. 
Documents  inedits  concernant  la  fondation  du  couvent  de  Bonne-Nouvelle 
de  Rennes,  11  Urkunden  von  1367 — 1373,  in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol. 
du  depart.  d'llle-et-Vilaine  3,  221. 
P.  de  la  Bigne-Villeneuve,  Cartulaire  de  labbaye  de  St.-Georges  de  Ren- 
nes, 75  Urkunden  von  c.  1028  — 1697  ebenda  9,  127;  10,  1;  separat: 
Rennes  1876. 

Benty. 
Drucke:  Chartes  du  prieure  de  Renty,  St.-Omer  1882,  aus;  Bulletin  histor.  de 
la  soc.  d.  antiq.  de  la  Morinie  1882. 

Reole. 
Drucke:   Grellet-Balguerie,  Cartulaire  du  prieure  conventuel  de  St.-Pierre 
de  la  Reole,  Bordeaux  1864,  aus:  Archives  historiques  du  depart.  de  la  Gi- 
ronde,  T.  5,  vom  9.  bis  12.  Jahrhundert. 

Bepaire. 
Drucke:  G.  B.   de  Rencogne,  Notes  et  chartes   des   archives  du  chäteau  du 
Repaire,  Angouleme  1883,  aus:  Bulletins  de  la  soc.  archeol.  de  la  Charente 
1882. 

Bethel. 
Handschr.:  L.  Delisle,  Notice  sur  le  cartulaire  du  comte  de  Rethel,  432  Ur- 
kunden und  Regesten  von  1117 — 1454,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  Fhist.  de 
France  1867,  2,  1. 

Bevin  s.  Fepin. 

Bhöue. 
Handschr.:   Chelle,  Notice   sur  les  archives  du  departement  du  Rhone,  Lyon 
1835,  aus:  Revue  du  Lyonnais  1835. 
C.  Broncho ud,  Les  archives  du  departement  du  Rhone  et  de  la  ville  de  Lyon, 

Lyon  1870. 
J.  P.  Gauthier,  Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  du  Rhone, 
Archives  civiles,  Ser.  A  ä  D,  T.  I,  Paris  1864. 

Bhuis. 
Drucke:  Morel,  Denombrement  de  la  terre  de  Rhuis  et  St.-Germain-les-Verberie, 
1390,  in:  Comite  histor.  de  Senlis,  ser.  2,  8,  139. 

Bibemout» 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'abbaye   de  St.-Nicolas  de  Ribemont,  saec.  13,  in 
Paris,  Archiv  LL,  1015. 

Bicey. 
Handschr.:   Cartulaire   du  prieure  de  Ricey,  24  Urkunden  von  1184—1246, 
in  Dijon, 


IV.    Specialgeschichte.  155 

Kiclielien  s.  Dreux. 

Rieux. 
Handschr.:   Gleizes,   Notice  sur  la  ville  de  Rieux  et  de  ses  archives,  in:  Me- 

moires  de  la  soc.  archeol.  ilu  midi  de  la  France  7,  342. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae   Ricensis,    22  Urkunden  von  817 — 1343,  in: 

Gallia  ehrist.  13,  Instr.  149. 

Riez. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Reiensem  spectantia,  2  Urkunden  von  1052, 
in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  81. 

St.-Riquier. 
Drucke:    C hartes,  ordonnances  (etc.)  concernant  Thistoire  municipale  de  St.- 
Riquier  et  Celle  des   autres   villes   de  la  Basse   Picardie,   9  Urkunden  von 
1189 — 1594,  in:  Thierry,    Recueil  des  monum.  ined.  4,  575. 

Roaiz. 
Ilandschr.:  Cartularium  Templariorum  de  Roaiz,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul. 70.  > 

St.-Robert-de-Coriiillon. 
Handschr.:  M.   Chevalier,  Notice  sur  le  necrologe  du  prieure  de  St.-Robert- 
de-Cornillon  au  diocese  de  Greuoble,  Grenoble  1868. 

Roche-Chizay. 
Handschr.:  Copies  de  la  seigneurie  de  La  Roche-Chizay  et  de  Marsey  (zu  Poi- 
tiers,  Kathedrale),  113  Urkunden  von  1445—1780,  in  Poitiers. 

Roche. 
Drucke:   A.  Mustie,  Cartulaire  de  Tabbaye  de   Notre-Dame  de  La  Roche   au 
diocese   de  Paris,  Paris  1862,    98  Urkunden  von  c.  1190—1587,   nebst  Ap- 
pendix, Publication  de  la  soc.  archeol.  de  Rambouillet. 

Roche-Coisnon. 
Drucke:  Ledru,  Les  seigneurs  de  la  Roche-Coisnon,  mit  zahlreichen  ürkunden- 
auszügen,  in:  Revue  histor.  du  Maine  8,  Nr.  3. 

Roche-sur-Yon. 
Drucke:  Roca  super  Dionem,    Urkunden  von  c.  1055 — 1295,  in:  Marchegay, 
Cartulaires  du  Bas-Poitou  147. 

Rochechouart. 
Drucke:  Extraits  du  premier  registre  consulaire  de  Rochechouart  (1475 — 1539), 
in:  Leroux,  Documenta  histor.  conc.  la  Manche  2,  58. 

Rochelle. 
Drucke:    Instrumenta  quae  ad  ecclesiam  Malleacensem  seu  Rupellensem  per- 
tinent,    10  Urkunden   ohne    chronologische  Ordnung,    in:    Gallia  christ.  2, 
Instr.  381. 


156  III.     Frankreich. 

Arcere,  Histoire  de  la  Rochelle,  T.  1.  2,  La  Rochelle  1756,  mit  Urkunden. 
L.  M.  de  Richemond,   Chartas  de   la  commanderie  magistrale  du  Temple  de 

La  Rochelle,  78  Urkunden  von  1139—1268,  in:  Archives  histor.  de  la  Sain- 

tonge  1,  21. 
Vgl.  Fontevraud,  Bourges  und  Niort. 

Rodez. 

Haudschr.:  Affre,  Inventaire-soinmaire  des  archives  communales,  Aveyron,  Ville 
de  Rodez,  Rodez  1877. 

Registres    et  actes   divers    de  Teveche  et  du  chapitre   cathedral   de   Rodez, 
von  1294—1653,  in  Rodez. 

Li  vre  contenant  divers  contracts  des  Chartreux  de  Rodez,  concernant  le  doraaine 
de  Cadayrac,  38  Urkunden  von  1383—1746,  ebenda. 

Cartulaires  du  College  de  Rodez,  ebenda. 

Reconnaissances  et  autres  actes   du  prieure   St.-Amant  de  Rodez,  53  Ur- 
kunden von  1469—1539,  ebenda. 

Cartae  Ruthenenses,  in  Paris,  St.-Germ.  445. 
Drucke:    Instrumenta    ad  ecclesiam    Ruthenensem    spectantia,    18  Urkunden 
von  1028—1432,  in  Gallia  christ.  1,  Instr.  49. 

Boe. 
Handschr.:   Copie    du  cartulaire  de  la  Roe,  1848,  in  Paris,  nouv.  acquis.,  lat. 
1227. 

Bolampont. 
Handschr.:    Cartulaire    de    Rolampont,    44  Urkunden    von    1279  —  1674,    in 
Chaumont. 

Romans. 
Drucke:  Giraud,  Essai  historique  sur  Fabbaye  de  St.-Bernard  et  sur  la  ville 
de  Romans,  T.  12,  Lyon  1856,  T.  1:  Cartulaire  de  Romans  et  autres  pieces 
justificatives  inedits,  401  Urkunden  ohne  chronologische  Ordnung.  —  Com- 
plement  textuel  du  cartulaire  faisant  suite  aux  preuves  de  la  le  et  2e  partie, 
ebenda  1869. 

Romarantin. 
Handschr.:    F.  Bournon,  Inventaire   des  archives   de  la  ville   de  Romarantin, 

anterieures  ä  1790,  Blois  1885. 
Drucke:    Dupre,    Recherches   historiques    sur  Romarantin,    Orleans   1875,   mit 
Urkunden. 

Rosieres. 
Handschr.:  Copie  des  cartulaire   de  l'abbaye  de  Rosieres,    saec.  18,  in  Paris, 
Moreau  871. 

Rosoy. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Mariae  de  Rosetta,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  120. 

Rouen. 
Handschr.:  De  ville,  Notice  de  plusieurs  documents  historiques  originaux  existant 


TV.     Specialgeschichte.  157 

aux  archives  du  departement  de  la  Seine-Inferieure ,   a   Rouen ,   in :    Cham- 

pollirm-Figeac.  Docum.  histor.  ined.  1,  412. 
l)ersoll»e,   Notice   siir  les   registres  capitulaiies  inanuscrits  de  la  cathedrale 

de  Rouen,  ebenda  1,  417. 
Ch.  de  Robillard  de  Beaurepaire.  luventaire-sommaire  des  archives  de  la 

ville  de  Rouen  anterieures  a  1790,  Ser.  A,  Rouen  1879. 
Ch.  Richard,  Archives  municipales  de  Rouen,  Rouen  1841. 
Grand    cartulaire   pour    la  justice  ecclesiastique  et  seculiere  et  pour  la  tem- 

poralite    de    l'archeveque    de   Rouen,    663  Urkunden    von    1238  — 1468,    in 

Rouen. 
Polypticum  diocesis  Rothomagensis,  saec.  13,  in  Paris,  suppl.  lat.  718. 
Pouille   du  diocese  de  Rouen,  de  Rou.ssae.  saec.  15,  ebenda  5179. 
('artulaire  de  Tegiise  cathedrale  a  Rouen,    Bibliothek,  Y,  38,  101;  Copie  in 

Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1363. 
Obituaire  des  bienfaiteurs  de  Teglise  Notre-Dame  de  Rouen,  von  1183 — 1247, 

in  Rouen. 
Inventaire  des  biens  meubles  de  la  fabrique  de  Rouen,  saec.  13,  ebenda. 
Obituarium  seu  fundationes  ecclesiae  metropolitanae  Rothomagensis,  400  Ur- 
kunden von  1199 — 1482,  nebst  Copie,  ebenda. 
Cartulaire   des  titres  pour  ie  chapitre  de  Notre-Dame  ä  Rouen,  6  Urkunden 

von  1445 — 1533,  ebenda. 
Cartulaire  des  bulles  et  lettres  patentes,  70  Urkunden  von  874 — 1464^  ebenda. 
Transcription   des   ancieus  titres  de  rentes,  dites  du  clerc  de  xiWe,  24  Ur- 
kunden von  1450 — 1473,  ebenda. 
Registrum   literarum  tangentium    redditus    et    heritagia    pertinentia  fabricae 

ecclesiae  Rothomagensis,  260  Urkunden  von  1285 — 1470,  ebenda. 
Regist r um   capellarum   ecclesiae   metropolitanae   Rothomagensis,  von  1199  — 

1482,  ebenda. 
Registrum  pro  quibusdam  parochiis  in  civitate  Rothomagensi,  279  Urkunden 
^  von  1228—1437,  ebenda. 
Etat  des  rentes  du  prieure  des  Filles-Dieu  de  Rouen,  520  Urkunden  von  1312 

—  1482,  ebenda. 
Cartulaire  du  prieure  de  St.-L6  ä  Rouen,   62  Urkunden   von    1235—1472, 

ebenda. 
Tenores  quarundam  chartarum,  52  Urkunden  von  1235  —  1472,  ebenda. 
Cartularium  S.  Audoeni  Rothomagensis,  in  Paris  5423,  vgl.  Archiv  der  Ge- 

sellsch.  8.  329. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Ouen,  827  Urkunden  von  1016—1470,  in  Rouen. 
Registrum   cartarum   conventus  S.  Audoeni,   280  Urkunden  von  1233—1483 

ebenda. 
Registre  des  biens  et  revenus  de   la  pitancerie,  280  Urkunden  von  1234— 

— 1450,  ebenda. 
Cartulaire  des  titres  des  Quevreville  etc.,   1151  Urkunden  von   1253—1494, 

ebenda. 
Possessions  hors  ville,  100  Urkunden  von  1250—1420,  ebenda. 
Cartulaire  du  prieure  de  Ligy,  180  Urkunden  von  1109—1407,  ebenda. 
Cartulaire,  80  Urkunden  von  1214—1350,  ebenda. 


158  in.    Frankreich. 

Donations  faits  ä  Tancienne  abbaye  de  Ste.-Trinite-du  Moni  de  Rouen,  97 

Urkunden  von  1030—1091,  in  Rouen. 
Ygl.  Londinieres. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam    Rotomagensem   spectantia.    53  Urkunden 

von  986—1457,  in:  Gallia  Christ.  11,  Instr.  1. 
Th.  Bonnin,   Regestrum  visitationum  archiepiscopi   Rothomagensis.     Journal 

des   visites   pastorales    d'Eude   Rigaud    archeveque    de    Rouen,    1248—1269, 

Rouen  1852. 
Pommeraye,   Histoire   de  Tabbaye  royale  de  St.-Ouen  de  Rouen,  Paris   1664, 

mit  Urkunden. 
Defense    des   titres    et    des  droits   de   l'abbaye  de  St.-Ouen  de  Rouen,  nebst 

Supplement,  s.  1.  1743. 
Cheruel,  Histoire  de  Rouen,  T.  1.  2,  Rouen  1843,  mit  Urkunden. 
Rothomagensis    ecclesia  cathedralis,   2    Urkunden,  in:   Monasticon   angl.  2, 

1661,  1017. 
D.  de  Beaucourt,  La  double  entree  de  Charles  VII   ä  Rouen,  mit  zwei  Ur- 
kunden von  1417  und  1449,  in:  Bulletin  de  la  soc.  de  Fhist.  de  Normandie 

1880—1883. 
Polypticum  Rotomagensis  diocesis,  in:  Bouquet,  Recueil  23,  228;  Appendix, 

ebenda  330. 
Necrologium  Rotomagensis  ecclesiae,  ebenda  23,  357. 
Documents  inedits   sur  la  construction  de   St.-Ouen   de  Rouen,  von  1321  — 

1440,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  de  chart.  13,  464. 
Necrologium  hospitalis  B.  Mariae  Magdalenae  Rotomagensis,  ebenda  23,  415. 
Langlois,  Histoire   du  prieure  des  Mont-aux  malades-leii-Rouen,  Rouen  1851, 

mit  Urkunden. 
A.  Deville,    Cartulaire   de   l'abbaye   de   la  Sainte-Trinite  du  Mont  de  Rouen, 

97  Urkunden,  in:  Collection  de  docum.  ined.  I,  17.  T.  3,  403. 
L.  Delisle,  Documents  sur  les  fabriques  de  faiences  de  Rouen,  Rouen  1865. 
Vgl.  Normandie. 

Rouergue. 
Handschr.:   De  Gaujal,   Notice  sur  les  franchises  et  privileges  des  principales 
communautes    du    Rouergue,   in:   Charapollion-Figeac,   Docum.    histor.    ined. 
2,  9;  3,  1;  mit  Urkunden. 
Drucke:  H.  de  Barrau,  Documents  historiques  et  genealogiques  sur  les  farailles 
et  les  hommes  remarquables  du  Rouergue,  T.  1—4,  Rodez  1853—1860,  nach 
Namen  geordnet. 
Derselbe,  Documents  sur  les  ordres  du  Temple  et  de  St.-Jean    de  Jerusalem 
en  Rouergue,  Rodez  1861. 

Boussillon. 
Handschr.:  Cartulaires  etc.  de  la  charabre   du  domaine  royal  de  Roussillon, 
in  Perpignan. 

Rouvray. 
Handschr.:  Cartulaire   de  St.-Vincent  de  Rouvray,  saec.  18,  in  Paris,  Archiv 
LL,  1563;  1554. 


IV.    Specialgeschichte.  159 

Boyal-Lieu. 
Handschr.:   Cartnlarium  Regalis  Loci  prope  Compendium,  saec.  14,  in  Paris, 
lat.  5434. 

Royaumont. 
Handschr.:  Cartularium  Regalis  Montis,  in  Paris,  saec.  18,  Cartul.  134. 

L'  r  k  u n  (I  o  n  s a  in  in  lu  n g  von  (laignieres,  ebenda,  lat.  5472. 

Rne. 

Bracke:  Rue,  Urkunden  und  Regesten  von  1210—1589,  in:  Thierry,  Recueil  9. 
monum.  ined.  4,  653. 

Bneil. 
Handsclir.:    Cartulaire  de  Rueil,   (zu  St. -Denis)   77  Urkunden  von  840-1297, 
in  Paris,  Archiv  LL,  1167. 

St.-Bnf. 
Handschr.:  Chartes   de  Tabbaye  de  St.-Ruf,  32  Urkunden   von  1158—1677,  in 
Valence. 

BaisseauYille. 
Handschr.:  Urkunden  der  Abtei  Ruisseauville,  in  Arras. 

s. 

Sable. 
Handschr.:  P.  E.  Chevrier,  Inventaire  analytique  des  archives  de  l'hospice  de 
Sable,  Sable  1877. 

Saintes. 
Handschr.:  Moreau,  Sur  le  cartulaire  de  Ste.-Marie  de  Saintes,  in:  Champollion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  75. 
Vgl.  Saintonge. 
Drucke:   Instrumenta  quae  ad  ecclesiam  Santonensem  pertinent,  30  Urkunden 
ohne  chronologische  Ordnung,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  458. 
Privileges  de  l'eglise  cathedrale  de  Sainctes,  s.  1.  et  a. 
Audiat,  Eveche  et  chapitre  de  Saintes,  47  Urkunden  von  1111-1785,   in: 

Archives  histor.  de  la  Saintonge  10,  21;  auch  separat:  Pons  1882. 
St.-Eutrope   et  son  prieure,  381  Urkunden  von  1056—1876,  ebenda  2,  249; 

3,  17. 
Cartulaire   de  l'abbaye    royale   de    Notre-Dame  de  Saintes,  Niort  1871,  276 

Urkunden  von  1010—1300,  in:  Cartulaires  ined.  de  la  Saintonge  T.  2. 
Abbaye  de  Notre-Dame  de  Saintes,  6  Urkunden  von  1334—1723,  in:  Archives 

histor.  de  la  Saintonge  11,  417. 
Abbaye  de  Saintes,  2  Urkunden  von  1460  und  1472,  ebenda  4,  472. 
Vgl.  Saintonge. 

Saintonge. 
Handschr.:   Docuraents  pour  servir  u  Thistoire  de  Saintonge,  arrondissements 
de  Saintes,  Marennes,  St.-Jean-d'Angely,  in:  Cabinet  histor.  14,  Catal.  163; 
vgl.  2,  185;  8,  46  f.;  10,  78. 


160  ni.     Frankreich. 

Drucke:  Archives  historiques  de  la  Saintonge  et  de  l'Aimis  T.  1—11,  Saintes 

1874—1883. 
Th.  G ras i Her,  Cartulaires  inedits  de  la  Saintonge,  T.  1.  2,  Niort  1871. 
Charles  Saintongeaises  de  l'abbaye  de  St.-Florent  pres  Saiiraur,  34  Urkunden 

von  1067—  c.  1200,  in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge  4,  1. 
Chartes  Saintongeaises  de  l'abbaye  de  la  Couronne,  146  Urkunden  von  1116 

-1473,  ebenda  7,  17. 
Documents   inedits    sur   la   Saintonge   et   l'Aunis,   24  Urkunden   von  1131 — 

1620,  ebenda  5,  17. 
L.  Audiat,  Testaments  Saintongeais,  von  1232—1400,  ebenda  1,  162. 
G.  Musset,   Documents    en  langue  vulgaire,  5  Urkunden  von  1244  —  c.  1300, 

ebenda  4,  188. 
Ventes,  accords,  transactions  etc.,  33  Urkunden  von  1263—1782,  ebenda  4,  74, 
Fondations   civiles   et  religieuses   en    Saintonge,    14  Urkunden  von    1493 — 

1785,  ebenda  4,  369. 
Vgl.  Angoumois,  Aunis,  Charente-Inferieure  und  Poitou. 

Saissac. 
Drucke:   Canton  de  Saissac,  Urkunden  in:  Cartulaire  de  Carcassonne,  T.  4. 

Salins. 
Handschr.:   Cartulaire  de  l'eglise  collegiale  de  St.-Maurice   de  Salins,  20  Ur- 
kunden von  1198 — 1750,  in  Lons  le  Saunier. 

Salertaine. 
Drucke:   Sarlatana,   Urkunden  von  c.  1075—1264,  in:  Marchegay,  Cartulaires 
du  Bas-Poitou  181. 

Samer. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Samer,  saec.  12,  in  Middlehill,  Phillipps. 
Drucke:  Quelques  chartes  de  Tabbaye  de  Samer,  von  1107—1299,  in:  Haignere, 

Cartulaire  des  etablissements  religieux  du  Boulonnais,  T.  2,  und  in:  Memoires 

de  la  soc.  acad.  de  Boulogne-sur-Mer,  T.  12,  1880. 

Sampigny  s.  Nauroy  und  Trongnon. 

Sancy. 
Handschr.:  Deux  cartulaires   de  Sancy,   145  Urkunden  von  1239—1584,  und 
187  Urkunden  von  1253 — 1584,  in  Nanzig. 
Cartulaire   de   la  chätellenie   de   Sancy,    186  Urkunden  von  1259—1581,  in 
Virten. 

Saöne^  Haute-. 
Handschr.:   Inventaire-sommaire   des   archives   departementales   anterieures   a 
1790.   Haute-Saöne.   Archives  civiles.     Ser.  A.  B;  T.  1.  2,  Paris  1865—1874. 

Sarc6  s.  Aubigne. 
Sarlat. 
Handschr.:   Desalles,  Rapport  sur  l'etat  present  des  archives  municipales  de 
Sarlet  et  de  leur  etat  passe,  Perigueux  1855. 


IV.    Specialgeschichte.  161 

Brücke:  Instrumenta  Sarlatensis  ecclesiae,  4  Urkunden  ohne  chronologische 
Ordnung,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  495. 

Sarthe. 
Handschr.:  E.  Bilard,  Analyse  des  documents  historiques  conserves  dans  les 
archives  du  departenient  de  la  Sarthe,  T.  1.  2,  Le  Maus  1854—1863. 
A.  Beilee  et  V.  Ducheinin,  Inventaire-sommaire  des  archives  departemen- 
tales  anterieures  ä  1790.  Sarthe.  Archives  ecclesiastiques.  Ser.  II,  T.  1—4, 
Le  Mans  1877—1884.  Archives  civiles  Ser.  Ä  et  E,  T.  1.  2,  ebenda  1870— 
1877. 

St-Satur. 
Handschr.:    Cartulaire    de  l'abbaye    de  St.-Satur,    280  Urkunden  von  1134— 
1601,  in  Bourges. 

St.-Satnruin. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Saturuin,  81  Urkunden  von  1097— 
1631,  in  Toulouse.  ^ 

St-Satnrnin-de-Seschaux. 
Drucke:  St.-Saturnin-de-Seschaux,  Panloy,  St.-Jaraes,  Gibbran,  38  Urkunden  von 
1450  —  1778,  in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge  7,  386. 

Saumnr. 
Handschr.:   Cartularium   S.  Petri  de  Saumur,  saec.  11,  in  Middlehill,  Phill. 
70,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  95. 

Saare-Majeure. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  de  Sauve-Majeure,  saec.  13, 
in  Middlehill,  Phill.  69,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  498;  ein  zweites  ebenda 
1334,   vgl.  ebenda  7,  97;  56  Urkunden  saec.  14,  ebenda  4364,  vgl.  ebenda 
8,  765. 

St.-Sau  veur-  en-Rue. 
Drucke:  Comte  de  Charpin-Feugerolles  et  C.  Guigue,  Cartulaire  du  prieure 
de  St. -Sauveur- en-Rue  (Forez),   dependant  de  Tabbaye  de  la  Chaise-Dieu 
(1062—1401),  Lyon  1881. 
A.  Steyert,   Etüde   sur  le  cartulaire  de  St.-Sauveur-en-Rue,  Lyon  1881,  aus: 
Revue  Lyonnaise  1881. 

St-SauYeur-le-Vicomte. 
Handschr.:    Registre    d'actes   divers  de  labbaye  de  St.- Sauveur -le-Vicomte, 
104   Urkunden   von    1300—1364,   und  81   Urkunden  von  1273  —  1480,   in 
St.-L6. 
Registre  de  Taumonerie,  46  Urkunden  von  1283 — 1321,  ebenda. 
Regestrum  cartarum  monasterii  S.  Salvatoris  Vicecomitis,  508  Urkunden  von 

1067—1344,  ebenda. 
Monumenta  ahbatiae  S.  Salvatoris,  in  Paris,  Suppl.  1028. 

Oesterley ,  Wegweiser.     II.  U 


l62  III.     Frankreich. 

Sanxillanges. 

Handschr.:  Cartulaire  de  Sauxillanges,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  51154;  Abschrift 
ebenda,  Archiv  LL,  1014. 

Drucke:  H.  Doniol,  Cartulaire  de  Saucillanges,  Clerraont-Ferrand  1864,  960  Ur- 
kunden vom  9. — 12.  Jahrhundert. 

Savigny. 
Handschr.:  Lemaistre,  Archives  de  l'ancienne  abbaye  de  Savigny,  in:   Cham- 

pollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  344. 
Liber  cartarura  domus  Savigneii,  640  Urkunden  von  1112  —  1232,  in  St.-Lö. 
Cartularium  monasterii  Saviniacensis,  saec.  17,  in  Paris,  Cartul.  125. 
Cartularium  Saviniacura,  in  Lyon  902,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  214. 
Drucke:    P.  Marchegay,   Chartes   et  titres  concernant  les  possessions  de  l'ab- 

baye    de  Savigny,    diocese    d'Avranches,    ä    Angers    et    dans    les    environs, 

Angers  1852. 
Desroches,    Analyse    des   titres   et  chartes   inedits    de   Tabbaye   de  Savigny, 

in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  10,  252. 
Cartularium  Saviniacense,  von  c.  883 — 1117,  in:  Monfalcon,  Lugdun.  histor. 

monumenta  347. 
A.  Rernard,    Cartulaire   de   Tabbaye   de  Savigny,   Paris  1853,   900  Urkunden 

von  825 — 1351,  in:  Collection  de  docum.  ined.  I,  T.  30. 

St.-Savin. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Savin,  20  Urkunden  von  945 — 1735, 
in  Tarbes. 

Saze. 
Handschr.:    Chartes  de  Saze,  von  1157  ab,  in  Avignon. 

Seauve-Benoite. 
Drucke:  Theiliere,  Documents  pour  servir  ä  la  biographie  de  la  B.  Marguerite 
de  la  Seauve,  Le  Puy  1871. 

Sedan. 
Drucke:    Privileges  de  la  ville  de  Sedan,  s.  1.  et  a. 

Privileges  de  la  souverainite  de  Sedan,  s.  1.  et  a.;  Sedan  1664;  1678;  1690. 

Seez. 

Drucke:  Instrumenta  ccclesiae  Sezinensis,  20  Urkunden  von  1060—1547,  in: 
Gallia  christiana  11,  Instr.  151. 

St.-Seine. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Seine,  86  Urkunden  von  830—1222, 
in  Dijon. 
Cartularium  S.  Sequani,  in  Paris,  St.-Germ.  1055. 

Cartulare  monasterii  Sigestrensis  et  abbatiae  S.  Mariae  et  S.  Sequani  in 
comitatu  Alsensi,  ebenda,  Bouhier  39,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  285;  Ab- 
schriften ebenda,  lat.  9874;  12824. 


IV.    Special  geschichte.  163 

Seine-Inf^rieare. 
Handschr.:    Departement  de   la  Seine-Inforieure,   Rapports,  in:  Champollion- 
Figeac,  Docum,  histor.  ined.  1,  412.         • 
Robillard    du  Beaurepaire,    Inventaire-sommaire    des    archives    departe- 
inentales  anterieures  a  1790,  Seine-Inferieure,  T.  1—3,  Paris  1864 — 1874. 
Drucke:  Vgl.  Nantes. 

SeLue-et-Marne. 
Handschr.:    Lemaire,  Inventaire-sommaire   des  archives  departementales  ante- 
rieures a  1790,  Seine-et-Marne,  T.  1.2,  Paris  1863 — 1864;  Inventaire  supple- 
mentaire  T.  1,  Melun  1875. 

Seine-el-Oise. 
Handschr«:   Docum ents   pour  servir  a  Thistoire   du  departement  de  Seine  et- 
Oise,  in:  Cabinet  histor.  12,  Catal.  86. 
Ste. -Marie  Mevil  et  Desjardin,  Inventaire-sommaire  des  archives  departe- 
mentales anterieures  k  1790,  Seine-et-Oise,  Archives  civiles,  Ser.  E,  T.  1.  2, 
Versailles   1874—1880. 

Sellieres. 
Handschr«:  Cartulairede  l'abbaye  de  Sellieres,  15  Urkunden  von  1179—1464, 
in  Troyes. 

Selve. 
Handschr«:   Cartulaire  de  la  commanderie  des  Templiers  de  la  Selve,  170  Ur- 
kunden von  1180—1346,  in  Toulouse. 

Semmadoa« 

Drucke:   Finot,  Titres  concernant  Taffranchissement  des  habitants  de  Semmadou, 
1337—1606,  in:  Revue  des  soc.  savants  des  depart.,  Ser.  7,  3. 

Senez« 
Drucke:   Instrumenta  ad  ecclesiam  Senecensem   pertinentia ,  5  Urkunden  von 
1028—1409,  in:  Gallia  christ.  3,  Instr.  197. 

SenUs. 
HandiM;hr«:  Cartulaire  de  Teveche  de  Senlis,  2059  Urkunden  von  1156—1770, 

in  Beauvais. 
Drucke:  Co  mite  archeologique  de  Senlis,  comptes-rendus  et  memoires,  Ser.  1, 
Senlis  1865-1874,  ser.  2,  T.  1-8,  ebenda  1875-1884. 
Instrumenta   ecclesiae  Silvanectensis,    168   Urkunden   von  978—1675,    in: 

Gallia  Christ.  10,  Instr.  203;  423. 
A.  Margry,  Tableau  chronologique  des  maires  de  la  commune  de  Senlis  von 

1173—1777,  in:  Comite  archeol.  de  Senlis,  Ser.  2,  4,  213. 
Derselbe,  Baillis  de  Senlis,  von  1190—1567,  ebenda  2,  7,  3. 
J.  Flammer mont,   Senlis   pendant   la  seconde   partie   de  la   guerre  de  cent 
ans  (1405 — 1441),    26  Urkunden,  in:    Memoires  de  la  soc.  histor.  du  Poitou 
5,  180. 

n* 


164  lil-     Frankreich. 

Senoimes. 
Handsclir. :  Cartularium  ecclesiae  Senonensis,  in  Paris,  cartul.  2. 

Sens. 
Handschr.:  Tonne  liier,  Rapport  sur  les  archives   du  tribimal   de    Sens,   in: 

Societe  archeol.  de  Sens,  T.  11. 
Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790.     Ville  de 

Sens,  Sens  1870. 
llecueil   de  chartes   de   l'archeveche  de  Sens,  81  Urkunden  von  1163—1483, 

in  Auxerre. 
Cartularium  ecclesiae  Senonensis,  saec.  14,  in  Paris,  Cartul.  168:  169. 
Cartulaire  de  l'archeveche  de  Sens  1391,  ebenda,  lat.  9895 — 9898;  Abschrift 

von  Sirmand,  ebenda,  lat.  11478. 
Cartulaire  du  chapitre  de  Sens,  saec.   15,  ebenda,  lat.  9898. 
Cartularium  Senonense,  in  Chälons  s.  M.,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  281. 
Trois  cartulaires  du  chapitre  St.-Etienne  de  Sens,  in  Auxerre. 
Drucke:   G.  Julliot,  Cartulaire  Senonais  de  B.  Taveau,  Sens  1884,  Urkunden, 

Inventarien  und  Register  von  1429 — 1581. 
Documents  sur  l'histoire  de  la  ville  de  Sens,   8  Urkunden  von  1189 — 1374, 

in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  448. 
Cartulaire  des  Celestins  de  Sens,  202  Urkunden  v.  1352 — 1493,  in  Auxerre. 
Cartulaires  de  St.-Pierre-le-Vif  de  Sens,  22  Urkunden  von  1173—1492,  und 

4  Urkunden  von  1186 — 1221,  in  Auxerre. 
Necrologium  S.  Petri  Vivi  Senonensis,  saec.  14,  ebenda,  vgl.  Arch.  d.  Gesellsch. 

3,  422. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Senonensis,  120  Urkunden  von  538—1675,  in: 

Gallia  christ.  12,  Instr.  1. 
Vgl.  Tonne. 

Senuc. 
Handschr.:  Cartularium  S.  Oricoli  Sindunensis,  in  Paris,  lat.  5431. 

Sept-Fontaines. 
Handschr.:  Urkunden  der  Abtei,  in  Mezieres,  vgl.  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  med.  1,  380. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Sept-Fontaines,  150  Urkunden  von  1125 — 1683,  in 
Chaumont. 

Sept-Fonts. 
Handschr.:    Obituarium,    martyrologium    et  breve   calendariura    benefactorum 
monasterii   Septem-Fontium,  saec.  16,  in  Middlehill,  Phill.  4070,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  764. 

Sergenterre.    Aire-sur-la-Lys. 

Serrant. 
Handschr.:  Choix  de  pieces  inedites  tirees  des  archives  du  chäteau  de  Serrant, 
8  Urkunden  von  1240—1582,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  19,  74. 


IV.    Specialgeschichte.  165 

Serres. 
Handschr.:   Cartularium  monasterii  fratrum  minonira  de  Serres,  saec.  18,  in 
Paris,  Cartul.  156. 

Seurre. 
Drucke:    Guillemont,  Histoire  de  Seurre,  suivi  de  ses  chartes   d'alfranchisse- 
ment,  Beaune  1859. 

St.-Sever. 
Handschr.:     Abbaye  de  St.-Sever,  diocese  de  Coutances,  Verzeichniss  der  Ur- 
kunden, in  Meinoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  162. 

Signy. 

Handschr.:  Cartularium  monasterii  S.  Mariae  Signiacensis,  saec.  18,  in  Paris, 
Cartul.  133. 

Sigonrnai. 
Drucke:   Segoraiura,  Urkunden  von  c.  1050—1235,  in:  Marchegay,  Cartulaires 
du  Bas-Poitou  199. 

Signy. 
Handschr.:    Urkunden  und   andere  Archivialien   in  Mezieres,    vgl.  Champollion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  378. 

Sigy. 

Handschr«:   Cartulaires  du  prieure  de  Sigy  (zu  St.-Ouen),   180  Urkunden  von 
1169—1467,  und  80  Urkunden  von  1214—1350,  in  Ronen. 

Silly. 
Handschr«:    Abbaye  de  Silly,  Verzeichniss  der  Urkunden,    in:  Memoires  de  la 
soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  169. 
Cartularium  S.  Mariae  Silleiensis,  in  Paris,  Cartul.  178. 

Hion. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Sedunensis,  61  Urkunden  von  516 — 1512,  in: 
Gallia  Christ.  12,  Instr.  421. 

Sirefontaine« 
Handschr.:    H ecueil   de  pieces  concernant    les  proprietes   sises   k  Sirefontaine 
(zu  Clairvaux),  52  Urkunden  von  1189—1410,  in  Troyes. 

Sisteron. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Sistarciensem  spectantia,  6  Urkunden  von 
967—12«!.  in:  Oallia  rhri'^t.  1,  Instr.  89. 

Smarve« 
Handschr«:   Copics  de  la  seigneurie  de  Sraarvo   (zu  Poitiers,  Kathedrale),  216 
Urkunden  von  1272—1738,  in  Poitiers, 


166  in.     Frankreich. 

Soissons. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  hospitalieres  anterieures  ä  1790. 

Ilospice  de  Soissons,  Laon  1874. 
Paquet,    Catalogue   de  titres  concernant  Soissons,    existant  aux  archives   du 

departement,  in  Bulletin  de  la  soc.  histor.  de  Soissons,  2,  38. 
Cartularium  ecclesiae  Suessionensis,  in  Paris,  Cartul.  164. 
Cartulaire  de  la  cathedrale  de  Soissons,  348  Urkunden  von  1070—1453,  in 

Laon. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Crepin-le-Grand  ä  Soissons,  235  Urkunden  von 

855—1710,  in  Laon. 
Cartularium   S.  Crispini  Suessionensis,    saec.  13,  in  Paris,  Notre-Dame  243, 

vgl.  Cange  142;  Blancs  Mant.  84,  vgl.  Archiv  der  Gesellsch.  8,  301;  331. 
Cartularium  S.  Medardi  Suessionensis,  saec.  13 — 14,  ebenda,  Cartul.  106. 
Cartulaire  de   St. - Jean-des- Vignes    de   Soissons,    saec.    13,    in  Paris,    lat. 

11004. 
Cartulaire  de  l'abbaye  royale  Notre-Dame   de  Soissons,   549  Urkunden  von 

656  —  1655,  in  Laon. 
Cartulaire    de    St. -Medard    de    Soissons,    237    Urkunden   von    1047  —  1325, 

in  Laon. 
Copie  eines  Cartulars  von  St.  Medardus,  saec.  17,  ebenda,  Archiv  LL,  1021. 
Cartae  originales  de  Soissons,  saec.  13,  Cod.  Cheltenham  22309,  vgl.  N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  4,  608. 
Drucke:  Bulletin  de  la  societe  historique  et  archeologique  de  Soissons,  t.  1 — 

20,  Soissons   1847—1866,  Ser,  2,  T.  1-8,  ebenda  1867—1878. 
Instrumenta  ecclesiae  Suessionensis,  72  Urkunden  von  827 — 1656,  in:  Gallia 

Christ.  10,  Instr.  95. 
M.  Germain,  Histoire   de  l'abbaye   royale   de  Notre-Dame  de  Soissons,  Paris 

1675,  mit  Urkunden  von  S.  421—504. 
Pecheur,    Cartulaire  de  l'abbaye   de   St.-Leger   de   Soissons,    Soissons    1870, 

von  1070-1666. 
A.  de  Marcy,  Fragment  d'un  compte  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  de  Soissans 

(1276),  in  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  38,  97. 
Louen,  Histoire  de  l'abbaye  royale  de  St.-Jean-des-Vignes  de  Soissans,  Paris 

1710,  mit  Urkunden. 
J.  Launoi,  Inquisitio  in  privilegia  S.  Medardi  Suessionensis,  Paris  1657;  auch 

in  dessen  Werken,  Colon.  Allobr.  1731—1732. 
De  violaine,    Titres   de   l'abbaye    de  Premontre   de  (Soissons),   Regesten  von 

1121 — 1693,  in:  Bulletin  de  la  soc.  histor.  de  Soissons  4,  66. 

Solesmes. 
Drucke:     Pitra,    Spicilegium    Solesmense,    T.    1 — 4,    Parisiio    1852,    mit    Ur- 
kunden. 
Vgl.  Couture. 

Soli^oac. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Solignac,  von  641—1676,  in  Limoges. 
Urkunden  und  Nekrologium   von  Solignac,    saec.  12,  in  Paris,  Nouv.  acquis. 
214,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  202. 


IV.    Special  gesc^ichte.  167 

Cartulaire  de  Tabbaye  de  Solignac,  saec.  12,   in  Paris,  lat.  17363;  Abschrift 
saec.  18,  ebenda,  lat.  91i)3. 
Drucke:  C.  Riva  in,  Le  rouleau  des  morts  de  Tabbaye  de  Solignac  (1240—1241) 
in:  Bulletin  de  la  soc.  archeol.  du  Limousin  26,  327. 

Somme. 
Handbichr.:    Departement   de    la  Somme,    Rapports,  in:    Champollion-Figeac, 
Docum.  histor.  ined.  1,  430. 
L.  Boca   et    A.    Ren  du,    Inventaire-sommaire    des    archives    departementales 
anterieures  ä  1790,  Somme,  T.  1,  Archives  civiles,  Ser.  A,  Amiens  1884. 
Drucke:  Vgl.  Picardie. 

Sorbonne. 
Handschr.:     Cartulaire    de    la    Sorbonne,     1263—1573,    in    Paris,    Archiv 
MM,  281. 
Acht  andere  Cartularien  von  1471     1632,  ebenda  MM,  282—289. 
Cartulaire  de  la  Sorbonne,  saec.  14,  ebenda,  lat.  16069. 

Soucilanges.  ^ 

Handschr.:  Cartularium  monasterii  Celsiniacensis,  in  Paris,  lat.  5454;  Baluze 
541 ;  9493,  vgl.  Archiv  d.  Gesellscb.  8,  330. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  Soucilanges,  979  Urkunden-Abschriften  ohne  Datum, 
in  Paris. 

8  oug^-le-Ganclou. 

Handschr.:  P.  Moulard,  Analyse  des  registres  paroissiaux  et  de  Tetat  civil  de 
Souge-le-Ganclon  (Sarthe),  Le  Mans  1881. 

Souilly. 
Handschr.:  Cartulaire  de  la  chätellenie  de  Souilly,  108  Urkunden  von  1211— 
1574,  in  Virten. 

Soule. 
Drucke:  LeClercdeBussy,  Notes  et  documents  inedits  concernant  Tancienne 
noblesse  du  pays  et  vicomte  de  Soule,  Paris  1875. 

Souvigny. 

Handschr.:  Thesaurus  Sylviniacencis,  169  Urkunden  von  980—1649,  in 
Moulins. 

Drucke:  Marcaille,  Antiquitez  du  priore  de  Souvigny  en  Bourbonnais,  Mou- 
lins 1710,  mit  Urkunden. 

Snippes. 
Drucke:  A.  Denis,  Recherches  historiqucs  sur  la  petite  ville  de  Suippes,  note 
et  documents  inedits,  Chälons-sur-Marno  1875. 

SuIIi. 
Handschr,:  Cartulaire  des  sires  de  Sulli,  von  1329,  in  Bour^es. 


168  ni-     Frankreich. 

St.-Sulpice  (Bourges). 
Uandsclir«:    Cartulaire   de  l'abbaye  de  St.-Sulpice,   143  Urkunden  von  841 — 
1384,  in  Bourges. 

St.-Snlpice  (Bugey). 
Haiidschr.:   Recueil  des  donations  et  concessions  faites  a  Tabbaye  de  St.-Sul- 
pice en  Bugey,  14  Urkunden  von  1120 — 1146,  in  Dijon. 
Drucke:  Guigue,  Petit  cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Sulpice-en-Bugey,  Lyon  1884. 

Surgeres. 
Drucke:   L.  Villart,  Histoire   genealogique  de  la  raaison  de  Surgeres,  en  Poi- 
tou,  Paris  1717,  mit  Urkunden. 
L'aumonerie    de   St.-Gilles    de  Surgeres,    15  Urkunden  von  1105—1447,  in: 
Archives  histor.  de  la  Saintonge  6,  9. 

T. 

Taille-Fontaine  s.  Chälon. 

Taillebourg  s.  Coetivy. 

Talloires. 
Handschr.:    Martyrologium   et   obituarium  prioratus  Talvearum,   diocesis  Ge- 
bennensis,  in  London,  Addit.  22495,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  365. 

Talmond  (Vendee). 
Handschr.:   Fondation  de  Tabbaye  de  Ste.-Croix  de  Talmond,  537  Urkunden 

von  1041 — 1243,  in  Napoleon-Vendee. 
Drucke:  De  la  Boutetiere,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  Talmond,  536  Urkunden 

von  c.  1049      1254,  in:  Memoires  de   la  soc.   d.  antiq.  de  l'Ouest  36,  41; 

separat:  Poitiers  1873. 

Talmont  (Saintes). 
Handschr.:   Talmont  et  Theon,   41   Urkunden   von    1492—1764,  in:   Archives 
histor.  de  la  Saintonge  8,  182. 

Taraccon-sur-Rhöne. 
Handschr.:  P.  Meyer,  Observations  sur  la  publication  de  l'inventaire  des  archives 
de  Taraccon-sur-Rhone,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  d.  chart.  26,  65;  vgl.  171. 
Chartes  de  Taraccon,  von  1477 — 1699,  in  Avignon. 

Tarbe, 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiara  Tarbiensem   spectantia,  11  Urkunden  von 
1064—1355,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  191. 

Tarentaise. 
Drucke:   Instrumenta   ecclesiae  Tarentasiensis,  33  Urkunden   von  996 — 1473, 
in:  Gallia  christ.  12,  Instr.  378. 


IV.     Specialgeschichte.  169 

Tarn. 
Handschr.:    Notices    sur  les  archives  departemeutales   du  Tarn,    in:    Cabinet 
histor.  2,  Catal.  163  f. 
Inventaire-sommaire  des  archives  departementales  anterieures  k  1790,  Tarn, 
Archives  civiles,  Ser.  A  ä  C,  Paris  1873. 
Drucke;  Revue  historique  du  departeraent  du  Tarn,  (ancien  pays  d'Albigeois), 
T.  1,  Albi  1876. 

Tarn-et-Garonne, 
Dmcke:  Bulletin  archeologique  et  historique   de  Tarn-et-Garonne ,  T.  1  —  12, 
Montauban  1876—1884. 
F.  Moulenq,  Documents  historiques  sur  le  Tarn-et-Garonne,  diocese,  abbayes, 
chapitres,  commenderies,  eglises,  seigneuries  etc.,  T.  l.*2,  Montauban  1870 — 
1881,  Regesten  ohne  chronologische  Ordnung. 
Vgl.  Castelsagrat  und  Caussade. 

Tayant. 
Handschr.:   Cartulaire  du  prieure  de  Tavant,   25  Urkunden  von  987—1267^ 
in  Tours. 

Temple. 

Dmcke:    Titres  concemant   Raimont  du  Temple,  architecte    du   roi   Carles  V, 
4  Urkunden  von  1376 — 1394,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  8,  55. 

Ternes. 
Handschr.:    Cartulaire  du   monastere  des  Celestins    Notre-Dame  des    Ternes, 
400  Urkunden  von  1299—1520,  in  Gueret. 

Thenailles. 
Handschr.:  Cartularium  ecclesiae  Thenoliensis,  in  Paris,  lat.  5649. 

Th^on  s.  Talmont. 

Theuley. 
Handschr.:   Copie   du  cartulaire  de   labbaye   de  Theuley,   saec.   18,  in  Paris, 
Moreau  873. 

Th^vales. 
Drucke:  Queruau-Lameric,  Titres  et  documents  concemant  la  comraanderie 
de  Thevales  de  Tordre  de  Malte,  Laval  1883. 

Thl^rache. 
Drucke:  LaThierache,  Recueil  de  documents  concemant  rhistoire  etc.  de  cette 
ancienne   subdivision  de  la  Picardie,  T.  1.  2,  Verviers  1871  —  1873;  später: 
Bulletin  de  la  societe  de  Verviers. 

Thiers. 
Handschr.:  Guillemot,  Documents  inedits  pour  servir  a  l'histoire  de  la  ville  de 
Thiers,  Clermont  1884,  aus:  Menioires  de  l'acad.  de  Clormont. 


170  ni.     Frankreich. 

Thonars. 
Handschr.:    Cartularium  monasterii  S.  Lauri  de  Thoarcio,  in  Paris,  lat.  5484. 
Drucke:    Documents  sur  la  justice  criminelle  1486—1549,  in:   Cabinet  histor. 

25,  Docum.  129. 
Chartrier  de  Thouars,  documents  historiques  et  genealogiques,  Nantes  1877. 
P.  Marchegay,   Yingt  lettres  missives  originales  et  inedites   du   chartrier  de 

Thouars  (1282—1635),  Nantes  1879. 
Derselbe,  Lettres   missives  du  chartrier  de  Thouars,  75  Briefe  von  1408 — 

1470,    in:    Bulletin    de    la    soc.    archeol.    de    Nantes    10,    149;     11,    47; 

130,  183. 
Derselbe,  Lettres-missives   originales   du  chartrier   de   Thouars,   ser.  du    15e 

siecle,  Les  Roches-Baritaud  1873,  103  Briefe  von  1408—1499. 
Documents   extraits    du  chartrier  de  Thouars  appartenant  ä  M.  le  duc  de  la 

Tremoille,  in:  Bulletin    de   la  soc.  de  l'hist.  de  France  1866,' 1  f.,  1867  8  1, 

ohne  chronologische  Ordnung. 
II.  Imbert,  Cartulaire  de  FAbbaye  de  St.-Laon  de  Thouars,  Niort  1876,  283 

Urkunden  von  1107 — 1675,  aus:  Memoires  de  la  soc.   de  statistique  etc.  des 

Dieux-Sevres. 
Documents    concernant  Tauinonerie    de   St. -Michel   de   Touars,    2  Urkunden 

von  1312  und  1346,  in:  Archives  histor.  du  Poitou  7,  361. 

Tlioyre. 
Handschr.:  Fiefs   du  comte  de  Thoyre  et  Villers-en-Bugey,  von   1318—1442, 
in  Dijon. 
Cartulaires  du  comte  de  Thoyre,  von  1258 — 1441,  ebenda. 

Tinselve. 

Drucke:  Cartulaire  de  Tinselve,  von  1132 — 1598,  in:  Bulletin  de  la  soc.  histor. 
d.  Soissons,  ser.  2,  5,  212. 

Tirlemont. 
Drucke:  P.  V.  Bets,  Histoire  de  la  ville  et  des  institutions  de  Tirlemont,  V.  1.  2, 
Louvain  1860 — 1861,  mit  Urkunden. 

Tiroii. 
Handschr.:    Redditus    Thironiensis   monasterii,    123  Urkunden,    saec.  12,    in 
Chartres. 
Cartulaire   A,    325   Urkunden  von    1113 — 1401;    Cartulaire  B,    Copie   des- 
selben, 137  Urkunden  von  1113—1401;   eine  andere  ebenda  in  Paris,   Car- 
tul.  200. 
Drucke:  L.  Merlet,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  la  Ste.-Trinite  de  Tiron,  T.  1.  2, 
Chartres  1883—1884. 
Derselbe,   Chartes   fausses    de   Fabbaye    de   la   Trinite    de  Tiron,  in:  Biblio- 

theque  de  Fecole  d.  chart.  15,  516. 
0.  Des  Murs,  Memoire   en  reponse   ä   celui  intitule  Chartes  fausses  de  Fab- 
baye de   la  Trinite  de  Tyron,  Nogent-le-llotrou  1862. 
Derselbe,   Chartes   de  Fabbaye  de  Thirou,  Chartres  1863,  aus:   Journal   de 
Chartres  1863. 


IV.     Specialgeschichte.  171 

Tonnerre. 
Handschr.:    Fiefs  du  comte   de  Tonnerre,    89  Urkunden  von  1213—1405,  in 

Dijon. 
Drucke:  Charte s  et  titres  anciens   des  habitants  de  Tonnerre,  Auxerre  1636. 

Torc6. 
Handsclir.:  Copies  de  plusieurs  titres  anciens  du  prieure  de  Torce,  60  Urkun- 
den von  1196 — 1500,  in  Le  Mans. 

Touloii. 
Handschr«:    Inventaire  sommaire  des  archives  communales  anterieures  ä  1790. 
Ville  de  Toulon,  T.  1.  2,  Toulon  18G2— 1865. 
L.  de  Crozet,  Critique  litteraire.    Inventaire-sommaire  des  archives  communales 

(de  Toulon)  anterieures  ä  1790,  Marseille  1866. 
Martyrologium  ecclesiae  Toloniensis,  saec.  11,  in  Rom,  Christ,  reg.  540,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  288. 
Drucke:  Instrumenta  ad  ecclesiam  Toloniensem  spectantia,  3  Urkunden  von 
1219—1250,  in:  Gallia  Christ.  1,  Instr.  129. 

Toulouse. 
Haudschr.:  L.  de  Maslatrie,  Rapport  sur  les  archives  de  la  ville  de  Toulouse, 
in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  146. 

Cartulaires  de  Tarcheveche  de  Toulouse,  von  810 — 1430,  in  Toulouse. 

Cartulaire  de  Toulouse,  saec.  13,  in  Aix,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  188. 

Cartae  Tolosanae,  in  Paris,  St.  Germ.  445. 

Cartulaires  des  Grands-Augustins,  von  1268—1668,  in  Toulouse. 

Cartulaire  de  Raimond  VII,  corate  de  Toulouse,  Abschriften  in  Paris,  lat. 
6220;  6009;  St.  Germ.  lat.  445. 

Cartulaires  des  oonfreries  de  Toulouse,  in  Toulouse. 

Cartulaires  etc.  de  l'universite  de  Toulouse,  ebenda. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Tolosanae,   78  Urkunden  von  843 — 1687,   in: 
Gallia  christ.  13,  Instr.  1. 

G.  Catel,  Ilistoire  des  comtes  de  Tolose,  Tolose  1623,  mit  Urkunden. 

J.  J.  Percin,  Monumenta  conventus  Tolosani  ordinis  fratrum  Praedicatorum, 
Tolosae  1693,  mit  Urkunden. 

La  condition  des  juifs  du  comte  de  Toulouse  avant  le  14e  siecle,  46  Ur- 
kunden von  955 — 1303,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  39,  255;  432; 
40,  424. 

Tourainc. 
Ilandsclir.:  Urkundeuabschriften  von  Rousseau,  29  Bände,  in  Paris. 
E.  Mabille,    Catalogue   analytique   des  diplomes,    chartes  et  actes  relatifs  ä 
rhistoire  de  Touraine  contenus  dans  la  collection  de  Dom  Rousseau,  Tours 
1863,  auch  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  T.  14. 
P.  Tarbe,   Examen  critique  et  analytique  de  diverses  chartes  des  lOe,  lle  et 
12e   siecles    relatives   ä   la  Touraine,    in:    Revue   rotrosp.   T.  14,   separat; 
Paris  1837. 


172  III.     Frankreich. 

Dmcke:  Memoire s   de  la  societe  archeologique  de  Touraine,  T.  1—32,    Tours 

1842—1882. 
De  la  Po  nee,    Recueil   de   documents    destines   ä  faciliter    la  reduction   d'une 

geographie  de  l'ancienne  province    de  Touraine,  alphabetisch  geordnet,   in: 

Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  9,  147. 
Ch.  L.  Grand  maison,  Documents  inedits  pour  servir  ä  Thistoire  des  arts  en 

Touraine,  Tours  1870,  von  1279—1781,  ebenda,  T.  20. 

Tourniis. 
Drucke:   P.  F.  Chiflet,  Ilistoire  de  l'abbaye  royale  et  de  la  ville  de  Tournus, 
Dijon  1664,  mit  Urkundenanhang. 
P.  Juenin,  Nouvelle  histoire  de  l'abbaye  royale  et  collegiale  de  St. -Filibert  et 
de  la  ville  de  Tournus,  T.  1—2,  Dijon  1733,  mit  Urkundenanhang. 

Tours. 
Handschr. :  Nobilleau,  Les  archives  communales  de  Tours,  Tours  1870. 

Vallet  de  Viriville,    Analyses   et   fragments    tires   des  archives  municipales 

de  Tours,  von  1411—1455,  in:  Cabinet  histor.  5,  Catal.  102. 
Cartulaire  de  l'archeveche  de  Tours,  V.  1.  2,   texte  et  traduction,    165  Ur- 
kunden von  1198 — 1518,  in  Tours;   Abschrift   in  Paris,   Nouv.  acquis. ,    lat. 

1217;  1218, 
Le  livre  de  Tescbequete,  saec.  13,  in  London,  Lansdowne  349;  Abschrift  des- 
selben oder  eines  verwandten  Cartulars,  in  Paris,  Residu  St. -Germ.  947. 
Livre  des  compositions  de  l'eglise  de  Tours,  saec.  13,  in  Tours,  Bibliothek. 
Cartularium  S.  Juliani  Turonensis,  saec.  17,  in  Paris  lat.  5443. 
Cartularium  majoris  monasterii  Turonensis,  saec.  12,  in  Paris  5441;  5442. 
Liber  compositionum,  Abschrift,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1183. 
Ueber  Auszüge  verlorener  Cartularien,  vgl.  Delisle  560. 
Drucke:    Instrumenta  ecclesiae  Turonensis,   73  Urkunden  von  c.  567—1453, 

in:  Gallia  christ.  14,  Instr.   1. 
J.   Maan,    Sancta   metropolitana  ecclesia   Turonensis,   Aug.    Turon.  1667,    mit 

Urkunden. 
Documents  sur  quelques  architectes  et  artistes  de  Teglise  cathedrale  de  Tours, 

in:  Salmon,  Miscellanees  Tourangelles  1854,  3. 
J.  Delaville  Le  Roulx,  Registres  des  comptes  municipaux  de  la  ville  de  Tours, 

T.  1.  2,  Tours  1878—1881,  von  1358—1380. 
V.  Luzarche,  Lettres  historiques  des  archives  communales  de  la  ville  de  Tours 

depuis^  Charles   VI.    jusqu'ä    la    fin    du    regne    d'Henri    IV    (1400 — 1594), 

Tours  1860. 
F.  Bourquelot,  Documents  inedits  sur  les  etats  de  Tours  (1484),  in:  Memoires 

de  la  soc.  des  antiq.  de  France  16,  496. 
Monsuyer,    Celeberrimae    S.   Martini    Turonensis    ecclesiae   jura    propugnata, 

Paris  1603,  mit  Urkunden. 
E.  Mabille,   La  Pancarte  noire   de  St. -Martin    de  Tours,    brulee  en  1793,   et 

restituee   d'apres   les   textes  imprimes   et  manuscrits,   226    Urkunden   von  c. 

540 — 1131,  in:  Memoires  de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  17,  318. 
Charte  s  de  St.-Martin  de  Tours  collationees  par  Baluze,  in:  Bibliotheque  de 

l'ecole  d.  chart.  42,  273. 


IV.    Specialgeschichte.  173 

Quaedara  epistolae  summorum  pontificiura  Leonis  VII.,  Alexandri  III.  et  In- 

noceutii  III.  aliaque  inonuinenta   ex  Mss.  insignis  ecclesiae  S.  Martini  Tiiroii- 

ensis,  Turonibus  1694. 
Die  päpstlichen  Privilegien  von  S.  Denis,  von  Paris  und  S.  Martin  von  Tours, 

in:  V.  Ptlugk-IIarttuug,  diploinat.-histor.  Forschungen  70. 
J.  J.  Bourasse,  Martyrologe-Obituaire  de  Teglise  metropolitaine  de  Tours,  in: 

Memoires  de  ia  soc.  archeol.  de  Touraine  17,  1. 
Quincarlet,  Martyrologium  necrologicum  S.  Juliani  Turonensis,  in:  Memoires 

de  la  soc.  archeol.  de  Touraine  23,  213. 
Vgl.  Bourge  s. 

Tourville,  s.  Quevreville. 

Trainel. 
Drucke:  Ch.  Lalore,  Documents  pour  servir  ä  la  genealogie   des  anciens  seig- 
neurs  de  Trainel,  Troyes  1872. 

Trappe. 
Handsehr.:  Cartulaire  de  Pabbaye  de  la  Trappe,  saec.  13.  in  Paris,  Cartul.  205. 

Trappes. 
Uandschr.:  Cartulaire  de  Trappes  (zu  St.-Denis),  30  Urkunden  von  1227—1231, 
in  Paris,  Archiv  LL,  1169. 

Trögnier. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Trecorensis,  5  Urkunden  von  1123 — 1285,  in: 
Gallia  christ.  14,  Instr.  271. 

A.  Barthelemy,  Privileges  de  l'eglise  et  de  la  ville  de  Treguier,  3  Urkunden 
von  1373—1463,  in:  Bibliotheque  de  Pecole  d.  chart.  8,  233. 

P.  de  Courcy,  Montre  de  l'eveche  de  Treguier,  tenue  Tan  1481,  in:  Memoires 
de  la  soc.  archeol.  des  C6tes-du-Nord  1,  203. 

Lettres  inedites  de  la  duchesse  Anne  (betreffend  das  Bisthum  Treguier),  9  Ur- 
kunden von  1493—1507,  ebenda  3,  1. 

Treize  -Vents. 
Drucke:  Tredecim  Venti,  Urkunden  von  c.  1065—1148,  in:  Marchegay,  Car- 
tulaires  du  Bas-Poitou  216. 

Trömoille. 
Drucke:  P.  Marchegay,  40  Documents  tires  des  archives  du  duc  de  la  Tremoille, 
von  1156—1652,  in:  Archives  histor.  de  la  Saintonge  1,  51. 
L.  Delisle,  Once   lettres   inedites  de   Charles  VIII.   ä  Louis   de  la  Tremoille, 

d'oct.  1487  ä  sept.  1488,  in:  Revue  de  Bretagne  1877,  avril. 
Comptes  de  la  maison  de  Louis  de  la  Tremoille  pendant  son  sejour  en  Italie 

(1494—1499),  in:  Revue  d.  soc.  sav.  1876,  Juli. 
Vgl  Karl  VIIL 

Tr^port 

liaudbchr.:  Copie   du  cartulaire  de  l'abbaye  St. -Michel  du  Tn']»urt,  iliuce;>e  de 


174  in.     Frankreich. 

Ronen,  d'apres  le  Ms.  de  la  bibliotheque  St.-Genevieve,  in  Paris,  Nouv.  acquis. 
lat.  249. 
Drucke:  P.  Laffleur  de  Kermaingant,   Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Michel 
du  Treport,  Paris  1880,  271  Urkunden  von  1036—1528. 
Necrologium  abbatiae  S.  Michaelis  ülterioris  Portus,   Auszüge  in:  d'Achery, 
Notae  ad  Guiberti  Novigent.  opp.  633,  und  in:  Bouquet,  Recueil  23,  451. 

Tresor, 
Handschr.:  Registre  contenant  les  chartes  et  autres  titres  de  Tabbaye  du  Tre- 
sor, 171  Urkunden  von  1233—1772,  in  Evreux. 

Tr^YOUx. 
Handschr.:  Brossard,  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  de  la  ville 
de  Trevoux  anterieures  ä  1790,  Trevoux  1870. 

Trinite-St.-Jacques. 
Handschr.:    Copies    et    inventaire    de    pieces    des    chanoines    reguliers    de    la 
Trinite-St.-Jacques,  392  Urkunden  von  1205—1789,  in  Troyes. 

Trinquetaille. 
Handschr.:    Authenticum    S.    Thomae    de    Trencatalliis ,    124    Urkunden    von 
1150—1204,  in  Marseille. 

Troarn. 
Handschr.:  Abbaye  de  Troarn,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Memoires  de  la 
soc.  des  antiq.  de  Normandie  8,  233. 
Cartulaire  de  Troarn,  saec.  13 — 14,  in  Paris,  lat.  10086. 
A.  de  Caix,  Notice   sur  la  chambrerie  de  l'abbaye  de  Troarn,  mit  Urkunden 
ohne  chronologische  Ordnung,  ebenda  22,  311. 
Drucke:  Vgl.  Ponthieu. 

Trongnon. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Trongnon,  Sampigny,  Longuion,  Beaufroimont,  90  Ur- 
kunden von  1276-1577,  in  Nanzig. 
Vgl.  Nauroy. 

Troyes. 
Handschr.:  A.  Vallet,  Rapport  relatif  aux  archives  departemeutales  de  Troyes, 

in:  Champollion-Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  15. 
Boutiot,     Rapport    sur    les    archives    municipales    de    la    ville    de    Troyes, 

Troyes  1859. 
Cartulaire  de  l'eveche  de  Troyes,  21  Urkunden  von  1361 — 1473,  in  Troyes. 
Cartulaire  du  chapitre  et  de  la  cathedrale  St.-Pierre,  Troyes,  134  Urkunden 

von  1305—1662,  ebenda. 
Registre  d'amortissements  avec  copies  de  chartes,  9  Urkunden  von  1091 — 1330, 

ebenda. 
J.  Quicherat,    Notice  sur  plusieurs  registres  de  l'oeuvre  de  la  cathedrale  de 

Troyes  (saec.  14),  in:  Memoires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  France  19,  41,  separat: 

Paris  1849. 


IV.    Specialgeschichte.  175 

Rechnung sbücher   der  Kirche  zu  Troyes,    in  London,   Addit.  14855  und 

15803 — 15812,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  354;  genauer  in:  Bibliotheque 

de  Teeole  d.  chart.  16,  123. 
Recueil  de  Privileges  accordes  ä  Tordre  de  St. -Jean -de -Jerusalem,  comman- 

derie  de  Troyes,  23  Urkunden  von  1190 — 1566,  in  Troyes. 
Recueil  de  titres  concernant  les  proprietes  sises  ä  Troyes  (zu  Clairvaux),  44 

Urkunden  von  1285 — 1481,  ebenda. 
Cartulaire  de  St.-Etienne  de  Troyes,  saec.  13—14,  in  Paris,  lat.  17098. 
Necrologium  ecclesiae  Trecensis,  saec.  14,  in  London,  Addit.  15802. 
Vgl.  A  übe. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Trecensis,   66  Urkunden  von  660 — 1403,   in: 

Gallia  christ.  12,  Instr.  247. 
Camuzat,   Promptuarium  sacrarum  antiquitatum  Tricassinae  diocesis,  August. 

Trecarum  1610,  mit  Urkunden. 
Ch.  Lalore,  Collection  des  principaux  cartulaires  du  diocese  de  Troyes,  T.  1 — 6, 

Paris  1875— 1882. 
Derselbe,   Collection  des  principaux   obituaires  et  confraternites    du  diocese 

de  Troyes,  in:  Collection  de  docum.  ined.  relat.  ä  la  ville  de  Troyes,  2,  1. 
H.  d'Arbois  de  Jubainville,   Pouille   du  diocese  de  Troyes  publie  d'apres 

.  une  copie  authentique  de  1535,  Troyes  et  Paris  1853. 
Collection  de  documents  inedits  relatifs  ä  la  ville  de  Troyes  et  ä  la  Cham- 
pagne meridionale,  T.  1.  2,  Troyes  1878—1882. 
H.  d'Arbois  de  Jubainville,  Etudes  sur  les  documents  anterieurs  ä  Tannee 

1288  conserves    dans    les   archives    des    quatre    petits  hopitaux    de  Troyes, 

Troyes    1857,    mit    75    Urkunden,    aus:    Memoires    de    la    soc.    academ.    de 

l'Aube  1857. 
Boutiot,    Depenses  faites  par  la  ville   de  Troyes  ä  Toccasion   du   siege  mis 

devant  Montereau  par  Charles  VII  en  1437,  Troyes  1855,  aus:    L'annuaire  de 

PAube  1855. 
Documents  inedits  tires   des   archives   de  Troyes   et  relatifs  aux  etats  gene- 

raux,  von  1440 — 1593,  in:  Collection  de  docum.  ined.  de  Troyes  1,  1, 

A.  Assier,  Comptes  de  I'oeuvre  de  Teglise  de  Troyes,  avec  notes  et  eclair- 

cissements,  Troyes  1855. 
U.  d'Arbois   de  Jubainville,    Documents  relatifs   k  la  construction    de  la 

cathedrale  de  Troyes,  Troyes  1862. 
Documents    relatifs    aux    travaux    de    construction  faits  ä   la  cathedrale   de 

Troyes,  53  Urkunden  von  1208 — 1500,    in:   Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart. 

23,  214;  393. 
Harm  and,  Notice  historique  sur  la  l^proserie  de  la  ville  de  Troyes,   Troyes 

1849,  c.  170  Urkunden  von  1123—1531. 
Obituaire   de  St.-Etienne  du  13e  siecle,  in:  Collection   de  docum.  ined.  de 

Troyes  2,  213. 
J.  F.  Gadan,  Comptes  de  la  cathedrale  de  Troyes,  1375—1385,  Troyes  1852. 
Ch.  Lalore,  Cartulaire  de  Tabbaye  de  St.-Loup.  de  Troyes,  Paris  1875,  275 

Urkunden  von  c.  1181  —  1519,  in:  Collection  d.  princip.  cartul.  de  Troyes,  T.  1. 
Obituaire    de    St.-Loup   de    Troyes,    in:    Collection    de    docum.    ined.   de 

Troyes  2,  382. 


176  HL     Frankreich. 

A.  Assi  er,    Comptes    de    la   fabrique    de    l'eglise    Ste.-Madelaine   de  Troyes, 

Trbyes  1854. 
Ch.  Lalore,  Documents   sur  l'abbaye  Notre-Darae-aux-Nonnains  de  Troyes, 

125  Urkunden  von  1147 — 1315,    in:    Memoires   de   la   soc    acad.   de  l'Aube, 

T.  38,  separat:  Troyes  1874. 
Obituaire  de  Notre-Dame-aux-Nonnains,  in:  Documents  ined.  de  Troyes  2,  417. 
Ch.  Lalore,  Cartulaire  de  St.-Pierre  de  Troyes,  224  Urkunden  von  c.  1085—1399, 

in:  Collection  d.  princ.  cartul.  de  Troyes  5,  1. 
Obituaire    de    St.-Pierre    de    Troyes,    in:    Collection    de    docum.    ined.    de 

Troyes  2,  1. 
Chartes   de  la   collegiale  de  St.-Urbain  de  Troyes,   166  Urkunden  von  1262 

— 1597,  in:  Collection  d.  princ.  cartul.  de  Troyes  5,  229. 
Mechin,   Documents  inedits  pour   servir  ä  l'histoire   de  la   collegiale  de  St.- 
Urbain  de   Troyes,    von    1262  — 1591,    in:    Memoires    de    la    soc.    acad.    de 

l'Aube,  T.  42. 
Obituaire  de  St.-Urbain,  in:  Collection  de  docum.  ined.  de  Troyes  2,  323. 
Vgl.  Tonne. 

Tuchaii. 
Drucke:  Canton  de  Tuchan,  Urkunden  in :  Cartulaire  de  Carcassonne  T.  4. 

TuUe. 
Drucke:  Instrumenta   ad  ecclesiam  Tutelensem  pertinentia,  8  Urkunden  von 
1103  — c.  1140,  in:  Gallia  christ.  2,  Instr.  203. 
St.  Baluze,  Historia  Tutelensis,  Paris  1717,  mit  Urkunden. 

Tureune. 
Drucke:  Libertes  et  franchises  du  vicomte  de  Turenne,  Paris  1658. 

Tyrel. 
Drucke:    Cuvillier-Morel-d'Acy,    Histoire  genealogique   et  heraldique    de  la 
maison    des    Tyrel    et    des    familles    Moyencourt    et    de    Poix,    depuis   1030 
jusqu'en  1869,  Paris  1869,  mit  146  Urkunden  von  1230—1869. 

u. 

mij, 

Haudschr.:  Cartulaire  d'Ully,  247  Urkunden  von  1188—1333,  in  Paris,  Archiv 
LL,  1171. 

St.-Ursin. 
Handschr.:  Cartulaire  du  chapitre  de  St.-Ursin,  77  Urkunden  von  1336—1481, 
in  Bourges. 

Ussel. 
Handschr.:   P.  Huot,  Les  archives  municipales  de  la  ville  d'Ussel,  Ussel  1856. 

Uzes. 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  comraunales  anterieures  ä  1790. 
Tille  d'Uzes,  Paris  1868. 


IV.    Specialgeschichte.  ffl 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Uceticensis,  21  Urkunden  von  896—1459,  in: 
Gallia  christ.  6,  lustr.  293. 

V. 

Taas  s.  Aubigne. 

Vabre. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Vabrensem  pertinentia,   14  Urkunden  von 
864—1267,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  56. 

Yftilly. 
Drucke:  Chorau,  Comptes  communaux  de  Vailly,  au  13e  siecle,  in:  Bulletin  de 
la  soc.  histor.  de  Soissons  20,  45. 

Taise. 
Drucke:    Inventaire  des  biens  de  Jean  de  Bellora,   eure   de  Vaise,   dresse   le 
lOjuillet  1374,  Lyon  1880;  aus:  Revue  du  Lyoiinais  1880. 

Taison. 
Drucke:  Instrumenta  quae  ad  ecclesiam  Vasianensem  spectant,  5  Urkunden 
von  1059—1348,  in:  Gallia  christ.  1,  Instr.  151. 

Val. 
Handschr.:  Abbaye  de  Ste. -Marie  du  Val,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Me- 
moires  de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normaudie  8,  263. 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  du  Val,  in  Paris,  Arch.  nat.  LL,  1541. 
15  Urkunden  von  1200—1343,  in  Rouen. 
Abschriften  in  Paris,  lat.  5462;  Cartul.  184. 

Tal-des-Choux. 
Handschr.:  Tempo rel  du  prieure  du  Val-des-Choux,  Urkunden  von  1207—1780, 
in  Moulins. 

Val-des-^coliers. 
Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye   du  Val-des-Ecoliers,  350  Urkunden  von 
1212—1672,  in  Chaumont. 

Tal  de  Reuil. 
Drucke:    Documents  pour  servir  a  l'histoire  des  chateaux  royaux  le  Val  de 
Reuil,  Creil  St.-Germain-en-Laye,  6  Urkunden  von  1355—1423,  in:  Cabinet 
histor.  3,  Docum.  262. 

Val-Rlcher. 
Handschr.:  Abbaye  de  Val-Richer,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:   Meraoires 
de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  273. 

Yal-le-Roi. 
Handschr.:    Cartularium    monasterii  Vallis  regiae,    saec.  13,  in  Paris,  Car- 
tul. 136. 

Oeslerley,  Wegweiser.     II.  12 


;[78  ^11-    Frankreich. 

Copie    du   cartulaire    de  Valroi,    diocese  de   Reims,    ebenda,    Nouv.  acquis. 

lat.  1289. 
J.  Desilve,  Analyse  d'un  cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Valroy,  Laon  1878,  120 

Urkunden  von  1147—1231. 

Yal-des-Tignes. 
Handschr:  Cartulaire  de  Fabbaye  du  Val-des-Vignes,  251  Urkunden  von  1220— 
1517,  in  Troyes. 

Yalasse  s.  Harfleur. 

Yalence. 
Handschr.:  Livre  blanc  de  l'eveche  de  Valence,  169  Urkunden  von  1417 — 1660, 

in  Valence. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae   Valentinensis ,   31  Urkunden  von   912 — 1496, 
in:  Gallia  Christ.  16,  Instr.  101. 
Bulletin  d'histoire  ecclesiastique  des  dioceses  de  Valence,  Gap,   Grenoble  et 

Viviers,  T.  1,  Valence  1881. 
Vgl.  Vienne. 

Valentinois. 
Handschr.:    Valentinois    et  Diois,   fünf  Bände   Urkunden    der    Chambre    des 
comptes  de  Grenoble,  von  1178 — 1692,  in  Valence. 

Valenton. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Valenton,  saec.  18,  in  Paris,  Archiv  LL,  1043. 
Vgl.  Villeneuve-St.-Georges. 

S.  Yalery-sur-Mer. 

Drucke:  Abbatia  S.  Walerici,  2  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  1003. 

St.-Yalery-sur-Somme. 
Drucke:    St.-Valery-sur-Somme,  Urkunden  und  Regesten  von  1232—1786,  in: 
Thierry,  Recueil  d.  monum.  ined.  4,  703. 

Yaliere  s.  Pui. 

St.-Yallier. 
Drucke:, A.  Caise,  Cartulaire  de  St.-Vallier,  Paris  1870,  152  Urkunden  von  891 
—1789. 
U.  Chevalier,   Cens   et  rentes   en   Vivarais    du  prieure   de  St.-Vallier,  1282, 
in:  Bulletin  d'histoire  eccl^s.  d.  dioc.  de  Valence  1,  Nr.  2. 

Yaloires-en-Ponthieu. 
Handschr.:    Bouthors,    Rapport    descriptif  et  analytique   sur  le   cartulaire   de 
Valoires,  manuscrit   des  archives  du  departement  de  la  Somme,   in:  Societe 
d.  antiq.  de  France  2,  1839,  182. 
Cartulaire   de   l'abbaye    de  Valoires-en-Ponthieu ,  572  Urkunden  von  1135 — 
1259,  in  Amiens. 


IV.    Specialgeschichte.  179 

Yalois. 
Drncke:    Carlier,   Histoire  du  duche  de  Valois,  T.  1—3,  Paris  1764,  mit.  Ur- 
kunden am  Knde  der  einzelnen  Hände. 
Vgl.  Deutsches  Reich,  Flandern. 

Yalprofond. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  du  Valprofond,  in  Paris,  Arch.  nat.  S,  4657. 

Yannes. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Venetensis,  14  Urkunden  von  834  —  1429,  in: 
Gallia  christ.  14,  Instr.  200. 
Vgl.  Morbihan. 

Yans. 
Drucke:    Talion,  Catalogue   des  prieurs,   eures  et  vicaires   de   Teglise  de  St.- 
Pierre-es-liens  de  Vans,  1349—1804,  Privas  1883. 

Yassy. 
Handschr.:   Cartulaire  des  forges  de  Vassy  (zu  Clairvaux),  12  Urkunden  von 
1157—1264,  in  Troyes. 

Yancelles. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Vaucelles,  in  Lille,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  11,  529; 
Abschrift  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1206. 
Cartae  possessionum,  83  Urkunden  von  1137—1288,  in  Nanzig. 

Yauclair  (Laon). 
Handschr.:    Cartularium  monasterii  Vallis   Clarae,    saec.  13,    in  Paris,  Car- 
tul.  90;  91. 

Yaucluse. 
Handschr.:    V.  H.  Chambaud,   Rapports  faits  sur  les  archives  des  communes 
du  departement  de  Vaucluse,  in:  Champollion-Figeac,   Docum.  histor.  ined. 
2,  112;  vgl.  ebenda  3,  152. 
De  Maslatrie,   Rapport  sur  l'etat  des  archives  du  departement  de  Vaucluse, 

ebenda  3,  17. 
Duhamel,    Inventaire   sommaire    des    archives  departementales   de  Vaucluse 
anterieures  ä  1790,  Ser.  B,  T.  1.  2,  Avignon  1885. 
Drucke:  Bulletin  historique  et  archeologique  de  Vaucluse  et  des  departements 
limitrophes,  T.  1—3,  Avignon  1879—1881. 

Vancoulenrs. 
Handschr.:   Cartulaire  du  prieure  de  Vaucouleurs,  15  Urkunden  von  1105 — 
1284,  in  Dijon. 

Yaugirard  s.  Issy. 

Yauluisant« 
Handschr.:  Cartulaire  de  Pabbaye  de  Vauluisant,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  152. 
Cartularium    monasterii  de   Valle   Lucenti   (Sens),    von  Gaignieres,  ebenda 
lat.  5408. 

12* 


l80  III.     Frankreich. 

Yauville. 
Haudschr.:    Cartulaire   du   prieure   de  Vauville  (zu   Cerisy),    62   Urkunden 
von  1103—1276,  in  St.-L6. 

Vaux. 
Drucke:   Cartulaire  de  l'abbaye  de   St.-Etienne   de  Vaux,    73  Urkunden   von 
1075—1270,  in:  Grasilier,  Cartulaires  inedits  de  la  Saintonge,  T.  1. 

Taux-de-Cemay. 
Drucke:    L.  Merlet  et  A.  Moutie,   Cartulaire  de  l'abbaye  de  Notre-Dame  des 
Vaux-de-Cernay,  V.  1—3  mit  Atlas,  Paris  1857—1858,  1083  Urkunden  von 
1118 — 1635,  nebst  Appendix. 

Yelay. 
Drucke:  F.  Mandet,  Documents  relatifs  ä  Thistoire  du  Velay,  Puy  1842. 

Venaissin. 
Handschr.:  Cartulaire  du  comte  Venaissin  et  du  diocese  d'Avignon,  251  Ur- 
kunden von  1126 — 1532,  in  Avignon. 
Feoda  comitis  Pictavensis   in  comitatu  Venaissini,    1253,  in  London,  Addit. 
17308-17309. 
Drucke:  Bardinet,  Documents  relatifs  ä  l'histoire  des  juifs  dans  le  comitat  de 
Venaissin,   2  Urkunden   von   1400  und  1468,   in:   Revue  des  etudes  juives 
13,  1883. 
Vgl.  Avignon. 

Tence. 
Drucke:    Instrumenta  ad  ecclesiam  Venciensem   spectantia,  3  Urkunden  von 
868—1304,  in:  Gallia  Christ.  3,  Instr.  193. 

Vendee  s.  Bretagne. 
Yendöme. 
Handschr.:   A.  de  Martonne,   Notice   sur  les  archives  de  l'eglise  St.-Martin  de 
Vendome,  Blois  (1856). 
Cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Ste.-Trinite  de  Vendome,  saec.  11,  in  Middlehill, 
Phill.   2970,    vgl.    Archiv  d.   Gesellsch.  7,   100;    Abschrift   in  Paris,    Nouv. 
acquis.  lat.  1232. 
Cartulaire   de  Vendome,  fragm.   saec.  15,   Cod.  Cheltenham  17712,   vgl.  N. 

Archiv  d.  Gesellsch.  4,  605. 
Cartularium  S.  Trinitatis  Vindocinensis,  in  Paris,  lat.  5419. 

Verdun-sur-Garonne. 
Handschr.:    Devals,   Inventaire-sommaire   des  archives   communales  anterieures 
ä  1790,  Verdun-sur-Garonne  (Tarn-et-Garonne),  Moutauban  1870. 

Tergy. 

Handschr.:  Cartularium  ecclesiae  S.  Dionysii  de  Vergeio,  in  Paris,  lat.  5509 A, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  331. 
Drucke:  A.  Du  Chesne,  Histoire  generale  de  la  maison  de  Vergy,  Paris  1625, 

mit  Urkunden  von  878—1410. 


IV.    Specialgeschichte.  181 

Veriion, 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Vernon,  in  St.-Lo. 

Termandois. 
Drucke:    L.  P.   Co  Hielte,    Memoires    poiir    servir  a  l'histoire  de  la  province 
du  Vermandois,  T.  1—3,  Cambrai  1771—1772,  mit  Urkundenanhängen. 
Combier,  Documents  inedits  pour  servir  ä  Thistoire  des  corps  et  comraunautes 

d'arts  et  metiers  du  Vermandois,  Laon  1872. 
F.  Le  Proux,    Chartes  fran^aises   du   Vermandois    de   1218  ä   1250,   51    Ur- 
kunden, in:    Bibliotheque   de   l'ecole  d.  chart.  35,  437;  separat:    Nogent-le- 
Rotrou  1875. 

Ternell-le-Chetif  s.  Aubigne. 

Verquieres. 
Handschr«:  Chartes  de  Verquieres,  von  1150 — 1602,  in  Avignon. 

Verri^res  s.  Antony. 

VerYins. 
Drncke:  Bulletin  de  la  societe  de  Vervins,  T.  1,  Vervins  1873,  vgl.  Thierache. 

Vexin  s.  Pontoise. 

Ticogne. 
Handschr.:  Le  Glay,  Memoire  sur  les  archives  de  Tabbaye  de  Vicogne,  Valen- 
cieunes  1855. 

Victoire. 
Handschr.:   Regist re   cartulaire  de  l'abbaye  de  la  Victoire,  343  Urkunden  von 
1223—1743,  in  Beauvais. 
Cartulaire  de  Tabbaye  de  la  Victoire,  Abschrift  in  Paris,  Archiv  LL,  1469. 

Vienne. 
Handschr.:    Departement   de    la   Vienne,    Rapport,    in:    ChampoUion-Figeac, 

Docum.  histor.  ined.  3,  230. 
Cartularium  ecclesiae   Viennensis,   in  Paris,   Baluze  75   ;Copie  ebenda,   lat. 

11743,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  286. 
C.  U.  J.  Chevalier,  Polyptycha,   id  est  Regesta  taxationis  beneficiorum  dio- 

cesium  Viennensis,    Valentinensis,  Diensis  et  Gratianopolitanae,   in:   Acad. 

Delphin,  2,  7. 
Derselbe,    Notice    sur    un    cartulaire    des  Dauphins    de    Vienuois    en  partie 

inedit,  in:  Bulletin  de  lacad.  Delphin.  1867;  separat:  Grenoble  1867. 
Derselbe,     Registrum    instmmentorum    Delphinorum    Viennensium    apud  S. 

Andream  Gratianopolis  a.  1346,  Novigent.  1871,  in:   Documents  histor.  sur 

le  Dauphine  T.  2;  separat  mit  französischem  Titel:  Paris  1872. 
Eccerpta   ex  cartulario  S.  Andreae   infra  Viennam,  saec.  17,  in  Paris  5214, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  320. 
Cartularium  xenodochii  S.  Pauli  Viennensis,  saec.  15,  in  Paris,  Cartul.  19. 


182  in.     Frankreich. 

Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Viennensis,  66  Urkunden  von  543 — 1352,  in: 
Gallia  Christ.  16,  Instr.  1. 

U.  Chevalier,  Actes  capitulaires,  Statuts,  infeodations,  comptes,  Vienne  1875, 
in  Collection  d.    cartul.  Dauphinois  2,  1. 

Anciennes  c  hart  es  fran^aises  conserves  aux  archives  departementales  de  la 
Vienne,  4  Urkunden  von  1229 — 1242,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  d.  chart.  15,  83. 

C.  U.  J.  Chevalier,  Cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Andre-le-Bas  de  Vienne, 
suivi  d'un  appendice  de  chartes  inedites  sur  le  diocese  de  Vienne,  276  Ur- 
kunden von  c.  975 — 1080,  in:  Collection  de  cartulaires  Dauphinois,  T.  1. 

Derselbe,  Notice  sur  le  cartulaire  de  l'abbaye  de  St.-Andre-le-Bas  et  sur 
l'appendice  des  chartes  relatifs  au  diocese  de  Vienne,  formant  le  tome  premier 
de  la  collection  de  cartulaires  Dauphinais,  Vienne  1869. 

Charvet,  L'histoire  de  l'abbaye  royale  de  St.  -  Andre -le- Haut  de  Vienne, 
publiee  par  Allut,  Lyon  1868,  mit  Urkunden. 

Tienne,  Haute-, 
Haudschr. :    Inventaire    des    archives    hospitalieres    de    Haute  -  Vienne ,    T.   1, 
Limoges  1884. 

Vierzon. 
Handschr«:  Cartularium  Virsionense,  saec.  13,  in  Paris,  Cartul.  27. 

Yieupou. 
Handschr.:    Transcription   de  titres   du  prieure   de  Vieupou,    180  Urkunden 
von  1210 — 1602,  in  Auxerre. 

Vieuville. 
Handschr.:  Cartularium  Veteris  villae  (Dol),  in  Paris,  lat.  5476. 

Tieux-Pont. 
Drucke:    Bourbon,    Inventaire   du  mobilier  d'Yves  de  Vieux-Pont,    1416,   in: 
Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor.  1884,  Nr.  3. 

Tignats. 
Handschr.:   Abbaye  de  Vignats,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Meraoires  de 
la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  277. 

Tigeois. 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  S.  Petri  Vosiensis,  in  Paris,  lat.  5453. 

Vignacourt. 
Drucke:  Vignacourt,  2  Urkunden  von  1234  und  1235,  in:  Thierry,   Recueil 
d.  monum.  ined.  3,  652. 

Yignory. 
Handschr.:  Cartularium  prioratus  de  Vignory,  saec.  14,  in  Paris,  Cartul.  121. 
Drucke:    D'Arbaumont,    Cartulaire    du    prieure    de    St.-Etienne    de   Vignory, 
Langres  1883. 

Tillars-en-Bugey  s.  Thoyre. 


IV.    Special  geschichte.  183 

Villechasson. 
Haiidschr.:  Cartulaire   de  Tabbaye  de  Villechasson  ou  Rozoy-le-Jeune,   363 
Urkunden  von  1115  —  saec.  15,  in  Auxerre. 

Villefranche  (Rhone). 
Handschr.:  Inventaire-sommaire  des  archives  communales  anterieures  k  1790, 
Villefranche,  Paris  1865. 
Inventaire-sommaire    des    archives    hospitalieres.     Hospice    de   Villefranche, 
Paris  1865. 

Villefranche  (Yonne). 
Handschr.:  Transcriptions  de  chartes  sur  labbaye  des  Echarlis  de  Villefranche, 
15  Urkunden  saec.  12,  in  Auxerre. 

Villefranche  de  Conflens. 
Drucke:   ß.  Alart,   Quelques  chartes  et  Privileges  de  Villefranche  de  Conflens, 
Lectoure  1852. 

Villegasien. 
Handschr.:  Cartulaire  de  Villegusien,  (zu  Langres,  Kapitel),  30  Urkunden  von 
1244—1579,  in  Chaumont. 

Villemain. 
Handschr.:  Copies  de  la  seigneurie  de  Villemain,  (zu  Poitiers,  Kathedrale),  243 
Urkunden  von  1265—1716,  in  Poitiers. 

Villemartin. 
Handschr.:  Fragment  d'un  cartulaire  de  Villemartin,  107  Urkunden,  saec.  13, 
in  Toulouse. 

Villeneuve. 
Brncke:  Table  du  cartulaire  d'Etienne  de  Villeneuve,  ohne  chronologische  Ord- 
nung, in:  Monfalcon,  Lugdun.  histor.  monumenta  489. 

Villeneuve-16s-Avignon. 
Handschr.:  Chartier  de  Villeneuve-les-Avignon,  276  Urkunden  von  1280  —  1623. 
in  Nimes. 

ViIIeneuYe-8t.-Oeor^es. 

Cartulaire  de  Villeneuve-St.-Georges,  saec.  16,  in  Paris,  Archiv  LL,  1087. 
Cartulaire  de  Villeneuve  et  Valenton,  saec,  15,  ebenda  LL,  1090. 

Yillenenye-lez-Maguelone. 
Drucke:  A.  Germain,  Villeneuve-lez-Maguelone,  ses  origincs,  ses  Privileges  et 
ses  libertes,  Montpellier  1853.  aus:   Memoire«  de  la  soc.  archeol.  de  Mont- 
pellier 1853. 

Villeneuve  sur  Vere  s.  Alaraan. 

Yillers-ConiTet. 
Handschr.:  Abbaye  de  Villers-Conivct,  Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Meraoires 
de  la  soc.  d.  antiq.  de  Normandie  8,  294, 


184  III-    Frankreich. 

Tincellottes. 
Handsclir.:    Recueil   de  chartes  des  Lazaristes  de  Vincellottes,    600  Urkunden 
von  1477—1779,  in  Auxerre. 

Vincennes. 
Handschr. :  Cartulaire  des  minimes  de  Vincennes,  saec,  17,  in  Paris,  Archiv 

LL,  1575. 
Drucke:    Inventaire  de  ce  que  se  trouvait  dans  le  chäteau   de  Vincennes   et 

dans  celui  de  Beaute  en  1420,  in:  Revue  archeol.  11,  449. 

Tinetz. 
Drucke:    Cartulaire   du  prieure  de  Notre-Dame  de  Vinetz,    16  Regesten  von 
1167—1249,  in:  Bartheleray,  Diocese  de  Chälons  2,  440. 
Vgl.  Chälons-sur-Marne. 

Virandeville. 
Handschr.:  Cartulaire  du  prieure  de  Virandeville,  11  Urkunden  von  1196  —  1432, 
in  St.-L6. 

Vitre. 
Handschr.:   Cartulaire    de  la  baronnie  de  Vitre,   Duo  de  la  Treraoille;    Ab- 
schrift in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1229. 

St.-TiTant-sous-Vergy, 
Handschr.:  Cartulaire  du  grand  prieure  de  St.-Vivant-sous-Vergy,  98  Urkunden 
von  1200—1330,  in  Dijon. 

Yivarais. 
Handschr.:    Archiv  es    du   departement   de   TArdeche    (avec  notice).     Titres   et 

documents  concernant  le  Vivarais,  in:  Cabinet  histor.  4,  Catal.  136. 
Drucke:  Vgl.  Dauphine  und  St.-Vallier. 

Tiviers, 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Vivariensis,  42  Urkunden  von  815 — 1406,  in: 
Gallia  Christ.  16,  Instr.  219. 
Vgl.  Valence. 

Vosges. 
Handschr.:  Departement  des  Vosges,  Rapports,  in:  Champollion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  1,  444. 
Ch.  C.  Guery,  Nouvel  inventaire  des  archives  du  departement  des  Vosges,  in: 

Annales  de  la  soc.  d'emul.  du  depart.  des  Vosges  9,  No.  1,  1855. 
Inv  entaire-sommaire     des     archives     departementales    anterieures,    ä    1790. 

Vosges.     Archives  civiles,  Ser.  E,  Supplement,  Epinal  1867. 
Vosges,  Cartulaire  1.  2,  von  1234 — 1605,  in  Nanzig. 
Drucke:  Annales  de  la  societe  d'emulation  du  departement  des  Vosges,  T,  1  —  10, 
Epinal  1831—1861. 
L.  Duhamel    (später:    Chapellier,   Chevraux  et  Gley),    Documents    rares 
ou  inedits  de  Thistoire  des  Vosges,  T.  1-8,  Paris  1867 — 1884,  ohne  chrono- 
logische Ordnung. 


IV.    Specialgeschichte.  185 

w. 

St-Wandrille. 
Handschr.:  Li  vre  de  Tabbaye  de  St.-Vuandrille,  saec.  14,  in  Paris,  lat.  17132, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  287. 
Donations  et  acquisitions  de  Tabbaye  de  St. -Wandrille,  2613  Urkunden  von 

1204—1773,  in  Ronen. 
Cartulaires  de  l'abbaye  de  St. -Wandrille,  2515  Urkunden  von  1204  —  1773 

ebenda. 
Cartulaire  des  titres  de  biens  et  rentes,  373  Urkunden  von   1227  —  1502, 

ebenda. 
Recueil  de  copies,  90  Urkunden  von  1273—1649,  ebenda. 


Yeres, 
Handschr.:  Copie  de  Tinventaire   des  titres  de  la  seigneurie  d'Yeres,  257  Ur- 
kunden von  1317—1560,  in  Versailles. 

Terres. 
Handschr.:   Cartulaire  de  Tabbaye  de  Yerres,  saec.  13,  in  Paris,  Archiv  LL, 
1599. 

Tonne. 
Handschr.:  Departement  de  TYonne,  Rapports,  in:  ChampoUion-Figeac,  Docum. 
histor.  ined.  1,  451. 
M.  Quant  in,    Inventaire  -  soramaire    des    archives   departementales  anterieures 
ä  1790,    Archives    civiles.   Ser.  A  — F,   T.  1,  Auxerre   1868;    Ser.  G,   T.  2, 
ebenda  1873. 
Derselbe,   Inventaire  general   des  archives  historiques  de  TYonne,   suivi   de 

documents  inedits,  Auxerre  1852. 
Derselbe,    Liste    d'hommage,    aveux   et   denorabreraents   de    diverses    terres 
situees  dans  les  baillages  de  Sens,  Troyes,  Auxerre  etc.,   et  dans  Tetendue 
du  departement  actuel  de  ITonne,  du  14e  au  17e  siecle,  in:  Bulletin  de  la 
soc.  d.  sciences  de  ITonne  37,  1. 
Drucke:  Bulletin  de  la  societe  des  sciences  historiques  et  naturelles  de  TYonne, 
T.  1—38,  Auxerre  1847—1883. 
M.  Quant  in,   Cartulaire  general  de   ITonne,    T.  1.  2,    Auxerre  1854  — 1860, 

Urkunden  vom  6.— 12.  Jahrhundert. 
Derselbe,  Recueil  de  pieces  pour  faire  suite  au  cartulaire  general  dTonne, 

13e  siecle,  Auxerre  1873,  733  Urkunden  von  1200-1285  nebst  Appendix. 
Vgl.  Chablis. 

Tvetot. 
Handschr.:  Documents  pour  servir  ä  Thistoire  dTvetot,  in:  Cabinet  histor.  20, 

Catal.   1;   110. 
Drucke:    A.   Beaucousin,   Trois    documents  inedits  sur  Ics  rois  de  ITvetot, 

Ronen    lS7f>. 


IV.     Abtheilung. 

Italien. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handsclir.:  F.  Conti,   Degli  archivi   italiani  in  generale,   e  del  libro  sugli  ar- 

chivi  delle  Provincie  deir  Emilia  del  prof.  F.  Bonaini,  in:   Effemeridi  della 

pubblica  istnizione  1862,  Nr.  71. 
G.  Silvestri,  Progretto   di  legge  e  regolamento  sopra  gli  archivi  di  stato  in 

Italia,  Palermo  1873. 
Von  Zahn,  Die  neueste  Organisation  der  Staatsarchive  in  Italien,  in:  Archival. 

Zeitschr.  1,  174. 
N.  Vazio,  Relazione  sugli  archivi  di  stato  italiani  (1874 — 1882),  Roma  1883. 
Notizie   generali   e  numeriche   degli  atti  conservati  negli  archivi  giudiziari, 

amministrativi  e  finanziari  del  regno,  Roma  1876. 

F.  Prosdocirai,  Gli  archivii  amministrativi,  Rovigo  1882. 

B.  Cecchetti,  Della  necessitä  della  conservazione  degli  archivi  notarili  d'Italia, 

Venezia  1867,  aus:  Atti  dell'  istit.  Veneto,  Ser.  3,  T.  3. 
Guttarolo,  Gli  archivi  notarili  in  Italia,  Messina  1881. 
I.  von  Pflugk-Harttung,  Iter  italicum,  Stuttgart  1883. 

G.  B.  Adriani,  Sopra  alcuni  documenti  e  codici  manoscritti  di  cose  subal- 
pine od  Italiane  conservati  negli  archivi  e  nelle  pubbliche  biblioteche  della 
Francia  meridionale,  Torino  1855,  aus:  Calendario  generale  per  l'anno  1855. 

Documenti  di  storia  patria,  5  Voll.,  saec.  18,  in  Turin,  Bibl.  reg.,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  9,  601. 
Privileg!  e  statuti  patrii,  saec.  18,  ebenda,  vgl.  ebenda. 
Autentica  varia,  Urkunden  aus  italienischen  Klöstern,  in  Rom,  Chigi  E,  VI, 

182—188,  vgl.  ebenda  12,  490. 
L.  Kalefati,  Della  publicazione  di  un  codice  diploraatico  italo-bizantino,  dall' 

VIII  al  XV  secolo,  in:  Museo  di  scienze  e  letteratura  T.  17,   Febmar  1860. 
Un  nuovo   dono   di    pergamene   all'   archivio  di  stato  in  Firenze,  130  Urkun- 
den von  1259 — 1703,  in:  Archivio  stör.  ital.  16,  125. 
Urkunden  italienischer  Städte,  55  Urkunden  von  1285—1431,  Cod.  Ashburn- 

ham,  Stowe  506,  \g\.  N.  Archiv  der  Gesellsrh.  4,  616. 
Drucke:   Archivio   storico   italiano,  T.  1 — 16,  Firenze   1842—1851;   Appendici 

T.  1—9,  ebenda   1842—1853;  Nuova   serie  T.  1—18,    ebenda  1855—1863; 

III.  ser.  T.  1-26,   ebenda   1865  —  1877;  IV.  ser.   T.  1  —  12,  ebenda  1878 

—  1884. 


I.    Allgemeine  Sammlungen.  187 

Studi  e  documenti  di  storia  e  diritto,  Anno  1 — 5,  Roma  1880—1884. 

Ecole  francaise  de  Rome.    Me langes  d'archeologie  et  d'histoire,  An.  1 — 4, 

Paris  et  Rome  1881—1884. 
L.   A.  Muratori,    Rerura   italicarura    scriptores,   T.   1 — 25,  Mediolani   1723 

—  1751. 
J.  Ch.  Lünig,   Codex  Italiae  diplomaticus,  T.  1—3,  Francof.  et  Lipsiae  1725 

-1732. 
Zafccaria,  Anecdota  medii  aevi,  August.  Taurin.  1754. 
M i sc e  1  lane a  di  storia  italiana  edita  per  cura  della  regia  deputazione  di  storia 

patria,  T.  1—24,  Torino  1862—1885. 
Bibliotheca  historica  italiana  cura  el  studio  societatis  Longobardicae  historiae 

studiis  promovendis,  V.  1—3,  Mediolani  1876—1883. 
Historiae    patriae  monumenta  edita  jussu  Caroli  Alberti,  V.  1  — 17,  August. 

Taurinor.  1836—1879. 
Documenti  di  storia  italiana,  pubblicati  per  cura  della  r.  deputazione  sugli 

studi   di   storia  patria  per  le   provincie  di  Toscana  etc.   T.  1  —  8,    Firenze 

1867—1884. 
Raccolta  di  documenti  storici,  P.  I,  V.  1,  Livorno  1876. 
C.  Morbio,   Storie  dei  municipj  italiani  illustrati  con  documenti  inediti  (etc.) 

T.  1—6,  Müano  1836—1846. 
L.  Ferrario,  Cenni  sui  documenti  di  storia  italiana  della  raccolta  Morbio,  in: 

Gazetta  privilegiata  di  Milano,  1845,  Nr.  25. 
A.  S.  Minotto,    Acta  et  diplomata  e  r.  tabulario  Veneto  usque  ad  sec.  XV 

summatim  regesta,  V.  1,  1;  2,  1—3;  3,  1.  2;  4,  1,  Venetiis  1870—1885. 
F.  Liverani,  Spicilegium  Liberianum,  T.  1 — 3,  Florent.  1863. 
Ozanam,  Documents  inedits  pour  servir  ä  Thistoire  litteraire  de  Tltalie  depuis 

le  VIII.  siecle  jusciu'au  XIIL,  Paris  1850. 
L.  A.  Muratori,  Antiquitates  italicae,  T.  1—6,    Mediolani  1738 — 1742,  mit 

Urkunden  von  163—1506. 
F.   Ughelli,    Italia    sacra  T.  1—9,    Romae    1643  —  1662;    edit.  2,  T.  1-10, 

Venet.  1717—1722;  10,  563:  Index  diplomatum  von  von  370—1718. 
J,  A.  Lucentii  Italia  sacra,  F.  Ughelli  restricta,  aucta,  veritati  magis  accom- 

modata,  Romae  1704. 


n.  Besondere  Sammlungen. 

Drucke:  G.  Marini,  I  papiri  diplomatici,  Roma  1805,  146  Urkunden  von  444—1057. 
Theodorici  regis  Italiae  cpistolae  ad  Chlodoveum  regem  Francorum  et  alios, 

ex  Cassiodori  epistoli«,  in:  Du  Chesne,  Hist.  Franc,  script.  1,  837;  und  iu: 

Bouquet,  Recueil  4,  1. 
Catalogus    diplomatum    aliarumque    veterum  chartarum   quae   in  tuto  opere 

continentur,   Urkunden  von   578—1485,  in:   Muratori,  Rer.  ital.  script.  25, 

Anh.  131. 
Miscellanea,  93  Nummern  von  c.  667— 1239,  in:  Pflugk-Harttung,  Iter  itali- 

cum  337. 


188  IV.     Italien. 

Reichs  Sachen  in  Italien,   68  Urkunden  von  774 — 1725,  in:   Lünig,  Codex 

diplom.  Ital.  1,  1. 
J.  Ficker,  Urkunden  zur  Reichs-  und  Rechtsgeschichte  Italiens,  Innsbruck  1874, 

527  Urkunden  von  776—1474. 
Capitularia  Pippini,  regis  Italiae,  von  793,  in:  Baluze,  Capitularia  T.  1. 
Carli,  Delle  antichitä  italiche,  V.  1—4,  Milano  1786—1790;  Appendici  di  do- 

cumenti,  ebenda  1791,  50  Urkunden  von  804—1404. 
De  S.  Romano  imperio   in  Italia,  47  Urkunden  von  824 — 1731,  in:  Lünig, 

Codex  Ital.  diplom.  3,  1. 
G.  Beltrani,  Documenti  longobardi  e  greci  per  la  storia  delFltalia  meridionale 

nel  medio  evo,  Roma  1877,  33  Urkunden  von  834—1139. 
Epistolae    Lotharii    regis,    4  Briefe    von    864  —  869,    in:    Bouquet,    Recueil 

7,  567. 
G.  Maconi,  Raccolta  di  documenti  storici,  Livorno  1876,   mit  Urkunden  etc. 

vom  9. — 17.  Jahrhundert. 
D.  Dum  ml  er,    Urkunden    der    italienischen    und    burgundischen    Könige    aus 

den  Jahren  888  bis  947,   in:   Forschungen  z.  deutschen  Geschichte  10,  273, 

27  Urkunden. 

F.  Trinchera,  Syllabus  graecarum  membranarum  quae  partim  Neapoli  in 
majori  tabulario  et  primaria  bibliotheca,  partim  in  Casinensi  coenobio  ac 
Cavensi  et  in  episcopali  tabulario  Neritino  iamdiu  delitescentes  .  .  .  Na- 
poli  1865,  336  Urkunden  von  885—1331  nebst  Appendix. 

G.  Spata,  Diplomi  greci  inediti,  Torino  1870,  Urkunden  von  1095 — 1221. 
Tre  carte  greche  dell'Italia  meridionale,  von  1121  — 1401,    in:    Archivio   stör. 

ital.  ser.  3,  7,  1,  1. 

G.  Spata,  Diplomi  greci  inediti,  ricavati  da  alcuni  manoscriti  della  biblioteca 
comunale  di  Palermo,  6  Urkunden  von  1141 — 1142,  in:  Miscellanea  di  stör, 
ital.  9,  373. 

D'Ovidio,  di  alcuni  documenti  greci  e  di  uno  latino  delTltalia  meridionale 
dei  secoli  11,  12,  13,  in:  Archivio  stör.  Napolet.  7,  570. 

M.  Amari,  I  diplomi  arabi  del  r.  archivio  Fiorentino:  testo  originale  con  la 
tradizione  letterale  e  illustrazioni,  Firenze  1863 — 1867,  84  Urkunden  von 
1150 — 1509,  nebst  Appendix,  in:  Documenti  degli  archivi  Toscani. 

Urkundliche,  bisher  ungedruckte  Beiträge  zur  Geschichte  Deutschlands  und 
Italiens  im  12.  und  13.  Jahrhundert,  in:  Schlosser  und  Brecht,  Archiv  f.  Ge- 
schichte und  Literatur  2,  368. 

Urkunden  zur  Geschichte  des  Römerzuges  Kaiser  Ludwig  des  Baiern  und 
der  italienischen  Verhältnisse  seiner  Zeit,  gesammelt  von  J.  Ficker,  Inns- 
bruck 1865,  339  Urkunden  von  1315—1350. 

Documenti  di  storia  italiana.  Carteggio  inedito  d'artisti  dei  secoli  14.  15.  16. 
publicato  da  G.  Gaye,  T.  1—3,  Firenze  1839,  Urkunden  von  1325  — 1672 
nebst  Appendix. 

Documenti  per  servire  alla  storia  della  milizia  italiana  dal  13  secolo  al  16, 
raccolti  negli  archivj  della  Toscana  di  G.  Canestrini,  in:  Archivio  stör. 
ital.  15,  1;  separat:  Firenze  1851,  75  Urkunden  von  1300—1547. 

D.  Urbani,  Tre  documenti  del  secolo  14,  Pavia  1864,  von  1325 — 1395. 

Letter e  inedile  di  donne  illustri  italiane  dei  secoli  15  e  16,  Padova  1871, 


III.    Specialgeschichte.  189 

P.   Dazzi,    Alcune    lettere    familiari    del    secolo    XIV,    Bologna    1868,    von 

1377—1381. 
Santo  Varni,   Elenco    dei    docuinenti  artistici,  Genova  1861,   Regesten  von 

1440—1799. 
G.  Molini,  Documenti  di  storia  italiana,  copiati  sugli  originali  autentici  esis- 

tenti  in  Parigi,  V.  1.  2,  Firenze  1836—1837,  458  Urkunden  von  1404—1572. 
V.  Promis,  Lettere  di  illustri  Italiaui,  54  Briefe  von  1455—1820,  in:  Miscel- 

lanea  di  stör.  ital.  11,  345. 
Lettere  scelti  di  illustri  personaggi,  17  Briefe  von  1457—1616,  in:  Miscellanea 

di  stör.  ital.  1,  573. 
Documenti  riguardanti  la  constituzione  di  uiia  lega  contro  il  Turco  nel  1481, 

123  Urkunden  von  1481 — 1483,  in:  Giornale  ligustico  6,  321. 
C.  Foucard,   Proposta  di  pubblicazione  del  carteggio  diplomatico  conservato 

negli  archivi  d'Italia  dal  1493  al  1496,  Napoli  1880. 
Vgl.  Griechenland. 


in.    Specialgescliiclite. 

A. 

Acaia. 

Drucke:    F.  Saraceno,  Regesto   dei   principi  di  casa  d' Acaia,  tratto  dai  conti 

di  tesoreria,   184  Regesten  von   1295—1418,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital. 
20,  95;  separat:  Torino  1881. 

Acqui. 
Drucke:  J.  B.  Moriondus,  Monumenta  Aquensia,  P,  1.  2,  Taurini  1789—1790, 
Urkunden  von  891—1699. 

Ademö. 
Uandschr.:  Urkunden  von  c.  1400  ab,  im  Archivio  comunale. 

Agira. 
Handsclir.:  Urkunden  von  1393  ab,  im  Archivio  comunale. 

AJaccio. 
Handächn:  Urkunden  in  den  Archives  departementales. 

Privilegien    und   Statuten   in   der  Bibliothek   des  Grafen  Andrea  Poz/.o   di 
Borgo. 

Airole. 
Drucke:    Rossi,    Sulla  fondazione  di  Airole,  colonia  ventimigliese,  mit  6  Ur- 
kunden von  1273 — 1500,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  5,  117. 

Alatri. 
Handschr.:   Urkunden  im  Archivio  capitolare  von  933  ab,  im  Archivio  muni- 
cipale  von  1241  ab,  vgl.  Arhiv  d.  Gesellsch.  12,  484 


190  IV-     Italien. 

Alba. 
Drucke:  Privilegia  magnificae  communitatis  civitatis  Albae  sibi  a  serenissimis 
olim  Romanomm  iraperatoribus  concessa,  nee  non  conventiones  inter  ipsam 
communitatem  et   serenissimum   D.  D.  ducem  Mantuae  et  Montisferratis  per 
•  ipsam  civitatem  praedicto  seren.  D.  duci  praestitae,  c,  1567. 

Albeuga. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  589. 

Alberona. 
Drucke:  Gratiae,  immunitates  et  franchitiae  concessae  hominibus  et  universitati 
Castri  Alberoni,  ohne  Titel. 

Alcamo. 
Handschr.:  Urkunden  von  1152  ab,  im  Archivio  communale. 

Alessandria. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  604. 
Drucke:    G.   Ghilini,   Annali  d'Alessandria,    Milano   1666,    mit  eingestreuten 
Urkunden. 

Alghero. 
Handschr.:  Urkunden  von  1394  ab,  im  Archivio  municipale. 

Anialfl. 
Handschr.:    Urkunden   im   Archivio    arcivescovile    und    den   Kirchenarchiven; 
Anderes  in  Neapel,  Archivio  di  stato. 
Repertorium    der  Urkunden    des  Domcapitels,    in:    Pansa,    Storia  d'Amalfi 

3,  63;  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  532. 
Repertorium  der  Urkunden  von  S.   Lorenzo,   Cod.  Brancacc.  I,  6,  16,   vgl. 

ebenda  12,  532. 
Cartularium  ecclesiae  S.  Petri,  im  Kirchenarchiv,  vgl.  ebenda  12,  532. 
Inventarium   der  Urkunden  von  S.  Trinitä,  in:    Pansa,  1.  c,  vgl.  ebenda 
12,  532. 
Drucke:   M.  Cam-era,  Memorie  storico-diplomatiche  dell'antica  cittä  e  ducato  di 
Amalfi,  T.  1.  2,  Salerno  1876 — 1881,  mit  eingestreuten  Urkunden. 

Anagni. 
Handschr.:    Urkunden  vom   12.  Jahrhundert  ab  in  den  Archiv!  capitolare  und 

municipale. 
Drucke:   De  Magistris,    Istoria  della  cittä   e  S.   basilica  cattedrale  d'Anagni, 

Roma  1749,  mit  Urkunden. 

Ancona. 
Handschr.:    Ueber  die  wenig   bedeutenden    Archive   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

12,  568. 
Drucke:  G.  Saracini,  Notizie  historiche  della  cittä  di  Ancona,  Roma  1675,  mit 

Urkunden. 


in.    Specialgeschichte.  191 

8.  Angelo. 

Handschr.:    llegistrum  S.  Angeli  ad  formas  bei  Capua,  saec.  12,  in  Moiite- 
cassino,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  514 

Antignaiio. 
Handschr«:  Urkunden  in  Todi,  Archivio  communale. 

Aosta. 
Handschr.:  Repertorium  privilegiorum  ducatus  et  vallis  Augustae,  von  1191 — 
1574,  in  Aosta,  Gal.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  636. 
Liber    francisiarum    civitatis    et  ducatus   Augustae,    von    1252,    vgl.    ebenda 

12,  592. 
Cartularium  S.  Ursi,  saec.  15,  im  Kirchenarchiv,  vgl.  ebenda  9,  630. 
Liber  bonorum  ecclesiae  collegiatae  S.  Ursi,  saec.  14,  ebenda,  vgl.  ebenda. 
Necrologium  S.  Ursi,  saec.  17,  ebenda,  vgl.  ebenda. 
Drucke:  Instrumenta  ecclesiae  Augustensis,  4  Urkunden  von  923—1296,  in: 
Gallia  Christ.  12,  Instr.  485. 
Statuta  et  privilegia  civitatii  Augustae  Praetoriae  concessa  a  Thoma  Sabaudiae 
comite  et  a  Thoma  II  eidem   confirmata  ab  a.  1118  ad  a.  1253,  in:  Cibrario 
e  Promis,  Documenti,  monete  etc.,  und  in:  Monumenta  histor.  patr.  2,  29. 

Apiro. 
Handschr.:   Urkunden  von  1212  ab  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  564. 

Aqnapendente. 
Handschr.:  Im  Archivio  municipale  Urkunden  vom  12.  Jahrhundert  ab. 

Aqnileja. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  683. 

Repertorium  omnium  scriptorum  archivi  Aquilejensis,   von  1620,  in  Udine, 

Archivio  capitolare. 
Privilegia  von  1457,  ebenda. 
Privileggi  antichi  d'Aquileja,  in  Venedig,   Archivio  municipale,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  12,  635. 
Copia  et  summaria  diversorum  privilegiorum  ab  imperatoribus  et  pontificibus 

Romanis  patriarchis  Aquilejensibus  concessorum,  1456 — 1652,  in  Wien,  vgl. 

ebenda  2,  409. 
Auszüge  aus  Urkunden  von  Aquileja,  saec.  14 — 18,  Cod.  Ashburnham  1301, 

vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  611. 
De  feudis  ecclesiae  Aquilejensis,  in  Wien,  Ilausarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  125. 
Thesaurus  ecclesiae  Aquilejensis,  in  Udine,  Archivio  capitolare,  herausgegeben 

von  Bianchi,    Udine   1847,    mit  Odorico  di  Susana,   Thesauri  claritas,  vgl. 

Zahn,  zwei  mittelalterliche  Archivsanlagen,  in:  Archival.  Zeitschr.  3,  61. 
Necrologium   Aquilejense,    in  Udine,    De   Portis,   vgl.    Archiv   d.  Goscllsch. 

12,  682. 
Bracke:    Documenta  ad  Forumjulii  patriarcbatum  Aquilejensem,    Tcrgestum, 


192  IV.     Italien. 

Istriam,  Goritiam  spectantia  1,  1,  Urkunden  von  582 — 1300,  in:  Acta  et  diplo- 
mata  e  r.  tabulario  Veneto  1,  1,  Venet.  1870. 

Ilitzinger,  Auszug  aus  Urkunden  des  Patriarchats  von  Aquileja  (Krain  be- 
treffend) in:  Mittheil.  d.  histor.  Ver.  f.  Krain  10,  86;  11,  5;  10,  15,  45;  16, 
13;  17,  1;  9. 

V.  Joppi,  Unedirte  Diplome  aus  Aquileia  (799  — 1082),  in:  Mittheilungen  d. 
Instit.  f.  österr.  Geschichtsforschung  1,  259;  Miscell.  Venet.  T.  3. 

Urkunden  von  Aquileja,  von  967— 1445,  in:  Muratori,  Rer.  ital.  Script.  16,  97. 

II.  Hermann,  Urkunden  -  Regesten  gesammelt  aus  den  Aufschreibungen  des 
P.  Jos.  Bianchi,  betreffend  die  Kirchenangelegenheiten  des  Aquilejer  Diöcesan- 
gebietes  in  Steiermark  und  Kärnten,  in:  Carinthia,  1858,  Nr.  15;  16. 

Nonnulla  Documenta  quae  ad  historiara  referuntur  quarundam  ecclesiarum 
in  remotis  partibus  existentium  et  ad  Aquilejensem  diocesim  olim  spectan- 
tium,  Urkunden  von  1221  —  1367,  in:  Notizenblatt  8,  402  f. 

Valentinelli,  Zur  Geschichte  der  Patriarchen  von  Aquileja,  Regesten  von 
1123—1444,  ebenda  4,  49  f.,  5,  169  f.,  7,  86  f. 

Urkunden  von  1250—1366,  vgl.  Friuli. 

Nonnulla  documenta  quae  ad  partis  transalpinae  patriarchatus  Aquilejensis 
historiam  referuntur,  144  Regesten  von  1255 — 1350,  ebenda  8,  342. 

Reiserechnungen  Wolfgard  von  Ellenbrechtskirchen,  Bischofs  von  Passau, 
Patriarchen  von  Aquileja,  von  1303,  herausgegeben  von  Zingerle,  Heil- 
bronn 1877. 

V.  Joppi,  Inventario  delle  cose  preziose  lasciate  del  patriarcha  di  Aquileia 
Nicolö  di  Lussenburgo,  3  Urkunden  von  1359,  in:  Archivio  stör,  per 
Trieste  1,  95. 

Derselbe,  Inventario  del  tesoro  deH'iglesia  patriarchale  d'Aquileia,  1358 — 1526, 
in:  Archivio  stör,  per  Trieste,  V.  2,  3. 

Vgl.  Handschriften. 

Arcevia. 
Handschr.:   Urkunden  von   1216  ab,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  552. 

Arezzo. 
Handschr.:   Urkunden  in  den  Archiven   capitolare,  vescovile,  municipale  und 
der  Biblioteca  della  Fraternitä,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  758. 
Inventarium  des  Kapitalarchivs  in  den  Spogli  des  Staatsarchivs  zu  Florenz, 

Bd.  59  a. 
Inventarium  der  Abbazia  delle  S.S.  Flora  e  Lucilla,  ebenda  Bd.  60. 
Drucke:  Raccolta  di  documenti  della  S.  chiesa  Aretina,  Aret.  s.  a. 
Vgl.  Fiesole. 

Argenta. 
Drucke:    Bertoldi,    Memorie  storiche  d'Argenta,    T.  1.  2,    Ferrara  1787,   mit 
Urkunden. 

Ascoli. 
Handschr.:  Urkunden  von  874  ab,  im  Archivio  capitolare. 


III.     Specialgeschichte.  193 

Im  Archivio  und  der  Biblioteca  muiiicipale  Urkunden  vom  12.  Jahrhundert 
ab,  in  ersterem  der  Quinternone,  Kopialbuch  saec.  14,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch.  12,  554. 

AssisL 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio  capitolare  etc.  Die  Urkunden  des  Archivio 
vescovile  beginnen  mit  Sixtus  IV,  die  des  Arcl^vio  notarile  im  14.  Jahr- 
hundert. Das  Archivio  comunale  enthält  neben  seinen  Urkunden  einen  Band 
Kommunalregister  von  1160 — 1228,  das  Archivio  di  S.Francesco  in  13  Bän- 
den die  Urkunden  des  Minoritenordens  von  1224  bis  1710;  Anderes  in  Rom, 
Bibl.  Casanatensis,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  538. 

Asso  (Como). 
Handschr.:  Urkunden  von  1326  ab,  im  Archivio  della  chiesa  prepositurale. 

Asti. 
Handschr.:  Im  Archivio  capitolare  Urkunden  von  884  ab. 
Chartarium  Astense,  saec.  13,  in  Turin,  Bibl.  publ.  F.  II,  9,  vgl.  N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  5,  27. 
Liber  viridis  ecclesiae  Astensis,    ebenda,    vgl.   Archiv  d.  Gesellsch.  9,  601; 

12,  599. 
Cartularium  Astense,  von  1292,  Fragment  in  Turin,  Univ.-Bibl.,  vgl.  ebenda 
9,  607;  12,  604. 
Drucke:  Libertat  es  per  illustrissimos  principes   Delphinos  Viennenses  delphi- 
nalibus  subditis  concessae,  Mediolani  1508. 
E.  Maggiora-Vergano,    Dominazione    Viscontea    in    Asti,    tre    documenti, 

Asti  1878. 
V.  Promis,  Documenti  spettanti  a  tre  monasteri  d'Asti,  Urkunden  von  905 — 
1214,  in:  Miscellauea  di  stör.  Ital.  11,  119. 

Anlps. 
Drucke:    Obituaire  de    l'abbaye  d'Aulps  en  Chablais,   publie  par  P.  A.  Naz, 
Obituarium  S.  Mariae  in  Alpibus,  in:  Memoires  de  la  soc.  Savois.  15,  117. 

Ayersa. 
Handschr.:  Repertorio  delle  pergameue  delP  universitä  e  della  cittä  d'A versa, 

iNapoli  1881. 
Drucke:  Parente,  Origine  e  vicende  ecclesiastiche  della  cittä  di  Aversa,  T.  1.  2, 

Napoli  1857,  mit  Urkunden. 

B. 

Badia. 
Handschr.:   Monumenta  monasterii  Vangadiciae,  saec.  17,  in  Rom,  S.  Gregor. 
D.  1,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  401. 

Bag^nacavallo. 
Handschr.:   L.  Balduzzi,  Sugli  archivi  di  Bagnacavallo,  in:  Atti  e  memorie 
deir  Emilia,  N.  Ser.  7,  69;  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  572. 

Oealerley,  Wegweiser.     II.  23 


194  IV.     Italien. 

Drucke:    M.   L.  Malpeli,    Dissertazioni    sulla    storia   antica   di    Bagnacavallo, 
Faenza  1806,  mit  Urkunden. 

Banale. 
Handschr.:  Confirmatio  privilegiomm  plebium  Banali  1447 ;  1449,  in  Trient,  Bibl. 

Bari. 
Handschr.:   Urkunden  im  Archivio  capitolare  di  S.  Nicola;   das  Stadtarchiv 
in  Neapel,  Staatsarchiv. 
Inventario   delle   scritture   di  S.  Nicola,  in  Neapel,  Brancacc.  1,  C.  10;  3; 

G.  23,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  534. 
Liber  privilegiorum  S.  Nicolai,  in  Neapel,  Staatsarchiv,  vgl.  ebenda. 
Cartularium  ecclesiae   S.  Nicolai  de  Bari,   saec.  16 — 17,   Cod.  Cheltenham 
16626,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  604;    in  Neapel,  Brancacc.  5,  F,  7, 
vgl.  ebenda  3,  646. 
Drucke:  M.  Garruba,  Serie  critica  de'  sacri  pastori  Baresi,  V.  1.  2,  Bari  1844. 

Bassano. 
Handschr«:    Urkunden  im   Stadtarchiv;    Anderes  in  Venedig,   vgl.    Archiv  d. 

Gesellsch.  12,  673. 
Drucke:    Privilegia    ac  jura  Bassani  in  unum  compilata  ab    excellentissimis 
viris    A,    Campesano,    J.    Ronzone,     G.    Miatio    et    M.    Gardinello, 
Venetiis  1650. 

Belluno. 
Drucke:  A.  S.  Minotto,  Documenta  ad  Behmum,  Cenetara,  Feltria,  Tarvisium 
spectantes.  Sect.  1.  2,  continens  docuraenta  usque  ad  a.  1333,  Venezia  1871, 
in:  Acta  et  diplomata  e  r.  tabulario  Veneto  Vol.  2. 
Pellegrini,  Documenti  relativi  al  dominio  dei  Visconti,  sopra  Belluno  e  Feltre, 
dal  1388  al  1404,  Venezia  1869,  179  Urkunden,  in:  Atti  del  r.  instituto 
Veneto  di  scienze,  T.  3,  3,  1035. 

Beneyento. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio  arcivescovile,  daselbst  auch  ein  Kopialbuch 
des   Erzbisthums,    saec.  12,    vgl.  Archiv   d.  Gesellsch.  12,  527;    Anderes  in 
den  Kirchenarchiven  und  im  Stadtarchiv,  vgl.  ebenda  12,  525. 
Rotulus  von  S.  Pietro,  in  der  Kathedrale  von  Capua. 
Necrologium  S.  Laurentii  Beneventani,  in  Rom,  Vatican.  5419,  vgl.  ebenda 

12,  250. 
Necrologium  S.  Mariae  de  Gualdo,  saec.  13,  ebenda  5949,  vgl.  ebenda  12,  253. 
Archiv  von  S.  Sofia,  in  S.  Filippo,  vgl.  ebenda  525. 
Necrologium  von  S.  Spirito,  vgl.  ebenda  527. 
Drucke:  De  Vita,  Thesaurus  antiquitatum  Beneventarum ,  T.  1.  2,  Roma  1754, 
mit  Urkunden. 
St.  Borgia,   Memorie   istoriche  di  Benevento,  V.  1 — 3,  Roma  1763,  mit  ein- 
gestreuten Urkunden. 

Bergamo. 
Handschr«:   Reiche  Urkundensammlung  und  Libri  del  vescovato,  im  Archivio 
vescovile. 


III.    Specialgeschichte.  195 

Die  Urkunden  des  Archivio  capitulare,  zum  Theil  bei  Lupo  gedruckt. 

Im   Archivio  civico    Urkunden   von  881   ab,   ferner  Registrum   magnum  von 

801  —  1564,  5  llegistri  ducali  von  1428—1796,  Verhandlungen  des  Grossen 

Raths  von  1428—1800. 
Im  Archivio  notarile  Urkunden  von  1242  ab. 
In  der  Biblioteca  civica  Urkunden  und    ein  Kopialbuch  von  1523,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  12,  627. 
Drucke:  M.  Lupo,  Codex  diplomaticus  civitatis  et  ecclesiae  Bergomatis,  V.  1.  2, 

Bergomi  1784—1799,  Urkunden  von  790—1190. 
G.  Finazzi,   Del  codice  diplomatico  Bergomense  pubbicato  dal   C.  M.  Lupo 

e  dall'  A.  Ronchetti,  Milano  1857. 
Antiqua  calendaria  ecclesiae  Bergomensis,  saec.  11  u.  12,  in:   Miscellanea 

di  stör.  ital.  13,  381. 

Biella. 

Haudschr«:  Privilegia  a  comitibus  et  ducibus  Sabaudiae  civitati  Bugellae  ab 
a.  1379  ad  a.  1420  concessa,  Kopialbuch  d.  18.  Jahrb.,  in  Turin,  Köuigl. 
Bibliothek. 

Bobbio. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio  capitolare  e  vescovile,  das  Meiste  in  Turin, 

Hotarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  604,  und  im  Stadtarchiv. 
Drucke:   Ordines,  sententiae   et  decreta  et  aliae  scripturae  noviter  reperta  in 

archivio  inclitae   civitatis   Bobbii    tangeutia   bonum  regimen  dictae  civitatis, 

Mediolaui  1698. 

B.  Rosse tti,  Bobbio  illustrato,  T.  1—3,  Torino  1795,  mit  eingestreuten  Ur- 
kunden. 

Bologna. 
Haudschr.:   Im   Archivio  capitolare  Urkunden  und  Liber  axium,  Kopialbuch, 

vgl.  Archiv  der  Gesellsch.  12,  579. 
Im  Archivio    municipale:    Gemma,   Archivverzeichniss  von   1527;    Registrum 

grossum,  lib.  I.  von  1203  ab,  lib.  II.  saec.  13;   Registrum  novum,  saec.  13, 

Liber  epistolarum  von  1291,  vgl.  ebenda  12,  580. 
Im   Archivio  di  stato  die  Archive  von  S.  Maria  di  Reno,  S.  Salvatore,   mit 

Memorie  can.,  Regesten  saec.  17,   S.  Stefano,  S.  Cristina,  Cartolario  del  ca- 

pitolo  di  S.  Pietro. 
L.   Scarabelli,    Relazione   dell'  importanza  e  dello   stato   degli  archivi  Bo- 

lognesi,  Bologna  1874. 

C.  Malagola,  L'archivio  di  stato  di  Bologna,  Modena  1883,  aus:  Atti  e  me- 
morie di  Romagna,  Ser.  3,  2,  1883. 

Reiche  Urkundensammlungen  in  der  Universitäts-Bibliothek,  vgl.  v.  Pflugk- 
Ilarttung,  Iter  ital.  7. 
Drucke:  (L.  V.  Savioli)  Annali  Bolognesi,  V.  1-3,  Bassano  1784—1795,  mit 
780  Urkunden  von  754—1274. 
C.  Sigonius,  Uistoria  de  rebus  Bononiensibus,  Francof.  1604,  mit  eingestreu- 
ten Urkunden. 

13* 


196  IV.     Italien. 

Concessiones,   brevia  ac  alia  indulta  summomm   pontificum   civitati  Bono- 

niae  concessa,  Bononiae  1622. 
Alcune  membrane   del   secolo  10   di  pertinenza  del  Nuovo  archivio  di  stato 

in  Bologna,  5  Urkunden  von  922—973,  in:  Atti  e  memorie  dell'  Emilia,  N. 

Ser.  4,  11. 
Ch.  Ghirardacci,  Della  istoria  di  Bologna,  T.  1.  2,  Bologna  1596—1657,  mit 

eingestreuten  Urkunden. 
M.  Sartius  et  M.  Fattorini,   De   claris  archigymnasii  Bononiensis  professo- 

ribus  a  saec.  11  usque  ad  saec.  14,  T.  1,  1.  2,  Bonon.  1769—1772,    mit 

Urkunden. 
Trombelli,  Memorie  istoriche  di  S.Maria  di  Reno,  e  di  S.  Salvatore,  Bologna 

1752,  mit  Appendix,  enthaltend  Necrologio  Renano  und  Urkunden  von  1136 

-1 187. 

Bormio. 
Handschr.:  Urkunden  von  1037  ab,  im  Archivio  della  chiesa  parrochiale. 

Bourget  (Savoia). 
Drucke:  Le  chäteau  et  le  prieure  du  Bourget,    18  Urkunden  von  1030 — 1612, 
in:  Memoires  de  la  soc.  Savois.  10,  73. 

Bozzolasco. 
Drucke:  Statuti,  tariife,  privilegii  e  conventioni  divise  in  tre  parti  del  marche- 
sato  di  Bozzolasco,  Balestrino  1704. 

Bracceschi. 
Handschr«:  Familienarchiv  in   Perugia,    Meniconi,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  549. 

Brenta. 
Drucke:  A.  Querini,  Docuraenti  allegati  nelle  considerazioni  per  la  regolazione 
di  Brenta,  s.  1.  et  a.,  115  Urkunden  von  1488—1649. 

Brescia. 
Handschr.:    Urkunden  von  1037  ab,  im  Archivio   civico.     Die   Urkunden  der 

Bibliotheca  Quiriniana  von  Odorici  zusammengestellt  im  Codex  diplomaticus 

Brescianus,    6  Bände,    daselbst    auch    der    Liber    Poteris  von   1255,   nebst 

Abschrift. 
Luchi,    Codex  diplomaticus  Brixinensis,   von  807 — 1312,  in  Venedig,  Marc. 

V,  17,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  5,  613;  12,  639. 
Monumenti  di  S.    Giulia   di  Brescia,  saec.  17,    ebenda,    Marc.  App.  V,  85, 

vgl.  ebenda  12,  648. 
Necrologium  von  S.  Giulia,  Kopie,  in  Brescia,  Bibl.  publ. 
Diplomata  S.  Petri  in  Oliveto  Brixiae,    saec.  16,    in  Pavia,   Aid.  81,    vgl. 

ebenda   12,  624;    Abschrift  der  Urkunden  in  Venedig,   Marc.   V,  16,    vgl. 

ebenda  12,  629. 
Drucke:  Bravo,  Delle  storie  Bresciane  T.  1—4,  Brescia  1839,  mit  Urkunden. 
A.    Valentini,    II   Liber  Poteris    della   citta   e   del   comune   di  Brescia   e   la 

Serie  dei  suoi  consoli  e  podesta  dall'  anno  969  al  1438,  Brescia  1878. 


III.    Specialgeschichte.  197 

Raccolta  di  privilegi  Bresciani  del  Matanza,  Brcscia  1744. 
Necrologium  von  S.  Giulia  in  Brescia,  in:  Muratori,  Antiquitates  68. 
Vgl.  Leno. 

Brindisi. 
Uaiidschr.:  Urkunden  und  Codex  diplomaticus  ecclesiae  Brundusinae,  im  Ar- 
chivio  capitoiare. 

Brngrnato. 

Handschr.:  Privilegia,  immunitatetes  et  decreta  civitatis  Brugnati,  im  Privat- 
besitz von  Ü.  Zolesi. 

Bnonaparte. 
Dmcke:  L.  Passerini,  Della  origine  della  famiglia  Bonaparte,  85  Regesten  von 
923—1264,  in  Archivio  stör,  ital.,  N.  Ser.  3,  2,  29;  4,  1,  43. 

Bntrio. 
Drucke:    Sangiuliani,  Deirabazia  di  S.  Alberto  di  Butrio,  Milano  1865,  mit 
Urkunden. 


Cadore. 
Drucke:  L.  Bailo,  Due  documenti  del  secolo  XI  relativi  a  Cadore,  Treviso  1881. 

Caetaui. 
Dmcke:  G.  B.  Carinei,  Documenti  scelti  deir  archivio  della  famiglia  Caetani  di 
Roma,  Roma  1846. 

CagUari. 
Handschr«:    Im  Archivio  arcivescovile  Urkunden  von  1190  ab,  sowie  Kopial- 
bücher  etc. 
Im  Archivio  capitoiare  Urkunden  von  1322  ab. 

Im  Archivio  municipale  c.  500  Bände,  die  älteste  Urkunde  von  1327. 
Ueber  das  Archivio  di  stato  vgl.  von  PHugk-Harttung,  Iter  ital.  744. 

Calabria. 
Handschr.:  V.  Capialbi,  Sugli  archivi  delle  due  Calabrie  ulteriori,  Napoli  1845. 

Calci. 
Handschr.:   Urkunden  und  Cartularium   im  Archivio  della  Certosa;   Regesten 
derselben  im  Staatsarchiv  Pisa. 

Calonero. 
Handschr.:  Archiv  des  Klosters  S.  Placido,  in  Palermo,  Archivio  di  stato. 

Caltaglrone« 
Handschr«:  Im  Archivio  comunale  Urkunden  von  1299  ah. 


198  IV.     Italien. 

Camaldoli. 
Handschr«:  Monumenta  monasterii  Camalduli,  in  Rom,  S.  Gregor.  I),  2f.,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  401. 
Pergamenturkunden    im  Besitz    von    E.  Marcucci    in  Bibbiena,    vgl.   von 
Pflugk-Harttung ,  Iter  ital.  741;  Anderes  in  Volterra,  Archivio  comunale,  in 
Florenz,  Arch.  dl  stato. 
Drucke:  J.  B.  Mittarelli  et  A.  Costadini,  Annales  Camaldulenses,  T.  1—9, 
Venetiis  1755 — 1773,  mit  Urkundenanhängen  zu  den  einzelnen  Bänden. 

Camerino. 
Handschr.:  M.  Santoni,  L'archivio  notarile  di  Camerino,  Camerino  1883. 
Urkunden  in  Rom,  Vaticana. 

Liber  instrumentorum ,  85  Urkunden  saec.  14,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  561,  über  andere  Archive  vgl.  ebenda  12,  562. 
Drucke:    0.  Turchius,    De  ecclesiae  Camerinensis   pontificibus,  Romae   1762, 
mit  Urkunden. 

Cammarata. 
Handschr«:  Documenti  per  la  citta  di  Cammarata,  in  Palermo,  Bibl.  comun.  D,  3. 

Campeggi. 
Drucke:    Transumptum    privilegiomm    concessorum  comitibus  de  Campegiis, 
nobilibus  Bononiensibus,  Bononiae  1566—1567. 

Canayese  s.  Monferrato. 

Capodistria. 
Handschr.:  Polesini,  Alcune  notizie  estratte  dall'  archivio  del  comune  di  Capo- 
distria, in:  L'Istria  1849,  Nr.  27. 

Capua. 
Handschr.:   Urkunden  vom  12.  Jahrhundert  ab,  im  Archivio  arcivescovile  und 
Archivio   capitolare,   in  Letzterem   auch  ein  Rotulus;    die  Urkunden   des  Ar- 
chivio  municipale  beginnen  mit  dem   14.  Jahrhundert,    vgl.  Archiv  d.   Ge- 
sellsch. 12,  494. 
Necrologium    Capuanum,  in:  Pellegrini,  histor.  princ.  Langob.   ed.  Pratilli 

5,  60;  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  206. 
Registrum   S.  Angeli  ad  formas,   saec.  12,  in  Monte  Cassino,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  514. 

Cargna. 
Drucke:    Gli    antichi  e  recenti  privilegii  ed  esenzione   della  provinzia  della 
Cargna  raec.  da  A.  Spinotti,  Venezia  1740. 

Carpena. 
Handschr.:   Libro   delle  franchigie    della  magnifica  communitä  di  Carpena,  von 
1203 — 1654,  in  Marola  di  Lunigiana. 
Canventiones   ac  immunitates   communis   Carpenae   ab   a.    1259  ad  a.  1794, 
saec.   18,  in  Neapel,  Bibl.  nazion. 


III.    Specialgeschichte.  199 

Carpi. 
Drucke:   G.   Maggi,  Memorie  istoriche   della  citta  di  Carpi,  Carpi   1707,   mit 
Urkunden. 
Memorie  storiche  e    documenti  sulla  cittä  e  sulT  antico  principato  di  Carpi, 
V.  1.  2,  Carpi  1877-1880. 

Carrara. 
Dmcke:   Ceoldo,  Memorie  della  chiesa  ed  abbazia   di  S.   Stefano  di  Carrara, 
Venezia  1802,  mit  Urkunden. 
Vgl.  Friuli  und  Massa. 

Carrodano  s.  Matarana. 

Casaniario. 
Handschr.:  Cartularium  Casamarii,  saee.  15,  in  Rom,  Alban.  856,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  13,  374;  483. 

Casanova. 
Handschr.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  597. 

Casale. 
Dmcke:  V.  De -Conti,  Notizie  storiche  della  citta  di  Casale  e  del  Monferrato, 
V.  1—11,  Casale  1838—1842. 

Caselle. 
Handschr.:  Copia  privilegionim  et  franchixiarum  per  ill.  D.  Aymonem  comitem 
Sabaudiae   comitatui  et  hominibus  loci  Casellarum  concessorum  ac  literarum 
eis  annexarum,  1357,  in  Turin,  Staatsarchiv. 

Castel  Acquato. 
Handschr.:   Urkunden  im  Archivio   della  parrochiale  und  Archivio  raunicipale 
vom  12.  Jahrhundert  ab. 

Castel  S.  Giorgio. 
Handsciir.:  Privilegii  ottenuti  dal  comune  di  Castel  S.  Giorgio,  in  Rom,  Ar- 
chivio di  stato,  Collezione  di  statuti  Vol.  98. 

Castel  Seprio  s.  Venezia. 

Castelvetrano. 
Handschr.:  Nota  dei  privilegii  e  delle  concessioni  di  Castelvetrano,  von  13fi9 — 
l(i()l,  in  Palermo,  Bibl.  comun.,  Mescolanza  di  cose  siciliane  Nr.  35. 

CastigUone  (Genova). 
Handschr.:   Conventiones,   exemptiones,  privilegia  oppidi  Castilionis  dominii 
geuuensis,  saec.  17,    in  Berio,  Bibl.  civ. 

Castrouovo. 
Dmcke:  L.  Tirrito,  Statute,  capitoli  e  privilegia  della  citta  di  Castronovo  in 
Sicilia,  Palermo  1870,  in:  Documenti  per  scrvire  alla  storia  di  Siciliu  T.  1. 


200  IV.     Italien. 

Catania. 
Handschr.:  F.  H.  Batucci,  L'archivio  provinciale  cli  Catania,  Catania  1878. 
Die  Urkunden  des  Archivio  comunale  beginnen    mit  1413,  die    des  Archivio 
delle  opere  pie  mit  1445. 
Drucke:  Amico,  Catana  illustrata  T.  1—4,  Catana  1740. 

La  Cara. 
Handschr.:  Urkunden  von  805  ab  im  Archiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  528. 

Necrologia  Cavensia,  ebenda,  vgl.  ebenda  12,  529. 
Drucke:    M.  Morcaldi,    Synopsis  historico  -  diplomatica  monasterii  et  tabularii 
Cavensis,  Neapoli  1873. 
Codex  diplomaticus  Cavensis,  cur.  M.  Morcaldi,  M.  Schianni,  L.  de  Ste- 
phano,    Y.  1  —  6;  Neap.  et  Mediol.  1873— 1884,   1056  Urkunden  von  792 
—1045. 
Privilegii  della  fidelissima  cittä  di  Cava,  Napoli  1674. 

Cazzulini. 
Drucke:  De  dominis  Cazulinis,  6  Urkunden  von  1311—1620,  in:  Lünig,  Cod. 
Ital.  diplomat.  1,  2215. 

Ceneda  s.  Belluno. 

Cefalü. 
Handschr.:  Ueber  das  Doraarchiv    vgl.  Winkelmann,    Reisebericht,  N.  Archiv 
d.  Gesellsch.  3,  639. 
Privilegia  ecclesiae  Cephalovitanae,  saec.  14,  in  Palermo,  Archivio  di  stato. 
Mensa  vescovile  di  Cefalü,  von  1150,  in  Palermo,  Archivio  de  stato. 

Cesena. 

Handschr.:  Urkunden  von  1042  ab,  im  Archivio  capitolare  etc.,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  570.  587. 

Drucke:  Zaccaria,  Series  episcoporum  Caesenatium,  Caesenae  1755,  mit  Ur- 
kunden. 

Ohambery. 
Handschr.:    Urkunden    in    den  Archives    departementales,    vgl.  Archiv   d.  Ge- 
sellsch. 12,  589. 
Necrologium  praedicatorum,  von  1374 — 1700,  in  Chambery  8,  vgl.  N.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  208. 
Drucke:  Histoire  feodale   de  Chambery,   10  Urkunden  von  1232—1423,  in:    Me- 
raoires  de  la  soc.  Savois.  5,  319. 
Documents   relatifs   au  couvent  de  St.-Dominique  de  Chambery,  publies  par 

F.  Rabut,  ebenda  1,  3;  2,  33. 
Obituaire  des  freres  mineurs  conventuels  de  Chambery,  ebenda  6,  5. 
Eglise  paroissiale   de  S.  Leger  ä  Chambery,    10  Urkunden  von   1415 — 1760, 

ebenda  7,  115. 
P.  Vayra,    Inventari    dei  castelli   di  Ciamberi,    di   Torino   e    di  Ponte    d'Ain, 
1497—1498,  in:  Miscellauea  di  stör.  ital.  22,  9. 


III.    Specialgeschichte.  201 

Chamouix. 
Drucke:   J.  A.  Bonnefoy    et  Perrin,    Le    prieure  de  Chamonix.     Documents 
relatifs  au  prieure    et  ä  la  valiee  de  Chamonix,  V.  1.  2,  Chambery  1879 — 
1883,  211  Urkunden  von  c.  1090—1700. 

Cherasco. 
Drucke:   G.  Adriani,  Indice  analitico  e  cronologico    di    alcuni   documenti    per 
Service  alla  storia   della  cittä  di  Cherasco,  Torino  1857,  399  Regesten  von 
901—1031,  aus:  Calendario  generale  per  l'anno  1857,  Append.  47. 

Chiari. 
Handschr.:  Urkunden  von  1289  ab,  im  Archivio  comunale. 

Chieri. 
Handschr.:  Urkunden  und  Libro  rosse   von  1168  ab,  im  Archivio  municipale, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  597. 
Drucke:  L.  Cibrario,    Storie  di  Chieri,   T.  1.  2,  Torino  1827,    mit  Urkunden 

von  996—1549. 

Cliiesa. 
Drucke:    Codex    diplomaticus    Ecclesiensis,    Urkunden   von     1282  —  1684,    in 
Historiae  patriae  monumenta  T.  17,  Aug.  Taur.  1877.' 

Chieti. 
Handschr.:    Urkunden    im  Kapitelsarchiv  und  Stadtarchiv;    Anderes   in   Rom, 

Vaticana. 
Drucke:  G.  Ravizz-a,   Collezione  di  diplomi  e  di  altri  documenti  de'  tempi  di 

mezzo  e  recenti  da  servire  alla  storia  della  cittä  di  Chieti,  V.  1, —  3,  Napoli 

1832—1835,  Urkunden  von  1095—1482. 

Chioggia. 
Drucke:  L.  A.  Casati,  La  guerra  di  Chioggia  e  la  pace  di  Torino,  saggio  storico 
con  documenti  inediti,  Firenze  1866. 

Chiusi. 
Handsclir.:  Ueber  die  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  757. 
Drucke:    Documenti  intorno  allo   sposalizio    del   lago  di   Chiusi,  3   Urkunden 
von  1430—1472,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Append.  1,  174. 

Cingroli. 
Handschr.:  Urkunden  von  1101  ab,  im  Stadtarchiv,  Anderes  in  S.  Catarina  und 
S.  Esuperanzo. 
Raccolta   di    documenti    Cingulaui,    5  Bände  von  555  ab,   in  Cingoli,  Raff., 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  563. 
Libri  delle  riformazioni  von  1425  ab,  im  Stadtarchiv,  vgl.  ebenda. 

Cittä  di  CasteUo. 
Handschr.:    Urkunden  in  den  Archivi  cupitolare  und  comunale. 
Necrologio  della  canonica,  ebenda,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  479. 


202  IV.     Italien. 

Drucke:    Muzi,    Memorie   civil!   di   Cittä  di  Castello,  T.  1.  2,  Cittä  di  Castello 
1844;  Memorie  ecclesiastici  T.   1—5,  ebenda  1842,  mit  Urkunden. 

Citta  di  Penna. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  535. 

Cividale. 
Handschr.:    Urkunden   im  Stadtarchiv  und    im  Kapitelarchiv,    vgl.   Archiv   d. 
Gesellsch.  12,  679. 
P.  Rajna,    Cividale    del    Friuli   e    il  suo   archivio  capitolare   in:  Giornale  di 

Udine  1878,  Nr.  236. 
Necrologium  Civitatense,  in  Venedig,  Marc.  IX,  137. 
Drucke:   L.  Costantini,  Documenti  inediti  del  secolo  XV  esistenti  nelF  archivio 
municipale  di  Cividale  del  Friuli,  Udine  1882,  von  1408 — 1418. 
Auszug  aus  Urkunden  über  das  Capitel  von  Cividale,  22  Auszüge  von  1192 — 

1660,  in:  Mittheil.  d.  histor.  Ver.  f.  Krain  11,  9. 
Auszüge  aus  dem  Necrologium,  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  135. 

Civitanova. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  566. 

Ciyitanoya. 
Handschr.:  Bullarium,  saec.  17,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  566. 

Civitavecchia. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  474. 

CoUe. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  Anderes  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 

Cologna. 
Drücke:    Jus  municipale   coloniense,   editio  altera  cum  privilegiis  et  nonnuUis 
aliis  documentis  numquam  antea  vulgatis,  Coloniae  Venetorum  1762. 

Como. 
Handschr.:    Urkunden,  Kopialbücher  und  Register  von  1153  ab,  im   Archivio 
civico,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  623;  Anderes  im  Archivio  vescovile  und 
Archivio  notarile. 
Drucke:  Periodico   della  Societä  storica  per  la  provincia  e  antica  diocesi  di 
Como,  V.  1,  Como  1879. 
G.  Rovelli,  Storia  di  Como,  T.  1—3,  Milano  1789  —  1803,  mit  eingestreuten 

Urkunden. 
Tatti,  Annali  sacri  della  cittä  di  Como,  T.  1 — 3,  Como  (später  Milano)  1663 
—1734,  mit  Urkunden. 

€omacchio. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  587. 
Drucke:  Luitprandi  Longobardorum   regis  diplomata  715,  in:  Muratori,  Antiq. 
Ital.  2,  23. 
Animadversiones  pro  J.  Romano  imp.  in  causa  Camaclensi  s.  1.  et  a. 


III.    Specialgeschichte.  203 

II  dominio  temporale  delia  sede  apostolica  sopra  la  citta  di  Comacchio,  Roma 
1709,  und:  Digesa  seconda  de!  dominio  etc.,  Roma  1711,  mit  Urkunden. 

Dissertatio  historica  de  suramo  apostolicae  sedis  imperio  in  urbem  comita- 
tumque  Comacli,  1709. 

Concordia. 
Handschr.:   Urkunden   des  Bisthums   Concordia,  saec.  14,  in  Venedig,    Marc. 
VIII,  110,   vgl.  N.   Archiv   d.   CJesellsch.   2,  369;    vgl.   Archiv   d.  Gesellsch. 
12,  676;  Einzelnes  gedruckt  in:  Zambaldi,  Monument!  di  Concordia  1840. 

Conegliano. 

Brocke:  Joppi,  Documenti  inediti  su  Conegliano  nel  1330,  üdine  1875. 

Documenti  inediti  risguardanti  la  dedizione   di  Conegliano  alla  repubblica 

di  Venezia  (1339),  Venezia  1872. 
N.  Barozzi,  Tre  lettere  di  Andrea  Zane,  podestä  di  Conegliano,   scritte  alla 

repubblica  Veneta  in  volgare  veneziano  nell'  anno  1358,  Venezia  1857. 

Coiiiarini. 
Handschr.:  Privilegia  familiae  Contarinorum,  in  Padua,  Bibl.  311,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  669. 

CordoTado. 

Drucke:  Joppi,  Statuti  di  Cordovado  nel   1337,    con  documenti    sopra   leggi 
anteriori,  Udine  1875. 

Cometo. 
Handschr.:  Urkunden  und  ein  Kopialbuch,  Margarita,  mit  Urkunden  von  1201 
—  c.  1436,  im  Archivio  comunale;  eine  Abschrift  der  Letzteren  in  der  Vati- 
cana,  vgl.  Archiv  der  Gesellsch.  12,  474,  gedruckt  von  Orioli  in:  Giornale 
Arcadico  1852. 
Drucke:  Th.  Wüstenfeld,  Regesten  der  wichtigeren  Urkunden  zur  Geschichte 
von  Corneto,    95  Regesten  von  990 — 1314,    in:    Von  Pflugk-Harttung,   Iter 
ital.  529. 
Vgl.  Handschriften. 

Corsica. 
Drucke:   Acten  stucke  zur  Geschichte  Corsica's  unter  mailändischer  Oberherr- 
schaft,  mitgetheilt   von   Müller  und  Ferrari o,    15   Briefe  von    1473,  in: 
Notizenblatt  5,  65;  131;  522. 
Vgl.  Sardinien. 

Cortona. 
Handschr.:   Im   Stadtarchiv  Urkunden  und   Registro  vecchio,    vgl.    Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  758. 

Cosenza. 
Handschr.:   Privilegi  della  citta  di  Cosenza,  v<in   1381   ab,  im  Stadtarchiv,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  532. 
Drucke:  Privileg! i  et   Gapitoli   della  citta  di  Cosenza  e  sei  Casali,  concessi 


204  IV.     Italien. 

dalli  Serenissimi  re  di  questo  regno  di  Napoli,  Napoli  s.  a.;  impressura  Na- 
poli  1557. 

Privilegia  et  Capitoli  della  cittä  di  Cosenza  dal  1381  fin  al  1588,  Napoli 
s.  a.,  Cosenza  1608;  1681. 

L.  M.  Greco,  Intorno  ad  una  nuova  raccolta  e  ristampa  de'  privilegi  di  Co- 
senza, Cosenza  1849. 

Creinona. 
Handschr.:   Im   Archivio  capitolare  e  vescovile   Urkunden  nebst  Liber  privi- 
legiorum   und  Necrologium;   Inhaltsverzeichniss   der  Privilegien  in   der  Ber- 
berina XLI,  1,    vgl.  Archiv   d.  Gesellsch.  12,  626;    ferner:  Privilegia  episc. 
Cremonensis,  saec.  12,  vgl.  ebenda. 

Codex  diplomaticus  Cremonensis,  saec.  11,  bei  Canon.  Dragoni,  vgl.  ebenda. 

Im  Archivio  municipale  reiche  ürkundensammlungen ;    Anderes   im  Palazzo 
Ponzone. 
Drucke:  F.  Robolotti,  Dei  documenti  storici  e  letterarj  di  Cremona,  Cremona 
1857. 

Repertorio  diplomatico  Cremonese,  T.  1,  Cremona  1878. 

F.  Odorici,  II  codice  diplomatico  del  capitolo  Cremonese,  raccolto  da  A.  Dragoni, 
Urkunden  von  620—773,  in:  Archivio  stör,  ital.,  N.  Ser.  2,  1. 

F.  Robolotti,  Delle  pergamene  e  dei  casi  di  Cremona  avanti  il  mille,  mit 
113  Regesten,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  1,  503. 

Zaccaria,  Cremonensium  episcoporum  series,  Mediolani  1749. 

Sanclemente,  Series  critico  -  chronologico  episcoporum  Cremonensium,  Cre- 
mona 1814,  mit  Urkunden  von  842—1790. 

L.  Carini,  Elencho  delle  pergamene  Cremonesi  dal  grande  archivio  di  Pa- 
lermo, 105  Regesten  von  1071  —  1680,  in:  Archivio  stör.  Sicil.  2,  2,  475, 
auch  separat:  Palermo  1878. 

Descrizione  del  martirologio  di  Adone  e  del  necrologio  Cremonese,  codice 
esistente  nell'  archivio  capitulare  di  Cremona,  in:  Archivio  stör.  Lombardo 
3,  514. 

F.  Novati,  L'obituario  della  cattedrale  di  Cremona,  ebenda  7,  245;  567;  8, 
246;  484;  Auszüge  in:  N.  Arch.  d.  Gesellsch.  3,  136. 

S.  Cristina  (Pavia). 
Handschr.:  Urkunden  von  1232  ab,  im  Archivio  della  chiesa  parrochiale. 

S.  Croce  am  Chienti. 
Handschr.:  Urkunden  und  Summarium  privilegiorum  S.  Crucis  de  Clento  1413, 
in  S.  Elpidio,  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  559. 

S.  Croce  de  Sassovivo. 

Handschr.:   Verzeichniss  der  Urkunden,  in:  Jacobillo,   Cronica  di  Sassovivo, 
1653,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  537. 

Cncnrno. 
Handschr.:    Cartularium    dominorum    de    Cucurno  (bei  Genua),    in  Mailand, 
Archiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  638. 


III.     Specialgeschichte.  205 

Cnneo. 
Drucke:   Privilegii,  prerogative,  immunita,  concessioni ,  transattioni ,  e  patti 
(11  diverse  sorti  concessi  dalli  Serenissimi  duchi  di  Savoia  alla  cittä  di  Cuneo, 
Turino  1590. 

Cnsano. 
Drucke:  E.  Degani,  11  castello  di  Cusano,  in:  Archivio  Veneto,  T.  28,  mit  36 
Urkunden  von  1164—1357. 

Cussiguano. 
Handschr.:  Urkunden  von  1382  ab,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12.  555. 

D. 

S.  Daniele. 

Handschr.:  Archivalien  in  der  Gemeinde-Bibliothek,  vgl.  Beiträge  z.  Kunde 

Steiermark.  Geschichtsquellen  7,  131 ;  9,  83. 
Drucke:  V.  Joppi,  Antichi  statuti  inediti  di  Sandaniele  del  Friuli,  1343—1368, 

con  documenti,  Udine  1879. 

Diano  (Porto  Maurizio). 
Drucke:  Dianensium  Convention  es  cum  Genuensibus  contractae,  immunitates, 
privilegia,  ac  alia  publica  monumenta,  Genuae  1584. 

E. 

S.  Elpidio. 

Handschr.:  Urkunden  vom  12.  Jahrhundert  ab,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  559. 

EmUia. 

Handschr.:  F.  Bonaini,  GH  archivi  delle  provincie  dell'  Emilia,  in:  Giornale 
stör,  degli  arch.  tose.  5,  1;  93;  197;  2G7,  separat,  mit  Zusätzen,  Firenze  18G1. 

Drucke:  Atti  e  memorie  delle  r.  deputazioni  di  storia  patria  per  le  provinzie 
deir  Emilia,  N.  Ser.  V.  1  —  7,  Modena  1877—1881;  Ser.  111,  1.  2,  ebenda 
1883 — 1884;  über  die  erste  Serie  vgl.  Modena  und  Parma. 

Este. 
Handschr.:   Leo  Benvenuti  e  G.  Pietrogrande,  Catalogo  dell' archivio  della 
magnifica  cumraunitä  d'Este,  Este  1880. 
Archiv    von  S.   Maria  delle  Grazie,   in   Venedig,    vgl.   Archiv  d.   Gesellsch. 

12,  664. 
Vgl.  Modena. 
Drucke:    Decreta   et   privilegia    magnificae   communitatis   Este,  Patavii  1629; 
Venezia  1726. 
L.  A.  Muratori,  Trattato  dell'  antiquitä  Estensi  ed  Italiane,  T.  1.  2,  Modeua 
1717—1740. 


206  IV.     Italien. 

Bianca  Maria  d'Este,  Urkunden  von  1468—1506,  in:   Atti  e  raemorie    dell' 

Emilia,  N.  Ser.  3,  119. 
Vgl.  Ferrara. 

Evian. 
Haudschr.:  Franchises  et  libertes  accordees  ä  la  ville  d'Evian  par  la  royale 
inaison  de  Savoye,  von  1256—1714,  in  Turin,  Archivio  di  stato. 


Fabriano. 
Handschr.:  Im   Stadtarchive    Urkunden,    Stadtbücher   (Libro   rosso  und  Libro 
verde  saec.  13  u.  16)   sowie  Libri  delle  riforraazioni  von   1443  ab,  vgl.  Ar- 
chiv d.  Gesellsch.  12,  560;  kleinere  Archive  vgl.  ebenda  12,  561. 
Drake:  A.  Zonghi,  Carte  diplomatiche  Fabrianesi,  Ancona  1872,  274  Urkunden 
von  1011—1299,  in:  Collezione  di  docum.  Marchigiani  2,  1. 
A.  Zonghi,  Documenti  storici  Fabrianesi,  Fabriano  1880. 

F.  Raffaelli,    Serie    cronologica    dei  consoli,    dei  giudici,  vicarii  signori   e 
potestä  di  Fabriano  dal  secolo  XII  all'  anno  1607,  Recanati  1859. 

Faenza. 
Handschr.:   Urkunden  im  Kapitelsarchiv  und  der  Stadtbibliothek  von  979  ab. 
Cartae  originales  pro  civitate  Faenza,  in:   Middlehill,   Phil.  3763,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  8,  763. 
Drucke:   Scaletta,   Notizie  della  chiesa  e  diocesi  di  Faenza,  Faenza  1726,  mit 
Urkunden. 
Monumenta  Faventina,    Regesten    von  497 — 1736   und  Mantisea  chartarum 
von  1153 — 1492,  in:  Rerum  Faventinar.  script.,  Venet.  1771,  389;  viele  Ur- 
kunden in:  Tonduzzi,  Historie  di  Faenza,  Faenza  1675,  und:  Mittarelli, 
Accessiones  Faventinae. 
Acht  Urkunden  von  1488 — 1510,  in:  Morbio,  Storie  dei  municipj  ital.  2,  166. 

Fano. 
Drucke:  Memorie  istoriche  della  cittä  di  Fano,  V.  1.  2,  Fano  1751. 

Fara. 
Handschr.:   Documenta  S.  Mariae  de  Fara,  in  Rom,  Capit.  S.  Petri,  von  1020 
ab,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  408. 

Farfa. 
Handschr.:    Largitorius  Farfensis  und  Floriger  Farfensis  von  1132,  in  Farfa, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  489. 
Registrum  Farfense  etc.  in  Rom,  Vatican.  7854 — 7866f.,  vgl.  ebenda  12,  259. 
Drucke:  Ilregesto    di  Farfa,   compilato   da  Gregorio  di  Catino  e  pubblicato  a 
cura  di  J.  Giorgi  e  U.  Balzani,  V.  2.  3,  Roma  1879—1883,  348  Urkunden 
von  705  und  Appendix  von  633 — 1024. 

G.  di  Catino,  II  regesto  di  Farfa,  in:  Archivio  della  soc.  Roraana  2,  409. 

H.  Brunn  er.  Das  Registrum  Farfense,   in:   Mittheil.  d.  Instit.  f.  oesterr.  Ge- 
schichtsforschung 2,  1. 


III.    Specialgeschichte.  207 

Feltre. 
Handschr.:   Urkunden  im  Kapitelsarchiv,  Anderes  in  Venedig,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  12,  376. 
Drucke:  Vgl.  Belluno. 

Ferentino. 
Handschr.:  lieber  die  Urkunden  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  483. 

Fermo. 
Handschr.:  Urkunden  von  1002  ab,  sowie  Liber  privilegiorum,  saec.  13,  Liber 
jurium,  saec.  14,  Liber  episcopatus,  saec.  14,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  556. 
Drucke:  M.  Catalani,  De  ecclesia  Firmano  ejusque  episcopis  et  archiepiscopis, 
Firmis  1783,  mit  Urkunden. 
Cronache   della  cittä   di  Fermo,    pubbl.   da  G.  de  Minie i,   colla  giunta  di 
un  sommario  cronologico  di  carte  Firmane  anteriore  al  sec.  14  a  cura  di  M. 
Tabarrini,  Firenze  1870,  in:  Documenti  di  stör.  ital.  1;  4. 

Ferrara. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  586. 

Pacta  Ferrariensium,  von  1059  —  1407,  in  Venedig,  Marc.  9,  100,  vgl.  ebenda 

2,  370. 
Bisthumsurkunden  in  Modena,  Arch.  di  stato. 

Ferrariae  monumenta  von  1270—1576,  in  Rom,  Albani  570,   vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  374. 
Drucke:  Privilegia  summorum  pontificum,  constitutiones ,  indulta  et  decreta 
urbi  ferrariae  concessa  usque  ad  annum  1632,  Ferrariae. 
A.  S.  Minotto,  Documenta  ad  Ferrariam,  Rhodigiura,  Policinium  ac  marchio- 
nes  Estenses   spectantia  inde  a  recessiore  tempore  usque  ad  medium  secu- 
lum  XV  regesta,  Sect.  1,  2,  continens  documenta  usque  ad  a.  1324,  Vene- 
ria 1873. 
33  Urkunden  von  996—1523,  in  Morbio,  Storie  dei  municipj  ital.  1,  49. 

Ferrero-Ponzlglione. 
Drucke:  G.  Adriani,  Monumenti  storico-diplomatici  degli  archivi  Ferrero-Pon- 
ziglione,  e  di  altre  uobili  case  subalpine,  Torino  1858,  356  Urkunden   von 
1199—1803. 

Fiesco. 
Drucke:    De  dorn  in  is  Filiscis  (Fieschi)  Januens.,  Urkunden  von  1414  —  1721, 
in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  1,  2259. 

Fiesole. 
Handschr.:  Im  Archivio  capitolare  Urkunden  von  1350  ab. 

Das  Archivio  vescovile  mit  Urkunden  und  mehreren  Cartularien  ist  in  Florenz. 
Drucke:  S.  Ammirato,  Vescovi  di  Fiesole,  di  Volterra  e  d' Arezzo,  Firenze  1437, 
mit  Urkunden. 


208  IV.     Italien. 

Fiorenzuola. 
Handschr.:   Urkunden  vom  12.  Jahrhundert   ab,  im  Arehivio  della  parrochiale. 

Firenze. 
Handschr«:    L.  Galeotti,    L'archivio  centrale  di  stato,  in:   Arehivio  stör,  ital., 
^.  ser.  2,  63. 
L'archivio  centrale  di  stato  in  Firenze  nel  giugno  del  1855,  Firenze  1855. 
II  regio  arehivio  centrale  di  stato  in  Firenze,  4  ediz.,  Firenze  1861. 
G.  La  Farina,  L'archivio    centrale    di  Firenze,  in:  Rivista  encicloped.  ital., 
1.  August  1885. 

F.  Bonaini,  L'archivio  centrale  di  stato  in  Firenze,  in:  La  Nazione,  20  die. 
1864. 

W.  M.  De  Jongh,  Gli  archivi  di  stato  a  Firenze,  Firenze  1879. 

Vgl.  C anale,  Degli  archivi  di  Venezia. 

Urkunden  und  Kopialbücher  ferner  im  Arehivio  arcivescovile. 

Im  Arehivio   capitolare   della  cattedrale  Urkunden  von  724  ab,    Repertorium 

im  Arehivio  di  stato;  Anderes  im  Arehivio  capitolare  di  S.  Lorenzo,  Arehivio 

Gennari,  Arehivio  Guigni,  Arehivio  dell'  ospedale  und  den  Bibliotheken,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  718. 
Ueber  das  Arehivio  di  stato  vgl.  auch:  von  Pflugk-Harttung,  Iter  ital.  20. 
76  Documente  zur  Geschichte  von  Florenz,  saec.  15—17,  in  Turin,  Bibl.  reg., 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  601. 
Drucke:  G.  Richa,  Notizie  istoriche   delle  chiese  Fiorentine,  T.  1 — 10,  Firenze 

1754 — 1762,  mit  eingestreuten  Urkunden. 
Relations    commerciales    de  Florence   et  de  la  Sicile  avec  l'Afrique,   6  Ur- 
kunden von  1270 — 1451,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chartes  20,  209. 
Libro    della   tavola    di  Riccomano    Jacopi   in  Firenze   dal   1272  al  1277,  in: 

Arehivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  18,  1. 
Documenti   riguardanti   il    commercio    dei  Fiorentini    in   Francia    nei  secoli 

XIII  e  XIV,  26  Urkunden  von  1279—1304  und  von  1281  —  1325,  in:  Gior- 

nale  stör,  degli  arch.  Tose.  1,  163;  247. 
C.  Lupi,  Delle    relazioni   fra    la  repubblica    di  Firenze  e  i  conti  e  duchi  di 

Savoia,    107   Urkunden   und    Regesten   von    1286  — 1426,  in:   Giornale  stör, 

degli  arch.  Tose.  7,  177. 
Rendiconte  e  approvazione   di  spese  oecorse  nell'  esercito  Fiorentino   contro 

Pistoia  nel  Maggio  1302,  in:  Arehivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  6,  2,  1. 
Saggio  di  documenti  tratti  da  un  epistolario  della  repubblica  Fiorentina  dell' 

anno  1308,  ebenda  N.  Ser.  6,  3. 
I  capitoli   del  comune  di  Firenze,  inventario  e  regesto,  T.  1,  Firenze  1866, 

Regesten  von  1324 — 1475,  in:  Documenti  degli  archivi  Toscani. 

G.  Gorrini,  Lettere  inedite  degli  ambasciatori  fiorentini  alla  corte  dei  papi 
in  Avignone  (anno  1340),  in:  Arehivio  stör,  ital.,  ser.  4,   14,  153. 

C.  Paoli,  Della  signoria  di  Gualtiere  duca  d'Atene  in  Firenze,  397  Urkunden 
und  Regesten  von  1342—1373,  in:  Giornale  stör,  degli  arch.  Tose.  6,  189. 

Nuovi  documenti  intorno  a  Gualtieri  IV  di  Brienne,  duca  d'Atene  e  signore 
di  Firenze,  7  Urkunden  von  1342  —  1347,  in  Arehivio  stör,  ital.,  Ser.  III, 
16,  22. 


III.     Specialgeschichte.  209 

La  guerra  dei  Fiorentini   con   papa  Gregorio  XI  (falsch  IX),  41 C  Regesten 

von  1374—1409,  ebenda,  Ser.  III,  6,  1,  208;  8,  2G0. 
S.  F.  Hahn,  Jus  imperii  in  Florentiam  ex  monumenti  ostensum ,  Ilalae  1722, 

mit  7  Urkunden  von  1396—1407. 
Commissioni    di  Rinaldo    degli  Albizzi    per  11  comune  di  Firenze  dal  1399 

al   143;),   V.  1  —  3,    Firenze   1867  —  1873,  in:    Documenti  di  storia  italiana 

1-3. 
Documenti   spettanti   alle  legazioni   di  messer  Giov.  Serristori  ambasciatore 

della  repubblica  Fiorentiua  (1409—1415),  in  L.  Serristori,  Legazioni  di  Aver. 

Serristori,  Firenze  1853. 
G.  Cavalcanti,  Istorie  Fiorentine,  T.  1.  2,   Firenze    1838—1839,  mit  41  Do- 

cumenten  von  1413 — 1468. 
V.  Promis,   Tasse   per    rifiuto    a  diverse  cariche  nella   repubblica   fiorentina 

nel  secolo  XV,  in:  Miscellenen  di  stör.  ital.  16,  425. 
Nuovi  documenti  al  catasto   Fiorentino,  8  Urkunden  von   1426 — 1427,  in: 

Giornale  stör,  degli  archivi  Tose.  4,  32. 
Vier  Urkunden  von  1426—1720,  in:  Lünig,  Reichsarchiv. 
M.  Cecchi,  Capitoli  della  resa  di  Foiano  (1452)  e  quattro  lettere   della  signo- 

ria  fiorentina,  documenti  inediti  del  secolo  15,  Firenze  1849. 
Tre  lettere  inedite  di  Lorenzo  il  Magnifico,  von  1476 — 1490,  in  Archivio  stör. 

ital.,  Append.  2,  57. 
P.  N.  Cianfogni,  Memorie  istoriche  dalP  Ambrosiana  r.  basilica  di  S.-Lorenzo 

di  Firenze,  Firenze  1804,  mit  Urkunden. 

Foglia.  . 

Drucke:  (Olivieri-Giordani)  Memorie   della  badia  di  S.  Tommaso  in  Foglia 
nel  contado  di  Pesaro,  Pesaro  1778,  mit  Urkunden. 

Foligno. 
Handschr.:   Urkunden  von   1078  ab  im  Archivio   capitolare,  von  1138  ab  im 
Archivio  comunale,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  537. 

Foiiteavellana. 
llamlschr.:    Urkunden    von    1209  ab    und   Cartularium   im  Kloster,    Abschrift 
davon  in  Cingoli,  Bibliothek,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  533;  563. 
Liber  privilegiorum,  in  Gubbio,  vgl.  ebenda  12,  542. 

Fonteboono. 
llaudschr«:    Archiv    in  Florenz,    Archivio    di    stato,    vgl.  Archiv    d.  Gesellsch. 
12,  7.53. 
Cartularium  saoc.  13  in  Privatbesitz  von  Graf  Bichi  Borghesi  in  Siena,  Ab- 
schrift desselben  in  Siena,  Stadtbibl.  B.  VI,  21,  vgl.  ebenda  12,  756. 
Cartae  veteres  Fontis  boni,  in  Rom,  S.  Gregorio  D,  5,  vgl.  ebenda  12,  402. 

Fönte  lanreato. 
Haiidschr.:    Inventarium    archivi   Fontis    Laureat!   dioc.  Torpiensis,    in  Rom, 
Barber.   XL,  12,  vgl.  Archiv  d.    Gesellsch.  12,  532. 

Oostorlry ,  Wegweiser.      II.  14 


210  IV.     Italien. 

Forli. 
Haiidschr. :  Urkunden,   sowie  ein  Kopialbueh,  Biscia,  saec.  14,  im  Stadtarchiv, 
Anderes  im  Kapitelsarcliiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  571. 

Forliiiipopoli. 
Haiidschr. :    Documenta    abbatiae    S.   Rufilli    in    Romandiola, .  in    Rom,    Cap. 
S.  Petri,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  408. 

Fossano. 
Drucke:  Fossani  subalpinorum  urbis  jura  municipalia,  una  cum  privilegiis  con- 
cessis  ab  illustrissimis  Acajae  principibus  et  serenissimis  Sabaudiae  ducibus, 
ac  conventionibus ,   contractibusque    desumpta  cum  eis  initis,  Augustae  Tau- 
rinor  1599. 

Francavilla  Fontana. 
Handschr.:  Privilegi  diversi   dati   da  Ferdinando   I.  di  Aragona   del  14Go  etc. 
e  da  Bernardino  Bonifacio  del  1538,  in  Rom,  Arch.  di  stato. 

Francia  Corta. 
Drucke:  F.  Matanza,  Raccolta  dei  privilegii,  ducali  etc.,  Brescia  1744, 

Frascati. 
Handschr.:  Urkunden  vom  15.  Jahrhundert   ab   im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  480. 

Friuli. 
Handschr.:   Zahn,    Archivalische   Untersuchungen    in   Friaul    und  Venedig,    in: 

Beiträge  z.  Kunde  Steiermark.  Geschichtsquellen,  7,  5G ;  9,  83. 
Drucke:   Reges ta  documentorum   de    rebus   praecipue    publicis    Forojuliensibus, 

597  Regesten   vom  10.  — 16.  Jahrhundert,   in:   Notizenblatt  1854,    Nr.  3;  4; 

24;  1855,  Nr.  8;  10;  12;  19;  1857,  Nr.  G;  11. 
A.  Luschin    Ebengreuth,    Notizen    über    Friauler    Künstler    im     15.   Jahr- 
hundert, in:  Repertorium  f.  Kunstwissenschaft,  1875. 
Liruti,  Notizie  delle  cose  del  Friuli,  T.  1 — 5,  Udine  1776,  mit  Urkunden. 
J.  Bianchi,   Documenta  historiae  Forojuliensis   saec.  XIII,  ab  anno  1200  ad 

a.  1299  summatim  regesta,   in:    Archiv   f.  oesterr.  Geschichte  21,  167;  377; 

22,  371;  24,  415;  26,   229;    saec.  XIV,   ebenda  31,  145;   415;  36,  425;  37, 

469;  41,  399;  auch  separat. 
Derselbe,  Indice    dei  documenti   per   la   storia   del  Friuli   dal  1200    al  1400, 

Udine  1877. 
Derselbe,  Documenti  per  la  storia  del  Friuli  dal  1317  al  1325,  Udine  1844; 

dal  1326  al  1332,  ebenda  1845,  757  Urkunden. 
F.  di  Manzano,  Annali  del  Friuli,  V.  1—6,  Udine  1858—1868,  mit  Regesten 

von  614  V.  Chr.  ab. 
J.  von  Zahn,    Austro-Friulana.      Sammlung  von   Actenstücken   zur  Geschichte 

Herzog    Rudolfs   IV.   von    Oesterreich    mit    dem    Patriarchen    von    Aquileja, 

236  Urkunden  von  1250—1366.  in:  Fontes  rer.  Austriae  IL  Bd.  40. 


III.    Specialgeschichte.  211 

A.  di  Prampero,  I  cavalli  eil  loro  prezzo  nel  Friuli  nel  secolo  decimo  terzo, 

in:  Archivio  Veneto  T.  26. 
V.  Joppi,    Ultime    relazioni   dei  Carraresi  col   Friuli,  documenti  dal  1388  al 

1421,  Udine  1879. 
L.  Bailo,  Spigolature  dagli  archivi  trivigiani,  Treviso  1880,  15  Urkunden  von 

1315—1323. 
V^l.  Aquileja. 

Frnttuaria. 
Handschr.:  Urkunden  von  S.  Benigno,  iu  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch.  12,  595. 

Fmttnoso. 
Handschr.:    Archiv    mit  Cartular    vom    12.  Jahrhundert  ab,   in  Rom,   Archivio 
Doria-Pamfili. 

G. 

Oaeta. 
Handschr.:  Urkunden  iu  Neapel,  Archivio  di  stato. 

Garfagnana. 
Dmcke:  (Garampi),  lUustrazione  di  un  antico  sigillo   dalla  Garfagnana,  Roma 
1759,  mit  Urkunden. 

Gayazzi  della  Soniaglia. 
Handschr«:    Urkunden  von  1364  ab,  im  Archivio  del  conte  Gian  Luca. 

Gemona. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  674. 

S.  Genesio. 
Drucke:  T.  Benigni,  S.  Genesio  illustrato  con  anedoti  documenti,  Fermo  1793. 

Genova. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive  Genua'.s  vgl.  Canale,  DagH  archivi  di  Venezia  etc. 
Firenze  1857,  und  von  Pflugk -Harttung,   Iter  ital.  27;  752:  besonders  reich 
das  Archivio  di  steto  und  die  Biblioteca  delP  uniYersit;\,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 12,  590. 
Canale,  Del  riordinamento  degli  archivi  di  Genova,  Genova  1857. 
Dmcke:  A.  Olivieri,    Carte  e  cronache    manoscritte    per    la    storia    Genovese, 
esistenti  nella  r.  universita  Ligure,  Genova  1855. 
II  registro  della  curia  arcivescovile  di  Genova,  illustrato  da  L.  T.  Belgrano, 

in:  Atti  della  suc.  Ligure  2,  1,  245;  2,   I, 
Cartario  Genovese  ad  illustrazione  del    registro  arcivescovile    per  L.  T.  Bel- 
grano, 172  Urkunden  von  700— llOO,  ebenda  2,  1,  1. 
31  Urkunden  von  c.  1098—1713,  iu:  Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  2,  2077. 
Documents  relatifs  au  commerce  des  Genois  sur  la  cote  d'Africjue  au  moyen 
äge,  5  Urkunden  von  123C— 1392,  iu:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  cliart.  10,  439. 

14* 


212  IV.     Italien. 

Desimonij  I  Genovesi  nel  Oriente,  mit  vier  Urkunden,  saec.  13,  in:  Giornale 

ligust.  11,  10. 
Neri  Inventario  dei  possessioni  di  Spineto  Cainpofregoso,  1425,  ebenda. 
L.  T.  Belgrano,  Della  dedizione  de' Genovesi  a  Luigi  XII  re  di  Francia,  mit 

13  Urkunden  von   1499,  in:  Misoellanea  di  stör.  ital.  1,  557. 
Vigna,  L'  antica  collegiata  di  S.  Maria  di  Castello  in  Genova,   Genova  1859, 

mit  Urkunden. 
Libro   degli    anniversarii    del    convento    di    San   Francesco    di    Casselletto    in 

Genova,  pubblicato  de   V.  Promis,  in:  Atti  della  soc.  Ligure  10,  385. 

Genzano. 
Drucke:  Ratti,  Storia  di  Genzano,  Roma  1797,  mit  Urkunden. 

San  Grimigiiano. 

Haiidsclu*.:  Urkunden  und  Kopialbücher  in  den  Arcbivi  capitolare,  dell'  ospe- 

dale   und   comunale,   sowie    in    der  Biblioteca  comunale,   vgl.  Archiv  d.  Ge 

sellsch.  12,  75G. 

Drucke:  G.  V.  Coppi,   Annali  di  S.  Gimignano,   Firenze  1695,  mit  Urkunden. 

Pecori,  Storia  della  terra  di  San  Gimigniano,  Firenze  1853,  mit  Urkunden. 

San  Oiiiesio. 
Handsclir.:    Urkunden  im   Stadtarchiv    und   den  Klosterarchiven,    vgl.   Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  565. 

San  Griovanni  di  Venere. 
Handschr.:  Archiv  in  Rom,  S.  Filippo  Neri,  vgl.  Archiv   d.  Gesellsch.  12,  535. 

Girgenti. 
Handsclir.:  Urkunden  von  1093  ab  im  Archivio  capitolare.  Späteres  im  Archivio 
provinciale. 

Grondi. 
Handschr. :  C.  Paoli,  Le  carte  dei  Gondi  donate  all'  Archivio  di  stato  di  Firenze, 
in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  IV,  12,  296,  780  Urkunden  etc.  von  1394  ab. 

Grinialdi  s.  Monaco. 

(xrosseto. 
Handäclii'.:  Urkunden  im  Stadtarchiv  und   im  Archivio   di  stato  zu  Siena,  vgl 
Archiv  d.  Gesellsch.   12,  757. 

Grotta  Ferrata. 
Handsclir.:  Urkunden  in  Rom,  Archivio  Barberiniaco. 

Guastalla. 
Drucke:   J.  Affo,   Istoria  della  cittä  e  ducato  di  Guastalla,   T.  1 — 4,  Guastalla 
1785  —  1787,  mit  eingestreuten  Urkunden. 

Gubbio. 
Uandschr«:  Urkunden,  nebst  moderner  Abschrift  derselben,  vom  12.  Jahrhun- 


III.     Speciulgeschichte.  213 

dert  ab,  im  Archivio  capitolare ;  im  Archivio  comunale  Register,  Privilegien 
und  Liliri  reformationuin  von  1320— 1808;  in  der  Hibliotoca  Sperellia,  Samm- 
lung Armanni,    Urkunden   vom    11.  Jahrhundert  ab,    nebst  Urkundenbuch : 
über  die  Kirchenarchive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  542. 
Drucke:  M.  Sartius,  De  episcopis  Eugubinis,  Pisauri  1755,  mit  Urkunden. 

I. 

Iiiiola. 
Haiidschr.:  Urkunden  und  Libro  rosse  im  Stadtarchiv;  über  Anderes  vgl.  Ar- 
chiv d.  Gesellsch.  12,  573. 
Drucke:  A.  M.  Manzonius,  Episcoporum  Corneliensium  sive  Imolensium  historia, 
Kavent.  1719,  mit  Urkunden. 
Series  episcoporum  Forocorneliensium,  T.  1.2,  Forocornel.  1820,  mit  Urkunden. 

Incisa« 
Drucke:  G.  Molina ri,  Storia  d^ncisa,  T.  1.  2,  Assi  1810,  mit  zahlreichen  Ur- 
kunden. 

Isola  (Lunigiana). 
Handschr.:  Libro  delle  franchigie  e  privilegi  dei  nobili  dolla  communita  d'Isola, 
von  1224 — 1765,  im  Privatbesitz  von  J.  Lari  di  8arzana. 

Istria. 
Diiicke:  Istria,  periodico  settimanale  diretto  da  P.  Kandier,  T.  1 — 7,  Trieste 
1846—1852. 
P.  Kandier,  Codice   diplomatieo  Istriano,  T.  1—4,  Trieste  1847 — 1861,    Ur- 
kunden von  50 — 1526. 
V.  Joppi,  Aggiunte  inedite  al  codice  diplomatieo  Istro-Tergestino,  Udine  1878, 

20  Urkunden  von  1210—1295. 
V.  Solitro,  Üocumenti  storici  suU'  Istria  e  la  üalmazia,  Venezia  1844. 
V.  Joppi,  Nuovi  documenti  suir  Istria,  1283 — 1339,  Udine  1878,  6  Urkunden. 
Vgl.  Trieste. 

Ivrea. 
Handschr«:  Im  Archivio  vescovile  Urkunden  von  1094  ab,  viele  Protokollbiicher 
von  1288  ab,  vgl.  Archiv  d.  (lesellsch.  12,  595. 
Im  Archivio  capitolare  50  Hände  Protokollbücher  und  Notariatsinstruraente  von 
1119  —  1729;    vgl.  Peyran,   Noti/.ia   del  archivio    del   rev.  capitolo   dTvrea, 
1843. 
Liber  anniversariorum,  saec.  13,  im  Archivio  capitolare,  vgl.  Archiv  der  Ge- 
sellsch. 9,  618;  Archiv  von  S.  Stephane,  in  Turin,  Ilofarchiv,   vgl.  ebenda 
.     12,  595. 

J. 

Jacobazzi. 
Handhclir.:   Indice    del  archivio  Jacobazzi  von  1177  ab,  in  Rom,   Albani  544, 
vgl.  Arthiv  d.  Gesellsch.  12,  374. 


214  IV.     Italien. 

St.-Jeaii-de-Maurienne. 
Handschr.:  Urkunden  von  1003  ab,  im  Archivio  vescovile,  daselbst  ein  Necro- 
logium  saec.  13;  Anderes  in  Turin,  Hof  archiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellch.  12,  589. 
Drucke:   Instrumenta  ecclesiae  Maurianensis ,   35  Urkunden  von  596  — 1499, 
in:  Gallia  Christ.  16,  Instr.  289. 
Necrologium,  saec.  13,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  99,  2. 

Jesi. 
Handschr.:  A.  Zonghi,   Relazioni  sull'  ordinamento  dell'  archivio  cornunale  di 
Jesi  1879;    betreffs  der  übrigen  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  569; 
von  Pflugk-Harttung,  Iter  ital.  756. 
Drucke:    G.  Baldassini,  Memorie   istoriche   deü'  antic.   e   regia  citta  di  Jesi, 
con  appendice,  Jesi  1765. 
Gianandrea,   Carte   diplomatiche  Jesine,    T.  1,  Ancona  1884,  in:  Collezione 
di  doc.  stör.  ant.  della  cittä  e  terre  marchigiane,  T.  5. 

L. 

Lanzo. 
Drucke:  Privilegii  concessi  alli  huomini   e   terre   di  Lanzo  e  suo  marchesato 
dalle  altezze  reali  di  Savoja,  Torino  1679. 

Lariuo. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio   capitolare,   vgl.  Tria,   memor.   di  Larino; 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  534. 

Latisana. 
Drucke:  Documenti  relativ!  al  feudo  di  Latisana  (1245 — 1795),  Venezia  1795. 

Lavaletta. 
Handschr.:  L.  de  Mas  Latrie,  Notice  sur  les  archives  de  Malte  ä  Cite-la- Valette, 
in:  Archives  des  missions  scientifiques  6,  1;  auch  separat:  Paris  1858.  ' 
Das  Archiv  des  Johanniter-Ordens  in  Lavaletta,  in:  Archival.  Zeitschr.  8,  73. 
Vgl.  Malta. 

Lecce. 

Handschr.:   Liber  privilegiorum  civitatis  Leccensis,  saec.  15,  in  Neapel,  Staats- 
archiv, vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  534. 

Leguago. 
Drucke:  Privilegia  et  munera  pietate  ill.  D.  Veneti  Leniacensibus  concessa, 
s.  1.  et  a. 

Leno. 
Drucke:    G.    L.    Luchi,    Monumenta    monasterii    Leonensis,    accedit    appendix 
monumentorum    ad  tria  alia   monasteria  Brixiana  spectantium,  Romae  1759, 
Urkunden  von  1019—1434. 
Zaccaria,  Dell'    antichissima  badia  di  Leno  libri  tre,  Venezia  1767,  mit  Ur- 
kunden. 


III.    Specialgeschichte.  215 

Licio. 
Brocke:   Necrologium   Liciense,   Auszüge    des  Cod.  Bracacc.   in  Neapel,   in: 
Forschungen  z.  deutschen  Geschichte  18,  47(>. 

Ligaria« 
Handscbr.:  Miscellanea  di  -storia  Ligure,  im  Staatsarchiv  (lenua. 
Drucke:  Giomale  ligustico  di  archeologia,  storia  e  belle  arti,  diretto  da  L.  T. 
Belgrano  e  A.  Neri,  A.  1  —  11,  Genova  1874—1884. 

Atti  della  societa  Ligure  di  storia  patria,  V.  1 — 16,  Genova  1856 — 1882. 

N.  C.  Garoni,  Codice  della  Liguria  diplomatico,  Genova  1870,  ohne  chrono- 
logische Ordnung. 

G.  B.  Semeria,  Secoli  cristiani  della  Liguria,  T.  1.  2,  Torino  1843,  mit  Ur- 
kundenanhang von  840—1730. 

N.  C.  Garoni,  Codice  diplornatico-storico  e  giuridico.  Archivi,  carte,  cronache, 
e  statuti  ed  altri  documenti  dei  municipj  Ligustici,  V.  1,  Genova  1870f. 

Documenti  ed  estratti  inediti  e  poco  noti  riguardanti  la  storia  del  commercio 
e  della  marina  Ligure,  in:  Atti  della  soc.  Ligure  di  stör.  patr.  5,  3,  357. 

A.  Vigna,  Codice  diplomatico  delle  colonie  Tauro-Ligure  (1453 — 1475),  V.  1.  2, 
ebenda  V.  6;  7,  1,  2;  Seguito  del  codice  diplomatico  delle  colonie  Tauro- 
Ligure,  ebenda  7,  521;  12,  2,   1. 

Lisciaiio. 
Handscbr.:  Cenno  storico  e  privilegii  che  anticamente  aveva  il  castello  di  Li- 
sciano,  in:  Collezione  di  statuti  des  Archivio  di  stato  in  Rom,  T.  103,  2. 

Lodi. 
Uandschr«:    Urkunden  von  883  ab,  im  Archivio  vescovile,  Abschriften  in  der 

Biblioteca  municipale. 
Drucke:  C.  Vignati,  Codice  diplomatico  Laudense,  P.  1,  Laus  Pompeja  (Lodi 
vecchio),  Milano  1879,  170  Urkunden  von  759—1157;  P.  2,  Lodi  nuovo, 
ebenda  1885,  475  Urkunden  von  1158—1454  und  Appendix  in:  Bibliotheca 
histor.  italica,  T.  2;  3. 
Molossi,  Memorie  d'alcuni  uomini  illustri  della  citt^  di  Lodi,  T.  1.  2,  Lodi 
1776,  mit  Urkunden. 

Louibardia. 
Handscbr«:  Urkunden  zur  Lombardischen  Geschichte,  151  Urkunden  von  1201 

1299,  Cod.  Ashburnham  296—298,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  610. 
Drucke:  Archivio  storico  Lombardo,  A.  1—12,  Milano  1874—1884. 
L.  Bethmann  und  0.  Holder-Kgger,  Longobardische  Regesten,  522  Regesten 

von  569— c.  780  und  Addenda,  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch    3,  225. 
C.  Baudi  di   Vesme,    £dicta  regum  Longobardorum,   in:   Historiae  patriae 

documenta,  T.  8,  Augustae  Taurinor.  1845;  separat,  ebenda  1846. 
G.    B.    Lambertenghi,    Regum    Longobardorum    leges    auxit    C.    Promis, 

Augustae  Taurin.  1846. 
Edicta  regum  Longobardorum  cur.  S.  F.  Neigebaur,  Edit.  2,  Monachii  1856. 
Edicta  regum  Longobardorum  edidit  F.  Bluhme,  in:    Monumenta  German. 
histor.  T.  4. 


216  IV.    Italien. 

Codex    diplomaticus  Longobanliac,  100(5  Urkunden  von   712 — 1000,  in:  Hist. 

patr.  docum.  T.  13,  1873. 
C.  Troya,   Codice   diploraatico  Longobardo   dal  568  al  774,  T.  1 — 5,   Napoii 

1852—1855,  995  Urkunden,  in:  Troya,  Storia  d'ltalia  V.  4;  Indice  alfabetico, 

ebenda  1859. 
Luitprandi  L-ongobardorum   regis   diploraata  715,   in:    Muratori   Antiquitates 

Ital.  %  23. 

C.  Vinati,  Storia  diplomatica  della  lega  Lombarda,  con  25  docurnenti  in- 
editi,  Milano  1866. 

Tononi,  Nuovi  docurnenti  intorno  alle  pratiche  di  pace  tra  Federigo  Bar- 
barossa e  i  Lombardi,  in:  Archivio  stör.  Lomb.  1877,  215. 

Lonigo. 
Drucke:  Necrologium  SS.  Firmi  et  Rustici  di  Leonico,  in:  Archivio  Veneto  9,  95. 

Lucca. 
Handschr.:  II  reale  archivio  di  stato  in  Lucca  nel  novembre  1860,  Firenze  1860. 

L'archivio  di  stato  in  Lucca,  in:  Archivio  stör.  ital.  ser.  3,  18,  497. 

Urkunden  und  Kopialbücher  im  Archivio  arcivescovile,  von  1087  ab  im  Ar- 
chivio notarile  arcivescovile,  vom  11.  Jahrhundert  ab  im  Archivio  delle  per- 
gamene,  im  Archivio  capitolare  und  im  Archivio  di  stato,  sowie  in  der  Bib- 
lioteca  pubblica,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  701. 

S.  Bongi,  Inventario  del  r.  archivio  di  Lucca,  T.  1.  2,  Lucca  1877. 

B.  Baroni,  notatorio  di  pergamene  degli  archivj  Lucchesi,  von  668 — 1100,  nebst 
anderen  Urkunden-Abschriften  von  Baroni,  in  Lucca,  Bibl.  pubbl.,  vgl.  Ar- 
chiv d.  Gesellsch.  12,  709. 

Inventario  del  r.  archivio  di  stato  di  Lucca,  V.  1—3,  Lucca  1872—1880, 
in:  Docurnenti  degli  archivi  Toscani. 

Liber  privilegiorium ,  saec.  14,  Arch.  arcivesc.  31,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  701. 

Codex  diplomaticus  Luccensis,  Bibl.  pubbl.  67. 

Indice  delF  archivio  di  S.  Ponziano  di,  Lucca  e  di  S.  Salvatore  di  Sexto, 
V.  1—5,  ebenda  17. 

Necrologium  capituli  Lucani,  saec.  13,   Arch.  capitol.,   vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 12,  707;  3,  137. 
Drucke:  Memorie  e  documenti  per  servire  all'  istoria  del  principato  Lucchese, 
T.  1—11,  2,  Lucca  1813—1870. 

D.  Bertini,  Codice  diplomatico  della  chiesa  di  Lucca,  1387  Urkunden  bis 
1202,  nebst  Fortsetzung  von  Bars occhini  mit  1823  Urkunden,  in:  Memorie 
e  documenti  dell'  istoria  di  Lucca. 

Raccolta  di  documenti  per  servire  alla  storia  ecclesiastica  Lucchese,  Ur- 
kunden von  763  —  1201  nebst  Appendix,  115  Urkunden  von  801  —  1202, 
ebenda  4,  1 ;  4,  2;  5,  2,  1. 

Regesten  von  685 — 1201,  ebenda  5,  3. 

G.  Tommasi,  Sommario  della  storia  di  Lucca,  mit  besonders  paginirten  Do- 
cumenten  von  1081  —  1799,  in:  Archivio  stör.  ital.  V.  10. 

Luccheser  Erbpachtcontracte  von  1068  —  1077,  in:  von  Pflugk-Harttung, 
Iter  ital.  431 ;  728. 


III.    Specialgeschichte.  217 

De  rc publica  Liicanu,  19  Urkunden  von  1324—1726,  in:  Lünig,  Codex  Itul. 

diplora.  2,  2213. 
Necrologium  Lucense,  in:  Baluze,  Miscellanea  ed.  Mansi,  4,  431. 
Necrologium  capituli  Lucani,  Auszüge  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  137. 

Lacedio. 
Uaiidsclir.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  595. 

S.  Lncia  del  Melo. 
Haiidschr. :  Im  Archivio  comunale  Urkunden  von  1400  ab. 

Luci^nano. 
Brücke:  Aleuui  documenti  storici  di  Lucignauo  di  Val  di  Chiana,  Siena  1877. 

Luco. 
Handsclir.:  Urkunden  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 

M. 

Macerata. 
Handschr.:   Urkunden  im  Stadtarchiv   und  im  Domanialarchiv ,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  12,  564. 
Drucke:  R.  Foglietti,  Documenti  dei  secoli  11  e  12  per  la  storia  di  Macerata, 

Macerata  1879,  38  Urkunden  von  1022—1198  nebst  Appendix. 

Malaspina. 
Drucke:   De   marchionibus  de  Malasp ina,  65  Urkunden  von  1124—1719,    in: 
Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  2,  247. 

Malta. 
Haudschr.:   E.  de  Ro ziere,   Notice  sur  les  archives  de  Malte,  in:  Bibliotheque 
de  Tecole  des  chartes  7,  567. 
J.  Delaville  le  Roulx,   Les  archives,  la  bibliotheque  et  le  tresor  de  l'ordre 

de  St.  Jean  de  Jerusalem  a  Malte,  Paris  1883. 
IL  Prutz,  Malteser  Studien.     I.  Das  Archiv  des  Johanniter -Ordens   in  Lava- 
letta.   II.  Reste  des  Tempelherren -Ordens-Archives,  in:  Archival.  Zeitsch.  8,  63. 
Vgl.  La  Valetta. 
Drucke:  IL  Prutz,  Malteser  Urkunden  und  Regesten,  München  1884. 

Mantoya. 
Handschr.:    G.  IL  Intra,  Dell'  archivio  storico  mantovano,  in:   Archivio  stör. 
Lomb.  8,  1.  auch  separat:  Milano  1882. 
T.  Tonderini,  SulT  archivio  di  deposito  governativo  e  giudiziario  di  Man- 

tova,  Mantova  1862. 
Ueber  die  kleineren  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  627. 
Drucke:  Donesmondi,  DelP  istoria  ecciesiastica  di  Mantova,  T.  1.  2,  Mantova 
1612,  mit  Urkunden. 
De  S.  Romano   imperio  in  Mantua  et  Montisferrato ,  42  Urkunden  von  938— 
1715,  in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  3,  2053. 


218  IV.    Italien. 

De  Mantuae  et  Montisferrati  ducatibus,  49  Urkunden  von  962—1708,  ebenda 

1,  1342. 
Quattro  documenti  d'Inghilterra  ed  uno  di  Spagna  delT  archivio  Gonzaga  di 

Mantova  di  A.  Portioli,  Mantova  1868. 
C.  d'Arco,   Delle   arti   e  degli  artefici   di  Mantova,   con  documenti,    T.  1.  2, 

Mantova  1851—1859. 
13  Urkunden  von  1338 — 1708,  in:  Liinigs  Reichsarchiv. 
Lettere  inedite  di  donne  mantovane  del  secolo  XV,  Mantova  1878. 
W.  Braghirolli,    Lettere   inedite  del   secolo  XV   cavate    dall'  archivio   Gon- 

zaga,  Mantova  1878. 
Documenti  inediti  relativi  agli   edificii  architettati  da  Leon  Battista  Alberti 

in  Mantova,    26   Regesten    von   1460 — 1530,    in:    Archivio   stör,   ital.,   Ser. 

III,  9,  1,  20. 
St.  Davari,  Le  pergamene  dell'  ospitale  civico  di  Mantova,  Mantova  1881,  aus: 

Atti  e  raemorie  della  accad.  Virgiliana  1879—1880. 

Marche. 
Dracke:  Archivio  storico  Marchigiano,  diretto  de  C.  Rosa,  V.  1,  Ancona  1879. 
Collezione  di  documenti  storici  antichi  delle   cittä  e  terre  Marchigiane  per 

cura  di  C.  Ciavarini,  V.  1 — 5,  Ancona  1870 — 1884. 
Vgl.  Toscana. 

S.  Marco  (Siena). 
Handschr.:   Cartular  von  S.  Marco  bei  Siena,  von  994—1134,  Cod.  Ashburn- 
ham  1197,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  611. 

Martiuengo. 
Drucke:  Statuta  et  privilegia  magnificae  coramunitatis  Martinenghi,  Bergami  1764 

Massa. 
Drucke:   Documenti  relativi  alle  miniere   di  Massa,  5  Urkunden  von  1273 — 
1433,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Append.  8,  685. 
De  Massae  principibus  et  Carrarae  marchionibus,  16  Urkunden  von  1313 — 
1721,  in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  2,  395. 

Massaccio. 
Handschr.:   Urkunden   im  Stadtarchiv   und    den   Kirchenarchiven,    vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  564. 

Massafiscaglia. 
Drucke:  Privilegia  seu  confirmationes  privilegiorum,  immunitatum  et  exemptio- 
num  terrae  et  hominum  Massae  Physcaleae,  Ferrariae  1685. 

Massino. 
Handschr.:   Verzeichniss   der  in  St.  Gallen  vorhandenen  Urkunden  der  Abtei 
Massino  am  Lago  Maggiore,  in:  Anzeiger  f.  schweizer.  Geschichte  1883,  123. 

Matarana. 
Handschr.:  Franchiggie',   privilegi  ed  iramunitä  dei  luoghi  di  Materana  e  di 


III.     Specialgeschichte.  219 

Carrodano  superiore  ed  inferiore,   1413,   16  Urkunden  von  1206  —  1597,  im 
Besitze  von  A.  Neri. 

Matelica. 

Uaudsclir«:  Urkunden  von  1162  ab,  Libri  delle  sentenze  von  1276  ab,  Libri 
delle  reforman'ze  von  1358  ab,  Rechnungsbücher  von  1262  ab,  im  Stadt- 
archiv, vgl.  Archiv  der  Gesellsch.  12,  561. 

Drucke:  Aquacotta,  Memor.  di  Matelica  1838,  mit  vielen  Urkunden. 

Matera. 
Handschr.:  Archiv  von  1082  im  Archivio  di  stato  zu  Neapel. 

Matignon  s.  Monaco. 

Mazariui  s.  Monaco. 

Medicina. 
Drucke:  Privilegia,  exemptiones  et  alia  ad  favorem  magnilicae  communitatis 
Medicina,  Bononiae  1668. 

Meniconi. 
Handschr.:  Familienarchiv  in  Perugia,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  549. 
Drucke:  Privilegia  della  famiglia  Meniconi,  Perugia  1719. 

Messerano. 
Drucke:   Istrumenta  conventionum  sequta  inter   illustrissimos   de  Filisco  do- 
minos  Messerani,  ac  communitatem  et  homines  eiusdem,  Yaralli  1698,  von 
1378—1492. 

Messina. 
Handschr.:  Im  Archivio  arcivescovile  Urkunden  von  1087  ab. 

Privilegia  urbis  Messinae,  saec.  17,  in  der  Biblioteca  dell'  universitä. 
Archiv   des  Klosters  S.  Maria  Maddalena  di  Valle  Giosafat,   von  1095  ab,  in 
Palermo,  Archivio  di  stato. 
Drucke:  R.  Starrabba,   1  diplomi  della  cattedrale  di  Messina,  Palermo   1876 
—  1877. 
I  privilegi  di  Messina  a  Madrid,  87  Regesten  von  1160—1495,  in:  Archivio 

stör,  sicil.,  N.  Ser.  1,  314. 
Colleccion   de  documentos    y   reales    cedulas  partenecientes  a  Messina,  in: 
Archivio  stör.  Sicil.  1,  3. 

Mestre. 
Handschr.:  A.  S.  Minotto,  Cenni  suir  antico  archivio  di  Mestre,  Venezia  1873. 

S.  Michelc  della  Chiusa. 
Handsclir.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  596. 
Drucke:  G.  Claretta,  Storia  diplomatica  dell'  antica  abbazia  di  S'.  Michele  della 
Chiusa,  con  documenti  inediti,   Torino   1870,   mit  128  Urkunden  von  1176 
-1577. 
G.  Avogadro  di  Valdenzo,  Storia  della  abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa, 
Novara  1837,  mit  Urkundenanhang,  ohne  chronologische  Ordnung. 


220  IV.     Italien. 

Milaiio. 
Handsclir.:    L.    Osio,    GH    archivi    di    Milano,    in:    Gazetta    di    Milaiio    1  «.'>«. 

Nr.  171;  181. 
D.  Muoni,  Archivi  di  stato  in  Milano,  Milano  1874. 
Reiche  ürkundensamralungen  im  Archivio   arcivcscovile,  Archivio  capito- 

lare    di  S.  Ambrogio,   Archivio    capitolare    della  metropolitana,    Archivio    di 

S.  Fidele,  Archivio  notarile  und  Archivio  di  stato,  sowie  der  Biblioteca  Am- 
brosiana, della  Brera  und  Trivulziana,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  608. 
Cronaca  dell' archivio  di  stato  in  Milano,  1881,  in:  Archivio  stör.  Lomb.  8,  4; 

auch  separat:  Milano  1881. 
Elenchus  membranarum  S.  Ambrosii,  von  721  — 1201,  in  Rom,  S.  Crocc  477, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  400. 
Documenta  monasterii  S.  Ambrosii,  ebenda  186,  vgl.  ebenda  12,  398. 
Necrologium  S.  Andreae  et  S.  Sabae,  saec.  13,  in  Mailand,  Bibliot.  Arch., 

vgl.  ebenda  9,  637. 
Drncke:  Morbio,  Storie  dei  municipj  ital.,  25  Urkunden  von  827 — 1524,  3,  115. 
L.  Osio,  Documenti  diplomatici  tratti  dagli  archivi  Milanesi,  V.  1 — 3,  Milano 

1864—1872,  von  1265—1535. 
Acta  Mediolanensis    ecclesiae   a  S.  Carolo    archiepiscopo  Mediolanensi  condita, 

Lugdun.  1682. 
Saxius,  Archiepiscoporum  Mediolanensium    series,    Mediolan.  1755,    mit   Ur- 
kunden. 
Giulini,  Memorie  di  Milano,  T.  1 — 8  und  Contin.  T.  1 — 3,  Milano   1760  seq., 

mit  zahlreichen  Urkunden,  von  denen  ein  chronologisches  Verzeichniss  hinter 

den  einzelnen  Bänden. 
A.  Sala,   Documenti    per    la    storia  della   diocesi   di   Milano,    conservati   nelF 

archivio  della  vener.  curia  arcivcscovile,  Milano  1855,  19  Urkunden  von  1134 

— 1362,  nebst  Appendix. 
S.  Ambrosianische  Briefsammlung,   18  Briefe  von  1143  — c.  1150,  in:  Von 

Pflugk-Harttung,  Iter  ital.  485,  729. 
Urkunden    des  Herzogthuras   Mailand,    60  Urkunden    von    1159  — 1700,    in: 

Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  1,  390. 
De  S.  Romano  imperio  in  Mediolano,  134  Urkunden  von  1186 — 1726,  ebenda 

3,  202. 
M.  Formentini,  II  ducato  di  Milano,  studii  storici  documentati,  Milano  1877. 
17  Urkunden  von  1367 — 1707,  in  Lünig's  Reichsarchiv. 
C.  Morbio,  Codice  Visconteo-Sforzesco  ossia  raccolta  di  leggi,  decreti  e  lettere 

famigliari  dei  duchi  di  Milano,  Milano  1846,  316  Nummern  von  1390 — 1497, 

in  dessen:  Storie  dei  municipj  ital.  V.  6. 
Francesco    Sforza    e     Venezia,    Urkunden    von     1430 — 1470,     in:     Archivio 

Veneto  9,  116. 
Canetta,  II  castello  di  Milano,   mit  Urkunden  von  1452  — 1495,  in:   Archivio 

stör.  Lombardo  10,  2.  Juni. 
A.  Ancona,  Documenti  sforzeschi,   provenienti   dalla  raccolta  Morbio,  Milano 

1884. 
Chmel,  Briefe   und  Actenstücke    zur  Geschichte  der  Herzoge  von  Mailand  von 

1452—1513,  92  Nummern,  in:  Notizenblatt  6,  30f. 


III.    Speciaigeschichte.  221 

Lettere  di  Galeazzo  Maria  Sforza  duca  di  Milano,  von  1475,  in:  Archivio  stör. 

Lorab.  5,  107;  254;  G37;  G,  250. 
J.  Müller,    Mittheilungen  aus  der  diplomatischen  Corrcspondenz  der    letzten 

Herzoge  von  Mailand,  7  Nummern  von  1499,  in:  Notizenblatt  G,  58G;  7,  5 f.; 

8,  25  f. 
A.  Fumagalli,  Codice  diplomatico    Sant'  Ambrosiano,   Milano  1805,  135  Ur 

künden  von  721—897. 
Annali  della  fabbrica  del   duomo    di   Milano    dair    origine    fino    al  presente, 

V.  1-4,  Milano  1877—1881,  von  1387-inOO. 
Necrologium  Mediolaneuse,  in:  Muratori  Script,  rcr.  Ital.  1,  2,  225. 

Mileto. 
Dmcke:  Capialbi,  Memorie    per   servire    alla    storia    della  S.   chiesa  Miletese, 
Napoli  1835,  mit  93  Urkunden  von  107G— 1824. 

S.  Miniato. 

Ilaiidselir.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  754. 

Miolan. 
Drneke:  Miolan  prison  d'etat,  Urkunden  von  c.  1192 — 1788,  in:  Memoires  de 
la  soc.  Savois.  18,  337. 

Missa^lia. 
llandsclir.:  Urkunden  von  1357  ab,  im  Archivio  della  chiesa  prepositurale. 

Modcna. 
Handsclir.:    G.  Campi,    Cenni    storici   tntorno  V  archivio    segreto   estense    oro 

diplomatico  in  Modena,  in:  Archivio  stör.  ital.  ser.  3,  2,  1,  223. 
Urkunden  und   andere  Archivalien   im  Archivio    capitolare  und    Archivio  di 

stato,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  69G. 
Memorie  sugli  archivi  municipale  e  notarile  di  Modena,  in:    Atti  e  memorie 

Modenesi  1,  15G. 
Index  archivii  ecclesiae  cathedralis  Mutinensis,  saec.  IG,  in  Rom,  Vatican.  4998, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  247. 
Privilegia   S.  Justinae,  saec.  IG,  in  Modena,    Bibl.  Estens.  XH,  F,  38,  vgl. 

ebenda  12,  699. 
Drncke:   Atti  e  memorie   delle  r.   deputazioni   di  storia  patria  per  le  provinzie 

Modenesi  e  Parmensi,  T.  1  —  Ser.  III,  T.  1,  Modena  18G3— 1883. 
Tiraboschi,  Memorie  storiche  Modenesi,  T.  1 — 5,  Modena  1793—1795,   mit 

Codice    diplomatico    im   Anhange,   1073  Urkunden    und    Regesten  von    767 

—  1469. 
De  Mutinensi  et  Rhegiensi  ducatibus,  Urkunden  von  c.  816—1703,  in:  Lünig, 

Codex  Ital.  diplomat.  1,  1515. 
16  Urkunden  von  844-1649,  in  Lünig's  Reichsarchiv. 
De  S.  Romani  imperii  Mutinensi  et  Rhegiensi  duc,.   14  Urkunden  von  1168 

— 1703,  in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplomat.  3,  1905. 
G.  Campori,  Disserta/ioni  duc  intorno  ai  documenti  inedite  della  storia  uio- 

denese,  Modena  1864. 


222  .      IV.     Italien. 

T.  de  Bianchi,  Monumenti  di  storia  patria  della  provincia  Modenese,  T.  1  —  12, 
Parma  1862—1878. 

Moggio. 
Handschr.:  Archiv  theils  in  Venedig,  Marc,  theils  in  Udine,  Finanzarchiv,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  639. 

Monaco. 
Handschr.:  Das  fürstliche  Archiv  daselbst,  mit  den  Archiven  der  Familien  Gri- 
raaldi,  Matignon  und  Mazarini. 

Monfalcone. 
Drucke:  V.  Joppi,  Tre  documenti  ineditis  su  Monfalcone  nel  secolo  XIV,  Udine 
1875. 

Monferrato. 
Handschr.:   Investiturae  et  privilegia  marchionatus  Montisferrati,  1364 — 1532, 

in  Paris,  Sevilly  19;  20,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  301. 
Drucke:    A.  Bertolotti,  Convenzioni  e  statuti  pell'  estirpamento  dei  berrovieri 
e  de'  ladri  del  Monferrato,  Canavese,  Vercellese  e  Pavese  nei  secoli  13  e  14, 
mit  Urkunden  von   1261  — 1318,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  12,  735. 
Vgl.  Casale  und  Mantova. 

Monreale. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio  arcivescovile. 
Cartularium  saec.  14,  in  Rom,  Vatican.  3880. 
Drucke:    G.  L.  Lello,  Historia  della  chiesa  di  Monreale,  Roma  1596,   mit  Ur- 
kunden. 

Montamiata. 
Handschr.:  Urkunden  in  Florenz  und  Siena,  Archivio  di  stato. 

Fatteschi,   Diplomata  S.   Salvatoris  Montisamiati,  in   Rom,   S.  Croce  213  — 

216,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  756. 
A.  Fanta,   Die  Urkunden  Ludwigs    II.  für  Monte  Amiata,    in:    Mittheilungen 
des  Instit.  f.  oesterreich.  Geschichtsforschung  5,  407. 

Monte  Cassino. 
Handschr.:    Reiches    Klosterarchiv;    dort    namentlich:    Registrum    S.  Placidi 
518,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  509;  Registrum  Thomae  decani,  von  1178 
—1280,  vgl.  ebenda   12,  513;   Registrum   Thomae  abbatis,   von  1285 — 1288, 
vgl.  ebenda;    Necrologium    saec.    12,  334,  vgl.  ebenda  12,  505;    Caleiidarium 
necrologium,  saec.  13  f.,  vgl.  ebenda  12,  511. 
Drucke:   C.  Margarini,    Bullarium  Casinense,  T.  1,   Venet.  1613;    1650;  T.  2, 
Tuderti  1670  f. 
Chronicon  Casinense,  Venet.  1513. 

D.  E.  Gattula,   Historia  abbatiae  Cassinensis ,   T.  1.  2,    Venet.  1733—1734; 
ad  historiam  abbatiae  Cassinensis  accessiones,  ibid.  1734,-  mit  Urkunden  von 
770—1713  und  Necrologien. 
L.  Tosti,  Storia   della  badia  di  Monte-Cassino,  T.  1—3,  Napoli  1842,  mit  Ur- 
kunden. 


III.    Specialgeschichte.  223 

Necrologien  bei  Gattula,  Accessiones  839  und  843,  vgl.  hist.  496;  Auszüge 

in:  Muratori,  Rer.  ital.  Script.  7,  933. 
A.  Caravita,  I.  codici  e  le  arti  a  Monte-Cassino,  T.  1 — 3,  Napoli  1870—1871, 

mit  eingestreuten  Urkunden. 

Monte  flascone. 
Haudschr.:  Urkunden  im  Dom-,  im  Seminar-  und  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  477. 

Monte  8.  Ginliano. 

Hnndschr.:   A.  Saunas,   Di   un  registro   notarile  di  Giov.  Maiorana,   notaio  di 
Monte  S.  Giuliano,  nel  sec.  13,  in:  Archivio  stör,  sicil.  N.  S.  8. 

Montelparo. 
Handsehr.:    Urkunden  im  Stadtarchiv  etc.,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  565, 
einzelnes  davon  gedruckt  in:  Pastori,  Storia  di  Montelparo,  1781;  und  daher 
Colucci,  Antichitä  Picene,  17. 

Monteuars. 
Drucke:  V.  Joppi,  Statuti  di  Monlenars,  giurisdizione  dei  signori  di  Prampero, 
fatti  nel  1372,  con  appendice  di  documenti,  Udine  1875. 

Monte  Oliveto. 
Handsehr«:   Privilegia  Montis  Oliveti,  in  Venedig,  Cicogna  14,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  651, 

Montepulciano. 
Handsehr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  757. 

Monte  regale. 
Handsehr.:  Privilegia  Montis  regalis,  in  Rom,  Vatican.  3880,  saec.  15. 

Montesolari. 
Handsehr.:  Urkunden  in  Florenz,  Archivio  di  stato. 

Montevergine. 
Handsehr.:  Urkunden  von  884  ab,  im  Archiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  531. 

Monza. 
Handsehr.:  Im  Archivio  della  basilica  collegiata  Urkunden  von  591  —  1498. 
Calendariura  et  obituarium  Modoetiense,  in  Middlehill,  Phil!.,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  9,  501. 
Dmeke:  A.  F.  Frisi,  Memorie  storiche  di  Monza,  T.  1—3,  Milano  1794,  in  T.  2: 
('odice  diplomatico  Monzese,    von  saec.   VII  — 1771,    T.  3,    1(X);    101:    Ne- 
crologien. 
G.  Marmonti,   Memorie   storiche  della  citt:i  di  Monza,  Monza  1841,  mit   Ur- 
kunden. 
Privilegia  communitati  Modetiae,  s.  1.  et  a.:  Mediolani  1606. 


224  IV.     Italien. 

Drucke:    V.  Joppi,   Documenti    suUa  storia  di  Muggia   nel  secolo  14,  22  Ur- 
kunden von  971—1410,  in:  Arclieografo  triestino  5,  Nr.  3. 
A.   Mars  ich,    Saggio   di   serie    dei   podestä   di   Muggia,  Triesle  1872,   von  c. 
820—1843. 

Mnlazzo. 
Haiulsclir.:    Capitoli,    franchigie  e  esonzioni   chiesti  dagli  uomini  e  univorsita 
di   Mulazzo   consentiti    e   giurati   dal   sig.   Morello   fu   Francescino  Malaspina 
1344,  im  Hausarchiv  Malaspina  zu  Mulazzo  und  im  Archivio  de'  Coutrafti  in 
Pontremoli. 

Muro. 
Ilaiidschr.:  Cartular  des  Bisthums  Muro,  saec.  17,  in  Paris,  Bibl.,  lat.  5184 A. 

N. 

Napoli. 
Ilaiidschr.:   Urkunden  und  andere  Archivalien  im  Archivio   di  stato  und  Ar- 
chivio  capitolare,  sowie  in  den  Bibliotheken  Nazionale ,    Brancacciana,    S. 
Martino,  di  storia  patria,  \gL  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  514. 

A.  Spinelli,  Degli  archivi  Napoletani,  Napoli  1845. 

L.  Vigo,  Degli  archivi  di  Napoli  e  di  Sicilia,  Palermo  1847. 

Derselbe,  Degli  archivi  di  Napoli  e  di  Sicilia,  in:  La  Falce,  1847,  Nr.  52-54. 

F.  Trinchera,  Degli  archivii  Napoletani,  Napoli  1872. 

F.  Tomeo,  Cenno  storico  sul  grande  archivio  di  Napoli,  Napoli  1833. 

G.  Del  Giudice,  Del  grande  archivio  di  Napoli,  Napoli  1871. 

B.  Capasso,  Sul  catalogo  dei  feudi  e  dei  feudatarii  delle  provincie  Napoletane 
sotto  la  dominazione  Normanna,  Napoli  1873. 

C.  Minieri  Riccio,  Brevi  notizie  intorno  all'  archivio  Angioino  di  Napoli 
dope  le  quali  si  pubblica  per  la  prima  volta  parte  di  quei  registri  ora  non 
piü  esistenti,  Napoli  1862. 

P.  Durrieu,  Notices  sur  les  registres  angevins  en  langue  fran^aise  conserves 
dans  les  archives  de  Naples,  in:  Melanges  d'archeol.  et  d'hist.  3,  3. 

A.  Fanta,  Die  angiovinischen  Register  im  Archivio  di  stato  zu  Neapel,  in: 
Mittheilungen  d.  Instit.  f.  oesterr.  Geschichtsforschung  4,  450. 

Diplom  ata    spectantia    ad    abbatiam     s.    Angeli    s.    S.    Petri    in    Vultu,    in 

Neapel,  Bibl.  nazion  I,  Aa.  39. 
Inventarium  omnium   bonorum    ecclesiae   S.  Johannis  majoris,  Neapel,  Bibl. 

naz.  XIV,  9,  24. 
Repertorio  delle  carte  die  S.  Leonardo  della  Matina,  ebenda,  Monte  vergine. 
Vgl.  Sicilia. 
Drucke:  Archivio  storico  per  le  provincie  Napoletane  pubblieato  per  cura  della 

societä  di  storia  patria,  V.  1—9,  Napoli  1876—1884. 

B.  Capasso,  Monumenta  ad  Neapolitani  ducatus  historiam  pertinentia,  T.  1, 
Napoli  1881,  von  568—1139. 

F.  Bonazzi,  I  registri  della  nobilita  delle  provincie  napoletane,  Napoli  1879. 


III.    Specialgeschichte.  225 

Monumenta  regii  Neapolitani  archivi,  T,  1—6,  Napoli  1845 — 1861,  Urkunden 
von  713—1130. 

C.  Minieri-Riccio,  Saggio  di  codice  diplomatico  formato  sull'  antiche  scrit- 
ture  deir  archivio  di  stato  di  Napoli,  V.  1.  2,  Napoli  1878—1880,  Urkunden 
von  964—1667. 

Elenco  delle  pergamene  giä  appartenenti  alla  faraiglia  Fusco,  ed  ora  acqui- 
state  della  societä  Napoletana  di  storia  patria,  19  Urkunden  von  1137 — 1168, 
in:  Archivio  stör.  Napol.  8,  Nr.  2. 

A.  de  St. -Priest,  Histoire  de  la  conquete  de  Naples  par  Charles  d'Anjou, 
T.  1—4,  Paris  1849,  mit  Urkunden. 

II  regno  di  Carlo  I  d'  Angio  dal  2.  Gennajo  1273  al  31.  Dicembre  1283,  Re- 
gesten, in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  22,  3;  235;  23,  35;  222;  423;  24, 
226;  372;  25,  19;  191;  404;  26,  1;  204;  417;  Ser.  IV,  1,  1;  225;  421;  3, 
1;  161;  4,  1;  173;  349;  5,  177;  353;  7,  1;  304. 

G.  Del  Giudice,  Codice  diplomatico  del  regno  di  Carolo  I  e  II  d' Angio  dal 
1265  al  1309,  T.  1.  2,  1,  Napoli  1863  —  1869,  Urkunden  von  1265  —  1268, 
nebst  Appendix. 

Derselbe,  Diplomi  inediti  di  re  Carlo  I  d'  Angio,  Napoli  1871,  19  Urkun- 
den von  1269—1277. 

Derselbe,  Del  codice  diplomatico  Angioino,  Napoli  1872. 

C.  Minieri-Riccio,  Itinerario  di  Carlo  I  di  Angio  tratto  da'  registri  Angioini 
del  grande  archivio  di  Napoli,  Napoli  1872. 

Derselbe,  Genealogia  di  Carlo  I  di  Angio,  Arch.  stör.  ital.  1857 f. 
Derselbe,  Notizie  storiche  tratte  da  62  registri  angioini  dell' archivio  di  stato 

di   Napoli,   Napoli    1877,   Liber  donationum   und   Liber    expensarum,    von 

1243  ab. 
Derselbe,    Genealogia  di  Carlo  II  d' Angio  re   di   Napoli  tratta  dai  registri 

Angivini,  in:  Archivio  stör.  Napol.  7;  8. 
Privilegii  e  capituli  con  altre  gratie  concesse  alla  fedelissima  cittä  di  Napoli 

e  regno  per  li  serenissime   re  di  casa  de  Aragona,  confirmati  et  di  nuovo 

concessi  per  la  macstä  cesarea  dell'  Imperator  Carlo  quinto  etc.,  Venezia  1588. 

D.  Gianpietro,  Un  registro  Aragonese  nella  biblioteca  nazionale  di  Parigi, 
Urkunden  von  1458 — 14G0,  in:  Archivio  stör.  Napol.  9,  Nr.  1 — 3. 

Niecola,  Le  cedole  di  tesoreria  dell'  archivio  reale  di  Napoli  dall  anno   1460 

al  1504,  ebenda,  Nr.  1—3. 
F.  Imperato,  Privilegii,  capitoli  e  grazie  concesse  al  fedelissimo  popolo  Na- 

politano,  Napoli  1624;  T.  1.  2;  Milano  1719—1720. 
F.  Trinchera,  Codice  Aragonese  o  sia  lettere  regie,  ordinamenti  ed  altri  atti 

governativi  de'  sovrani  Aragonesi  in  Napoli,  V.  1 — 3,  Napoli  1866—1874,  Ur- 
kunden von  1467 — 1494. 
C.  Minieri-Riccio,  Studi  storici   su  fasticoli  Angioini  dell'  archivio  della  r. 

zecca  di  Napoli,  Napoli  1865. 
Derselbe,  Studi  storici  fatti  sopra  84  reyi-^m  angioini  dell' archivio  di  stato 

di  Napoli,  Napoli  1876. 
C.  F  au  Card,  Fonti  di  storia   Napoletana  dell'  archivio   di    stato   di  Modena- 

Otranto  nel  1480  e  nel  1481,  in:  Archivio  stör.  Napol.  6,  74. 
Regis  Ferdinandi  instructionum  liber,  1486 — 1487,  Napoli  1861. 

ü«-storloy ,  Wegweiser.     II.  15 


226  IV.     Italien. 

Filangieri,  Documenti   per   le   storie,   le   arti  e   le   industrie   delle   provincie 

napoletane,  T.  1.  2,  Napoli  1884. 
M.  Russi,  Paleografia  e  diplomatica  dei  documenti  delle  provincie  napolitane, 
Napoli  1884. 

Nami. 
Handschr.:  Urkunden  in  den  Archivi  vescovile,  capitolare  und  civico  (von  1144 

ab),  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  552. 
Drncke:  C.  St.  Bucciarellus,  Cathedralis  Narniensis  ecclesiae  antiquitas,  Nar- 
niae  1720,  mit  Urkunden. 

S.  Nicola. 

Handschr.:  Kalendarium  necrologicum  S.  Nicolai  de  Ciconia,  in  Montecassino 
179,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  500. 

Nizza  marittima. 
Handschr.:  Archive  im  Dom  und  im  Kapuzinerkloster,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  590. 
Statut!  et  ordini,  privilegii  e  concessioni,  nomini  dei  consoli,  podestä,  sindici, 
vicarii,  giudici,  luogotenenti,  notai  e  regolamenti  pei  medesimi,  von  1162 — 
1575,  im  Staatsarchiv  zu  Turin. 
Liber  niger,    saec.  XVII,    im  Privatbesitz,    vgl.    von   Pflugk-Harttung,    Iter 
ital.  765. 
Drucke:   Statuta  et  privilegia  civitatis  Niciae,   saec.  12  —  15,  in:   Monumenta 
histor.  patr.  2,  41. 

Nocera. 
Handschr.:  Urkundenabschriften  in  Neapel,  Brancacc.  3,  S,  27. 

Nonantola. 

Handschr.:  Urkunden  und  Inventarien  im  Archivio  della  mensa  abbaziale, 
Anderes  im  Archivio  capitolare  zu  Modena  und  im  Archivio  di  stato  zu 
Mailand. 

Drucke:  G.  Tiraboschi,  Storia  della  augusta  badia  di  S.  Silvestro  di  Nonan- 
tola aggiuntovi  il  codice  diplomatico  della  medesima,  T.  1.  2,  Modena  1784 
—1785;  T.  2:  Codice  diplomatico,  541  Urkunden  von  331—1492. 

NoYalese. 
Handschr.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  596. 
Drucke:  Ex  necrologio  Novaliciensi  et  S.  Andreae  Taurinensi,  in:  Script,  rer. 
Germanic.  17,  130. 

Novara. 
Handschr.:    Urkunden  vom  9.  Jahrhundert  ab,   im  Archivio  capitolare,  vom 
11.  Jahrhundert  ab,  im  Archivio   di  S.  Gaudenzio,  vom  12.  Jahrhundert  ab, 
im  Archivio   municipale  etc. ;   im  Archivio  dell'  ospedale  ein  Kopialbuch  mit 
Urkunden  von  1174—1337,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  607. 
Drucke:  A.  Rusconi,  I  dittici  novaresi,  Torino  1880. 

C.  Morbio,   Storia  della  cittä  e   diocesi  di  Novara,  Milano  1841,  in  dessen: 
Storie  dei  municipj  ital.  V.  5,  mit  46  Urkunden  von  1015 — 1678. 


III.     Specialgeschichte.  227 

31  Urkunden  von  1015—1341,  ebenda  2,  40. 
Privilegia  et    capitula   facta    et   concessa   per   D.  Franciscum  II    Sforciam, 

Varalli  1645. 
Rusconi,  Assedio  di  Novara  1495,  documenti  inediti,  Novara  1884. 

NOYi. 

Drucke:    G.  F.  Capurro,   Memorie    e  documenti  per  servire  alla  storia  della 
citta  e  provincia  di  Novi,  Novi  1856. 

0. 

Offlda. 
Handschr.:   In  S.  Maria  Urkunden  von  1192  ab,  Späteres  im  Stadtarchiv,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  555. 

Orta. 
Handschr.:  A.  Rusconi,  L'archivio  di  San  Giulio  d'Orta,  Novara  1882. 

OrYieto. 
Handschr.:  In  den  Archivi  vescovile,  capitolare  und  comunale  Urkunden  vom 
12.  Jahrhundert  ab;   im   letztgenannten  auch  Libri  reformationum  von  1297 
ab;  Communalregister  von  1157  ab,  Kataster  von  1292,  Libri  de'  condanni, 
Libri  submissionum,  Liber  donationum,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  477. 
Dmcke:    L.  Fumi,   Raccolta   di    documenti   concernenti   la    storia   d'  Orvieto, 
Firenze  1884,  in:   Documenti  di  stör.  Ital.  8,  15,  vom  11. — 15.  Jahrhundert. 
Documenti  dei  lavori  fatti  di  Andrea  Ortagna  nel  duomo  d'  Orvieto,   5  Ur- 
kunden von   1358 — 1362,  in:   Giornale   stör,  degli  arch.  Tose.  3,  101;   vgl. 
Luzia,  il  Duomo  di  Orvieto  323. 
II  governodi  Stefano  Porcari  in  Orvieto,  mit  24  Urkunden  von  1435 — 1437, 
in:  Studi  e  doc.  di  stör,  e  diritto  4,  33. 

Osimo. 
Handschr.:  Im  Stadtarchiv  Urkunden  und  Libro  rosso,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

12,  569. 
Drucke:  Compagnoni,  Memorie  della  chiesa  di  Osimo,  T.  1 — 5,  Roma  1782 — 
1783,  T.  5  enthält  135  Urkunden  von  saec.  7—1779  nebst  Necrologium. 
G.  Cecconi,  Carte  diplomatiche   Osimane,   Ancona  1878,   Regesten  und  Ur- 
kunden von  1061  — 1674,  dann  132  Urkunden  des   Libro  rosso  von  1126 — 
1247  ;  Anderes  bei  Fanciulli,  Cingoli,  von  1061  ab. 

Ossola  superiore. 
Drucke:  Privilegii,  sentenze  et  ordini  dell'  Ossola  superiore  per  l'essentione 
di  tutte  le  gravezze,  et  ancora  dalP  alloggio  de'  soldati,  s.  1.  et  a. 

Ossola  inferiore. 
Drucke:  E.  Bianchetti,  L'Ossola  inferiore.    Notizie  storiche  e  documenti,  1.  2, 
Torino  1879. 

15» 


228  I^-     Italien. 

Ostia. 
Drücke:  Maroni,   Commentarius   de  ecclesiis   et  episcopis  Astiensibus   et  Veli- 
trensibus,  Romae  1760,  mit  Urkunden. 

Ostnni. 
Handschr.:  Urkunden  von  1137 — 1160,  im  Archivio  capitolare. 

Otranto. 
Drucke:  L.  G.  De  Simone,  Archivio  di  documenti  intorno  la  storia  della  terra 
d'Otranto,  Lecco  1877. 
E.  Aar,  Gli  studi  storici  in  terra  d'Otranto,  mit  Regesten  von  761—1718,  in: 
Archivio  stör,  ital.,  Ser.  4,  6,  305. 

Oulx. 
Drucke:  A.  Rivauteila   et  F.  Berta,    Ulciensis    ecclesiae  chartarium   animad- 
versi'onibus  illustratum.     Taurini  1753,  273  Urkunden  von  c.  1091 — 1471. 
J.  Bernardi,    Della    pubblicazione    del   cartario   dell'  antica  abbadia  d'Oulx, 
in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  20,  545. 

P. 

Padolirone. 
Handschr.:  Maurichari,   Codex  diplomaticus  S.  Benedict!  di  Padolirone,  s.  10 
—11,  in  Middlehill,  Phil.  6561,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  501. 

PadoYa. 
Handschr.:  A.  Gloria,    Dello    archivio   civico    antico  in  Padova,  Padova  1855; 
über  die  sonstigen  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  665. 

Privilegia  Patavii,  in  Venedig,  Marc.  XIV,  23,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  647;  V,  321,  vgl.  ebenda  12,  639. 

Privilegia  S.  Justinae,  in  Padua,  Bibl.  583  und  1302. 

Privilegia  monachorum   S.  Justinae  Paduae,   1432 — 1486,   und  1432 — 1519, 
in  London,  Addit.  22812—22813,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  367. 
Drucke:  L.  Orsato,  Historia   di  Padova,    Padova   1678,   mit  eingestreuten  Ur- 
kunden. 

A.  Gloria,  Codice  diplomatico  Padovano  dal  secolo  sesto  a  tutto  1'  undecimo, 
Venezia  1877,  337  Urkunden  von  saec.  VI.  1100;  dall  anno  1101  alla  pace 
di  Constanza  1183,  P.  1.  2,  ebenda  1879 — 1880,  in:  Monumenta  storici  della 
deputat.  Veneta,  Ser.  I,  V.  2;  4;  6. 

C.  d'  Althan,  Dei  documenti  inediti  del  secolo  XIV,  attinenti  alla  storia 
della  dominazione  Carrarese  in  Padova,  Padova  1863. 

J.  Brunatius,  Chartarum  coenobii  S.  Justinae  explicatio,  Patavii  1763. 

Palermo. 
Handschr.:    G.  Silvestri,    Sul    grande   archivio    di   Palermo,    e    sui  lavori    in 
esso  eseguiti  dal  1865  al  1875,  Palermo  1875. 
Urkunden  von  1311    ab    im  Archivio   coraunale,  von   1300  ab  im  Archivio 
delle  pie  opere  ;  über  das  Archivio  di  stato  und  andere  Archive  vgl.  Winkel- 


in.     Specialgeschichte.  229 

mann,  Reisebericht,  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  G31,  un(i  von  Pflugk-Harttung, 

Iter  ital.  768. 
V.  Mortillaro,    Catalogo   ragionato   dei  diploini   esistenti  nel  tabulario  della 

cattedrale  di  Palermo,  Palermo  1843,  200  Urkunden. 
L.  Rosse,  Inventario  officiale  del  grande  archivio  di  Sicilia,  Palermo  1861. 
Privilegia  urbis  Panormi,  in  Palermo,  Bibl.  comun.  C,  81. 
Necrologia  Panormitana,    saec.   11;    12,  ebenda  Qq,  E,  2,  Abschrift  Qq,  F, 

34,  9;  und  Qq,  F,  34  fol.,  Nr.  10. 
Drucke:  N.  Buscensi,  Sopra  i  privilegii  di  Palermo,  in:  Giornale  letterario  di 

Sicilia  I,  43. 
A.  Salinas,  Osservazioni  intorno   a  due   dlplomi   greci  riguardanti  la  topo- 

grafia  di  Palermo  (1186  und  1259),  in:  Archivio  stör.  Sicil.  N.  S.  9,  1. 
A.  Mongitore,  Bullae,  privilegia  et  instrumenta  Panormitanae  metropolitanae 

ecclesiae,  Panorm.  1734. 
Derselbe,  Monumenta  historica  sacrae  domus  mansionis  SS.  Trinitatis  Mili- 

taris  ordinis  Theutonicorum    urbis  Panormi,    Panorm.  1721,   Urkunden   von 

1192—1689. 
Tabularium   regiae   ac    imperialis   cappellae    collegiatae   divi    Petri  in  regio 

Panormitano  palatio.     Panorm.  1835,   187  Urkunden  von  1048—1830. 
Necrologia   Panormitana   saec.  11;    12,  in:  Forschungen    z.    deutschen    Ge- 
schichte 18,  471;  474. 

Palestrina. 
Drucke:  (P.  Petrini),  Memorie   Prenestine   disposse  in  forma  di  annali,  Roma 
1795,  mit  Urkunden. 

Palizzi. 
Drucke:  V.  Palizotto  Gravina,  La  famiglia  Palizzi,  notizie  e  documenti,  Pa- 
lermo 1872. 

Pallayicini. 
Drucke:  Demarchionibus  Pallavicinis,  3  Urkunden  von  1469 — 1637,  in:  Lünig, 
Codex  Ital.  diplom.  2,  474. 

Parma. 
Haudschr.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  im  Archivio   capitolare  und  Ar- 
chivio di  stato,  sowie  in  der  Biblioteca  reale. 
Regestum  cartarii  ecclesiae  Parmensis,  von  823—1200,  Bibl.    reg.  HFI,  1,54, 
vgl.   Archiv   d.  Gesellsch.  12,  689;   über  die  kleineren  Archive   vgl.  ebenda 
12,  690. 
Drucke:  Monumenta  historica  ad  provincias  Parmensem  et  Placentinara  perti- 
nentia,  Parmae  1855 — 1858. 
Capitula,  indulta,  concessiones    ac  privilegia  concessa   per   sanctissimos    R. 

Pont,  magnifice  communitati  Parme,  Parme  1536. 
J.  Affo,  Istoria  della  cittä  di  Parma,  T.  1—4,  Parma  1792—1795,  mit  Urkun- 
denanhängen. 
A.  Ronchini,  Documenti   borgiani   delT  archivio   di  stato  di  Parma,  Modena 
1877,  aus:  Atti  e  memorie  della  deput.  di  stör.  patr.  delP  Einilia. 


230  IV.    Italien. 

De  Parmae  et  Placentiae  ducatibus,  97  Urkunden  von  1140—1723,  in:  Lünig, 

Codex  Ital.  diplom.  2,  1435. 
Vgl.  Modena. 

Passignano. 
Handschr. :  Urkunden  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 

Drucke:  F.  Soldani,  Historia  monasterii   S.  Michaelis   de  Passiniano,  T.  1.  2, 
Locae  1741,  mit  Urkunden. 

Pastrovich. 
Handschr.:  Privilegia  nobilium  Pastrovichi,  in  Venedig,  Acogna  1657. 

Payia. 
Handschr.:    Urkunden    in   den  Archivi  vescovile,  capitolare  und  municipale, 
sowie  in  der  Biblioteca  delP  universitä;   älteste  Urkunde  des  Museo  Bonetta 
von  976,  der  Raccolta  Brarabilla  von  949. 
Privilegia  ecclesiae  Papiensis,  Bibl.,  Ticinens.  I,  21,  vgl.  Arch.  d.  Gesellsch. 

12,  624. 
Privilegj  della  cittä,  ebenda  Ticin.  II,  52,  vgl.  ebenda  12,  623. 
Kopialbücher  und  Privilegienbücher  im  Stadtarchiv,    vgl.   ebenda  12,  624. 
Necrologium  ecclesiae  Ticinensis,  in  Mailand,  vgl.  ebenda  9,  640. 
Drucke:  S.  Capsoni,  Origine  e  privilegj  della  chiesa  Pavese,  Pavia  (1769). 
C.  Brambilla,  Memorie   e  documenti   per  la  storia   dell'  universitä  di  Pavia, 
P.  1,  Serie  dei  rettori  e  professori,  Pavia  1879;  P.  2,  Documenti,  ebenda  1877. 
4  Urkunden  von  1251 — 1549,   in:  Morbio,   Storie   dei  municipj  ital.    1,  157. 
Vgl.  Monferrato. 

Pernumia. 

Handschr.:  Verzeichniss  der  Urkunden  der  Kirche  von  Pernumia,  in  Venedig, 
S.  Marco,  Fabric.  183f.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  649. 

Perugia. 

Handschr.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  in   den  Archivi  capitolare,  San 

Pietro  und  municipale,  sowie  der  Biblioteca  pubblica. 
Libri  summissionum  saec.  13,  Annali  decemvirali  von  1266 — 1798,  Sentenze 

von  1255—1539,  im  Arch.  municip.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  545. 
Registrum    scripturarum   capituli  S.  Laurentii  1564  (Libro  verde)   und  Liber 

fabricae,  im  Arch.  capit.,  vgl.  ebenda  12,  544. 
Drucke:  Regesto  e  documenti  di  storia  Perugina,  von  1223 — 1540,  in:  Archivio 

stör.  ital.  16,  2,  477. 
G.  P.  Vermiglioli,  Memorie  e  documenti  inediti  delle  zecca  e  delle  monete 

Perugine,  Perugia  1816. 
Privilegii  concessi  da  Carlo  IV  a  Perugia,  ebenda,  Append.  24,  444. 
Ehrle,  Inventar   des   päpstlichen  Schatzes   von  Perugia  aus   dem  Jahre  1311, 

in:  Archiv  f.  Literatur-  und  Kirchengesch.  1,  149. 
Tre  lettere  di  Sigismondo  imperatore  ai  Perugini,   von  1432 — 1433,    ebenda 

7,  437. 


IV.    Specialgeschichte.  231 

Pesaro. 
Brocke:    Olivieri-Giordani,   Meinorie   per   la    storia   delle   chiese  Pesarese, 
Pesaro  1779,  mit  Urkunden. 

Pescara. 
Handschr«:  Cartularium  Piscariense,  saec.  13,  in  Paris,  lat.  5411,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  11,  485. 
Drucke:  Chronicon  Casauriense  sive  historia  fimdationis  abbatiae  S.  Cleraentis, 

in:  Duchesne,  Ilist.  Franc.  Script.  3,  544;   Ughelli,  Italia  sacra  6,  1291;  ed. 

II,  10  393  (unvollständig);  d'Achery,   Spicileg.  5,  361;    ed.  II,  2,  929;  Mu- 

ratori,  Script,  rer.  Ital.  2,  2,  775;  925;  Auszüge  in:  Bouquet,  Recueil  7,  261. 

Peschiera. 
Drucke:    Documenta   et  jura   ad  Pischeriae    praeturam   pertinentia,   Veronae 
1754;  1759. 

Pescia. 
Drucke:  De  dominis  Guarzonibus  de  Piscia,  7  Urkunden  von  1333 — 1379,  in: 
Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  2,  214. 

Pessagno. 
Drucke:  Documenti  e  genealogia  dei  Pessagno  genovesi,  ammiragli  del  Porto- 
gallo,  per  S.  T.  Belgrano,   36   Urkunden  von  1113—1601,    in:  Atti  della 
societä  Ligure  15,  243. 

Piacenza. 
Handschr.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  "m  Archivio  capitolare  del  duomo, 
im   Archivio  capitolare    di    S.  Antonino,    im  Archivio    municipale    und    der 
Biblioteca  comunale. 
Kopialbücher  und  Stadtbücher  saec.  12  und  13,  im  Arch.  munic,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  12,691. 
Zwei  Neurologien  S.  Sabini,  saec.  11 — 15,  ebenda;  Auszüge  vonH.  Bress- 
lau,  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  5,  438. 
Drucke:  P.  M.  Campi,  Historia  ecclesiastica  di  Piacenca,    P.  1 — 3,  Piacenza 
1651 — 1662,  mit  Urkundenanhängen  zu  Ende  der  einzelnen  Bände. 
Boselli,  Delle   storie  Piacentine  libri  XII,  T.  1—3,  Piacenza  1793,  mit  Ur- 
kunden. 
Vier  Urkunden  von  1343—1538,  in:  Morbio,  Storie  dei  municipj  ital.  2,  315. 
Vgl.  Parma. 

Pianezza. 
Handschr«:  Liber  capitulorum,  concessionum  et  franchesiarum  loci  Planotiarum 
concessarum  per  illustrem  dominum  Ludovicum  de  Sabaudia  anno  dom.  1386 
necnon  aliorum  documentorum,  von  1386 — 1492,  im  Privatbesitz  von  V.  Promis 

Pico  deUa  Mlrandola. 
Drucke:   F.   Ceretti,   Francesco,   Prendiparte,  Spinetta  e  Tomasino  di  Paolo 
Pico  della  Mirandola,  42  Urkunden  von  1368—1382,  in:  Atti  e  memorie  doli 
Emilia,  N.  Ser.  7,  281- 


232  IV.     Italien. 

Derselbe,  Antonmaria  Pico  della  Mirandola,  26  Docuraente  von  1462 — 1492, 
ebenda,  N.  Ser.  3,  2,  237. 

Piemonte. 
Handschr.:  N.  Bianchi,  Le  carte  degli  Archivi  Piemontesi,  Torino  1881. 

Vgl.  Sav  oia. 
Drucke:  Regesten  von  Urkunden  über  Pieraont,  im  Archiv  zu  Marseille  u.  a., 
58  Regesten  von   1183  — 1375,  in:  G.  B.  Adriani,  Sopra  alcuni  documenti 
di  cose  subalpine,  Torino  1855. 
A.  Bosio,  Due  monumenti  inediti  del  Piemonte  illustrati,  Torino  1876. 

Pietrapelosa. 
Drucke:    Documenti  appartenenti    al  Feudo   di  Pietrapelosa,   Urkunden  und 
Regesten  ohne  chronologische  Ordnung,  inr  Carli,  Antichitä  italiche,  Appen- 
dici  2. 

Pigna. 
Handschr.:  Urkunden  in  Apricace,  Archivio  comunale. 

Pinerolo. 
Handschr.:  J.  Bernardi,  Cenni  sugli  archivi  della  cittä  di  Pinerolo,  Torino  1855. 
Drucke:    Liber    statutorum    franchisiarum    ac    immunitatum    civitatis  Pinerolii, 
Augustae  Taurin.  1602. 

Pisa. 
Handschr.:    Urkunden  und   andere  Archivalien  im  Archivio  arcivescovile ,  im 
Archivio  capitulare  und  im  Archivio  di  stato,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  735. 

Documenti  di  storia  Pisana,  restituiti  al  r.  archivio  di  quella  cittä,  Pisa  1869. 

Privilegia  civitatis  Pisarum,  saec.  14,  in  Bologna,  S.  Salvat.  732,  vgl.  Ar- 
chiv d.  Gesellsch.  12,  578. 

P.  Tronci,  Memorie  storiche  della  cittä  di  Pisa,  Livorno  1682,  mit  eingestreu- 
ten Urkunden. 

A.  F.  Matthaeius,  Ecclesiae  Pisanae  historia,  T.  1.  2,  Lucae  1768,  mit  Ur- 
kunden. 

Documents  sur  l'histoire  de  TAlgerie  et  de  FAfrique  septentrionale  pendant  le 
moyen  age.  Relations  avec  Pise,  Urkunden  von  1157 — 1379,  in:  Bibliotheque 
de  Tecole  d.  chart.  10,  134. 

F.  dal  Borgo,  Raccolta  di  scelti  diplomi  di  Pisa,  per  appendice  delF  istoria 
deir  origine  della  decadenza  della  republica  Pisana,  Pisa  1765,  Urkunden 
von  1191—1727. 

Notitiae  tabularum  civitatis  Pisarum  ab  a.  1262  ad  a.  1275,  in  Archivio  co- 
mitum  Alliasa,  Regesten,  in:  Archivio  stör.  ital.  6,  2,  645. 

Breve  vetus  seu  Chronica  Antianorum  civitatis  Pisarum  ab  a.  1289  ad  a.  1409 
(Ex  tabularii  publ.  civitatis  ejusdem  authenticis  codicibus  1305  et  1306), 
ebenda  6,  2,  647. 

G.  0.  Corazzini,  L'assedio  di  Pisa  (1405 — 1406),  scritti  e  documenti  inediti, 
Firenze  1885. 


III.     Specialgeschichte.  233 

Pistoia. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv  und  den  Klosterarchiven,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  12,  754;  das  Meiste  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 
Bmcke:  Fioravanti,  Memorie  istoriche  di  Pistoja,  Lucca  1788,  mit  Urkunden. 
Vgl,  Firenze. 

Polesiue. 
Drucke:   Bronziero,  Istoria    del   Polesine   di   Rovigo,    Venezia  1747,   mit  Ur- 
kunden. 
Vgl.  Ferrara. 

Polirone. 

Haudschr.:  Archiv  im  Privatbesitz  von  Marchi  in  Modena,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellschaft 12,  627. 

Drucke:  Bacchini,  Storia  del  monasterio  di  S.  Benedetto  di  Polirone,  Modena 
1696,  mit  Urkunden  von  1007—1115;  andere  in:  Fiorentini,  Memorie  della 
gran  contessa  Matilda,  Documenti. 

Poniposa. 
Drucke:    PI.   Federicius,   Rerum    Pomposiananim   historia,  Romae  1781,   mit 
Codex  diplomaticus  Pomposianus,  123  Urkunden  von  874 — 1155. 

Ponciglione  s.  Ferrero. 
Ponte  d'Ain  s.  Chambery. 

Ponte  S.  Nicolö. 

Drucke:  Memorie  ecclesiastiche  di  Ponte  S.  Nicolo  con  note  e  documenti,  Pa- 
dova  1879. 

Poppi. 
Handschr.:  Urkunden  in  Florenz,  Archivio  di  stato,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch, 
12,  753. 

Populonia. 

Drucke:  Strumenti  del  cartulario  del  monasterio  di  S.  Quirico  a  Populonia,  50 
Urkunden  von  1029—1131,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  18,  209;  354; 
20,  1;  212. 

Pordeuone. 
Drucke:    J.    Valentinelli,  Diplomatarium   Portusnaonense  (1276— 1514),   396 
Urkunden,  in:  Fontes  rer.  Austriac.  II,  Bd.  24. 
Statuta  et  privilegia  Portus  Naonis ,   cum  repertorio    noviter  impressa,   Ve- 

netiis  1670. 
Statuta  et  privilegia   magnificae  civitatis  Portus   naonis   quattuor  libris  col- 
lecta,  Venetiis  1755. 

Portalbera. 
Handschr.:  F.  Gay,  I/archivio  di  Portalbera,  Stradella  1878. 


234  IV.    Italien. 

Portogruaro. 
Haudschr.:  Urkunden  und   Ciirtularien  im  Stadtarchiv,   vgl.  Archiv  d.  Gesell- 
schaft 12,  676. 
Drucke:   Documenti  storici  inediti  pertinenti  alla  cittä  di  Portogruaro,   Porto- 
gruaro  1851. 
C.  Foucard,    Codice   diplomatico   della  cittä   di  Portugruaro   dall'  anno  1140 

air  anno  1420,  Portogruaro  1856. 
Privilegia  et  jura  civitatis  Portusgruarii,  Venetiis  1687. 

Primiero  s.  Valsugana. 

Puglia. 
Drucke:    G.  Bei  trän  i,   Cesare  Lambertini  e  la  societä  famigliare  in  Puglia  du- 
rante  i  secoli  XV  e  XVI,  1,  1,  Documenti,  Milano  1884,  251  Urkunden  von 
1257—1496. 

B. 

Eayello. 
Handschr.:   Urkunden  von  1002  ab,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  532. 

Ravenna. 
Handschr.:  Urkunden  in  den  Archiv!  arcivescovile  e  capitolare  und  munici- 

pale,  sowie  in  der  Biblioteca  Ciassense,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  581. 
Inventarium  des  Archivio  arcivescovile  von  c.   1480,  in:  Amadesi,  Antist. 

Ravenn.  1,  230;    Verzeichniss  in:  Montfaucon,  Bibliotheca  435,   ein  anderes 

handschriftlich  in  Rom,  Vatican.,  Urb.  262. 
Inventarium   archivi  ecclesiae  Ravennatensis ,   saec.  17,  in  Paris,  St. -Germ. 

583  bis,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  291. 
Drucke:  G.  Fantuzzi,  Monumenti  Ravennati  de'  secoli  di  mezzo,  T.  1—6,   Ve- 

nezia  1801—1804,  865  Urkunden  von  689—1587. 
A.  Tarlazzi,  Appendice  ai  monumenti  Ravennati  del  conte  M.  Fantuzzi,  T.  1, 

Ravenna  1869,   389  Urkunden  von  418 — 1322,  in  Monumenti  storici  della 

Romagna,  Ser.  II,  Carte,  V.  1 ;  T.  2,  noch  unvollständig. 
Codex  traditionum  ecclesiae  Ravennatensis  in  papyro  scriptus  et  in  reg.  biblio- 
theca  Bavarica   asservatus,    edid,  J.  B.   Bernhart,    Monach.    1810,  c.  927; 

vorher  in:  Fantuzzi,  Monumenti  Ravennati  1,  1. 

F.  Stark,  Keltische  Personennamen,  nachgewiesen  in  den  Ortsbenennungen 
des  Codex  traditionum  eccles.  Ravenn.,  in:  Sitzungsberichte  der  Wiener 
Akademie  62,  209. 

G.  Porro  e  A.  Ceriani,  11  rotolo  opistografo  del  principe  Antonio  Pio  di 
Savoia,  mit  8  Briefen  des  9.  und  10.  Jahrhunderts,  in:  Archivio  stör.  Lom- 
bardo,  T.  9,  separat:  Milano  1883. 

D.  Gottardi,   Memorie    storiche  di  S.  Rainaldo  Concorreggio  archivescovo  di 

Ravenna,  con  un  appendice  di  (28)  documenti,  Verona  1790. 
Vgl.  Venezia. 


III.    Specialgeschichte.  235 

Recanati. 
Uandschr.:  Urkundeu  in  den  Archivi  capitolare  und  civico,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 

sellsch.  12,  567. 
Drucke:  Vogel,   Historia  episcoporum  Recanatensium ,  Bd.  2   enthält  die  Ur- 
kunden. 
Bullae  et  brevia  diversorura  summorum  pontificum  super  privilegiis  ac  facul- 
tatibus  ill.  reip.  Recanetensi  concessis  et  irapartitis,  Recaneti  1605. 

Reggio  d'  EmiUa. 

Haudschr.:  Urkunden  in  den  Archivi  vescovile,  capitolare,  delle  opere  pie  und 

inunicipale;    im   letztgenannten   Liber    grossus    antiquus;    Weiteres    in   der 

Biblioteca  pubblica. 

Drucke:  Nonnulla  constitutiones,  privilegia  et  reform ati one s ,  additionesque 

statutorum  civitatis  regii  ad  omnium  utilitatem  pertinentes,  Regii  1569;  1611; 

C.  Affarosi,  Memorie  istoriche  del  monastero  di  S.  Prospero  di  Reggio,  P.  1 

-3,  Padova  1733—1746. 
Vgl.  Ferrara  und  Modena. 

Revello. 
Haudschr.:  Franchigie  accordate  da  Manfredo    M.  di  Saluzzo  alla  comunita  e 
uomini  di  Revello,  1312,  in  Turin,  Archio  di  stato. 

Rieti. 

Haudschr.:  G.  Naude,  Instauratio  tabularii  majoris  templi  Reatini  1640;  Ur- 
kunden von  772,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  488. 

Drucke:  Galletti,  Memorie  di  tre  antiche  chiese  di  Rieti,  Roma  1765,  mit  Ur- 
kunden. 

Rimini. 
Haudschr.:  Ueber  das  Stadtarchiv  und  andere  Sammlungen  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 12,  570. 
Drucke:   L.  Tonini,  Appendice  di  documenti  a  Vol.  IV  della  storia  di  Rimini, 
Rimini  1881. 
G.   Bagli,   Decreta  dei  Malatesta  siguori  di  Rimini,   1390—1432,  in:  Atti  e 
memorie  d.  deput.  di  stör.  patr.  d.  Romagna,  ser.  3,  3,  1 ;  2. 

Ripaille. 
Drucke:  Ripaille  et  Felix  V,   10  Urkunden  von  1410—1445,   in:  Memoires  de 
la  soc.  Savois.  7,  301. 

Ripatransone. 
Haudschr.:  Urkunden  von  1216  ab,  im  Stadtarchiv,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  555. 

Ripoli. 
Haudschr«:  Urkunden  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 

Riva. 
Drucke:   G.  di  Sardagua,    Documenti    circa    il  feudo    della    muta    in  Riva   di 
Treuto,  in:  Archivio  Veueto,  T.  28. 


236  IV.     Italien. 

Rivarolo. 
Handschr.:  Statuti  e  privilegi  accordati  dal  C.  Amadeo  di  Savoia  a  favore  della 
cornunitä  e  uomini  di  Rivarolo,  1358,  in  Turin,  Archivio  di  stato. 

Rocca  dellc  Donue. 
Handschr.:  Kopialbuch  des  Klosters,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  599. 

Roma. 

1.    Allgemeines. 

Handschr.:  Ueber  die  römischen  Archive  und  Bibliotheken  vgl.  L.  Lathraann, 

Römische  Handschriften,  in:  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  201 ;  von  Pflugk-Harttung, 

Iter  ital.  79. 
Ehrle,    Zur  Geschichte    des  Schatzes,    der  Bibliothek   und    des  Archivs    der 

Päpste  iml4.  Jahrhundert,  in:  Archiv  f.  Literatur-  u.  Kirchengesch.  1,  1. 
G.  Marini,  Memorie  degli  archivi  della  S.  Sede,  Roma  1825. 
Galletti,  Del  primicerio  della  S.  Sede,  1776. 

A.  Bazzoni,  Gli  archivi  di  Roma,  in:  Archivio  stör,  ital.,  ser.  3,  16,  461. 
Gachard,  Les  archives  du  Vatican,  Bruxelles  1874. 

P.  Bai  an,  Gli  archivi  della  S.  Sede  in  relazione  alla  storia  d'  Italia,  Roma  1881. 
Grisar,  Vom  vaticanischen  Archiv,  in:  Zeitschrift  f.  kathol.  Theologie,  8,  223. 
P.  A.  Munch,  Aufschlüsse   über  das  päpstlichste  Archiv,    herausgegeben  von 

G.  Storm,  in:  Archivial.  Zeitschrift  4,  60;  separat:  Berlin  1880. 
G.  Palraieri,  Ad  Vaticani  Archivi  Romanorum  Pontiiicum  Regesta  manuductio, 

Romae  1884. 
Bell  es  heim,  Vom  vatikanischen  Archiv,  in:  Histor.-polit.  Blätter  94,  705;  785. 
Pensieri  intorno  agli  archivi  segreti  Vaticani,  Roma  1881. 
Das  vatikanische  Archiv,  in:  Archival.  Zeitschr.  5,  78. 
Die  Urkunden  des  vatikanischen  Archivs,  Regesten  von  318 — 1315,  in:  Archiv 

d.  Gesellsch.  7,  19. 

F.  Kaltenbrunner,  Römische  Studien.  I.  Die  päpstlichen  Register  des 
13.  Jahrhunderts.  II.  Die  Fragmente  der  ältesten  Registra  brevium  im 
Vatican.  Archive,  in:  Mittheilungen  d.  Inst.  f.  oesterr.  Geschichtsforschung 
5,  213;  6,  79. 

G.  B.  Carinci,  Relazione  dell'  archivio  Caetani,  in:  II  Saggiatore  3,  6,  6. 
Cencii  camerarii  liber  censuum ,  in  Middlehill  5368,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

8,  768,  in  Florenz,  Riccardiana;  in  Paris,  lat.  4188,  vgl.  ebenda  7,  48; 
Rom,  Albani  193,  von  1192,  vgl.  ebenda  12,  374;  ebenda,  Corsini  1041, 
cop.  ex  exempl.  S.  Angeli,  vgl.  ebenda  12,  395;  ebenda,  Vallicell.;  ebenda, 
Vatican.  256,  vgl.  ebenda  12,  256;  Abschrift  im  Archivio  di  stato  und  in 
Catania,  Benedictiner-Bibliothek. 

Liber  censuum   ecclesiae    Romanae,  in   Middlehill,    Phill.   6408,    vgl.  ebenda 

9,  501. 

P.  Fahre,  Etüde  sur  un  manuscrit  du  liber  censuum  de  Cencius  camerarius, 
in:  Melanges  d'archeol.  et  d'hist.  3,  328. 

F.  Kaltenbrunner,  Der  Liber  rubeus  im  vaticanischen  Archive,  in:  Mit- 
theilungen d.  Inst.  f.  oesterreich.  Geschichtsforschung  5,  618. 


III.    Specialgeschichte.  237 

Wenk,  üeber  päpstliche  Schatzverzeichnisse  des  13.  und  U.Jahrhunderts,  in: 
Mittheilungen  d.  Inst.  f.  oesterr.  Geschichtsforsch.  6,  270. 

A.  Zahn,  Notizie  artistiche  tratte  d'  all'  archivio  segreto  Vaticano,  nach  Ma 
terien  geordnete  Auszüge,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  3,  6,  I,  1G6. 

Notizia  di  alcuni  manuoscritti  dell'  archivio  Vaticano,  Papstregesten,  ebenda, 
Ser.  3,  1,  166. 

J.  von  Pflugk-Harttung,  Die  Urkunden  der  päpstlichen  Kanzlei  vom  10. 
bis  13.  Jahrhundert,  in:  Archivial.  Zeitschrift  6,  1. 

Derselbe,  Die  Arten  der  päpstlichen  Urkunden  bis  zum  13.  Jahrhundert, 
ebenda  9,  1. 

Derselbe,  Scheinoriginale  deutscher  Papsturkunden,  in:  Forschunngen  z.  deut- 
schen Geschichte  24,  426. 

W.  Diekamp,  Zum  päpstlichen  ürkundenwesen  des  11.,  12.  und  der  ersten 
Hälfte  des  13.  Jahrhunderts,  in:  Mittheilungen  d.  Inst.  f.  oesterr.  Geschichts- 
forschung 3,  565. 

Derselbe,  Zum  päpstlichen  Urkundenwesen  von  Alexander  IV  bis  Johann  XXII 
(1254—1334),  ebenda  4,  497. 

Derselbe,  Die  neuere  Literatur  der  päpstlichen  Diplomatie,  in:  Histor.  Jahr- 
buch 4,  210;  361;  681. 

E.  Mo  linier,  Inventaire  du  tresor  du  Saint-Siege  sous  Boniface  VIII  (1295), 
in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  43;  276;  626;  45,  31. 

Einkünfte  der  Römischen  Curie,  in  Wien.  vgl.  ebenda  10,  547. 

Taxae    ecclesiarum    et    monasteriorum  Romanae    ecclesiae,    saec.  14—15,    in 

Sevilla,  AA,  139,  2,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  380. 
Römische  Annalen- Taxrolle,  saec.  15,  in  Bologna,  Stadtbibliothek. 
Drucke:  M.  Marini,    Diplomatica   pontificia   ossieno    dissertazioni    paleografiche 

ed  erudite  sulle  boUe  de'  papi,  Roma  1841. 
Analecta  juris  pontificii  P.  1 — 13,  Roma  1852—1874. 

F.  Kaltenbrunner,  Papsturkunden  in  Italien,  Verzeichnisse  nebst  Regesten- 
nachtrag zu  Potthast,  in:  Sitzungsberichte  d.  Wiener  Akademie  94,  627. 

P.  Löwenfeld,  Papsturkunden  in  Italien.  Ein  Nachtrag  [zu  Kaltenbrunner], 
ebenda  97,  55. 

Archive  und  Bibliotheken,  Urkundenverzeichnisse,  in:  J.  von  Pflugk-Harttung, 
Iter  ital.  1;  736;  889. 

Römische  Annaten-Taxro  lle  aus  dem  15.  Jahrhundert,  in:  Döllinger,  Bei- 
träge zur  Geschichte  2,  1. 

Summaria  privilegiorum  ecclesiae  Romanae,  in:  Martene  u.  Durand,  collectio 
ampliss.  2,  1224. 

Ph.  Jaffe,  Regesta  pontificum  Romanorum  ab  condita  ecclesia  ad  annura  post 
Christum  natum  1198,  Beroiini  1851,  10749  Regesten  und  422  spuria. 

,2.  Aufl.,  Bd.  1,  bis  1143,  Leipzig  1885. 

A.  Potthast,  Regesta  pontificum  Romanomra  inde  ab  anno  post  Christum 
natum  1198  ad  annum  1304,  V.  1.  2,  Beroiini  1871—1875,  25448  Regesten 
und  Addenda. 

R.  Wilmans,  Ergänzungen  zu  den  Regesta  pontificum  von  Jaffe  und  Pott- 
hast, vornehmlich  aus  den  Quellen  des  Staatsarchivs  zu  Münster,  135  Re- 
gesten von  c.  731—1304,  in:  Archival.  Zeitschr.  3,  31;  4,  46. 


238  IV.     Italien. 

P.  Pressutti,  I   regesti  de'  Romaiii  pontefici  dell'  anno  1198  all'   anno  1304 

per  A.  Potthast,  Roma  1874. 
Papstregesten,    1078  Regesten  von  c.  105 — 1198,  in:   von  Pflugk-Harttung, 

Iter  ital.  169;  803;  830. 
J.  von  Pflugk-Harttung,  Acta  pontificum  Romanorum   inedita.     Urkunden 

der  Päpste  vom  Jahre  748—1198,  Tübingen  1880;  T.  2,  Abth.  1.    Urkunden 

der  Päpste   vom  Jahre  c.  97   bis  zum  Jahre  1197,  ebenda  1881  —  1884,  460 

Urkunden. 


2.  Besondere  Sammlungen. 

Handschr.:   F.  Maassen,  Ueber  eine  Sammlung  Gregors  I  von  Schreiben  und 
Verordnungen  der  Kaiser  und  Päpste,  in:   Sitzungsberichte  d.  Wien.  Akad. 

85,  227;  die  Handschriften  (sog.  Avellanische  Sammlung)  in  Rom,  Vatic. 

3786;  3787  (Abschrift);  4903;  4961. 
Epistolae  pontificum  Romanorum,  saec.  10,  in  Aosta,  Domkapitel,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  9,  629;  12,  591. 
Papstbriefe,  in  Florenz,  Bibl.  Laurent. 

Papstbriefe  von  1216 — 1759,  in:  M.  Marini,  Monumenta  Britannica,  in  Lon- 
don, Addit.  15351—15401. 
Epistolae  summorum  pontificum,  saec.  14,  im  Escorial  J,  IH,  3,  vgl.  ebenda 

8,  812. 
Bullae  papales  in  gratiam  conventus  S.  Annae  in  Kempen,   in   Kassel,   vgl. 

ebenda  6,  205. 
Papstbriefe,  in  Madrid  C,  144,  vgl.  ebenda  8,  775. 
Nicolai  IV    et    aliorum    paparum   epistolae,    in  Paris  4047,    vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  7,  47. 
Urbani  IV  etc.  epistolae,  ebenda  2,  311,  vgl.  ebenda  7,  48. 
Bonifacii  VIII  et  aliorum  paparum  Avinionensium   epistolae,  ebenda  4095, 

vgl.  ebenda  7,  47. 
Imperatorum  privilegia  in  sedem  apostolicam,  in  Rom,  Bibl.  Barber.  XXXII, 

218,  vgl.  ebenda  12,  383. 
Epistolae  pontificum,  ebenda,  Bibl.  Corsin.  38,  F,  1. 
Epistolae  summorum  pontificum,  ebenda,  Vatican.  6735f.,  vgl.  ebenda  3,  418, 

12,  257;  andere  ebenda,  Ottobon.  980,  vgl.  ebenda  12,  364. 
Papstbriefe,  in  Wien,  Hofbibl.,  vgl.  ebenda  1,  457. 

Regi'stratura  bullarum  papalium,  ebenda,  Hausarchiv,  vgl.  ebenda  6,  101. 
Drucke:  (J.  Wendel  st  einus),  Epistolae  veterum  pontificum  Romanorum  longe 

ante  Nicenum  concilium  promulgatae,  Francof.  1526,  von  Fabian — Sixtus  II. 
M.  Marocco,  Bullarum,  diplomatum  ac  privilegiorum  omnium  S.  Romanorum 

pontificum  nuperrima  recensio,  T.  1,    a   S.  Leone  Magno  ad  Nicolaum  II, 

Taurini  1856. 
Epistolae  Romanorum  pontificum  genuinae  et   quae   ad  eos  scriptae  sunt  a 

S.  Hilario  ad  Pelagium  III,   edid.  A.   Thiel,  T.  1,  a  S.  Hilario  usque  ad 

S.  Hormisdam,  Brunsbergae  1868. 
S.  Loewenfeld,  Epistolae  pontificum  Romanorum,  Lipsiae  1885,  424  Briefe 

von  494— c.  1198. 


IIT.     Specialgeschichte.  239 

P.  Ewald,  Drei  unedirte  päpstliclie  Schreiben,  von  682— 99i),  in:    N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  360;  606. 
Derselbe,  Chronologie  einiger  Papstbriefe,  ebenda  7,  198. 
Derselbe,   Die  Papstbriefe  der    Britischen  Sammlung,   ebenda  5,  275;  505; 

6,  452. 
J.  von  Pflugk-Harttung,  Gefälschte  Papst-Urkunden,  6  Urkunden  von  c.  685 

— 1059.  in:  Forschungen  z.  Deutschen  Geschichte  21,  229. 
Derselbe,  Papsturkunden  in  Karlsruhe  (bis  zum  Jahre  1198),  in:  N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  8,  242. 
De  summis  pontificis  ac  Sede  Romana,   67  Urkunden  von  Constantinus  bis 

1725,  in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplom.  2,  686. 
Urkunden  von  719—1714,  in:  Lünigs  Reichsarchiv. 
Variae  epistolae  pontificum,  episcoporum,  imperatorum  (etc.),  in:  Tengnagel, 

Vetera  monumenta  contra  schismaticos,  Ingolstad.  1612. 
J.  Merkel,   Documenta  aliquot  quae  ad  Romani  pontificis  notarios  et  curiales 

pertinent,    14  Urkunden   ohne  chronologische   Ordnung,  in:    Archivio  stör. 

Ital.,  Append.  5,  129. 
J.   Greiser,    Volumen    epistolarum    quas    Romani   pontifices,    Gregorius  III, 

Stephanus  III,  Zacharias  I,  Paulus  I,  Stephanus  IV,  Adrianus  I  et  pseudo- 

papa  Constantinus  miserunt  ad   principes  et  reges   Francorum,   olim  studio 

et  cura  Caroli  Magni  collectum,    Ingolstad.    1613;    Duchesne,    Hist.  Franc. 

Script.  3,703;  Gretseri  opera  6,  679;   Lambecius,  Syntagma  rer.  Germanicar. 

1673;  Muratori,  Rer.  Ital.  Script.  3,  2,  73;  Bouquet,  Recueil  5,  485;  Cenni, 

Monumenta  domin.  pontif.  1760,  1 ;  Jaffe,  Bibl.  rer.  German.  4,  1. 
A.  Th einer,    Codex   diplomaticus   dominii  temporalis  S.   Sedis.     Recueil   de 

documents  pour  servir  ä  l'histoire  du  gouvernement  temporal  du   Vatican, 

T.  1—3,  Roma  1861  —  1862,  Urkunden  von  756—1793. 
Epistolae  Nicolai  I,  Adriani  II  et  Joannis  VIII,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc. 

Script.  3,  828. 
J.  von  Pflugk-Harttung,  Original-Urkunden  und  Scheinoriginale,  mit  Ver- 

zeichniss    von    963  Urkunden    von    788 — 1197,    in:    Hist.    Jahrb.    (Görres- 

Gesellsch.)  5,  489. 
S.  Löwenfeld,  Papsturkunden  in  Paris,  Verzeichniss  mit  13  Urkunden  von 

c.  867— c.  1181. 
A.   C.  Chaix  de  Lavarene,    Monumenta  pontificia  Arvemiae  decurrentibus 

9o,  lOo,  11 0  et  12o  saeculis,  vgl.  Frankreich,  Auvergne. 
F.  Hirsch,  Die   Schenkung  Kaiser  Karls   des  Kahlen  für  Papst  Johann  VIII 

und  der  Libellus  de  imperatoria  potestate  in  urbe  Roma,  in:  Forschungen 

z.  Deutschen  Geschichte  20,  127. 
S.  Lüwenfeld,  Päpstliche  Urkunden  im  Pariser  Nationalarchiv  (von  Formosus 

bis  Coelestin  111)   Verzeichniss  von  893—1196,  in:    N.  Archiv  d.  Gesellsch. 

8,  559. 
Epistolae  suramorura  pontificum,  von  993 — 1016,  in:  Bouquet,  Recueil  10,  429. 
Epistolae  Stephan!  X,   Nicolai  II  et  Alexandri  II   pont.  Rom.  ad  Gervasium 

Remensem  archiepiscopum,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  4,  198. 
P.   Ewald,  Acht  päpstliche  Privilegien,  von   1069  —  1196,  in:    N.  Archiv  d. 

Gesellsch.  2,  207. 


240  IV.     Italien. 

Semicenturia  bullaruin  varionim,  von  Gregor  VII  —  Alexander  IV,  in:  Hahn, 
Collectio  monumentorum  1,   116. 

Kurzes  Verzeichniss  päpstlicher  Briefe,  welche  die  Bisthümer  betreffen,  zu 
denen  das  jetzige  Gebiet  der  Schweiz  gehörte.  Mit  Ausnahme  von  Genf, 
Como  und  Mailand.  Aus  den  Regesten  des  vaticanischen  Archivs,  in:  Archiv 
f.  schweizer,  Geschichte  13,  227. 

R,  Wilmans,  Einige  bisher  unbekannte  Papstbullen  des  12.  und  13.  Jahr- 
hunderts zur  Geschichte  des  Prämonstratenserordens,  in:   Archival.  Zeitschr. 

5,  149. 

S.  Löwenfeld,   Verzeichniss  und  Regesten  von  Papsturkunden  aus   den  Ar- 
chiven der  Normandie,  von  1126—1196,  in:  Archival.  Zeitschrift  8,  188. 
F.  Selmi,    Documenti  cavati  dai  trecentisti   circa   al   potere  temporale   della 

chiesa,  in:  Rivista  contemporanea  di  Torino  1862,  Juli. 
Les  regestes  du  Vatican  relatifs  au  diocese  de  Geneve,  183  und  352  Regesten 

mit  einem  Anhange  von  9  Urkunden  von  1204—1254,  in:  Memoires  et  docu- 

ments  publ.  par  la  soc.  d'hist.  de  Geneve  16,  127. 
E.  Winkelmann,  Zwölf  Papstbriefe  zur  Geschichte  Kaiser  Friedrich  II,  von 

1210—1268,  in:  Forschungen  z.  Deutschen  Geschichte  15,  373. 
Epistolae    saeculi  XIII  e  regestis  pontificum  Romanorum  selectae  per  G.  H. 

Pertz,  Edidit  C.  Rodenberg,  T.  1,  Berol.  1883,   838  Briefe  von  1212— 

1241,  in:  Monumenta  German.  histor. 
Epistolae   suramorum  pontificum  Honorii  III,   Gregorii  IX,  Innocentii  IV  et 

Martini  IV  ad  principes  et  reges  Francorum  et  super  negotio  regni  Siciliae, 

in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  5,  851. 
A.  Th einer,   Vetera  monumenta  Poloniae  et  Lithuaniae  gentiumque  finitima- 

rum  historiam  illustrantia,  T.  1-4,  Romae  1860—1864,  von  1217—1775. 
Utrykte  pavebreve  angaaende  Danske  Kirkeforhold,  226  Urkunden  von  1220 

—1622,  in  Ny  Kirkehistor.  Samlinger  3,  73;  368;  789;  4,  194;  556;  5,  845; 

6,  554. 

Tardif,    Privileges    accordes    k   la  couronne  de  France  par  le    Saint -Siege, 

Paris  1855,  in:  Documents  inedits,  von  1224—1622. 
Loeb,  Bulles  inedites  des  papes,  von  1247 — 1286,  in:  Revue  des  etudes  juives, 

2,  1880. 
O.Posse,  Analecta  Vaticana,  Oeniponti  1878,  Regesta  Vaticana  inde  ab  anno 

1254  ad  a.  1287  und  Acta  Vaticana  ab  a.  1255  usque  ad  a.  1372. 
Sammlung  päpstlicher  Briefe  aus   dem   Stifts-  und   Stadtarchive   Lucern,  27 

Briefe  von  1249—1489,  in:  Geschichtsfreund  23,  1. 
Actavariade  schismate  pontificum  Avenionensium,  ex  variis  manuscriptis,  in: 

Martene  u.  Durand,  Thesaurus  novus  anecdot.  1,  1073. 

A.  Thomas,  Les  lettres  ä  la  cour  des  papes.  Extraits  des  archives  du 
Vatican  pour  servir  ä  l'histoire  du  moyen-äge,  1290 — 1423,  in:  Melanges 
d'archeologie  et  d'hist.  2,  113;  4,  35;  separat:  Roma  1884. 

B.  Dudik,  Auszüge  aus  päpstlichen  Regesten  für  Oesterreichs  Geschichte,  Re- 
gesten von  1308—1604,  nebst  44  Beilagen,  in:  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte 
15,  185. 

J.  B.  Nordhoff,  Illustrirte  Urkunden  aus  Avignon,  in:  Archival.  Zeitschrift 
5,  142. 


III.    Specialgeschichte.  241 

Epistolarum  volumen  quas  poutifices  Roraani,  imperatores,  reges,  cardiuules 
etc.  ad  Ludovicum  VII  Franciae  regein  et  alios  scripserunt,  in:  Duohesae, 
Ilist.  Franc.  Script.  4,  557 ;  762. 

Ch.  Grandjean,  Documents  relatifs  ä  la  legation  du  cardinal  de  Prato  en 
Toscane  (1340),  in:  Melanges  d'archeol.  et  d'hist.  3,  379,  39  Documente. 

Trois  documents  de  Teglise  du  XV  siecle,  Venezia  1869. 

A.  Dressel,  Vier  Documente  aus  römischen  Archiven,  von  1466-1598,  Leip- 
zig 1843,  2.  Ausg.,  Berlin  1872. 

Dittrich,  Regesten  und  Briefe  des  Cardinais  Cantarini,  Braunsberg  1881,  957 
Nummern  von  1482—1543. 

C.  Hofier,  Sammlung  von  Urkunden  zu  einer  künftigen  Geschichte  der  Unter- 
handlungen Bayerns  mit  dem  römischen  Stuhle,  27  Urkunden  von  1483 — 
1574,  in:  Oberbayr.  Archiv  4,  330. 

Inventaire  des  papiers  d'etat  concern.  les  negotiations  du  gouverneinenl  es- 
pagnol  avec  la  cour  de  Rome,  qui  sont  conserves  dans  les  archives  r.  de 
Simancas,  von  1486 — 1612,  in:  Compte-rendu  de  la  commission  d'hist.  de 
Bruxelles,  Ser.  II,  6,  197. 

3.    Einzelne   Sammlungen. 

Clemens  I. 
Dmcke:   P.   Coustant,   Pontificum  llomanorura  a  S.  demente  I.    usque  ad  S. 
Leonem  M.  epistolae,  Paris  1721 ;  Göttingen  1796. 
Clementis  I  epistolae  5,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  150,  19. 

Alexander  I. 
Handschr.:  B.  Alexandri  epistolae,  in  Paris,  lat.  4038;  vgl.  Archiv  d.  Gesellscli. 

7,  46. 
Drucke:  ^lexandri  I  epistolae  11,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  130,  89. 

Fabianns. 
Dmcke:  Fabiani  epistolae  3,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  130,  151. 

Cornelins. 
Drucke:  Cornelii  epistolae  3,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  3,  712. 

Julias  I. 
Drucke:  Juli  epistolae  4,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  8,  879,  971. 

Liberias. 
Drucke:  Liberii  epist(flae  18,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  8,  1332;  10,  678. 

Daniasus  I. 
Dmcke:  Damasi  epistolae  9,  in:  Migne,  Patrologia  13,  347;  22,  451. 

Innocentius  I. 
Handsclir.:  Innocentii  I  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch,  2,  542. 
Drucke:  Epistolae  Innocentii  I  et  ad  cum  scriptae  42,  in:  P.  Constant.  Episto- 
lae roraanorum  pontificum  758;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  20,  458 f. 

Oestcrley,  Wegweiser.    II.  IC 


242  IV.     Italien. 

Zosimus. 
Drucke:   Zosimi  epistolae  et  decreta   16,  in:    Migne,    Patrologia,  lat.  20,  638; 
45,  1719. 

Bonifacius  I. 
Drucke:  Bonifacii  I  epistolae  et  decreta  8,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  20,  746. 

Coelestinns  I. 

Drucke:  Coelestinil  epistolae  et  decreta  13,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  1,407. 

Sixtus  in. 
Drucke:  Sixti  III  epistolae  10,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  50,  571. 

Leo  I. 
Handschr.:  Leonisl  epistolae,  in  Kopenhagen,  Kgl.  Bibl.,  A eitere  Samml.  1352; 
in  Rom,  saec.  15,  Albani  831;    vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  375;  in  Wien, 
vgl.  ebenda  2,  552;  in  Wolfenbüttel,  saec.  9,  Heimst.  254. 
Dmcke:  Leonis  M.  epistolae  ex  recogn.  J.  Andreae  episc,  Romae  1470;  Ve- 
netiis  1485;  in:   Leonis  opera  ed.  P.   Quesnel,    Lugd.   1700;    ed.  Ballerini, 
"Venet.  1753—1757;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  54,  593. 

Hilarus. 
Drucke:  Hilarii  epistolae  11,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  58,  12. 

Simplicius. 
Drucke:  Simplicii  epistolae  19,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  58,  32. 

Felix  ni. 

Drucke:    Felicis  III    epistolae    et    decreta  15,    in:    Migne,   Patrologia,  lat.  58, 
890;  977. 

Grelasius  I. 
Drucke:  Gelasii  I  epistolae  et  decreta  15,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  59,  9. 

Symmachus. 
Drucke:    Symmachi  epistolae   ef   decreta  12,  in:    Migne,   Patrologia,  lat.  61, 
40;  80. 

Hormisda. 
Drucke:   Hormisdae  epistolae   et   decreta  81,  in:  Migne:  Patrologia,  lat.  63, 
363;  525;  45,  1777. 

Johannes  n. 
Drucke:  Johannis  II  epistolae  5,  in;  Migne,  Patrologia,  lat.  G6,  12. 

Agapetus  I. 

Drucke:  Agapeti  I  epistolae  7,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  66,  32;  46. 

Yigilius. 
Drucke:  Vigilii  epistolae  16,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  69,  9. 


III.     Specialgeschichte.  243 

Pelagias  I. 

Drucke:  Pelagii  I  epistolae  15,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  69,  392. 

Pelagins  ü. 
Drucke:  Pelagii  II  epistolae  16,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  72,  701. 

Gregor  L 
Handschr.:  Gregorii  M.  epistolae,  in  Avranches  102;  in  Berlin,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  841;  in  Bern,  A.  94,  saec.  10,  vgl.  N.  Arch.  d.  Gesellsch.  3,  217  ; 
in  Boulogne,  72,  saec.  12,  716  Briefe,  vgl.  ebenda  2,  321;  in  Brüssel,  292, 
von  1462,  ferner  1448,  1555,  2517,  5408,  10131;  in  Boulogne,  Collegio 
Spagnuolo,  saec.  12;  in  Cambridge,  Univ.  1797,  li,  III,  33,  saec.  12,  890 
Briefe;  Abschrift  davon,  ebenda  1973,  Kk,  II,  10,  vgl.  ebenda  4,  390;  391;  in 
Carpentras  213,  saec.  10—11,  290  Briefe,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  280; 
in  Chalons,  saec.  15;  in  Darmstadt,  vgl.  ebenda  8,  619;  in  Dijon  144,  saec. 
13,  vgl.  ebenda  7,  215;  in  Düsseldorf,  vgl.  ebenda  11,  748;  in  Erlangen, 
Univ.-Bibl.  658;  im  Escorial  A,  I,  6,  saec.  14,  vgl.  ebenda  8,  809;  in  Fulda, 
42,  saec.  12,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  5,  225;  in  Florenz,  Laur.,  vgl.  ebenda 
3,  451;  in  London,  Egerton  630,  saec.  14,  715  Briefe,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 9,  495;  in  Leipzig,  Univ.-Bibl.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  219; 
in  Montecassino  71,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  445:  in  Namur,  5,  293 
Briefe,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  475  ;  in  Madrid,  13,  12;  in  St.-Omer, 
188,  saec.  12;  in  Oxford,  Oriel  60,  14  Bücher;  All  Souls  1403,  2,  13  Bücher, 
vgl.  ebenda  7,  94;  Bodl.  1815;  Oriel  912,  60,  9  Bücher,  vgl.  ebenda  7,  94; 
in  Prag,  Univ.;  in  Padua,  S.  Giov.  in  Virid;  in  Paris,  2279  f.;  2284;  15311; 
saec.  10—14,  vgl.  ebenda  7,  40 f.;  in  Paris  2281,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
3,  445;  in  Schaflfhausen;  in  Trier,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  9,  597;  in  Troyes, 
saec.  14—15,  vgl.  ebenda  7,  220;  in  Utrecht  285,  saec.  15;  in  Wien,  vgl. 
ebenda  2,  522;  Kritische  Sonderung  dieser  und  zahlreicher  anderer  Hand- 
schriften bei  Ewald,  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  444. 
Drucke:  Epistolae  ex  registro  Gregorii,  Augsburg,  Zainer  c.  1472;  libri 
XII,  Venetiis  1504;  Paris  1508;  1518;  Ronen  1521;  Paris  1523;  1533  u.  6.; 
Basel  1550;  1551;  dazu  Baluze  Miscell.  5,  468;  in:  Gregorii  opera;  Rom 
1589—1593,  Paris  1675;  1705;  Venedig  1716— 1776;  in:  Migne,  Patrologia,  lat. 
77,  441 ;  über  sämmtliche  Drucke  vgl.  Ewald  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  3,  509. 

Gregorii  Magni  papae  I  epistolae,  in:  Duchesne,  Uist.  Franc.  Script.  1,  889; 
in:  Bouquet,  Recueil  4,  12;  deutsch  von  M.  Feyerabend,  Bd.  1—6,  Kempten 
1807—1809. 

P.  Ewald,  Zwei  unedirte  Briefe  Gregors  I,  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  587. 

Derselbe,  Studien  zur  Ausgabe  des  Registers  Gregors  I,  ebenda  3,  433. 

Selectae  S.  Gregorii  I  epistolae  de  sacris  Sardorum  antiquitatibus,  Torino 
1825,  22  Briefe. 

Notae  et  observationes  A.  Dadini  Alteserrae  in  XII  libros  epistolarum  Gre- 
gorii, Tolosae  1669. 

Densdedit. 
Handschr.:    Epistolae  saec.  12  in   Korn,   Vatican.  3833,  gedruckt  von  Marti 
nucci  1869. 

16* 


244  IV.     Italien. 

Honorins  I. 
Brncke:  Honorii  I  epistolae  IG,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  80,  464. 

Johannes  IV. 
Drucke:  Johannis  IV  epistolae  4,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  80,  597. 

Martin  I. 
Drucke:  Martini  I  epistolae  et  privilegia  20,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  87,  106. 

Vitalianus. 
Drucke:  Vitaliani  epistolae  11,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  87,  998. 

Agatho. 
Drucke:  Agathonis  epistolae  3,  in;  Migne,  Patrologia,  lat.  87,  1162. 

Leo  n. 
Drucke:  Leonis  II  epistolae  6,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  96,  384. 

Constantin  I. 
Drucke:  Epistolae  Constantini  I,  in:  Muratori,  Rer.  ital.  script.  3,  2,  171. 

Gregor  n. 
Handschr.:   Gregorii  II  epistolae,  in  Madrid,  B,  12,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
8,  774;  in  Salzburg,  St.  Peter,  55  Briefe,  vgl.  ebenda  1,  453;  in  Venedig, 
vgl.  ebenda  4,  140. 
Dmcke:  Gregorii  II  epistolae  19,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  89,  453. 

Gregor  in.  ' 

Handschr.:   Gregorii  111  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  523; 

4,  140. 
Drucke:    Epistolae  Gregorii  111,   in:   Muratori,    Rer.  ital.  script.  3,  2,  75;    in: 

Migne,  Patrologia,  lat.  89,  576. 
Volumen    epistolarum   quas  Romani    pontifices   Gregorius  111,    Stephanus  111, 

Zacharias  I  (etc.)  miserunt  ad  principes  et  reges  Francorum,  olim  studio  et 

cura   ipsius  Caroli  Magni  collectum:   nunc   tandem  publici  juris  factum  a  J. 

Gretsero,  Ingolstad.  1613;  vgl.  Besondere  Samml. 

Zacharias. 
Handschr.:   Zachariae  papae  epistolae  ad  reges  Francorum  scriptae,  in  Wien, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  311. 
Drucke:  Zachariae  epistolae  20,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  89,  892. 

Stephan  11. 
Drucke:    Stephan!  II  epistolae,    in:    Muratori,   Rer.    ital.  script.    3,  2,  92;  in: 
Bouquet,  Recueil  5,  485;  591;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  89,  960;  98,  100. 

Stephan  IQ. 

Handsclir.:   Stephani  III  epistolae  ad  reges  Francorum,  in  Wien,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  6,  311. 
Drucke:   Stephani  III   epistolae,  in:   Muratori,  Rer.  ital.  script.  3,  2,  177;  in: 

Bouquet,  Recueil  5,  537;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  89.  1236;  98,  245. 


III.     Specialgeschichte.  245 

Paul  I. 
Handschr.:  Pauli  I  epistolae  ad  reges  Franconira,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 

sellsch.  6,  311. 
Drucke:  Epistolae  XXXIII  Pauli  I,  in:  Muratori,  Rer.  ital.  Script.  3,  2,  116; 

in:  Bouquet,  Recueil  5,  500;  in:  Migue,  Patrologia,  lat.  89,  1136. 

Constantin  IL 

Handschr.:    Constantini  papae    epistolae  ad  reges  Francorum,   in  Wien   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  6,  311. 
Drucke:  Constantini  antipapae  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  5,  534. 

Stephan  IV. 
Handsohr.:  Stephani  IV  epistolae  ad  reges  Francorum,  in  Wien,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  6,  311. 

Hadrian  I. 
Handschr.:   Adriani  I  epistolae,  in  Paris  2747,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  1,  294; 

in  Wien,  vgl.  ebenda  6,  311. 
Drucke:  Adriani  I  epistolae,  in:    Muratori,    Rer.  ital.  script.  3,  2,   188;  194; 

Bouquet  5,  544;  593;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  96,  1168;  98,  261,  57  Briefe. 

Leo  lU. 

Handschr.:  Leonis  III  epistolae  ad  Carolum  Magnum,  saec.  IX,  in  Wolfen- 
büttel, vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  29. 

Drucke:  Leonis  III  epistolae  ad  Carolum  Magnum,  Helmstad.  1655;  Bouquet, 
Recueil  5,  597;  Jaffe,  Bibliotheca  rer.  German.  4,  308;  epistolae  16  in: 
Migne,  Patrologia,  lat.  102,  993. 

Paschalis  I. 
Drucke:  Epistolae  Paschalis  I,  in:  Mansi,  Concil.  14,  371;  Suppl.  1,  799,  in: 
Migne,  Patrologia,  lat:  102,  1076,  106*,  831. 

Gregor  IV. 

Handschr.:    Gregorii  IV  epistolae,   in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  523. 
Drucke:  Gregorii  IV  epistolae  8,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  129,  992;  106,  853. 

Leo  IV. 
Drucke:  Leonis  IV  epistolae  et  decreta  33,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  115,  629. 

Benedictus  HI. 
Drucke:  Benedicti  III  epistolae  4,  in:  Migue,  Patrologia,  lat.  115,  690. 

Nicolaus  L 

Handsclir.:  Nicolai  I.  epistolae,  in  Paris,  1458,  36,  saec.  14;  1557,  2864, 
5095,  saec.  10;  in  Rom,  Ottobon.  276,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  359; 
Vallicell.  6,  15;  Vatican.  3787,  saec.  10—11. 

Drucke:  Epistolae  Nicolai  I,  in  Binii  Concil.  T.  6;  in:  Labbe,  Concil.  T.  8; 
in:  Hardouin,  Concil.  T.  5,  in  Concil.  edit.  Veneta  T.  10;  in:  Bouquet,  Re- 


246  IV.    Italien. 

cueil  7,   385;    in:    Mansi,    Concil.  15,   159;    epistolae    et    decreta    159,    in: 
Migne,  Patrologia,  lat.  119,  753. 

Hadrian  n. 

Handschr.:  Adriani  II  epistolae,  in  Paris,  1557,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  1,  294, 

in  Rom,  Vallicell.  3,  49. 
Drucke:  Epistolae  H adriani  II,  in  Bouquet,  Recueil  7,  439;  in  Mansi,  Concil. 

15,  819;  in:   Serinond,  Concil.  Gall.  3,  362;   in:   Hardouin,  Concil.  5,  691; 

in:  Migne,  Patrologia,  lat.  902,  1260;  129,  1015,  41  Briefe. 

Johannes  Vni. 
Handsclir.:  Johannis  VIII  epistolae  in  Rom,» Vatican.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  312. 
Drucke:  Johannis  VII  epistolae,  Romae  1519:  in  Mansi,  Concil.  17,  3;  Labbe, 

Concil.  T.  9;  Coleti,  Concil.  11;  Hardouin,   Concil.  T.  6;  ex  Baluzii  Miscell., 

in:  Muratori,  Rer.  ital.  script.  3,  2,  309;  Bouquet,  Recueil  7,  385;   9,  157; 

epistolae  et  decreta  382,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  126,  648. 

Marinus  I. 

Drucke:  Marini  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  198. 

Hadrian  111, 
Drucke:  Adriani  III  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  200. 

Stephan  V. 
Drucke:  Stephan i  V  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  200;  in:  Mansi,  Concil. 
18,  6,  10;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  129,  786. 

Formosus. 
Drucke:  Formosi  epistolae,    in:    Bouquet,  9,  202;  in:  Mansi,  Concil.  18,  102; 
in:  Migne,  Patrologia,  lat.  129,  821. 

Stephan  TL 

Drucke:   Stephani   VI    epistolae,    in:    Bouquet,    Recueil    9,    204;    in:    Mansi, 
Concil.  18,  175;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  129,  854. 

Romanus. 
Drucke:  Romani  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  206. 

Johannes  IX. 

Drucke:  Johannis  IX  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  208;  in:  Mansi,  Concil. 
18,  189;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  131,"  28. 

Benedictus  IV. 
Drucke:  Benedicti  IV  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  211;  in:  Mansi,  Concil. 
18,  234. 

Christophorus. 
Drucke:  Chris tophori  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  210. 


III.    Specialgeschichte.  247 

Sergins  lU. 
Drucke:  Sergii  III  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  213;    epistolae  et  privi- 
legia  9,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  131,  972. 

Johannes  X. 

Drücke:  Johannis  X  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  214;  epistolae  et  pri- 
vilegia  15,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  132,  798. 

Johannes  XI. 

Drucke:  Johannis  XI  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  218;  in:  Migne,  Patro- 
logia, lat.  132,  1056. 

Leo  TH. 

Drucke:  Leonis  VII  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  219;  in:  Mansi,  Concil. 

18,  375;  epistolae  et  privilegia  15,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  132,  1065. 

Marinns  n. 
Drucke:  Marini  II   epistolae  et  privilegia  7,  in:    Migne,    Patrologia,  lat.  133, 
864. 

Agapetus  n. 
Drucke:  Agapiti  II  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  226;   Mansi,  Concil.  18, 
405;  Supplem.  1,  1123;  in:  Migne,  Patrologia,   lat.  133,  890,  22  Briefe  etc. 

Johannes  XIL 
Drucke:  Johannis  XII  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  234;  in:  Mansi,  Concil. 
18,  447;  455;  20  epistolae  et  privilegia,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  133,  1012. 

Leo  Vm. 
Drucke:   Leonis  VIII  antipapae  privilegia  et  constitutiones  4,  in:  Migne,  Patro- 
logia, lat.  134,  990. 

Johannes  XIIL 
Drucke:  Epistolae  Johannis  XIII,    in:    Bouquet,    Recueil  9,   136;  in:  Mansi, 
Concil.  18,  482;  Suppl.  1,  1141;  33  epistolae  et  privilegia ,  in:  Migne,  Patro- 
logia, lat.  135,  949. 
Varia  diplomata  Romanorum  pontificum,  in:  Ch.  Gevoldus,  Chronicon  1611. 

Benedict  YL 
Drucke:  Benedicti  VI  epistolae,   in:  Bouquet,  Recueil  9,  241;  in:  Migne,  Pa- 
trologia, lat.  135,  1080,  6  Briefe. 

Benedict  Vn. 
Drucke:  Benedicti  VII  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  245;  28  Briefe  etc., 
in:  Migne,  Patrologia,  lat.  137,  314. 

Johannes  XT. 
Drucke:  Johannes  XV  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  9,  250;  17  epistolae  et 
privilegia,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  137,  826. 


248  IV.     Italien. 

Gregor  Y. 
Drucke:  Gregorii  V  epistolae  et  privilegia  22,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  137, 
900. 

Silvester  n. 

Handschr.:  Gerberti  epistolae  et  aliorum  ad  ipsiim,  158  Nummern,  in  Rom, 
Vallicell.  9,  94,  87;  in  Middlehill,  Phill.  513,  1718;  in  Bamberg,  Leiden,  Paris, 
Wolfenbüttel,  vgl.    Archiv  d.  Gesellsch.  7,  871. 

Drucke:  Silvester  II  epistolae  ed.  Masson,  Paris  1611;  in:  Duchesne,  Hist. 
Franc.  Script.  2,  789;  828;  daraus  in  den  Bibl.  patr. ,  Bouquet,  Recueil  10, 
387,  nur  90  Briefe,  Migne,  Patrologia,  lat.  139,  265;  vereinzelte  in:  Mabil- 
lon,  Annal.  106;  Pez,  Tliesaur.  1,  2,  149;  Höfler,  die  deutschen  Päpste  1,  330. 

Sergius  IV. 
Drucke:  Sergii  IV  epistolae  et  diplomata  16,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  139,1500. 

Johannes  XVIII. 
Drucke:  JohannisXVIlI  epistolae  et  diplomata  14,  in:  Migne,  Patrologia,  lat. 
139,  1477. 

Benedict  VIII. 
Drucke:  Benedicti  VIII  epistolae  et  decreta  40,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  139, 
1577. 

Johannes  XIX. 

Drucke:  Johannis  XIX  epistolae  et  diplomata  22,  in:  Migne,  Patrologia,  lat. 
141,  1114. 

Benedict  IX. 
Drucke:  Benedicti  IX  epistolae  et  diplomata  10,  in:  Migne,   Patrologia,  lat. 

141,  1344. 

Gregor  VI. 
Handschr.:    Gregorii  VI  Regestum  ,    10  Bücher,  in  Rom,    Corsini   1040,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  395;  in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  523. 
Drucke:  Gregorii  VI  epistolae  et  privilegia  4,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  142, 
573. 

Clemens  IL 
Handschr.:   Clementis  II  epistolae,  Middlehill,  Phill.  6292,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 9,  500. 
Drucke:  Clementis  II  epistolae    et   privilegia  8,    in:    Migne,    Patrologia,  lat. 

142,  574. 

Leo  IX. 
Handschr.:  Leonis  IX  epistolae,  in  Leipzig,  üniv.-Bibl. 

Victor  n. 
Drucke:  Victoris  II  epistolae  et  diplomata  20,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  143, 
800. 


III.    Specialgeschichte.  249 

Stephan  X. 

Drucke:  Stephani  X  epistolae  et  privilegia  8,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  145, 

8G6. 

Nicolaus  n. 

Drucke:  Nicolai  II  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  11,  492;  in:  Duchesne, 
llist.  Franc.  Script.  4,  198;  epistolae  et  diplomata  40,  in:  Migne,  Patrologia, 
lat.  143,  1300. 

Alexander  IL 
Handschr.:  Alexandri  II  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  404. 
Drucke:    Epistolae  Alexandri  II,   in:    Bouquet,  Recueil  14,   532;    in:  Migne, 
Patrologia,  lat.  146,  1380,  152  Briefe  etc. 

Gregor  VII. 
Handschr.:  Gregorii  VII  epistolae,  in  Kremsmünster,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
6,  312;  in  Mailand,  Bibl.  Ambros.   G,  112,  vgl.  ebenda  12,  615;  in  Paris, 
vgl.  ebenda  1,  302;  in  Rom,  Corsini  104,  vgl.  ebenda  12,  395;  Ottobon.  300; 
317;  vgl.  ebenda  12,  359;  360;  ebenda  2508,  saec.  17,  vgl.  ebenda  12,368; 
Vallic.  B,  26,    saec.  15,   vgl.  ebenda  12,  421;    ebenda   C,  17,   saec.  10,  vgl. 
ebenda  12,  423;  Vatican.  3979,   vgl.  ebenda   12,  242;  ebenda  4906-4907, 
vgl.  ebenda  12,  245;  3,  421;  in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  523. 
J.  von  Pflugk-Uarttung,  Register  und  Briefe   Gregors  VII,  in:  N.  Archiv 
d.  Gesellsch.  11,  141. 
Drucke:  Gr>gorii  VII    epistolae,   in:  Carafa,    Epistolae  decretales  summorum 
pontificum,    ed.   A.  de  Aquino   3,    549;    in:    Binii  Concil.  T.  3,  in:    Regia 
concil.   collect.  T.  25:  in:   Labbe,  Concil.  10,  6;  in:   Hardouin,  acta  concil. 
1714,  6,  1,  1195;  in:    Coletius,    Concil.   1728,  T.  12;   in:   Duchesne,  Eist. 
Franc.  Script.  4,  207;  in:  Herum  italicarum  scriptores,  Florenc.  1748,  1,  279; 
in:  Bouquet,  Recueil  14,  565,  164  Briefe  nebst  Appendix;   in:  Baluze,  Mis- 
cellanea  3,  6;  in;  Mansi ,  Concil.  collect.  20,  60;  in:  Migne.  Patrologia,  lat. 
148,  284. 
Gregorii  VII  Registrum,   8  Bücher  von  1073 — 1083,  in:    Jaffe,    Bibliotheca 
rer.  German.  2,  1;  Epistolae  collectae,  51  Briefe  von  1073— c.  1085,  ebenda 
2,  520. 
L.  Delisle,   Trois   lettres   de  Gregoire  VII   et   la  Bibliotheca  rerum  Germani- 

carum  de  Ph.  Jaffe,  in:  Bibliotheque  de  Tecole  d.  chart.  26,  556. 
W.  Giesebrecht,  De  Gregorii  VII  registro  emendando,  Brunsvigae  1858. 
K.  Beyer,  Üeber  die  Datierung  einiger  Briefe  im  Registrum  Gregorii  VII  und 

in  Codex  Udalrici,  in:  Forschungen  z.  deutschen  Geschichte  21,  407. 
J.  von  Pflugk-IIarttung,  Die   Register  Gregors  VII,  in:  N.  Archiv   d.  Ge- 
sellsch. 8,  228. 

Wibertu8. 
Drucke:   Wiberti   antipapae  epistolae   et  diplomata  11,   in:   Migne,  Patrologia 
148,  826. 

Victor  m. 
HandHchr.:  Victoris  III  epistolae,  saec.  12,  in  Rom,  Vatican.  6024,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  255. 


250  IV.    Italien. 

ürban  n. 

Drucke:  Epistolae  83  Urbani  II,  in:  Bouquet,  Recueil  14,  689;  epistolae  et 
privilegia  304,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  157,  284. 

Paschalis  II. 
Handschr.:  Paschalis  II  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  586. 
Drucke:   Paschalis  II  epistolae  106,  in  Bouquet,  Recueil  15,  17;  vereinzelte  in: 

Pez  u.  Hüber,  Codex  diplom.-histor.-epistolaris  1,  300;  epistolae  et  privilegia 

538,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  163,  52. 

Gelasius  II. 
Drucke:  Gelasii  II  epistolae  11,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  223;  in:  Migne,  Pa- 
trologia, lat.  63,  173,  28  Briefe  etc. 

Calixtus  II. 
Handschr.:    Calixti  II  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.   Gesellsch.  2,  449; 

Anderes  in  Paris,  Bibliotheque  nat. 
Drucke:  Calixti  11  epistolae  43,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  228. 
Calixti  II  epistolae,  in:  Baluze,  Miscellanea  3,  13. 

Calixti  II  epistolae  et  privilegia  281,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  163,  2093. 
N.  Robert,  Etüde  sur  les  actes  du  pape  Calixte  II,  Paris  1874. 

Honorius  II. 

Handschr.:  Honorii  II  epistolae,  saec.  12,  in  Rom,  Vatican.  6024,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  255;  in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  536. 

Drucke:  Honorii  II  epistolae  27,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  256;  epistolae  et  pri- 
vilegia 112,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  166,  1216. 

Innocenz  n. 
Drucke:  Innocenciill  epistolae  69,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  368;  in:  Baluze, 
Miscellanea  3,  14;  in:  Pez  u.  Hüber,  Codex  diplom.-histor.-epistolaris  1,  308; 
epistolae  et  privilegia  598,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  179,  21. 

Anacletus  n. 
Handschr.:    Anacieti    antipapae  registrum  epistolarum,  in  Montecassino,   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  6,  312;  epistolae  in  Rom,  Vallicell.  G,  99,  173. 
Drucke:    Anacieti  antipapae  epistolae  9,  in:    Bouquet,    Recueil  15,  360;    in: 

Migne,  Patrologia,  lat.  177,  690,  51  Briefe  etc. 

Coelestin  II. 

Drucke:  Coelestini  II  epistolae  6,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  408;  in:  Migne, 
Patrologia,  lat.  179,  761,  50  Briefe  etc. 

Lucius  n. 
Handschr.:  Lucii  II  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  555. 
Drucke:   Lucii  II  epistolae  21,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  411;   epistolae  et  pri- 
vilegia 95,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  179,  820. 


III.    Specialgeschichte.  251 

Engcnlns  DI. 
Drucke:    Eugenii  III  epistolae,  in:  A.  Mauriquez,  Annales  Cisterc.  T.  2;  in: 
B.  Tissier,  Bibliolheca  Cisterc;  in:  Baluze,  Miscellanea  T.  5;  in:  Bouquet, 
Recueil  15,  426,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  180,  1003,  589  Briefe  etc. 

Anastasins  IV. 
Drnckc:  Anastasii  IV  epistolae  12,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  655;  in:   Migne, 
Patrologia,  lat,  188,  990,  81  Briefe  etc. 

Uadrian  IV. 
Handschr.:  Adriani  IV  epistolae,  in  Paris,   1518;  5065;  5178,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  1,  294. 
Drncke:    Adriani  IV  epistolae  55,  in:  Bouquet,  Recueil  15,  666;   in:   Migne, 

Patrologia,  lat.  188,  1361,  258  Briefe  etc. 

Alexander  III. 

Handsclir.:  Alexandri  III  epistolae,  saec.  13,  in  Arras  713,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  8,  403;  in:  Cambridge,  vgl.  ebenda  6,  313;  in  London,  Kings  9, 
B,  XII,  saec.  12,  vgl.  ebenda  7,  76;  in  Luxemburg,  saec.  13,  vgl.  ebenda 
8,  593;  in  Paris  1596,  saec.  13,  vgl.  ebenda  7,  39;  ebenda,  Compiegne  101, 
saec.  13,  vgl.  ebenda  8,  287;  ebenda  Corbie  1,  saec.  12,  vgl.  ebenda;  in 
Rom,  Christ,  reg.  179,  vgl.  ebenda  12,  270;  Vatican.  5844,  saec.  16. 
Drucke:  Epistolae  Alexandri  III,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  4,  557. 

56  epistolae  ed.  J.  Sirmondus,  opera  3,  1294;  beide  Sammlungen  in:  Labbe, 
Concil  10,  1247. 

Epistolae  Alexandri  III  ed.  Lupus,  Bruxell.  1682. 

1521  Briefe  und  Privilegien  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  200,  91. 

Registrum  epistolarum  Alexandri  papae  III  pro  Remensi  provincia,  495 
Briefe,  in:  Martene  u.  Durand,  Collectio  ampliss.  2,  622;  Auswahl  in:  Bou- 
quet, Recueil  15,  744,  419  Briefe;  in:  Pez  u.  Hüber,  Codex  diplom.-histor.- 
epistolaris  1,  386,  19  Briefe. 

Lucius  m. 

Drucke:  Lucii  III  epistolae,  in:  Bouquet,  Recueil  19,  326;  in:  Pez  u.  Hüber, 
Codex  diplom.-histor.-epistolaris  2,  34 ;  epistolae  et  privilegia  252,  in :  Migne, 
Patrologia,  lat.  201,  1068. 

Urban  m. 

Drucke:  ürbani  III  epistolae  3,  in:  Bouquet,  Recueil  19,  329;  epistolae  et 
privilegia  141;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  202,  1329. 

Gregor  Vin. 
Drucke:  Gregorii  VIII  epistolae  3,  in:  Bouquet,  Recueil  19,  330;  epistolae  et 
privilegia  27,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  202,  1535. 

Clemens  m. 
Drucke:  ClementisIII  epistolae  5,  in:  Bouquet,  Recueil  19,331;  in:  D'Achery, 
Spicilegium  3,  722,  33  Briefe;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  204,  1276,   161 
Briefe  etc. 


252  IV.     Italien. 

Coelestinus  lH. 
Drucke:  Coelestini  III  epistolae  19,  in:  Bouquet,  Recueil  19,  333;  in:  Migne, 
Patrologia,  lat.  206,  868,  331  Briefe  etc. 

Innocenz  lH. 

Handschr.:    Innocentii  III    regesta  annorum    1207  —  1209,    früher  Cod.  Ash- 

burnham,  App.  98,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  616,  jetzt  in  Rom,  Vatican. 
A.  Bat  tan  der,   Un  volume   dei  regesti  di  Innocenzo  111    donato  alla  Santita 

di    N.  S.  Leone  XIII   da  Lord  Ashburnham,   in:    Studi  e  documenti  di  stör. 

e  diritto  6,  81. 
Innocentii  III  epistolae  27,  in  Berlin,  lat.  60,  Oct. 
Registrum  Innocentii  III,    in    Nordkirchen   (daher  Baluze),    vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  6,  35. 
Epistolae  in  Paris,  vgl.  ebenda  1,  303;  in  Rom,  Christ,  reg.  385,  vgl.  ebenda 

12,  278. 
Delisle,  Les  registres  d'Innocent  III,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  des  chartes 

T.  44. 
Index  registri,  ebenda,' Vatican.  6866,  vgl.  ebenda  7,  624;  12,  257;  in  Troyes, 

saec.  18,  Bouh.  16;  21;  in  Wolfenbüttel,  Heimst.  Oct.  654. 
Drucke:   Epistolarum  Innocentii  III  libri  XI  ed.  Baluze,  T.  1.2,  Paris  1682 

(Lib.  1;  2;  5;  10—16);  Lib.  3,  5—9  in:  Brequigny,  Diplomata  1791,  2,  1,  2; 

ed.  Hahn,  mit  Thomas  de  Capua;  libri  IV,  regestor.  13—16  ed.  Fr.  Bos- 

quetus,  Tolosae  1635;  Libri  16,  in:   Duchesne,  Hist.  Franc,  script.  5,  706; 

792;  in:  Bouquet,  Recueil  19,  347;  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  T.  214—217. 
Lettres  inedites  d'Innocent  III,  21  Briefe,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart. 

34,  397. 
A.  Th einer,   Vetera  monumenta  Slavorum   meridionalium  historiam  illustran- 

tia,  T.  1,  Romae  1863,  T.  2,  Zagrabiae  1875,  Papstbriefe  von  1198—1800. 
E.  Winkelmann,   Zu  den  Regesten   des  Papstes  Innocenz  III,  Verzeichniss 

und  Itinerar  von  1198 — 1216,  in:  Forschungen  z.  deutsch.  Geschichte  9,  455. 
Itineraire  d'Innocene  III,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  18,  500. 
Memoires  sur  les  actes  d'Innocent  III,  ebenda  19,  1. 
A.  Theiner,     Vetera    monumenta    historica    Hungariam   sanctam    illustrantia, 

T.  1.  2,  Romae  1859-1860,  Papstbriefe  von  1216—1526. 

Honorius  m. 

Handschr.:    Honorii  III  epistolae,  in  Paris,   vgl.   Archiv  d.  Gesellsch.  1,  303; 

in  Rom,  Christ,  reg.  385,  vgl.  ebenda  12,  278. 
Drucke:   Honorii  III  epistolae  248,  in:  Bouquet,  Recueil  19,  609. 

V.  Pressuti,  I  regesti  del  pontifice  Onorio  III  dalF  anno  1216  all'  anno  1227, 

V.  1,  Roma  1884,  aus:  Archivio  d.  soc.  Romana  T.  7. 
Quinta  compilatio  epistolarum  decretalium  Honorii  III,  quam  edidit  J.  Ciro- 

nius  iterumque  excudi  fecit  J.  A.  de  Riegger,  Vindobonae  1761. 
Acht  Urkunden  des  Papstes  Honorius  III    zur  Geschichte   Engelbertus  des 

Heiligen  und  Kaiser  Friedrich's  II,  von  1217 — 1218,  in:  Annalen  d.  histor. 

Ver.  f.  d.  Niederrhein  10,  243. 


in.    Specialgescliichte.  253 

A.  Th einer,  Vetera  monumenta  Poloniae  et  Litbuaniae  gentiumque  finitiuia- 
nim,  Ilomae  1860—1864,  Papstbriefe  von  1217—1775. 

Haureau,  Quelques  lettres  d'Honorius  III  et  de  Gregoire  IX,  Paris  1865,  in: 
Notices  et  extraits  des  Ms.  21,  2. 

Gregor  IX. 

Hniidschr«:    Registrum  papae  Gregorii  IX,  in  Middlehill,   Phill.  5363—5365, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  767.. 
Gregorii  IX  epistolae,  iü  Rom,  Vatican.  7188,  vgl.  ebenda  12,  258. 
Drucke:  G.  Voss,  Gregorii  IX  acta  quaedam  insignia,  Roma  1586. 
Gregorii  IX  epistolae,  in:  D'Achery,  Spicilegium  3,  603,  14  Briefe. 
Sieben  Briefe,  in:  Anzeiger  f.  Kunde  d.  deutschen  Vorzeit  1838,  347. 
P.  Matthaeus,   Summa   constitutionum   suramorum  pontificum  a  Gregorio  IX 
usque  ad  Sixtum  V,  Lugduni  1588. 

Innocenz  IT. 
Handschr.:   Innocentii  IV   epistolae,  saec.  13,  in  Paris,  Colbert  4039;  Com- 
piegne  16,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  287;   in  Rom,  Vatican.,  vgl.  ebenda 
3,  424. 

Registrum  Innocentii  IV,  in  Paris,  1194 — 1203. 

Innocentii  et  Ottonis  IV  litterae  quantum  ad  possessionem  Siciliae,  saec.  14, 
in  Rom,  Vatican.  Arch.  20,  vgl.  ebenda  7,  34. 

Diplomata  etc.,  in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  543. 
Drucke:  E.  Berger,  Les  registres   d'Innocent  IV,   publies  ou  analyses  d'apres 
les   manuscrits  originaux   du  Vatican  et    de  la  bibliotheque  nationale,  T.  1, 
L.  1—5,  T.  2,  L.  1—2,  Paris  1884—1885,  5436  Regesten  von  1243-1250, 
in:  Bibliotheque  de  l'ecole  franyaise  d'Athenes  et  de  Rome,  Ser.  II,  3. 

Die  Regesten  Papst  Innocenz  IV,  vom  sechsten  Jahr  seines  Pontiücats,  her- 
ausgegeben von  C.  Höfler,  von  1248 — 1249,  nebst  ürkundenanhang,  iu: 
Bibliothek  d.  litterar.  Ver.  in  Stuttgart,   16,  159. 

Epistolae  Innocentii  IV  super  profectione  Ludovici  IV  regis  in  subsidium 
Terrae  Sanctae,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  5,  412. 

109  Briefe,  in  Baluze,  Miscell.,  T.  7. 

18  Bullen  Papst  Innocenz  IV,  in:  Annalen  d.  histor.  Ver.  f.  d.  Niederrhein 
21,  181. 

B.  Haureau,  Quelques  lettres  d'Innocent  IV,  in:  Notices  des  manuscrits  de 
la  bibliotheque  nationale  24,  2. 

Alexander  IV. 

llaudschr.:  AlexandrilV  epistolae,  in  Rom,  Vatican.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
6,  313;  in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  404. 

Drucke:  Fragment  du  dernier  registre  d' Alexandre  IV,  41  Regesten,  in:  Bi- 
bliotheque de  l'ecole  d.  chart.  38,  103. 

Urban  IV. 
Handschr.:  Urbani  IV  epistolae,    in  Rom,    Vatican.,    vgl.   Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  313. 
Drucke:   Urbani  IV   epistolae  64,    in:  Marteiie   und  Durand,   Thesaurus    novus 

anecdot.  1717,  V.  2. 


254  IV.     Italien. 

Epistolae  pontificiae  selectae  e  registro  Urbani  papae  IV,   von   1266 — 1290, 

in:  Martene  und  Durand,  Collectio  ampliss.  2,  1250. 
Indulgentiae  variae   concessae  a  Urbano  IV  in  favorem  Ludovici  IX  Fran- 

corum  regis,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc.  Script.  5,  418. 

Clemens  IV. 

Handschr.:  Registrum  literarum  Cleraentis  IV,   Cod.  Ashburnham  1717,    vgl. 
N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  611. 
46  Briete  und  Regesten,  in  Bologna,  Univ.-Bibl.  1232. 

Epistolae  379,  saec.  14,  im  Escorial  M,  III,  1,  vgl.  ebenda  7,  256;  in  Paris, 
4040f. ;  saec.  14,  15,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,47;  ebenda,  St.  Germ.  377, 
saec.  14,  vgl.  ebenda  8,  289;  ebenda,  St.  Germ.  Franc.  Harl.  394,  saec.  14, 
vgl.  ebenda  8,  296,  in  Rom,  Vatican.,  vgl.  ebenda  6,  313. 
Drucke:  Clementis  papae  epistolae  711,  in:  Martene  und  Durand,  Thesaurus 
nov.  anecdot.  1717,  V.  2. 

Nicolans  in. 
Handschr.:   Nicolai  III  Registrum  anni  primi,   71   Briefe,    in  Rom,  Vatican. 
3980,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  242. 

Martin  IV. 

Handschr.:  Epistolae  Martini  IV  ad  Carolum   regem  Siciliae,    in  Paris,  2477, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  42. 

Nicolaus  IV. 
Handschr.:  Epistolae  Nicolai  IV,  in  Paris,  4047,  saec.  14. 
Drucke:  Nicolai  IV  epistolae,  in:  Wadding,  Annales  ord.  minor.,  T.  2,   Ap- 
pend.;  in:  Raynald,  Annal.  eccles.;  in:  Bzovius,  Annal.  eccles.  1288 — 1292. 

Bonifacius  VIII. 
Handschr.:   Acta  inter  Bonifacium  VIII   et  Philippum  Pulchrum,  saec.  14,   in 

Paris,  Bouhier  141,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  286.  •♦ 

Inventarium   omnium   rerum  in   Thesauro  sedis  apostolicae  factum  mandato 

Bonifacii  VlII,  in  Paris,  5180,  vgl.  ebenda  7,  57. 
Drucke:  L.  Tosti,   Storia  di  Bonifazio  VIII,  V.  1.  2,  Monte  Cassino  1846,   mit 

ürkundenanhang. 
Les  registres   de  Boniface  VIII,   publ.  par  A.  Thomas,  Paris  1884,    1654 

Nummern  von  1295  — 1296,  in:  Bibliotheque  de   l'ecole   fran^aise   d'Athenes 

et  de  Rome,  Ser.  II,  V.  1,  1;  2. 
(P.  Dupuy),  Histoire  du  diflferend  d'entre  le  pape  Boniface  VIII  et  Philippes 

le  Bei,  Paris  1655. 
Acta  inter  Bonifacium  VIII,  Benedictum  XI,  dementem  V  et  Philippum  Pul- 
chrum regem  cristianissimum  auctiora  et  emendatiora  s.  1.  1714. 
Inventair[e  du  tresor  du  Saint-Siege  sous  Boniface  VIII,  in:  Bibliotheque  de 

l'ecole  d.  chart.  43,  277;  627;  45,  31. 
A.  Baillet,    Histoire   des  demelez  du    pape  Boniface  VIII  avec  Philippe   le 

Bei,  2.  ed.,  Paris  1718,  mit  22  Urkunden  von  1296—1585. 


III.    Specialgeschichte.  255 

Benedict  XI. 

Handschr.:  Benedicti  XI  diplomata,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  429. 
Drucke:  Les  registres   de   Benoit  XI  publiees  au  analysees  par  Ch.  Grand- 
jean,  Fase.  1—3,  Paris  1882—1884. 

Clemens  T. 

Drucke:  Regestum  Clementis  papae  V  ex  Vaticanis  archetypis  —  annus  primus, 
Romae  1885. 

Johann  XXU. 
Handschr.:  Johannis  XXII  epistolae  460,  in  Cambrai  496. 

Registrum  epistolarum,  saec.  14,  in  Paris  4114,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  47. 
Epistolae,  ebenda,  vgl.  ebenda  1,  804. 

Concordata  inter  Johannera  papam  et  Philippum  Valesium,  saec.  15,  ebenda, 
Bruhier,  142,  vgl.  Archiv  8,  286. 

Benedict  XII. 
Handschr.:  Benedicti  XII  diplomata,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  429. 
Drucke:  Lettere   inedite   degli  ambasciatori  Fiorentini  alla  corte   dei  papi  in 
Avignione  (1340),  in:  Archivio  stör,  ital.,  ser.  4,  15,  325. 

Clemens  VI. 
Handschr.:  Clementis  VI  epistolae  522,  saec.  15,  in  Paris  4122  f.,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  7,  47. 
Drucke:  E.  Werunsky,  Excerpta  ex   registris   Clementis  VI  ex  Innocentii  VI 

summarum  poutificum  historiam  S.  R.  imperii  sub  regimine  Karoli  IV  illust- 

rantia,  Innsbruck  1885,  541  Regesten  von  1342  —  1360. 

Innocenz  VI. 
Handschr.:  Registrum  epistolarum  Innocentii  VI,  saec.  14,  in  Middlehill,  Phill. 

4760,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  8,  767. 
Drucke:  Innocentii  VI  registrum  epistolarum  a.  1361,  in:  Marlene  u.  Durand, 
Thesaurus  novus  anecdot.  1717,  T.  2. 
E.  Muntz   et  M.  Faucon,  Inventaire  des  objets  precieux   vendus   ä  Avignon 
en  1358  par  Ic  pape  Innoceut  VI,  in:  Revue  archeol.,  Ser.  II,  43,  217. 

Urban  VI. 
Handschr.:   Urbani  VI   varia  monumenta,   in  Wien,  vgl.  Archiv    d.  Gesellsch. 
2,  484. 
Vgl.  Benedict  XIII. 

Clemens  TIL 
Handschr.:  Clementis  VII  varia  monumenta,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
2,  484. 
Vgl.  Benedict  XIII. 

Benedict  Xm. 
Handschr.:  Benedicti  XllI  antipapae  testamentum  et  epistolae  scriptaque  plu- 
rima  de  schismate  inter  Urbanum   VI  et  dementem  VII,  saec.  15,  Cod.  Ash-, 
burnham,  App.  144,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  617. 


250  IV.     Italien. 

Gregorius  XII. 
Ilaiulschr.:  Epistolae  Gregorii  XU,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  520. 

Johann  XXm. 

Drucke:    Nuovi  documenti    sulla    legazione    del    cardinale   Tsolano  in  Roma, 
4  Urkunden  von  1414— 141G,  in:  Archivio  della  soc.  Romana  3,  397. 

Martin  V. 
Drucke:  Les  arts  ä  la  cour  des  papes  pendant  lo  15  et  le  16  siecle,  recueil  de 
documents  inedits,    T.  1.  2,  Paris  1878—1879,  in:   Bibliotheque  des  ecoles 
fran^aises  d'Athenes  et  de  Rome  V.  4;  9, 
E.  von  Ottenthai,   Die  Bullenregister  Martin  V  und  Eugen  IV,  in:  Mitthei- 
lungen d.  Instit.  f.  oesterr,  Geschichtsforschung,  Ergänz.  1,  401. 

Engenius  IV. 
Handsclir.:  Eugenii  IV  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  2,  504. 

Felix  V. 

Handschr.:  Felicis  V  epistolae,  in  Wien,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  506. 

Pins  II. 

Handschr.:  Pii  II  epistolae,  in  Breslau,  Univ.-Bibl.  4fol.  87,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 11,  704;inHohenfurt,  vgl.  ebenda  10,  671;  in  Leipzig,  Stadtbibl.,  vgl. 
ebenda  6,  213;  in  London,  Cotton.  15223,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  351 ;  in 
Middlehill,  Phill.  1127,  saec.  15,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  97 ;  in  München,  Hof- 
bibliothek, vgl.  ebenda  7,  117;  120;  in  Paris  4154;  4314,  saec.  15,  vgl.  ebenda 
7,  47;  48;  8577,  saec.  15,  vgl.  ebenda  7,70;  10344,  saec.  15,  vgl.  ebenda  6,  484; 
Suppl.  lat.  582,  saec.  16;  St.  Germ.  1417,  vgl.  ebenda  8,  295;  Arsenal,  Beiles 
lettres  76,  vgl.  ebenda  1,  309 ;  in  Prag,  Univ.-Bibl.  XIV,  9,  20,  vgl.  ebenda  9,  474; 
ebenda,  St.  Veit,  29;  37;  vgl.  ebenda  9,  474;  475;  ebenda  Lobkowitz-Bibl., 
saec.  15,, vgl.  ebenda  9,  479;  in  Regensburg,  S.  Emmer.  P.  1371,  vgl.  ebenda 
1,  429;  in  Rom,  Vatican.,  vgl.  ebenda  3.  414;  12;  228;  in  Triest,  Rosetti; 
in  Wien,  vgl.  ebenda  2,  393;  399;  in  Xanten,  ehem.  Stiftsarchiv,  432  Briefe; 
in  Zeiz,  Kapitelsbibliothek,  vgl.  ebenda  8,  706. 
Drucke:  Die  Briefe  des  Aeneas  Sylvius  vor  seiner  Erhebung  auf  den  päpst- 
lichen Stuhl,  geordnet  von  G.  Voigt,  559  Briefe,  in:  Archiv  f.  oesterr.  Ge- 
schichte 16,  321. 

Documenti  raccolti  e  pubblicati  in  onore  di  Enea  Silvio  Piccolomini  vescovo 
di  Trieste,  poi  papa  Pio  II,  di  A.  Rapicio,  Trieste  1862;  Urkunden  von 
1444—1630. 

Epistolae  in  cardinalatu  editae,  s.  1.  et  a.  (öfters);   Romae  1475;  Paris  1476. 

Epistolae  in  pontificatu  editae,  per  P.  A.  Phil  elf  um  castigatae,  Mediolan. 
1473;  1481;  1487. 

Epistolae  Enea  Silvii  poete  lauriati,  Argentor.  1475. 

Aeneae  Sylvii  Piccolominei  postea  papae  Pii  epistolae  omnes  (433)  edente 
N.  de  Wyle,  Norimb.  1481;  1486;  1496. 

Epistolae  peramenae  seu  familiäres  in  quadruplici  vitae  ejus  statu,  (Lovanii) 
1477;  Colon.  1478;  Lovan.  1483;  Lugduni  1497. 


III.    Specialgeschichte.  257 

Epistolaead  Carolum  VII,  in:  d'  Achery,  Spicil.  3,  806;  822;  ad  alios,  ebenda 

3,  788;  823. 
E.  Piccolomini,  Alcuni  documenti  inediti  intorno  a  Pio  II  e  a  Pio  III,  Siena 

1871. 

Sixtus  IT. 

Drucke:  Excerpta  ex  Sixti  IV  registro  a.  1474,  in:  Martene   u.   Durand,  Col- 
iectio  arapliss.  2,  1466. 

Innocenz  YIIL 
Bmcke:    E.  Müntz,    I/atelier  inonetaire  de   Rome.     Documents  inedits   depuis 
Inuocent  VIII  jusqu'ä  Paul  III,  in:   Revue  numismatique ,   ser.  3,  3,  Nr.  2; 
separat:  Paris  1884. 

4.    Stadt. 

Handschr.:  Necrologium  Romanum,  in  Rom,  Vaticana  7871—7902. 

Privilegia  S.  Anastasii  ad  Aquas  Salvias,   saec.  16,  in  Rom,  Vaticana  5844, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  253. 
Necrologium    S.  Cyriaci    in  Thermis,    saec.  11,   ebenda,   Vallic.  F,   85,  vgl. 

ebenda  12,  424. 
Cartularium  SS.  Cyriaci  et  Nicolai  in  Via  Lata,   ebenda,    Vatican.  8048 — 

8050,  vgl.  ebenda  12,  160. 
Codex  veterum  cartarum  S.  Gregorii  de  ürbe,   ebenda,  S.  Gregor.  D,  2,  vgl. 

ebenda  12,  401. 
Abbatia  S.  Laurentii  in  Campo,  ebenda,  Albani,   Mise.  163,   vgl.  ebenda  12, 

375. 
Documenta  Lateranensia,  von  977— 1299,  ebenda,  Vatican.  8034,  vgl.  ebenda 

12,  260. 
Cartularium  S.  Mariae  de  Fönte  novo,   S.  Salvatoris  et  S.  Cyrini  in  lusula, 

ebenda  8052,  vgl.  ebenda  12,  260. 
Repertorium  bonorum  S.  Mariae  de  Pursilia,   saec.  14,   ebenda,   S.  Gregor. 

C,  4,  vgl.  ebenda  12,  401. 
Cartularium  S.  Mariae  trans  Tiberim,   ebenda,    Vatican.  8051,   vgl.  ebenda 

12,  2G0. 
Documenta  S.  Pauli  in  Via  Ostiensi,  ebenda  8029,  vgl.  ebenda. 
Summarium   instrumentorum  archivii   basil.  S.  Petri,  ebenda,   Cap.  S.  Petri, 

Barber.  33,  29,  vgl.  ebenda  12,  408. 
Necrologium  S.  Petri,  ebenda,  Vatican.  7946,  vgl.  ebenda  12,  260. 
Dracke:  Archivio  della  societü  Romana   di  storia  patria,  V.  1 — 8,  Roma  1878 

-1883. 
Hiblioteca  della  societä  Roraana  di  storia  patria,  T.  2.  3,  Roma  1879—1883. 
Gratiae,    immunitates    et    facultates   per   summos    Romanos   Pontifices  almae 

urbi  Romae  populoque  Romano  concessae,  Romae,  s.  a.  (c.  1500). 
J.  Ciampi,  Sopra  alcuni  documenti  della  storia  civile  nel  medio  evo  di  Roma, 

Roma  1877,  aus:  R.  Academia  dei  Lincei,  V.  274. 
Documenti  tratti  degli  archivi  communali  di  Roma,  12  Urkunden  des  14.  Jahr- 
hunderts, in:  Archivio  d.  soc.  Romaua  T.  7. 

Oestcriey ,  Wegweiser.     II.  27 


258  IV.     Italien. 

F.  A.  Vitale,    Storia    diplomatica  de'  senatori  di  Roma,   P.  l.  2,  Roma  1791, 

mit  eingestreuten  Urkunden. 
Th.  Wüstenfeld,  Beiträge   zur  Reihenfolge  der  obersten  Communalbehörden 

Roms    von    1263  —  1330,    96   Nummern,    in:    von   Pflugk  -  Harttung ,    Iter 

ital.  609. 
Sommarii  e  documenti  pel  tempo  avanti  e  dopo  il  tribunato  di  Cola  di  Rienzi, 

94  Regesten  und  Urkunden  von  1321 — 1368,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Append. 

7,  355. 
II  rege  st  0    del  monasterio    di  S.  Anastasio  ad  Aquas  Salvias,  mit  Auszügen 

von  1161 — 1461,  in:  Archivio  della  soc.  Romana  1,  49. 
S.  Loewenfeld,  Documenta    quaedam    historiara  monasterii    S.   Anastasii  ad 

Aquas  Salvias  illustrantia,  Romae  1880. 
Liber    confraternitatis    B.    Mariae    de    anima    Teutonicorum    de  urbe,    Roma 

1875. 
F.  Nerinius,   De  templo  et  coenobio   SS.  Bonifacii  et  Alexii  historica  moni- 

menta,  Romae  1752,  mit  81  Urkunden  von  987—1427. 
Casimiro    da  Roma,    Memorie   istoriche    delle   chiese   dei  frati  minori  della 

provincia  Romana,  Roma  1744. 
Muntz  e  Frotingham,  II  tesoro  della  basilica  di  S.  Pietro  nel  Vaticano  del 

13.  al  15.  secolo,  in:  Archivio  d.  soc.  romana  di  stör.  patr.  6,  Nr.  1. 
Necrologium  S.  Petri  in  Vaticano,  in:  Dudik,  Iter  Rom.  1,  79. 
Rene,  Trois  documents  concernant  un   present  fait   par  Louis  XI  ä  l'antique 

basilique  de  St.-Jean-de-Latran  1483,  in:  Bulletin  du  comite  d.  trav.  histor. 

1884,  Nr.  2. 

Romagna. 
Drucke:  Atti  e  memorie    della  r.  deputazione   di  storia  patria  per  le  provincie 
di  Romagna,  Ser.  1,  a.  1—9,  Bologna  1862—1870;   Ser.  II,  V.  1,  2,  ebenda 
1875—1876;  ser.  III,  V.  1.  2,  ebenda  1882—1884. 
A.  Vesi,  Documenti  editi  e  inediti   che  servono  ad  illustrare  la  storia  di  Ro- 
magna, Vol.  1,  Bologna  1845;  177  Urkunden  von  360—1014. 
Documenta    ad     civitatis    Romaniolae    nee    non    marchiam    Anconitanam    et 
Umbriam    spectantia   regesta    collegit    A.   S.  Minotto,    von  c.  731  — 1175, 
in:  Acta  et  diplom.  e  tabul.  Veneto  4,  1. 

Romano. 
Drucke:    G.  B.  Verci,   Codice  diplomatico  della  storia  degli   Ecelini,   Bassano 
1779,  307  Urkunden  von  917—1328. 

Rosano. 
Haudschr.:  Schenkungen  an  das  Kloster  St.  Maria  zu  Rosano,    1457  —  1459, 
in  London,  Addit.  14802,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  350. 

RoYigo. 

Haudschr.:  Archiv  von  S.  Maria  della  Traglia,  in  Venedig,  vgl.  Archiv  d.  Ge- 
sellsch. 12,  664. 

Drucke:  G.  Durazzo,  Dei  rettori  Veneziani  in  Rovigo,  illustrazione  storica  con 
documenti,  Venezia  1865,  mit  Regesten  und  Urkunden  von  1395—1796. 


in.     Specialgescbichte.  .  259 


s. 

Salemi. 
Drucke:  La  Coli o,  II  libro  rosso  della  cittä  di  Salemi,  in:  Archivio  stör.  Sicil., 
N.  Ser.,  T.  8. 

Salemo. 
Handschr.:    Urkunden  und  andere  Archivalien  in    den  Archivi  arcivescovile, 
capitolare,   provinciale  und  comunale;    Anderes  im  Archivio  della  Trinitä  di 
Cava,  in  der  Vaticana  und  in  der  Bibl.  Brancacc.  zu  Neapel,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  529. 
Necrologium  Salernitanum,  saec.  12.  im  Kapitelsarchiv,  vgl.  ebenda  12,530. 
Necrologium  S.  Matthaei  de  Salerno,  in  Palermo,  Bibl.  munic.  F,  34,  fol.  U, 
gedrukt  in:  Forschungen  z.  deutsch.  Geschichte  18,  475. 
Drucke:  Paesano,    Memorie    per    servire  alla    storia   della  chiesa    Salernitana, 
T.  1—3,  Napoli  1846,  mit  Urkunden. 

Sallanches. 
Handschr. :  Privilegia  et  franchesia  urbis  Sallanchiae  concessa  ab  ill.  Ugone 
delfiuo  domino  terrae  Fauciniaci,    von  1310 — 1521,    in  Turin,  Archivio  di 
stato. 

Salmena. 
Drucke:  Note  e  documenti  sulla  faraiglia  Salmena  giä  Salimbeni,  Napoli  1881. 

Said. 
Handschr.:  Urkunden  von  1186 — 1491,  im  Archivio  civico. 

Saluzzo. 
Handschr.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  596. 
Drucke:   D.  Mulatti,  Meraorie  storico-diplomatiche  appartenenti  alla  citta  e  ai 
marchesi  di  Saluzzo,  Saluzzo  1829—1833,  mit  Urkunden  von  934—1564. 

S.  SalYAtore  in  Monte  Majella. 
Handschr.!  Archiv  in  Rom,  S.  Peter. 

Sana  Yalle. 
Handschr.:  Cartularium  monasterii  Sanae  Vallis,  Vol.  1—5,  in  Treviso,  Stadt- 
bibliothek 582. 

Sardegrna. 
Drucke:  P.  Tola,  Codex  diplomaticus  Sanliniae,  Torino  1845—1847,  fortgeführt 
in:    Monumenta   historiae   patriae,    T.  10;    11,    Urkunden  von    1002—1699, 
August  Taurin.  1861—1868. 
Sei  acta  S.  Gregorii  I  epistolae  de  sacris  Sardorum  antiquitatibus,  Torino  1825, 

22  Briefe. 
De  Sardiniae  regno  insulaque  Corsica,  5  Urkunden  von  1297 — 1720,  in:  Lünig, 
Codex  Ital.  diplomat.  2,  1415. 

17*     • 


260  IV.     Italien. 

Sarzana. 
Handschr.:   Urkunden  und  Cartularium  vom  11.  Jahrhundert  ab,  im  Archivio 
capitolare,   vgl.  E.  von  Ottenthai,    Das  Capitelarchiv  zu  Sarzana,   in:  Mit- 
theilungen   d.   Instit.    f.  oesterr.   Geschichtsforschung    4,    607;    Anderes   im 
Kapitel,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  589. 

Sassari. 
Handschr.:  Urkunden  in  den  Archivi  arcivescovile,  capitolare  und  municipale, 
in  letztgenanntem  auch  Codice  della  republica  Sassarese  von  1316. 

Sassovivo. 
Drucke:    L.  Jacobilli,   Cronica   della   chiesa   e   monasterio  di  S.  Cruce  di  Sas- 
sovivo nel  territorio  di  Foligno,  Foligno  1653,  mit  Urkunden. 

Savoia. 
Handschr.:  Sammlung  von  Urkunden  über  Savoyen  und  Piemont  von  Monta- 

lante,  100  Bände,  in  Chieri,  Stadtarchiv;    von  Biscaretto,   62  Bände,  im 

Turiner  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  597. 
Cartularium  Sabaudiae,  in  Paris,  Colb.  9493. 

Documents  pour  servir  ä  l'histoire  de  Savoie,  in:  Cabinet  bist.  7,  Catal.  33  f. 
Recueil  des  concessions  faites  par  les  empereurs  aux  comtes  de  Savoie,  suivi 

des  hommages  rendus  par  les  sires  de  Villars  et  de  File  Barbe,  18  Urkunden 

von  1150—1416,  in  Dijon. 
Laserre,  Les  archives  du  senat  de  Savoie,  Chambery  1883. 
Drucke:  Memoires  et  documents  publies   par  la  societe  Savoisienne  d'histoire 

et  d'archeologie,  T.  1—22,  Chambery  1856—1884. 
Documents  inedits  relatifs  ä  la  Savoie,  in:  Memoires  et  doc.  de  la  soc.  Savois. 

3,  87;  4,  131  etc. 
E.  BoUati,  Documenti  inediti   sulla   casa  di  Savoia,  in:  Miscellanea  di  stör. 

ital.  22,  297. 
S.  Guichenon,  Histoire  genealogique  de  la  royale  maison  de  Savoye,  T.  1 — 3, 

Lyon  1660,  mit  besonders  paginirtem  Urkundenbuch  von  999 — 1643. 
Privilegia,  immunitates  et  executiones  concessae  a  summis  pontificibus  duci 

Sabaudiae,  Taurini  1604. 
L.  Wurst emb erger,  Peter  der  Zweite,  Graf  von  Savoyen,  Bern  und  Zürich 

1856—1858,  mit  938  Urkunden  von  726-1319. 

D.  Carutti,  II  conte  Umberto  I  (Biancamano)  e  il  re  Ardoino,  2.  ediz,,  Roma 
1884,  mit  42  Urkunden  von  926-1050,  und  6  Urkunden  von  962—1014. 

L.  Cibrario  e  D.  C.  Promis,  Documenti,  sigilli  e  monete  appartenenti  alla 
st'oria  della  monarchia  di  Savoia,  Torino  1853,  115  Urkunden  von  926 — 1449. 

De  S.  Romano  imperio  in  Sabaudia,  147  Urkunden  von  963 — 1719,  in:  Lünig, 
Codex  Ital.  diplomat.  3,  919. 

De  Sabaudiae  ducibus,  122  Urkunden  von  967—1718,  ebenda  1,  590. 

E.  Malle t,  Documents  genevois  inedits  pour  la  genealogie  historique  de  la 
maison  souveraine  de  Savoie  depuis  le  douzieme  siecle  jusqu'au  quincieme, 
in:  Memorie  d.  real  accad.  di  Torino,  ser.  2,  T.  16. 

P.  Vayra,  Autografi  dei  principi  sovrani  della  casa  di  Savoia  (1248 — 1859), 
Roma  1883. 


III.    Specialgeschichte.  261 

A.  Dufour  et  F.  Rabut,  Chartes  mimicipales  des  pays  soumis  ä  la  maison 

de  Savoie  (en  de?a  des  Alpes,  von  1248 — 1580,  in:   Memoires  et  doc.  de  la 

soc.  Savois.  23,  165. 
Atti  e  dociimenti  delle  antiche   assemblee   rappresentative  nella  monarchia  di 

Savoia  edit.  di   F.  E.  Bollata,  T.  1  (1261  —  1560),    in:    Monumenta  histor. 

patr.  T.  14. 
C.  Lupi,    Delle    relazioni    fra  la  repubblica   di  Firenze   e  i  conti   e   duchi  di 

Savoia,  107  Urkunden  und  Regesten  von  1286 — 1426,  in:  Giornale  stör,  degli 

arch.  Tose.  7,  177. 
r.  Foucard,  II  conte  Amadeo  VI  di  Savoia  a  Modena  (1373—1374),  Modena 

1878,  8  Documente. 
F.  Sarraceno,  Docuraenti  inediti  dal   regno  di  Lodovico  duca  di  Savoia,  To- 

rino  1876. 
V.  Promis,  Inventaire  fait  au  15  siecle  des  meubles,  ornements  religieux  etc. 

empruntes  par  le  pape  Felix  V  a  Thotel  de  la  maison  de  Savoie,   in:    Me- 
moires de  la  soc.  Savois.  15,  297. 
Louis  de  Nice,  juif  converti   medecin  du  duc  Louis  de  Savoie,   9  Urkunden 

von  1414—1453,  ebenda  15,  3. 
Streune  di  corte,  1445,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  22,  317. 

E.  H.  A.  Gaullieur,  Correspondance  du  pape  Felix  V  (Amedee  VIII)  avec 
son  fils  Louis,  duc  de  Savoie  (1446—1448),  Paris  1851. 

Correspondance  et  documents  relatifs  ä  la  guerre  de  Fribourg  et  de  Savoie 
en  1447  et  1448,  publ.  par  Meyer,  36  Urkunden  von  1445  —  1452,  in: 
Archives  de  la  soc.  d'hist.  de  Fribourg,  2,  245. 

F.  Sarraceno,  Docuraenti  inediti  del  regno  di  Ludovico  duca  di  Savoia,  mit 
8  Urkunden  von  1460 — 1462,  in:  Miscellanea  di  stör.  Ital.  15,  389. 

Banchetto  diplomatieo,  1476,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  12,  338. 

Inventarii  di  libri  e  argenterie,  1479 — 1482,  ebenda  22,  348. 

Etat  des  benefices  du  decanat  de  Savoie,  tire   du   pouille  du   diocese  de  Gre- 

noble  de  Tannee  1480,  in:  Memoires  de  la  soc.  Savoisienne  3,  161. 
Inventaire  des  biens  de  Charlotte  de  Savoie,  1483,  in:  Bibliotheque  de  Tecole 

d.  Chart.  26,  338 ;  423. 
Vgl.  Acaia  und  Deutsches  Reich,  Waadt. 

Savona. 
Handschr.:    Urkunden  und  Register  im  Archivio    comunale.   Anderes   im   Ar- 
chivio  notarile;    das  Archivio   vescovile    in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  589. 
A.  Bruno,  GH  archivii  del  comune  di  Savona,  Savona  1884. 
Drucke:  De  marchionibus  Savonae    e  familia  Carrettana  oriundis,   Urkunden 
von  1162—1717,  in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplomat.  1,  2115. 
Franchigie  e  privilegii  conceduti  da  Enrico  II  imp.  agli  uomini  della  marca. 
di  Savona. 

Scandiano. 
Handmehr.:  Scandianensium  instrumenta,  in  Venedig,   Marc.  XIV,  198,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  647. 


262  IV.     Italien. 

Scarampi. 
Drucke:  De  doininis  de  Scararnpis,  8  Urkunden  von  1329 — 1698,   in:   Lünig, 
Codex  Ital.  diplom.  2,  506. 

Serrasanqnirico. 
Drucke:  G.  Valeri,  Della  signoria  di  Francesco  Sforza  uella  Marca  secondo  le 
memorie  e  i  documenti   delT  archivio   di  Serrasanquirico ,   in:    Archivio  stör 
Lomb.  T.  11. 

Sesto. 
Uandschr.:  Archiv  in  Udina,  Finanza,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  676. 

Sette  Comuni. 
Drucke:   Privilegia  et  confirmationes  a  serenissimo  Venetiarum  duce  Septem 
Comunium  agri  Vicentini  fidelissimis  dominibus  dementer  erogatae  jampridie, 
el  hactenus  benignius  confirmatae,  Vicentiae  s.  a.  (c.  1618). 
Privilegi  originari,  ducali,  decreti,  terminazioni  e  giudizi  esecutivi  delli  sette 
Comuni  e  contrade  s.  1.  et  a.  (c.  1800). 

S.  Severino. 
Haudschr.:    Urkunden    und    andere  Archivalien  im  Kapitelsarchiv  und.  Stadt- 
archiv, vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  562. 

Sezza. 
Handschr.:  Urkunden  im  Stadtarchiv. 

Drucke:  D.  Georgius,  Historia  diplomatica  cathedrae  episcopalis  civitatis  Setiae 
in  Latio  cum  appendice  monumentorum,  Romae  1757 — 1752. 

Sforza  s.  Milano. 

SicUia. 
Handschr«:  L.  Rosso,  Inventario  officiale  del  grande  archivio  di  Sicilia,  Palermo 

1861. 
G.  Silvestri,  Sul  grande  archivio  di  Palermo  e  sui  lavori  in  es^o  eseguiti  dal 

1865  al  1874,  Palermo  1875. 
L.  Vigo,  Degli  archivi  di  Napoli  e  di  Sicilia,  Palermo  1847. 
G.  Spata,  Sülle  carte   di  Sicilia   esistenti  nei  regi  archivi  di  corte  in  Torino, 

Roma  1872. 
Orlando,  Sul  codice  di  leggi  e  diplomi  siciliani  del  medio  evo,  Palermo  1864. 
Cartularium    von  Sicilien  und  Neapel,    26  Urkunden  von   1439 — 1489,  in 

Nanzig. 
Diplomata  ad  Siciliam  spectantia,  von  1040 — 1070,   in  Palermo,  Bibl.  comun. 

F.  69— 71  f. 
Innocentii  et  Ottonis  IV  literae  quantum  ad  possessionem  Siciliae,  saec.  14, 

in  Rom,  Vatican.  Arch.  20,  vgl.  Arch.  d.  Gesellsch.  7,  34. 
Friderici  II  constitutiones  pro   regno  Siciliae,  in  Rom,  Vaticau.,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  6,  309. 
Friderici  II  Assise  regni  Siciliae,  in  Montecassiuo,  vgl.  ebenda. 


III.     Specitilgeschichto.  263 

Epistolae  Karoli  regis  Siciliae,  saec.  14,  in  Bern  1(X)8,  vgl.  N.Archiv  d.  Ge- 

sellsch.  3,  218. 
Epistolae  Martini  IV  ad  Carolum  regem  Sicilae,  in  Paris,  2477,   vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  7,  42. 
Inventaire   sommaire  de  lettres,    buUes    et  autres  enseignements  (etc.)   par 

lesquels  apert  le  bon  droict  que  tres-chrestien  roy  de  France,  Charles  VIII  e 

de  ce  nora,  a  au  royaulme  de  Sicile  (1493),  in  London,  Harl.  902. 
Drucke:    Archivio  storico  Siciliano,   A.  1  —  3,  Palermo   1873  —  1875;    N.  Serie 

V.  1—8,  ebenda  1876—1884. 
J.  de  Johanne,  Prospectus  Siciliae  diplomaticae,  Panormi  1741. 
Derselbe,  Codex  diplomaticus   Siciliae    T.  1,    Panormi  1743,  300  Urkunden 

von  314  -  1059  nebst  Appendix. 
A.  Airoldi,  Codice  diplomatico  di  Sicilia  sotto  il  Governo  degli  Arabi,  T.  1 — 3, 

Palermo  1789—1792,  von  827—1039;  Ph.  W.  G.  Hausleutner,  Geschichte 

der  Araber  in   Sicilien    und   Siciliens  unter   der  Herrschaft  der  Araber,   in 

gleichzeitigen  Urkunden,  aus  dem  Italienischen,  Bd.  1 — 4,  Königsberg  1791 

—1792. 
R.  Pirro,  Sicilia  sacra,  T.  1 — 2,  Panorm.  1733,  mit  eingestreuten  Urkunden. 
Graevius,  Thesaurus  antiquitatura  Siciliae,  T.  1 — 15,  Lugd.  Batav.  1723 — 1725, 

mit  eingestreuten  Urkunden. 
Atti  e  documenti  inedite  e  rari  raccolti  e  pubblicati  dalP  assemblea  di  storia 

l)atria  residente  in  Palermo,  Palermo  1864. 
De  utriusque  Siciliae  regno,  162  Urkunden  von  1080—1720,  in:  Lünig,  Codex 

Ital.  diplomat.  2,  843. 
Documenti  degli  archivi  Sieiliani,    pubblicati   per  cura  della  direzione  degli 

archivi    medesimi;    S.  Cusa,    I   diplomi    greci    ed    arabi    di    Sicilia,    V.   1, 

Palermo  1868. 
S.  Cusa,  I  diplomi   greci    ed  arabi   di  Sicilia,  in:  Archivio  stör.  Sicil.  2,  26; 

auch  einzeln  erschienen. 
Salinas,  Osservazioni    s.   due   diplomi   greci,    1186  und    1259,    in:  Archivio 

stör.  Sicil.  N.  Ser.  9,  1. 
G.   Spata,   Le  pergamene  greche  esistenti   nel    grande   archivio  di  Palermo, 

Palermo  1861,  11  Urkunden  von  1091  —  1286. 
Diplomi  greci  sieiliani  inediti  trad.  da   G.  Spada,  21  Urkunden  von  1117 — 

1243,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  12,  5. 
Documenti  per  servire  alla  storia  di  Sicilia,  Ser.  1,  T.  1—6,  Palermo  1870 

-1884. 
A.  Salinas,   Documenti   relativi  alla  Sicilia  che  conservansi  nel  r.  archivio  di 

Torino,  Palermo  1861. 
Epistolae   summorum   pontificum  Ilonorii  III,  Gregorii  IX  etc.  ad   principes 

et  reges  Francorum  et  super  negotio  regni  Siciliae,  in:  Duchesne,  Hist.  Franc. 

Script.  5,  851. 
D.  Orlando,  Un  codice  di  leggi  e  diplomi  sieiliani  del  medio  evo,  Palermo  1857. 
Sy Ilabus   membranorum   ad   regiae   Siclae    archivum  pertinentium ,   V.   1,  2, 

Neapoli  1824—1845,  Regesten  von  1266—1309. 
Relations  commerciales  de   Florence  et  de  la  Sicile   avec   TAfrique,   6  Ur- 
kunden von  1270—1451,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  20,  209. 


264  ^^-     Italien. 

C;  Minieri-Riccio  ,  Genealogia  di  Carlo  di  Angio,  prima  generazione,  Napoli 

1857,  mit  53  Urkunden. 
Derselbe,  Della  dominazione  Angioina  nel  reame  di  Sicilia,  Napoli  1876. 
Derselbe,    Nuovi    studii   riguardanti    la    dominazione   angioina   nel   regno    di 

Sicilia,  ^iapoli  1876,  Rechnungen  enthaltend. 
Derselbe,  Memorie  della  guerra  di  Sicilia  negli  anni  1282,  1283,  1284  tratte 

da'  registri  Angioini  delP  archivio  di  stato  di  Napoli,  in:  Archivio  stör.  Napol. 

1,  85;  285;  499. 
Ricordi  e  documenti  del  Vespro  Siciliano  pubblicati  a  cura  della  societä  Sici- 

liana  per  la  storia  patria,  P.  1,  2,  Palermo  1882,  424  Urkunden  von  1282 

—1283  nebst  Appendix. 
G.  Silvestri,  De  rebus  regni  Siciliae.    Documenti  inediti  estratti  delF  archivio 

generale  della  Corona   de  Aragon,  T.  1,  Palermo  1883,    in:  Documenti   per 

servire  alla  storia  di  Sicilia,  ser.  1,  T.  5. 
R.  Starrabba,   Dopumenti  riguardanti  1'  abdicazione   di   Giacomo   II   di  Ara- 

gona  al  trono   di   Sicilia,    10  Urkunden    von  1295,    in:    Archivio  stör.  Sicil. 

7,  275. 
Derselbe,  Documenti  relativi  ad  un  episodio  della  guerra  tra  le  fazioni  latini 

e  catalani  ai  tempi  di  re  Lodovico  d'Aragona  1349,  ebenda  9,  L,  2. 
G.  Cosentino,  Cessione  del  regno  di  Sicilia  fatta  per  Federigo  III  alla  casa 

di  Aragona,  in:  Archivio  stör.  Siciliano  7,  Nr.  1. 
B.  e  G.  Lagumina,  Codice  diplomatico  degli  ebrei  di  Sicilia,  Palermo  1885,  in: 

Documenti  per  serv.  alla  stör,  di  Sicilia,  T.  6. 

Siena. 
Handschr.:   Urkunden    und    andere  Archivalien    in    den  Archivi    arcivescovile 

und  capitolare,  namentlich  im  Archivio  di  stato  und  der  Biblioteca  pubblica, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  742. 
A.  de  Reumont,    II  r.   archivio   di  stato   in  Siena  nel  Settembre   del   1862, 

Siena  1862. 
Im  Stadtarchiv  Kopialbücher,   Abschriften   davon  in   der  Bibl.  pubbl. ,   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  742. 
Documenta   pro   episcopatu    Senensi,   saec.  18,   in  Venedig,  Marc.  IX,  138, 

vgl.  ebenda  12,  640. 
Urkunden  von  731  ab,  in  Rom,  Chigi  E,  VII,  214—215,  Abschriften  G,  II, 

49,  vgl.  ebenda  12,  391. 
Verzeichniss   aller  Urkunden   der  Augustiner  von  Siena  und   der  Casa  Pe- 

troni,  ebenda  G,  II,  50;  56,  vgl.  ebenda  12,  392. 
Regjesten  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 
Drucke:    G.  A.  Pecci,  Storia  del  vescovado  e  della  cittä  di  Siena,  Lucca  1748, 

mit  Urkunden. 
L.  Banchi,  II   memoriale   delle  oifese  fatte  al  comune  e  ai  cittadini  di  Siena 

1223,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  22,  199. 
Derselbe,   Provisioni   della   repubblica   di    Siena   contro    la  peste   degli  anni 

1411  e  1463,  zwei  Nummern,  in:  Archivio  stör,  ital.,  ser.  4,  14,  325. 
Derselbe,  L'arte  della  seta  in  Siena  ne'  secoli  15  e  16,  statuti  e  documenti, 

Siena  1881. 


III.    Specialgeschichte.  265 

Ch.  E.  Norton,  Urkunden  zur  Geschichte  des  Doms  von  Siena,  Dresden 
1872,  aus:  Jahrbuch  f.  Kunstwissenschaft,  Bd.  o,  8  Urkunden  von  c.  1200 
—1389. 

F.  Donati,  Dieci  lettere  di  Senesi  illustri,  dei  secoli  15  e  16,  Siena  1878. 

G.  Miianese,  Docuinenti  per  la  storia  delK  arte  seuese,  T.  1—3,  Siena  1853 
-1857. 

Lettere  di  due  Senesi  alla  signoria  di  Siena  1471,  Firenze  1878. 
Necrologium  Senense,  in:  Ozanam,  Documents  inedits  1850. 

Siracusa. 
Handschr.:   im  Archiv io  comunale  Urkunden  von  1080  ab. 

Sixt. 
Dmeke:   Trois  documents  relatifs  ä  Tabbaye  de  Sixt,  von  1156—1234,  in: 
Memoires  publ.  par  la  soc.  de  Geneve  15,  2,  47. 

Sommariva  de!  Bosco. 
Handschr.:    Franchigie   e   privilegii   accordati  nel    1470  da  Amadeo   duca  di 
Savoia  agli  uomini  di  Sommariva,   confermati  nel   1473,   1478  e   1499,  in 
Turin,  Archivio  di  stato. 

Sonciuo. 
Handschr.:    Kapitelarchiv    in   Cremona,    Kapitelarchiv;    im    Stadtarchiv   Ur- 
kunden vom  15.  Jahrhundert  ab,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  627. 

Sondrio. 
Handschr.:    Im  Archivio  notarile  Urkunden  von  1117  ab. 

Soragna. 
Drucke:   De  Soraneae  marchiouibus,  8  Urkunden  von  1347     1709,   in:  Lünig, 
Codex  Ital.  diplomat.  2,  531. 

Sovana. 
Handschr«:  Urkunden  im  Archiv  Roncioni,  das  Meiste  im  Vatican.  Archiv,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  '12,  757. 

Spaccaforno. 
Handschr.:  Urkunden  von  c.  1400  ab,  im  Archivio  comunale. 

Spiuola. 

Dmcke:  De  marchiouibus  Spiuulis,  32  Urkunden  von  1312 — 1654,  in:  Lünig, 
Codex  ItaL  diplomat.  2,  554. 

Spoleto. 
Handschr.:  Urkunden  in  den  Archivi  archivescovile,  capitolare  und  municipale, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  536;  Urkunden  und  Prozessacten  in  Gubbio. 
Privilegia  monasterii  S.  Julian!  Spoleti,  saec.  14,  in  Rom,   S.  Croce  415, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  400. 
Dmcke:   G.  Fatteschi,   Memorie  istorico-diplomatiche   riguardanti  la  serie  de' 
duchi  di  Spoleto,  Camerino  1801,  mit  122  Urkunden  von  739—994. 


266  IV.    Italien. 

Urkunden  des  Spoletaner  Stadtarchivs  von  1173 — 1300,  in:  Sansi,  Documenti 

storici  inediti  (ümbri)  T.  2. 
P.  Manassei,  AIcuni  documenti  per  la  storia  delle  citta  di  Terni  e  Spoleto, 

18  Urkunden  und  Regesten  von  856  —  1267,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III, 

22,  367. 
A.   Sansi,    Saggio    di    documenti    storici   tratti   dall   archivio    del   coraune   di 

Spoleto,  Fuligno  1861,  52  Urkunden  von  1241  —  1800. 

Squillace. 
Drucke:    Capitoli,   privilegii,    grazie  ed  iramunitä  della  diocesi   di   Squillace, 
Napoli  1780. 

Staffarda. 
Drucke:  Urkunden  von  Staffarda  in:  Muletti,  Saluzzo  2,  78. 

S.  Stefano  del  Bosco. 

Handschr.:    Cartae  Andreae  abbatis   S.  Stephani  de   Bosco,    Cod.   Cheltenhara 

22768,  saec.  13,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  608;  12,  533. 
Drucke:  Raccolta  di  documenti  di  S.  Stefano. 

Franchi,  Difese  degli  diplomi  di  S.  Stefano  1758. 

Vargas,  Esame  de'  diplomi  1765. 

Strassoldo. 
Drucke:    Documenti    storici  delle  famiglie  Strassoldo   e  della  Torre,  Venezia 
1863,  21  Urkunden  von  1319-1773. 
V.    Joppi,    Aleuni     documenti    antichi    sulla    nobile    famiglia    di    Strassoldo, 
Udine  1879. 

Strozzi. 
Handschr.:    Le    carte   Strozziane  del  r.  archivio   di  stato  in  Firenze,    Ser.  1, 
V.  1,  Firenze  1884,  von  1319  ab. 

Subiaco. 
Handschr.:   Urkunden  und  Registrum  Sublacense,  im  Archivio  di  S.  Scolastica, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  486. 

Sulmone. 
Handschr.:  Urkunden  im  Kapitelsarchiv,  Stadtarchiv  und  S.  Spirito,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  535. 

Summaga. 
Drucke:   A.   Hortis,  I   Summaquensi,   Guido   de  Guisis  e  Trieste,  mit   12  Ur- 
kunden von  1277—1345,  in:  Archeografo  triestino,  N.  S.  9,  364. 

Susa. 
Handschr.:  Urkunden  von  1038  ab,  in  S.  Giusto,  Anderes  in  Turin,  Hofarchiv, 

vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  596. 
Drucke:  Statuta  et  privilegia  civitatis  Secusiae  ab  anno  1197  ad  annum  1449, 

in:  Monumenta  histor.  patr.  1836,  6. 


IV.    Specialgeschichte.  267 

Sntera. 
Handsehr.:  Urkunden  von  c.  14(K)  ab,  in  den  Archivi  comunale  und  deile  chiese. 


Talloires. 
Handsehr.:  Archiv  in  Turin,  llofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Geseilsch.  12,  589. 
Drucke:  Notice   historique  sur  Tabbaye  de  Talloires,  mit  Urkunden  und   Re- 
gesten von  c.  879 — 1719,  in:  Memoires  de  la  soc.  Savois.  5,  1. 

Taranto. 
Handsehr.:   Privilegia  civitatis  Tarenti,  saec.  16,  in  Neapel,  Bibl.  naz.  XIV, 
A,  26. 

Tarentasia. 

Handsehr.:   Urkunden  von  996  ab,  in  Turin,  Economata,  Kopien  im  Hofarchiv. 
Necrologien  in  Genf,  vgl.  Arohiv  d.  Geseilsch.  12,  589. 

Teramo. 
Handsehr.:   Urkunden  von  886  ab,  im  Archivio  capitolare,  im  Stadtarchiv  von 
1207  ab;  Liber  consualis  im  Archivio  vescovile;   in  S.  Giovanni,  Urkunden 
von  1005  ab. 
Privilegia  Terami  1440,   im  Archiv  d.  Kapuziner,   vgl.  Archiv  d.  Geseilsch. 
12,  536. 
Dmeke:   N.  Palma,  Storia   ecclesiastica  e  civile  di  Teramo,   V.  1—5,  Teramo 
1832—1836,  mit  Urkunden. 

Terni. 
Handsehr.:  Urkunden  in  den  Archivi  capitolare  und  municipale,  in  Letzterem 

Liber  reformationum,  saec.  14,  vgl.  Archiv  d.  Geseilsch.  12,  552. 
Drucke:  P.  Manassei,  Alcuni  docuraenti  per  la  storia  delle  citta  di  Terni  e  Spo- 
leto,    18  Urkunden   und   Regesten  von  856—1267,  in:    Archivio   stör.   ital. 
Ser.  III,  22,  367. 

Terraeiua. 
Handsehr.:   Urkunden   in    den  Archivi  vescovile,    capitolare  und  municipale, 

vgl.  Archiv  d.  Geseilsch.  12,  482. 
Drucke:    D.   A.  Contador,    De   historia  Terraciuensi,    Romae    1706,    mit    Ur 
künden. 

Thonon. 
Drucke:  liistoire  de  Thonon,  10  Urkunden  von  1429 — 1742,  in:  Memoires  de 
la  soc.  Savois.  6,  151. 

Thunn. 
Handsehr.:  T.  Gar,  L'archivio  del  castello  di  Thunn,  Trento  1857. 

Tirano. 
Handsehr.:  Urkunden  von   1100  ab,  im  Santuario  di  S.  Maria  vergine;  von 
1300  ab,  im  Archivio  deir  ospedale  civile. 


268  IV.     Italien. 

TivoU. 
Haiidschr.:  Urkunden  und  Kopialbuch  von  1520,  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv 

d.  Gesellsch.  12,  484. 
Drucke:   Cartularium    Tiburtinum,    herausgegeben    von    Bruzza,    in:    Studii 

del  palazzo  Spada. 

Todi. 
Handschr.:  Im  Archivio  capitolare  Urkunden  von  1190,  und  Liber  contractuum 
von  1247  ab,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  549;  im  Archivio  comunale  Ur- 
kunden von  1115   ab,  sowie  Libri  decretales  von  1178  und  Registra  instru- 
mentorum,  vgl.  ebenda  12,  551. 
Drucke:   Monumeuti  tralli  deir  archivio   segreto    di  Todi,   4   Urkunden    von 
1242—1515,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  22,  179. 
Deere ti   del  coraune  di  Todi  contro  gli  Ebrei,  von  1436 — 1438,  ebenda,  Ser. 
IV,  7,  25. 

Tolentino. 
Handschr.:  Urkunden  von  1099  ab,  im  Stadtarchiv;  Archiv  von  S.  Catervo  in 

S.  Pietro  in  Vincoli,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  565. 
Drucke:  C.  Santini,  Saggio  di  memorie  della  cittä  di  Tolentino,  Macerata  1789, 
mit  Urkunden. 

Torcello. 
Handschr.:    Statuta    et    privilegia  Torcelli,    in   Venedig,  Marc.  V,  32 f.,  vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  639. 
Drucke:  F.  Cornelius,  Ecclesiae  Torcellanae,  T.  1—4,  Venet.  1749,  vgl.  Venezia. 

Torino. 
Handschr.:   Combes,   Memoire  sur  les   archives   royales  de  Turin  et  les  anci- 
ennes  relations  de  la  France  avec  la  maison  de  Savoie,  Paris  1865. 

Urkunden  und  172  Bände  Notariatsinstrumente  von  1265  ab,  im  Archivio 
arcivescovile,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  600;  im  Archivio  capitolare  Ur- 
kunden von  1028  ab  und  Cartularium,  vgl.  ebenda;  Anderes  in  den  Archiv! 
di  Corte,  di  Camera  (viele  Copialbücher),  Mauriziano,  municipale  etc.,  nament- 
lich im  Archivio  di  stato;  vgl.  Prima  relazione  triennale  della  direzione  dello 
archivio  di  stato  in  Torino,  1871—1873,  Torino  1874;  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  597. 
Drucke:  T.  Chiuso,  Saggio  di  antichi  documenti  delP  archivio  arcivescovile  di 
Torino,  Urkunden  und  Inventarien  von  c.  996  —  1520,  in:  Miscellanea  di 
stör.  ital.  18,  419,  auch  separat:  Torino  1879. 

A.  Manno,  Regesten  aus  dem  Turiner  Domcapitel,  76  Regesten  von  c.  1010— 
1300,  in:  von  Pflugk-Harttung,  Iter  ital.  519;  734. 

Statuta  et   privilegia  civitatis  Taurinensis  edid.  F.  Sclopis,  Augustae  Tau- 
rin.  1835;  vervollständigt  in:  Monumenta  histor.  patr.  2,  433. 

P.  Vayro,  Inventari  dei  castelli  di  Ciamberi,   di  Torino  e   di  Ponte   d'Ain, 
1497—1498,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  22,  9. 

Necrologium    prioratus    S.  Andreae    Taurinensis,    ebenda    3,   193;    Monum. 
German.  histor.  Script.  7,  130. 


III.    Specialgeschichte.  269 

Kalendarium  Augustanum  descripsit  A.  Gal,  ebenda  3,  585. 
Necrologium  Augustanum,  saec.  12 — 13,  in:  Monunienta  histor.  patr.,  Script. 

3,  499. 
Necrologium  monasterii   SS.  Solutoris ,    Adventoris  et  Octavii   Taurinensis, 

in:  Monumenta  histor.  patr.,  script,  3,  213. 

Bella  Torre. 
Handschr.:    Notizia  deir  archivio  privato  del  Com.  Lodovico  della  Torre  Val- 

sassina  in  Friuli,  in:  Archivio  stör,  ital.,  ser.  3,  11,  2,  260. 
Drucke:   Sei  documenti  tratti  dair  archivio  privato   del  ev.  Lod.  della  Torre, 
in:  Archeografo  triestino,  N.  S.  5,  51. 
Documenti  storici  delle  famiglie  Strassoldo  e  della  Torre,  Venezia  1863,    21 
Urkunden  von  1319—1773. 

Tortona. 
Handscli:r.  Urkunden  in  den  Archivi  vescovile,  capitolare  und  municipale. 
Cartularium    Dertonense,  in  Turin,    Bibl.    naz.,    vgl.   Archiv   d.   Gesellsch. 
12,  605. 
Drucke:  L.Costa,  Cartularium  Dertonense  nunc  primum  editum  e  codice  regiae 
Taurinensis  bibliothecae,  August.  Taurinor.  1814,  Urkunden  von  1181  — 1340. 
G.   A.   Bottazzi,    Carte    inedite    deir  archivio   capitolare  della  chiese  catte- 

drale  di  Tortona,  Tortona  1833. 
Derselbe,    Monumenti  dell'  archivio   capitolare   della  cattedrale   di   Tortona, 
Tortona  1837. 

Toscaua. 
Handschr.:  Gli  archivi  di  stato  toscani  alla  esposizione  universale  di  Vienna, 
Firenze  1872. 
Urkunden   Toscana   betreffend,    saec.   10 f.,    Cod.  Ashburnh.   1222,    vgl.    N. 
Archiv  d.  Gesellsch.  4,  611. 
Drucke:  Giornale  storico  degli  archivi  Toscani  che  si  pubblica  dalla  soprin- 
tendenza  generale  agli  archivi  del  granducato,  V.  1—7,  Firenze  1857—1863. 
Documenti  di  storia  italiana,  pubblicati  a  cura  della  r.  deputazione  di  storia 
patria   per  le  provincie   di  Toscana,  dell'  Umbria  e  delle  Marche,  T.  1—7, 
Firenze  1869—1881. 
Documenti  degli  archivi  Toscani  pubblicati  per  cura  della  r.  soprintendenza 

generale  agli  archivi  raedesimi,  Firenze  (später  Lucca)  1863  —  1880. 
F.  Brunetti,   Codice  diplomatico  Toscano,  P.  1.  2,  Firenze  1806—1833,  Ur- 
kunden von  541 — 813. 
De  S.  Romano  imperio  in  Etruria,   67  Urkunden  von  898—1701,  in:  Lünig, 

Codex  Ital.  diplomat.  3,  1459. 
De  magno  Etruriae  ducatu,  74  Urkunden  von  1081  —  1711,  ebenda  1,  1043;  2455. 
Fiorentini,  Memorie  della  gran  contessa  Matilda,  edid.  Mansi,  Lucca  1755, 

mit  besonders  paginirtem  Urkuudenanhang. 
C.  della  Rena,  Serie  degli  antichi   duchi   e   marchesi   di  Toscana,  Fiorenza 

1690;  T.  1—4,  ebenda  1764—1768. 
P.  Puccinelli,  Istoria  dell'  eroicho  attioni  d'Ugo  il  Grande   duca   della  Tos- 
cana,   di  Spoleto  etc.,  con  la  cronica  della  abbadia  di  Fiorenza,  suoi  privi- 
legii  ponteficii  e  cesarei,  Miiauu  1664. 


270  IV.     Italien. 

G.Müller,  Documenti  sulle  relazioni  delle  cittä  Toscane  coli'  Oriente  cristiano 

e  coi  Turchi,  Firenze  1879,  Urkunden  von  1108—1532,  in:  Documenti  degli 

archivi  Toscani. 
Th.    Fritsch,   De  jure  imperii  in  magnum  ducatum  Etruriae,  edit.  4,   Lips. 

1744,  mit  16  Urkunden  von  1133—1382. 
Negotiations   diplomatiques   de   la  France   avec  la  Toscane,  T.  1—5,  Paris 

1839—1875,  in:  Documents  inedits,  von  1311—1610. 
Lettere   di  mercatanti  toscani  scritte  nel  secolo  XIV,  Venezia  1869. 

Toscanella. 
Drucke:    Turicozi,    Memorie  storiche   della  cittä  Tuscania,    Roma   1778,  mit 
Urkunden  von  1086  ab. 
S.  Campanari,  Tuscania  e  i  suoi  monumenti,  Montefiascone  1856,  mit  zahl- 
reichen Urkunden. 

Trani. 
Handschr.:  Urkunden  im  Archivio  capitolare. 
Drucke:  A.  Prologo  di  Gioachino,  Le  carte  che  si  conservano  nello  archivio 

del  capitolo  metropolitano  della  cittä  di  Trani,  Barletta  1877,  127  Urkunden 

von  834—1260. 

Trapani. 
Handschr.:  Urkunden  in  den  Archivi  capitolare,  comunale  (von  1399  ab),  delle 
opere  pie  (von  1129  ab),  und  provinciale. 

Tremiti. 
Handschr.:    Cartularium  Tremitense,    saec.  12,    in  Neapel,  Bibl.  naz.   XIV, 
A,  30;  Abschrift  von  1501  ebenda,  XIV,  A,  27,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch. 
3,  648. 

Trento. 
Handschr.:   Archiv  des  Fürstenthums  Trient  in  Innsbruck,  Stadthaltereiarchiv. 
Codex  diplomaticus  Tridentinus,  in  Wien,  Hausarchiv,  vgl. 'Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  120. 
Urbarien  des  Stifts  Trient,  ebenda,  vgl.  ebenda  6,  123. 
Tridentinisches  Gültenregister,  saec.  XIII,  ebenda,  vgl.  ebenda. 
Necrologium  Tridentinum,  von  1432 — 1470,  vgl.  ebenda  2,  569. 
14  Kopialbücher  im  Münchener  Reichsarchiv. 
Drucke:  Archivio  storico,  vgl.  Trieste. 

V.  Joppi,  Trento  e  Aquileia,  documenti  antichi,  Udine  1880,  Urkunden  von 

966—1336. 
R.   Kink,    Codex  W^angianus,  Urkundenbuch   des   Hochstiftes   Trient,    Wien 

1852,  287  Urkunden  von  1027—1218,  in:  Fontes  rer.  Austriac.  II,  T.  5. 
Urkunden  von  1027 — 1698,  in  Lünigs  Reichsarchiv. 
T.  Gar,   Biblioteca  trentina,   e  sia  raccolta  di  documenti   inediti  e  rari  rela- 

tivi  alla  storia  di  Trento,  Trento  1800. 
Bonelli,  Notizie  istorico-critiche  intorno  al  B.  M.  Adelpreto  vescovo  di  Trento, 

T.  1—4,  Trento  1760,  mit  Urkunden. 


III.    Specialgeschichte.  271 

Antichi  possesse  de!  monastero  Veronense  di  S.  Maria  in  Organo  nel  Tren- 
tino,  7  Urkunden  von  845—1454,  in:  Archivio  stör,  per  Trieste  1,  274. 

Predelli,  Pergamene  antiche  deil'  abazia  di  S.  Lorenzo  in  Trento,  9  Urkunden 
von  1246 — 1353,  in:  Archivio  stör,  per  Trieste  3,  33. 

Treri. 
Uandschr.:   Urkunden  im   Archivio   capitolare  und  Archivio   comunale  von  c. 
1200  ab. 

Treviglio. 
Handschr.:   Urkunden  vom    12.  Jahrhundert  ab   und   mehrere  Stadtbücher   im 
Archivio  civico. 

Treyiso. 

Handschr.:  Im  Archivio  capitolare  Urkunden  und  Cartularien,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  12,  670,  im  Archivio  und   der  Biblioteca  municipale  viele  Stadt- 
bücher, Cartularien  etc..  Anderes  im  Wiener  Hausarchiv,  vgl.  ebenda  4,203; 

6,  125. 
B.  Cecchetti,   Suir  archivio  notarile  di  Treviso,   in:  Atti  delT  istit.  Veneto, 

Ser.  3,  T.  14. 
Liber  Trevisanus   vom  c.  1500,   aus   Venedig,  Urkunden  von  700—1400,  in 

Wien,  Beschreibung  und   Aufzählung  in:   Giomale  di  Padova  1807;  Archiv 

d.  Gesellsch.  4,  172;  203. 
Statuta  et  privilegia,  in  Venedig,  Marc.  V.  32—56,  vgl.  ebenda  12,  639. 
Necrologium   Trevisanum,  saec.   14,    im    Archivio    capitolare,    vgl.    ebenda 

12,  670. 
Drucke:    Verci,  Storia  della  marca  Trevigiana  e  Veronese,  T.  1 — 20,   Venezia 

1786—1891,  mit  2183  Urkunden  von  793-1464. 
Codex  Trivisianus  (996—1318)  curante  A.  S.  Minotto,   Venetiis   1874,   in: 

Acta  et  diplomata  e  r.  tabulario  Veneto  2,  3. 
Statuta    provisionesque  ducales   civitatis  Tarvisii  cum  additione   tertii  volu- 

minis  constitutionum  et  literarum  ducalium,  Venetiis  1574. 
Raccolta  privilegiata  di  tutte  le  carte  pubbliche,  leggi  e  proclami  pubblicati 

ed  esposti  in  Treviso,  Venezia  1798. 

Tricarico. 
Handschr.:  Urkunden  in  Neapel,  Archivio  di  stato. 

Drncke:  A.  Zavarroni,  Esistenza  e  validitä  de'  privilegi  conceduti  de'  principi 
Normanni  alla  chiesa  di  Tricarico,  Napoli  1750. 

Trieste. 
Handächr.:  A.  Mars  ich,    Registro  delle   pergamene  neu'  archivio  capitolare  di 
Trieste,  in:  Archeografo  Triestino,  N.  ser.  8,  21;  286;  9,  201;  284;  10,  105; 
357;  11,  1. 
Urkunden  und  andere  Archivalien  im  Stadtarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

12,  687. 
Liber  pactorum,  von  1377 — 1381,  in  Venedig. 
Drei   Necroiogien  des   Kapitelarchivs,  in  S.  Giusto,  saec.  15,  vgl.  ebenda. 


272  IV.     Italien. 

Drucke:  L'archeografo  triestino,  N.  ser.  T.   1—14,  Trieste  1872—1884. 
Archivio  storico   per  Trieste,  l'Istria  e  il  Trentino    dir.  da  S.  Marpurgo  e 

A.  Zenatti,  V.  1-3,  Roma  1881—1884. 
J.  Della  Croce,  Historia  sacra  e  profana  della  cittä  di  Trieste,  Ven  ezia  1725, 

mit  Urkunden. 
Bonamo,  Monete  dei  vescovi  di  Trieste,  Trieste  1788. 
Mainati,  Chroniche  ossia  meraorie  storiche  di  Trieste,  T.  1 — 6,  Venezia  1817, 

mit  Urkunden. 
De  Tergesto   civitate  seu  principatu  in  Istria,    11  Urkunden  von  848—1716, 

in:  Lünig,  Codex  Ital.  diplomat.  1,  2490. 
P.   Kandier,   Documenti   per   servire   alla  conoscenza   delle   condizioni    legali 

del  municipio  di  Trieste,  Trieste  1848,  Urkunden  von  948—1848. 
Tre  antichi  diplomi  inediti  tratti  dall'   archivio   municipale   di  Trieste,   in: 

Archeografo  Triestino  1,  219. 
A.    Hortis,    Documenti    che    riguardano    la    storia    di  Trieste  e  di  Walsee, 

ebenda  T.  4;  5;  separat:  Trieste  1877. 
Cesca,  Due  documenti  relativi  a  Marco  Ranfo  di  Trieste  1311,  in:    Archivio 

stör.  p.  Trieste  2,  Nr.  1. 
D.  de  Rossetti,   Diplomi  inediti  per  la  illustrazione  degli  statuti  antichi  di 

Trieste,  ebenda  2,  323. 
Cesca,    16  documenti  inediti  sulle  trattative  fra  Trieste  e  Venezia  prima  dell' 

assedio  del  1368,  in:  Archivio  stör,  per  Trieste  1,  34. 
Relazioni  tra  il  comune  di  Udine  e  quello  di  Trieste  nei  secoli  XIV  e  XV, 

tratte   dall'  archivio  civico  di  Udine,  Udine  1872. 
G.  Cesca,  L'assedio  di  Trieste  nel  1463.    Ventuno  documenti  inediti,  1883. 
Vgl.  Aquileia,  Istria  und  Summaga. 

Trino. 
Drucke:  Irici,  Historia  Tridinensis,  mit  vielen  Urkunden  aus  dem  Archive. 

Tuscolo. 
Handschr.:  Historia  dei  conti  Tusculani,  in  Rom,  Vatican.  8043. 

ü. 

Udine. 
Handschr.:  Ueber  die  Archive  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  677;  Beiträge  zur 
Kunde  Steiermark,  Geschichtsquellen  7,  64;  9,  83. 
Deir .  archivio    municipale    udinese,    in:    Giornale    di    Udine    1875,    Nr.   97, 

appendice. 
Privilegien-  und  Handelsbücher  im  Stadtarchiv,    vgl.   Archiv   d.    Gesellsch. 

12,  678. 
Necrologium  S.  Mariae  in  Valle,  im  Kapitelsarchiv,  vgl.  ebenda  12,  682. 
Drucke:  Relazione  tra  il  comune  di  Udine  e  quello  di  Trieste  nei  secoli  XIV 
e  XV,  tratte  dalP  archivio  civico  di  Udine,  Udine  1872. 
Necrologium  bibliothecae  capitul.  Utinensis,   16  Auszüge,  in:  N.  Archiv  d. 
Gesellsch.  3,  135. 


III.    Specialgeschichte.  273 

V.  Joppi,   Cenni  storici  sulla  loggia  comunale  di  üdiae,  con  48  documenti 
inediti,  Udine  1877. 

Umbria. 
Drucke:  A.  Sansi,  Documenti  storici  -inediti  in  sussidio  allo  studio  delle  me- 
morie  Umbre,  T.  1.  2,  Spoleto  1879,  mit  81  Urkunden  von  1173—1300. 
C.  Guzzoni,  Saggio  di  alcuni  documenti  inediti  di  storia  umbra,  Foligno  1851, 

25  Documente. 
Vgl.  Toscana. 

Urbino. 
Uandschr.:  Urkunden  in  Florenz,  Arch.  di  stato. 

V. 

Tal  d'Antigoro. 
Drucke:   Statuta  et  privilegia  Vallis  Antigorii;  Genuae  1685. 

Yaldesia. 
Drucke:  Privilegia,   promissiones  et  capitula  facta  et  concessa  per  Francis- 
cum  II  Sfortiam  ad  favorera  hominum  Vallis  Siccidae,  Yaralli  1615;  1752. 

Val  di  Nura. 
Drucke:    Privilegii,    concessioni,    decreti   e  scritture  della  commimitä  di  Val 
di  Nura,  Piacenza  1659. 

Val  di  Sabbio. 
Drucke:   Statuti   di  Val  di  Sabbio  divisi   in  cinque  parti,  con  alcuni  privilegi 
antichi,  Brescia  1597. 

Vallombrosa. 
Haudschr.:    Urkunden  in  Florenz,    Arch.  di  stato,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  753. 

Val  Perosa. 
Drucke:   Statuti,   privilegii    e    concessioni    delle  communita   di  Valle  Perosa, 
Torino  1610,  27  Nummern  von  1260—1506. 

Valsassina« 

Drucke:    G.  Arrigoni,    Documenti    inediti   risguardanti  da  storia  della    Val- 
sassina e  delle  terre  limitrofe,  V.  1,  Milano  1857. 

Valsoda. 
Drucke:  C.  Barrera,  Storia  della  Valsoda  con  documenti  e  statuti,  Pinerolo  1864. 

Valsugana« 
Drucke:  Montebello,  Notizie  storiche,  topografiche  e  religiöse  della  Valsugana 
e  di  Primiero,  Roveredo  1793,  mit  Urkunden. 

Val  Trompia. 
Drucke:  Raccolta  di  privilegi  ducali,  giudici,  terminazioni  concernenti  le  valli 
Trompia  e  Sabbio,  Brescia  1736. 

Oesterley,  Wegweiser.     II.  jg 


274  IV.     Italien. 

Yedana. 
Drucke:  A.  Buzzati,  Docuraenti  relativ!  alla  Certosa  di  S.  Marco   di   Vedana, 
Venezia  1870. 

Velleja. 
Drucke:   G.  Tononi,  Documenti  inediti  intorno   alla  scoperta  di  Velleja,    Mo- 
dena  1881. 

Velletri. 
Handschr.:  Urkunden  im   Archivio  capitolare  und   Archivio   municipale,   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  12,  481. 
Drucke:    A.  Borgia,  Istoria  della  chiesa  e  cittä  di  Velletri,  Nocera  1723,    mit 
eingestreuten  Urkunden. 
Vgl.  Ostia. 

Yenafro. 
Drucke:  Sannicola,  Cenno  storico  delP  antica  chiesa  di  Venafra,  Napoli  1847, 
mit  Urkunden. 

Tenezla. 
Handschr.:   Statistica   degli  archivi  della  regione   Veneta,  V.  1 — 3,  Venezia 

1880—1881. 
Cadorin,  Degli  archivi  Veneti,  in:  Veludo,  Venezia,  1847,  2,  2,  Append. 
M.  G.  C anale,  Degli  archivi  di  Venezia,  di  Vienna,  di  Firenze,  di  Francia  e 

di  Genova,  Firenze  1857,  Erweiterung  eines  Aufsatzes  im  Archivio  stör.  Ital. 

Ser.  2,  4,  49. 
B.  Cecchetti,  Gli  archivi  della  repubblica  Veneta  e  il  notarile,  Venezia  1864. 
Derselbe,  Gli  archivi  della  repubblica  Veneta  dal  seclo  13  al  19,  Venezia  1865. 
Th.  D.  Hardy,  Report  upon  the  documents  in  the  archives  and  public  libra- 

ries  of  Venice,  London  1866. 

A.  Baschet,  Les  archives  de  la  serenissime  republique  de  Venise,  Paris  1857. 
Derselbe,  Les  archives  de  Venise,  histoire  de  la  chancellerie  secrete,    Paris 

1870. 
J.  Bernardi,  Dei  veneti  archivi,  in:  II  mondo  letterario  1858,  Nr.  40;  41. 

B.  Cecchetti,  Degli  archivi  Veneti  antichi,  in:  Archivio  Veneto  1,  65. 

C.  Cantü,  Scorsa  di  un  Lombardo  negli  archivj  di  Venezia,  Milano  1856. 

T.  Toderini  e  B.  Cecchetti,  L'archivio  di  stato  in  Venezia  nel  decennio 
1866—1875,  Venezia  1876;  negli  anni  1876-1880,  ebenda  1882. 

Saggio  d'inventario  degli  archivii  di  stato  di  Venezia,  Venezia  1882. 

11  regio  archivio  generale  di  Venezia,  Venezia  1873. 

Inventario  delF  archivio  di  stato  in  Venezia,  Venezia  1882. 

R.  Fulin,  Studi  negli  archivi  degli  inguisitori  di  stato,  Venezia  1869. 

R.  Brown,  L'archivio  di  Venezia  con  riguardo  speciale  alla  storia  inglese, 
Venezia  1865. 

Ueber  die  Archive  Venedigs,  in:  Beiträge  z.  Kunde  Steiermark.  Geschichts- 
quellen 7,  135. 

Zahn,   Archivalische  Untersuchungen  in  Friaul  und  Venedig,   ebenda  7,  56; 


III.     Specialgeschichte.  275 

G.  Fantoni,  Memoria  sulP  archivio  notarile  di  Venezia,  in:  Archivio  Ve- 
neto  T.  26. 

J.  Bernardi,  Del  veneto  archivio  de'  Frari  e  di  alcuni  suoi  visitatori,  in:  II 
mondo  letterario  1858,  Nr.  13. 

Li  her  Plovegus,  1282—1340,  mit  Urkunden  von  900  ab,  Abschrift  des  ver- 
lorenen Originals  in  Wien,  vgl.  Arch.  d.  Gesellsch.  4.  206. 

Liber  albus  s.  collectio  privilegiorum ,  von  1348,  in  Wien,  Hausarchiv,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  6,  124. 

Liber  blancus  s.  collectio  pactorum,  ebenda,  vgl.  ebenda  3,  576;  6,  124;  die 
Vorrede  6,  492. 

Libri  commemoralium ,  Handelsbücher  von  1300  — 1797;  Libri  notatorii  von 
1397  an;  Libri  electiouum  von  1260,  Libri  gratiarum  von  1329,  Libri  pac- 
torum, 9  Bände  von  1209  ab,  im  Archiv  der  Republik. 

Pacta  inter  Venetos  exterosque  principes  in  captione  Constantinopoleos 
(1204—1231),  Marc.  9,  98;  Pacta  Venetorum  1217—1238,  ebenda  9,  99,  vgl. 
N.  Archiv  d.  Gesellsch.  2,  370. 

Briefsammlungen,  saec.  14 — 16,  ebenda  9,  123 — 124,  vgl.  ebenda. 

Register  von  Briefen  von  Gesandtschaften,  fremden  Fürsten  etc.,  saec.  14 — 15, 
ebenda,  9,  103,  vgl.  ebenda. 

Venetianisches  Diplomatar  von  1341  — 1343,  in  Wien,  Ilausarchiv,  vgl.  ebenda 
6,  124. 

Inventarium  des  Schatzes  von  1294  ab,  s.  Marc,  Fabbricc.  794. 

Codex  diplomaticus  abbatiae  S.  Gregorii  Venetiis,  in  Wien,  Ilausarchiv,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  6,  125;  12,  636. 

Registrum  privilegiorum  S.  Marci,  saec.  16,  von  1251  ab,  Archiv  d.  Re- 
publik. 

Privilegia  St.  Johannis  et  Pauli,  Cicogna  385,  vgl.  ebenda  12,  651. 

Scritture  e  carte  del  priorato  della  Trinitä,  Marc.  App.  V,  94,  vgl.  ebenda 
12,  648. 

Privilegia  S.  Zenonis,  Cicogna  2163,  vgl.  ebenda  12,  652. 

Diplomata  familiae  Padavinae  Veuetae,  in  Venedig,  Marc.  9,  139,  vgl.  N.  Archiv 
d.  Gesellsch.  2,  370. 
Drucke:  Archivio  Veneto,  T.  1—27,  Venezia  1871—1884. 

Raccolta  di  documenti  della  repubblica  d.  Venezia,  Venezia  1799. 

Monumenti  storici  pubblicati  dalla  deputazione  Veneta  di  storia  patria,  Ser. 
1—4,  Venezia  1876—1885. 

A.  S.  Min  Otto,  Acta  et  diplomata  e  r.  tabulario  Veneto  usque  ad  medium 
seculum  XV  summatim  regesta  T.  1,  1;  2,  1—3;  3,  1—2,  Venezia  1870—1874. 

J.  D.  Aramannus,  Monumenta  s.  domin.,  Venetiis  1729. 

F.  Cornelius,  Ecclesiae  Venetae  (von  T.  13  ab:  et  Torecellanae),  antiquis 
monumentis  munc  etiam  illustratae,  T.  1 — 18,  Venet.  1749,  mit  Urkunden  von 
956 — 1715,  in  Bd.  18  Index  chronologicus  diplomatum. 

Derselbe,    Cleri  et  collegii  novem  congregationum  Venetiarum  documenta  et 

privilegia,  Venet.  1754. 
(N.  Barozzi),    Raccolta  Veneta,    collezione  di  documenti   relativ!  alla  storia, 

air  archeologia,  alla  numismatica,  Ser.  I,  T.  1,  Venezia  1866 — 1867. 

G.  L.  F.  Tafel    und    G.  M.  Thomas,    Urkunden   zur   älteren   Handels-    und 

18* 


276  IV.     Italien. 

Staatsgeschichte  der  Republik  Venedig  vom  9. — 15.  Jahrhundert,  Wien  1860, 

in:  Fontes  rer.  Austriacar  II,  Bd.  12 — 14. 
Romanin,  Storia  documentata  di  Venezia,  T.  1 — 10,  Venezia  1853 — 1861. 
De  Venetorum  republica,    49  Urkunden  von  855 — 1718,   in:    Lünig,    Codex 

Ital.  diplomat.  2,  1943. 
R.  Fulin,  Le  carte  del  mille  e  del  millecento  che  si  conservano  nel  r.  archivio 

notarile  di  Venezia,  132  Urkunden  von  1038—1199,  in:  Archivio  Veneto  6, 

293;  7,  352;  8,  134;  9,  99;  10,  332;  20,  51:  314;  21,  106;  22,  313. 
I  libri  commemoriali    della   republica  di  Venezia  regesti,    T.  1  —  3,    Venezia 

1876 — 1885,  Regesten  von  1081 —  c.  1375,  in:  Monumenti  storici  della  deput. 

Veneta,  Ser.  I,  1;  3. 
G.  Giomo,  Regesto  dei  libri  misti  del  senato  della  republica  Veneta,  in:  Ar- 
chivio Veneto,  T.  17—  N.  ser.  T.  14;  15. 
V.  Lazari,  Del  traffico  et  delle  condizioni  degli  schiavi  in  Venezia  nei  tempi  di 

mezzo,  mit  3  Urkunden  von  1192— 1576,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  1,497. 
Archivio  di  stato  in  Venezia.  Autografi,  bolle  e  assise  dei  dogi  di  Venezia, 

Venezia  1881. 
Documenti    spettanti    al    commercio    dei    Veneziani    con    FArmenia    e    Tre- 

bisonda,  Ragusa  e  Negroponte,  7  Urkunden  von  1201  — 1232,  in:  Archivio 

stör,  italiano,  Append.  9,  361. 
Catalogues  des  gouverneurs  Venitiens  de  la  Grece  et  des  iles  grecques,  von 

1216—1796,  in:  Hopf,  Chroniques  greco-romanes  1873,  371. 
R.  Predelli,  II  Über  communis   detto  anche  Plegiorum   del  r.  archivio  gene- 
rale di  Venezia,  regesti,  Venezia  1872,  725  Regesten  von  1223—1253,  in: 

Archivio  Veneto  T.  2. 
P.  D.  Pasolini,    Documenti  riguardanti  antiche  relazioni  fra  Venezia  e  Ra- 

venna,  Imola  1881,  Urkunden  von  1234-1440. 

F.  Nani  Mocenigo,  Capitolare  dei  signori  di  Notte  esistente  nel  civico  museo 
di  Venezia,  Venezia  1877,  319  Nummern  von  1259—1341. 

G.  B.  Lorenzi,  Monumenti  per  servire  alla  storia  del  palazzo  ducale  di  Venezia, 
ovvero  serie  di  atti  pubblici  dal  1253  al  1797,  T.  1,  Venezia  1869;  1117  Ur- 
kunden von  1253—1600. 

G.  M.  Thomas,  Capitolare  dei  visdomini  del  fontego  di  Todeschi  in  Venezia. 
Capitular  des  deutschen  Hauses  in  Venedig,  Berlin  1874,  von  1268 — 1499. 

Diplomatarium  Veneto-Levantinum  sive  acta  et  diplomata  res  Venetas  Graecas 
atque  Levantis  illustrantia  a  1300 — 1350,  Venetiis  1880,  in:  Monumenti  storici 
d.  deput.  Veneta,  Ser.  I,  T.  5. 

Pieces  relatives  au  passage  ä  Venise  de  pelerins  de  Terre - Sainte ,  20  Num- 
mern von  1302—1472,  in:  Archives  de  FOrient  latin  2,  237. 

L.  de  Mas  Latrie,  Privileges  commerciaux  accordes  ä  la  republique  de 
Venise  par  les  princes  de  Crimee  et  les  empereurs  Mongols  du  Kipchak, 
7  Urkunden  von  1333—1358,  in:  Bibliotheque  de  Fecole  d.  chart.  29,  581. 

Documenti  per  la  zecca  Veneta,  Urkunden  von  1473  —  1776,  in:  Archivio 
Veneto  14,  5;  16,  111;  17,  74;  18,  109;  19,  118. 

Listes  des  princes  et  seigneurs  de  divers  pays,  dressees  pour  Fexpedition  des 
lettres  de  la  chancellerie  du  doge  de  Venise  au  XIV  siecle,  in:  Bibliotheque 
de  Fecole  d.  chart.  26,  43. 


III.    Specialgeschichte.  277 

Documenti  inediti  risguardanti  la  dedizione  di  Conegliano  alla  republica  di 
Venezia  (1339),  Venezia  1872. 

F.  Ferrara,  Documenti  per  servire  alla  storia  dei  banchi  Veneziane,  163  Re- 
gesten von  1348—1471,  in:  Archivio  Veneto  1,  106;  332. 

V.  Ceresole,  La  republique  de  Venise  et  les  Suisses.  Premier  releve  des 
principaux  manuscrits  inedits  des  archives  de  Venise  se  rapportant  ä  la 
Suisse,  Venise  1864. 

B.  ed  A.  Nodari,  Alcuni  documenti  de'  magistrati  della  repubblica  Veneta 
in  materia  di  seta,  carta  e  vini,  Venezia  1880. 

Atti  relativi  ad  una  patente  di  papa  demente  VI  (Gratia  navium  1352),  9  Ur- 
kunden von  1357—1365,  ebenda  17,  99. 

G.  B.  di  Sardagna,  Lettere  del  doge  Andrea  Contarini  e  del  capitano  gene- 
rale Domenico  Michiel,  von  1368—1369,  in:  Archeografo  triestino  N.  ser.  8, 
325;  9,  3;  213. 

XVI  Documenti  inediti  sulle  trattative  fra  Trieste  e  Venezia  prima  dell'assedio 
del  1368,  in:  Archivio  stör,  per  Trieste  1,  34. 

Urkunden  von  1424 — 1684,  in  Liinigs  Reichsarchiv. 

Francesco  Sforza  e  Venezia,  Urkunden  von  1430 — 1470,  in:  Archivio  Veneto 
9,  116. 

Tre  documenti  inediti  che  riguardano  i  servigi  resi  alla  Veneta  repubblica  da 
due  personaggi  dell  antica  famiglia  di  Castel  Seprio  1445,  1448,  1451, 
Venezia  1870. 

R.  Fulin,  Documenti  per  servire  alla  storia  della  tipografia  veneziana,  256 
Urkunden  von  1469—1526,  in:  Archivio  Veneto  22,  84;  390. 

G.  Barbaro,  Lettere  al  senato  Veneto,  Vienna  1852. 

E.  Com  et,  Le  guerre  dei  Veneti  in  Asia,  1470—1474,  Vienna  1857,  103  Ur- 
kunden. 

Dispacci  al  senato  Veneto  di  F.  Foscari  e  di  altri  oratori  all'  imp.  Massi- 
miliano  I  nel  1496,  92  Nummern,  in:  Archivio  stör.  ital.  7,  725. 

Lamancky,  Secrets  d'etat  de  Venise;  documents,  extraits  et  etudes  servant  ä 
eclaircir  les  rapports  de  la  seigneurie  avec  les  Grecs,  les  Slaves  et  la  Porte 
Ottomane  ä  la  fin  du  15.  et  au  16.  siecle,  Petersbourg  1883. 

Vgl.  Conegliano. 

Yenosa. 
Uandschr.:  Urkunden  von  1096  ab,  in  Neapel,  Archivio  di  stato. 

Yentiniiglia. 
Drucke:     Rossi,    Storia    della    cittä    di    Ventimiglia,    Torino    1857,    mit   Ur- 
kunden. 
Necrologium  ecclesiae  cathedralis  Vigintimiliensis,  saec.  14,   mit  Urkunden 
von  1273  ab,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital.  5,  73. 

YercelU. 
Uandschr«:  Urkunden  und  andere  Archivalien  in  den  Archivi  vescovile,  capito- 
lare,  dell'  ospedale  und  municipale  (namentlich  Stadtbücher  und  Regesten  der 
Stadturkunden  von  882 — 1358),  sowie  in  der  Biblioteca  capitolare,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  605. 


278  IV-     Italien. 

Drucke:  Baggiolini,  Illustrazione  delle  pergamene  e  dei  codici  antichi,  esis- 

tenti  nell  archivio  civico  di  Vercelli,  Vercelli  1834. 
V.  Mandelli,  II  comune  di  Vercelli  nel  raedio  evo,  T.  1 — 3,  Vercelli  1857. 
S.  Caccianotti,  Suramarium  monuinentorum  omnium  quae  in  tabulario  muni- 

cipii  Vercellensis  continentur  ab  a.  882  ad  a.  1441,  Vercellis  1868. 
Colombo,  Documenti  e  notizie  intorno  agli  artisti  Vercellesi,  Vercelli  1885. 
Vgl.  Monferrato. 

Veroli. 
Handschr.:  Urkunden  von  683  ab  im  Archivio  capitolare,  Anderes  im  Archivio 
di  S.  Erasmo. 
Necrologium  monasterii   S.  Antonini  saec.  11,  in  Rom,  Vallic.  B,  32,    vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  12,  422. 

Verona. 
Handschr.:    Urkunden   und  andere  Archivalien  in  den  Archivi  capitolare  und 

municipale,  sowie  der  Biblioteca  comunale. 
Sammlung  von  Veroneser  Urkunden  von  1185,  und  Copien  von  Lazaroni  von 

1655,  im  Arch.  com.,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  656. 
L.  Perini,  Sammlung  von  Urkunden  der  Kirchen  Verona's,  6  Bände,  ebenda, 

vgl.  ebenda. 
Indice  di  tutte  le  carte  dell'  archivio  de'  SS.  Nazaro  e  Celso,  von  595 — 1685, 

in  Wien,  Hausarchiv,  vgl.  ebenda  4,  207;  6,  125. 
Privilegia  S.  Zenonis,  von  885 — 1586,  Cod.  Ashburnham  162,  vgl.  N.  Archiv 

d.  Gesellsch.  4,  610. 
Privilegia  S.  Zenonis,  von  883—1533,  Saibanti,  vgl.  ebenda  12,  657. 
Drucke:  Archivio  storico  Veronese,  V.  1—17,  Verona  1879—1883. 
S.  M  äff  ei,  Verona  illustrata,  Verona  1732. 
Derselbe,  Storia  ecclesiastica  di  Verona. 
G.  Biancolini,    Notizie    storiche  delle  chiese  di  Verona,  L.  1  —  8,    Verona 

1749  —  1771,   mit  Urkunden  von  531  —  1770,  die  am  Ende  von  L.  4  und  8 

chronologisch  verzeichnet  sind. 
Derselbe,  Serie  cronologica  dei  vescovi  e  governatori  di  Verona,  Verona  1760, 

mit  Urkunden. 
Verci,  Storia  della  marca  Trevigiana  e  Veronese,  T.  1  —  20,  Venezia  1786 — 

1791,  mit  2183  Urkunden  von  793—1464. 
Privilegia  magnificae  civitatis  Veronae,  Venetiis  1561  —  1588. 
Statuta  magnificae  civitatis  Veronae,   adjectis   ejusdem   civitatis  privilegiis  et 

partibus,  Veronae  1582;  1588. 
C.  Cipolla,  Verzeichniss  der  Kaiserurkunden  in  den  Archiven  Verona's,   von 

774  — 1267,  in:  Mittheilungen  d.  Instit.  f.  oesterr.  Geschichtsforschung  2,  83; 

4,  214. 
J.  Kohl  er,    Urkunden    aus    den  antichi  archivi    der  Biblioteca  comunale  von 

Verona,  Würzburg  1883,  in:  Beiträge  z.  germanischen  Privatrechts-Geschichte 

1,  13  Urkunden  von  1005—1175. 
Cenni  storici  sull'  antico  collegio  dei  notari  della  citta  di  Verona,  Urkunden 

von  1220-1806,  in:  Archivio  Veneto  16,  315. 


III.    Specialgeschichte.  279 

P.  Ballerinus,  De  privilegiis  et  exemptione  capitali  Veronensis,  Venetiis  1753, 

mit  7  Urkunden  von  813—1658. 
Conferma  della  falsitä  di  tre  documenti  pubblicati  nelP  üghelli  a  favore  del 

capitolo  di  Verona,  Verona  1754. 
Antichi    possesse    del  monastero  Veronese  di  S.  Maria  in  Organo  nel  Tren- 

tino,  7  Urkunden  von  845—1454,  in:  Archivio  stör,  per  Trieste  1,  274. 
Perini,  Istoria  delle  monache  di  S.  Silvestro  di  Verona,  T.  1.  2,  Padova  1720, 

mit  Urkunden. 
Necrologium    Veronense,     in:    Biancolini,    Serie    dei    vescovi    di   Verona, 

Verona  1700. 

Yezzolano.  , 

Uandschr.:  Archiv  in  Turin,  Hofarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  596. 
Drucke:    Notizie  e  Documenti  riguardanti  la  chiesa  e  prepositura  di  S.  Maria 

di  Vezzolano  nel  Monferrato,  10  Urkunden  von  1148 — 1310,  in  Miscellanea 

di  stör.  ital.  1,  251. 

Yicenza. 
Handschr.:    Urkunden    im    Kapitolsarchiv    und    Stadtarchiv,     vgl.    Archiv    d. 

Gesellsch.  12,  664. 
Drucke:  Storia  dei  vescovi  Vicentini,  Vicenza  1786,  mit  Urkunden. 
Barbarano,  Uistoria  di  Vicenza,  Vicenza  1649,  mit  Urkunden. 
Castellini,  Storia  della'cittä  di  Vicenza,  T.  1 — 14,  Vicenza  1783,  mit  Urkunden. 
D.  Bortolan,  I  privilegi  antichi  del  monastero  di  S.  Pietro  in  Vicenza  illustati, 
Vicenza  1884. 

S.  Vincent. 

Uandschr.:  Franchises  et  privileges  acordes  par  Ebal  de  Challant  seigneur  de 
Montjouret  aux  bourgois  de  S.  Vincent,  von  1310 — 1465,  in  Turin,  Archivio 
di  stato. 

Viterbo. 
Handschr.:   Urkunden  von  1199  ab,  im  Archivio  di  S.  Angelo  in  Spata;   im 
Archivio  comunale  das  Stadtbuch,    Margarita,    4  Bände,    mit  Urkunden  von 
1141  ab,  Liber  memoriae  omnium  privilegiorum  et  instruraentorum  von  1283, 
Liber    quatuor    clavium    von    1219    ab,    vgl.    Archiv  d.  Gesellsch.   12,  476. 
Weiteres  in  den  Archiv!  di  S.  Sisto,  von  1148  ab,  S.  Rosa,  und  S.  Maria 
nuova,  von  1080  ab.    Die  Urkunden  von  S.  Martino  in  Montibus   sind   in 
Rom,  Vatican. 
Documenta   S.  Mariae,   in   Rom,    Capit.  S.  Petri,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 
12,  408. 
Dmcke:    F.  Bussi,  Istoria  della  cittä  di  Viterbo,   Roma  1742,  mit  Appendice 
von  53  Urkunden  ohne  chronologische  Ordnung. 
Urkunden  ;t"-^  <l"»^  Archiven  von  Viterbo,  in:  Giornale  Arcadico  di  Roma  1852. 

Yitorchiano. 
Drucke:    Sommario   dei   principali    documenti    risguardanti    il    privilegio    dei 
Vitorchianesi  in  Campidoglio,  Viterbo  1872. 


280  IV.     Italien. 

S.  Vittoria. 

Handschr.:   Urkunden  von  1071   ab  im  Klosterarchiv,   von  1131   ab  im  Stadt- 
archiv. 
Codex  diplomaticus  S.  Vittoriae,  im  Besitze  des  Grafen  Marinelli,  vgl.  Archiv 
d.  Gesellsch.  12,  566. 

Volterra. 
Handschr.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  in  den  Archivi  vescovile,  capito- 
lare    und    comunale;    Anderes    in   Florenz,    Arch.   di  stato ,    vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  754. 
Statuta  et  privilegia  Volterrae,  in  Venedig,  Marc.  V,  32  —  56,  vgl.  Archiv  d. 
Gesellsch.  12,  639. 
Drucke:  Leoncini,  Illustrazione  sulla  cattedrale  di  Volterra,  Siena  1869,   mit 
Urkunden. 
A.  Cinci,  Dali'  archivio  di  Volterra,  memorie  e  documenti  storici,  in:  Archivio 

stör.  ital.  15,  136,  separat:  Volterra  1885. 
Letter e  di  Jacopo  di  Volterra  a  papa  Innocenzio  VIII,  estratte  dall'  archivio 
di  Venezia,  8  Briefe  von  1487—1488,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  7,  2, 
1;  10,  2,  1. 
Vgl.  Fiesole. 

Zumaglia. 
Handschr.:    Statuta   et  privilegia  Zumellarum,   in  Venedig,  Marc.  V,  32  —  56, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  639. 


Anhang. 

Einzelne  Privatpersonen  betreffende  Sammlungen. 

LodoYico  Ariosto. 
Drucke:  A.  Cappelli,  Lettere  inedite  di  Lod.  Ariosto,  Bologna  1862. 

Derselbe,  Lettere   inedite   di  Lod.  Ariosto,  tratte  dall'  archivio  di  stato  in 

Modena,  Bologna  1866. 
Tre  lettere  di  Lod.  Ariosto  ed  una  di  Alessandra  Strozzi,  Modena  1868. 

Giulia  Bojardo. 
Drucke:  F.  Ceretti,   Giulia  Bojardo,  9  Urkunden  von  1458—1479,  in:  Atti  e 
memorie  d.  Emilia,  N.  Ser.  6,  201. 

Dino  Compagni. 
Drucke:  Documenti  inediti  intorno  Dino  Compagni,  14  Urkunden  von  1285— 
1294,  in:  Archivio  stör,  ital.,  Ser.  III,  16,  11. 
J.  DelLungo,  Sopra  le  date  e  il  contenuto  di  alcune  consulte  di  Dino  Com- 
pagni degli  anni  1293  e  1294,  ebenda,  Ser.  III,  19,  9. 
Documenti  inediti  risguardanti  Dino  Compagni,  Firenze   1872. 


III.    Specialgeschichte.  281 

Francesco  di  Angelo  Oaddi. 
Drucke:  C.  Bologna,  Inventario  de'  mobili  di  Francesco  di  Angelo  Gaddi  1496, 
Firenze  1883. 

Isolano. 
Drucke:    Nuovi    documenti    sulla    legazione  del  cardinale  Isolano   in  Roma, 
4  Urkunden  von  1414 — 1416,  in:  Archivio  delle  soc.  Romana  3,  397. 

Cesare  Lauibertini  s.  Puglia. 

Aldo  Manuzio. 
Drucke:  A.  Baschat,  Aldo  Manuzio,  Lettres  et  documents  (1495—1515),  Vene- 
tiis  1867. 

Mondino  da  Cividalc. 
Drucke:    V.  Joppi,   Notizie  e  documenti  su  Mondino  da  Cividale  medico  del 
secolo  XIV,  Udine  1873,  mit  4  Urkunden. 

Girolamo  Morone. 
Drucke:   G.  Müller,  Documenti  che  concernono   la  vita  pubblica  di  Girolamo 
Morone,  mit  312  Urkunden  von  1497 — 1536,  in:  Miscellanea  di  stör.  ital. 
3,  1;  Appendice  ebenda  CXXVII. 
D.  Promis  e   G.  Müller,    Lettere  ed  orazioni  Latine   di  Girolamo  Morone, 
von  1499—1519,  ebenda  2,  1. 

Nello  de'  Pannocchieschi  s.  Pia  de  Tolomei. 

Francesco  Petrarca, 
Drucke:   Epistolae  Petrarcae  familiäres  ex  castigatione  S.  Manilii,  Venetiis 
1492;  in  Opera,  Basillae  1581,  T.  2. 
A.  Gloria,  Documenti  inediti  intorno  al  Petrarca,  Padova  1878. 
G.  Livi,  Nuovi  documenti  relativ!  a  Franc.  Petrarca,  4  Urkunden  von  1350 — 
1351,  in:  Atti  e  memorie  d.  Emilia,  N.  Ser.  3,  2,  289. 

Enea  Silvio  Piccolomini. 
Drucke:   G.  Voigt,    Die  Briefe  des  Aeneas  Sylvius  vor  seiner  Erhebung  auf 
den  päpstlichen  Stuhl,  559  Briefe,  in:  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  16,  321. 

Marco  Polo. 
Drucke:    Marco  Polo  e  la  sua  famiglia,  3  Urkunden  von  1319—1388,  in:  Ar- 
chivio Veneto  16,  95. 

Stefano  Porcari. 
Drucke:    Documenti  relativi   a  Stefano  Porcari,   3  Urkunden   von  1452  nebst 
Appendix,  in:  Archivio  della  soc.  Romana  3,  63. 

Cola  di  Rienzi. 
Drucke:   Sommario  e  documenti  pel  tempo  avanti  e  dopo  il  tribunato  di  Cola 
(li  Rienzi,   94  Regesten  und  Urkunden  von  1321—1368,   in:  Archivio  stör, 
ital.,  Append.  7,  355. 


282  IV.  Italien.    III.   Specialgeschichte. 

(xirolamo  Sayonarola. 
Drucke:  C.  Capponi,  Alcune  lettere  di  Frä  Girolarao  Savonarola,  Firenze  1858. 
P.  Yillare,    Girolamo  Savonarola,  T.  1.  2,  Firenze  1859 — 1861;   deutsch  von 

Ber  dusch  eck,    Bd.   1.   2,    Leipzig  1868,    mit  Urkunden   und  Briefen  im 

Anhang. 
H.  Savonarolae  literae,  15  Briefe,  in:  Baluze,  Miscellanea  1,  584. 
Nuovi   documenti  concernenti  a  frate   Girolamo   Savonarola,   27   Documente 

von  1493—1498,  in:  Giornale  stör,  degli  arch.  Tose.  2,  193;  3,  45;  111. 
Nuovi  documenti  su  Girol.  Savonarola,  von  1494—1498,  in:  Archivio  stör. 

Lombardo  1,  325. 
II  Savonarola  e'  i  Lucchesi,  Urkunden  von  1494—1495,  ebenda  6,  122. 
Fra  Gir.  Savonarola,   nuovi   documenti,  47  Nummern  von  1495 — 1498,   in: 

Archivio  stör.  ital.  N.  Ser.  18,  2,  1. 
Documenti  intorno   la  vita  e  la  morte  di  fra  Ger.  Savonarola,  48  Nummern 

von  1496-1623,  ebeiida,  Append.  8,  146. 
Nuovi  documenti  intorno   a  Fra  Gir.  Savonarolo,   13  Nummern  von  1497 — 

1498,  ebenda  3,  1,  1. 

Documenti  Pisani  intorno  Fra  Gir.  Savonarola,    11  Documente  von  1497 — 

1499,  ebenda,  Ser.  III,  13,  180. 

Nuovi  documenti  concernenti  a  Gir.  Savonarola,  22  Nummern  von  1498,  in: 

Giornale  stör.  d.  arch.  Tose.  2,  79;  193. 
J.  Del  Lungo,  Fra  Girolamo  Savonarola,  mit  47  Urkunden,  in:  Archivio  stör. 

ital.  N.  Ser.  18,  1,  3;  2,  3. 

Pia  de  Tolomei. 
Drucke:  Documenti  intorno  alla  Pia  de  Tolomei  ed  a  Nello  de'  Pannocchieschi 
suo   marito,   6  Urkunden  von  1290—1322,  in:   Giornale  stör.  d.  arch.  Tose. 
3,  17. 


V.     Abtheilung. 

Iberien. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handscbr.:  Inventario  del  archivio  historico  nazional,  Madrid  1871. 

Guemes   y    Willame,   Organizacion  del  arohivo   de  la  Corona,  aplicada  a  los 

archivos  particulares,  Madrid  1877. 
Indice  de  los  documentos  procedentes   de  los  monasterios  y  conventos  supri- 

midos  que   se   conservan  eii  el  archivo   de  la  real  academia  de  la  historia 

Seccion  I:  Castilla  y  Leon,  T.  1,  Monasterio   de  Nuestra  Sefiora  de  la  Vid 

y  S.  Millan  de  la  Cogolla,  Madrid  1860. 
Drucke:  Revista  histörica.    Publicacion  mensual  de  ciencias  histöricas  y  bellas 

artes,  Barcelona  1876. 
Revista  de  ciencias  histöricas  publicada  por  S.  Sanpore  y  Miguel,  T.  1—3, 

Barcelona  1880—1882. 
H.   Florez  (später:   M.  Risco,  A.  Merino,  J.  de   la  Canal,  P.  Sainz  de 

Baranda  und  V.  de  la  Fuente),  Espana  sagrada,  theatro  geographico-histo- 

rico  de  la  Iglesia  de  Espaiia,  T.  1—51,  Madrid  1747—1879. 
Memorias  de  la  real  academia  de  la  historia,  T.  1—8,  Madrid  1796—1852. 
Memorial  historico  Espanol.  Collecion  de  documentos,  opüsculos  y  antiguedades 

que  publica  la  real  academia  de  la  historia,  T.  1 — 19,  Madrid  1851  —  1865. 
P.  G.  Azevero,  Opera  in  Hispaniae  regias  constitutiones  in  VI  Tomis  com- 

prehensas,  Matrit.  1612,  mit  Urkunden. 
J.  L.  Villanueva,  Viage  litterario  ä  las  iglesias  de  Espana,  T.  1—22,  Ma- 
drid 1803—1852. 
M.  F.  de  Navarrete,  Dissertacion   histörica  sobre  la   parte  que  tuvieron  los 

Espaiioles  en  las  guerras  de  ultramar  ö  de  las  cruzadas,  mit  Urkunden  von 

1227 — 1492,  in:  Memorias  de  la  r.  acad.  de  la  historia  6,  37. 
Calendar  of  letters,  despatches  and  State  papers,  relating  to  the  negotiations 

between  England  and  Spain,   preserved  in  the  archives   at  Simancas,  and 

elsewhere,    edited    by  G.  U.  Bergen  rot  h,   V.  1.  2,  London  1861  —  1862, 

nebst  Supplement,  von  1485—1525. 
Inventaire  des  papiers   d'etat  concernants  les  negotiations  du  gouvernement 

espagnol  avec  la  cour  de  Rome,   qui  sont  conserves  dans  les  archives  roy. 

de  Simancas,  von  1486 — 1612,  in:  Compte-rendu  de  la  commiss.  d'hist.  de 

Bruxelles,  Ser.  2,  6,  197. 


284  V.     Iberien. 

n.    Specialgeschichte. 


Agnilar  de  Campoo. 
Handschr.:  Becerro  mayor  del  monasterio  de  Nuestra  Seiiora,  saec.  12,  von  822 
ab,  in  Madrid,  Archive  histör.  nac. 
Libro  de  öbitos,  saec.  15,  ebenda. 

Alaya. 
Drucke:    Provincia  de  Alava,  Urkunden  von   1338  — 1825,  in:   Coleccion   de 
cedulas  concern.  a  las  prov.  Vascongadas  T.  4. 

Alcalä  de  Henares. 
Handschr.:  Das  Central-Archiv  daselbst. 

Andorra. 
Handschr.:  Registre  municipal  du  pays  d'Ändorre,  in  Andorra,  vgl.  Champollion- 
Figeac,  Docum.  histor.  ined.  1,  2. 

Aragon. 
Handschr.:  Das  Archiv   der  Krone  von  Aragonien  in  Barcelona,  vgl.  Anuario 
de  archiveros  1;  2. 

Concordias  entre  el  rey  y  conde  de  Trastamara,  in  Valencia,  Archiv,  Aus- 
züge ebenda  1,  100. 
Drucke:   Coleccion   de  documentos    ineditos  del  archivo  general  de  la  Corona 
de  Aragon,  T.  1—40,  Barcelona  1847—1876. 

J.  Troggia,  Illustracion  del  reynado  de  Don  Ramiro  II  de  Aragon,  mit  Ur- 
kundenanhang, in:  Memorias  de  la  r.  acad.  de  la  historia  3,  469. 

Lamberto  de  Zaragoza,  Teatro  historico  de  las  iglesias  del  regno  de  Aragon, 
T.  1—9,  Pamplona  1780. 

M.  de  Bofarull  y  de  Sartorio ,  Rentas  de  la  antiqua  Corona  de  Aragon,  saec. 
13 — 14,  Barcelona  1871,  Coleccion  de  docum.  de  Aragon,  T.  39. 

Derselbe,  Gremios  y  cofradias  de  la  antiqua  corona  de  Aragon,  ebenda 
T.  40. 

109  Urkunden  von  1119—1455,  ebenda  8,  7. 

158  Urkunden  von  1131—1194,  ebenda  4,  1. 

161  Urkunden  von  1215—1494,  ebenda  6,  1;  7,  1;  Appendix  von  54  Ur- 
kunden von  1337—1367,  ebenda  7.  75. 

Verordnungen  von  1344,  ebenda  5,  1. 

Vier  Urkunden  betreffend  das  Königreich  Aragonien,  von  1317  —  1508,  in: 
Lünigs  Reichsarchiv. 

Coleccion  diplomatica  relativa  ä  la  campafia  naval  de  la  armada  aragonesa 
en  el  aiio  1351,  38  Urkunden  von  1350—1352,  nebst  Appendix,  in:  Memo- 
rial histor.  Espanol.  2,  267. 

Briefe  Juan  I  von  Aragonien,  in:  Revista  histörica  1876,  Mai. 

Regesten  und  Urkunden  von  1403 — 1410,  in:  Coleccion  de  docum.  ined.  de 
Aragon  1,  XXXI;  1. 


II.    Specialgeschichte.  285 

Acten   des  Parlaments  von  Barcelona,  420  Urkunden  und  Briefe  von  1410— 
1412,  ebenda  1,  219;  2,  8;  3,  5. 

Asturia. 
Dracke:  Obispos  de  Asturia,  mit  Urkunden,  in:  Espafia  sagrada  37,  295. 

B. 

Barbastro. 
Drucke:    Obispos    de    Barbastro,    mit  39   Urkunden  von  c.  1096  — 1542,  in: 
Espana  sagrada  48,  213. 
Vgl.  Lerida. 

Barcelona. 
Handschr.:  Das  Archiv  der  Krone  von  Aragonien  daselbst. 
Drucke:  De   la  S.   iglesia  de  Barcelona,  mit  Urkunden,  in:  Espana  sagrada 
T.  29. 
Diago,  Historia  de  los  victoriosissimos  antiquos  condos  de  Barcelona,  Bar- 
celona 1603,  mit  Urkunden. 
Vgl.  Aragon. 

Benevivere. 
Handschr.:  Constituciones  de  los  canönigos  reg.  de  S.  Agustin,  saec.  13,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Bemela. 
Handschr.:   Lumen   domus,  relacion  de  las  privilegios  etc.,  von    1111  ab,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 
Registro  de  los  privilegios  etc.,  saec.  18,  ebenda. 
Cartoral,  saec.  14,  ebenda. 

Braga. 
Drucke:    Argote,  Memorias   para  a  historia  de  Braga,  T.  1 — 3,  Lisbra  1732, 
mit  Urkunden. 

Bargos. 
Drucke:  De  la  iglesia  de  Burgos,  mit  Urkunden,  in:  Espaua  sagrada,  T.  26;  27. 


Castaiieda. 
Handschr.:   Registro   de  los  bienes  del  monasterio   de  S.  Martin,  1714,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Castilla. 

Handschr.:  Indice  de  los  documentos  procedentes  de  los  monasterios  y  con- 
ventos  suprimidos  que  se  conservan  en  el  archivo  de  la  real  acaderaia  de 
la  historia.     Seccion  1 :  Castilla  y  Leon,  T.  1,  Madrid  1860. 

Drucke:  Coleccion  de  privilegios,  franquezas,  exenciones  y  fueros  de  la  Corona 


286  V.     Iberien. 

de  Castilla,  327  Urkunden  von  924  —  1534,  in:  Coleccion  de  cedulas  concern. 

ä  las  provinc.  Vascongadas  T.  4;  5. 
G.  d'Avila,  Teatro   ecclesiastico   de   las  iglesias  metropolitanas  y  cathedrales 

de  los  regnos  de  las  dos  Castillas,  T.  1—3,  Madrid  1645—1650. 
Documentos  dela  epoca  de  Don  Alfonso  el  Sabio,  230  Urkunden  von  1246 — 

1284,  in:  Memorial  histor.  Espaüol  1,  1;  2,  1. 
Documentos   de  la  epoca   de  Don  Sancho  el  Bravo,  8  Urkunden  von  1291, 

ebenda  3,  423. 
D.  Clemencin,  Illustraciones  sobre  varios  asuntos  del  reinado  de  Dona  Isabel 

la  Catölica,  mit  zahlreichen  Dokumenten,  in:  Memorias  de  la  r.  aead.  de  la 

historia  6,  55. 

Catalana. 
Drucke:   Puiades,  Cronica  universal  del  principato  de  Cataluna,  T.  1 — 8,  Bar- 
celona 1829,  mit  Urkunden. 
P.  de  Bofarull   y  Mascarö,   Anso   de  Cataluna   ordenado   en  tiempo    del   rey 
don  Pedro  el  Ceremonioso  (1359),  Barcelona  1856,  in:  Coleccion  de  docum. 
ined.  de  Aragon,  T.  1.  2. 
Derselbe,  Levantamiento  y  guerra  de   Cataluna  en  tiempo  de  Don  Juan  II, 
documentos  V.  1—13,  Barcelona  1858—1864,  von  1460—1470,  in:  Coleccion 
de  docum.  ined.  de  Aragon,  T.  14 — 26. 

Celano  va. 
Handschr.:  Tumbo  de  los  privilegios  y  donaciones  del  monasterio  de  S.  Salvador, 
saec.  12,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Cerdena  s.  Mallorca. 

Coimbra. 
Handschr.:  Catalogo  dos  pergaminhos  do  cartario  da  universidade  de  Coimbra, 
Coimbra  1880. 

Compostella. 
Drucke:  H.  Flore z,  Historia  Compostellana,  Matriti  1765,  mit  zahlreichen  Ur- 
kunden, in:  Espana  Sagrada  T.  20. 

Coruna. 
Handschr.:  Das  Archiv  von  Galicien  daselbst. 

E. 

Espino. 
Handschr.:  Cartulario  del  monasterio  de  S.  Maria,  saec.  15,  in  Madrid,  Archivo 
histor.  nac. 

F. 

Fitero. 
Handschr.:  El  Naranjado  von  Ros  1628,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 


II.    Specialgeschichte.  287 

Franquezas. 
Handschr«:  Cartulario  del  monasterio  de  S.  Maria,  saec.  12 — 13,  in  Madrid, 
Archivo  histor.  nac. 

G. 

Galicia. 
Haudsckr.:  Das  Archiv  von  Galicien,  in  Corufia. 

Gerona. 
Drucke:   Documenta   ad    antiquura    ecclesiae  Gerundensis    statum    spectantia, 
57  Urkunden,  in :  Espafia  sagrada  43,  367 ;  36  Urkunden  nebst  Necrologium, 
ebenda  44,  259,  und  44  Urkunden,  ebenda  45,  227. 

Ouipnzcoa. 
Drucke:  Provincia  Guipuzcoa,  178  Urkunden  von  1374— 1825,  in:  Coleccion  de 
cedulas  concem.  ä  las  provinc.  Vascongadas,  T.  3. 

Guadalupe. 
Uandschr«:  Privilegios  del  monasterio  de  Nuestra  Seüora,  in  Madrid,  Archivo 
histör.  nac. 


Herrera. 
Handschr.:   Cartulario  nuevo  del   monasterio,  Abschrift  saec.  18,  in  Madrid, 
Archivo  histör.  nac. 

Huesca. 
Drucke:    Aynsa,    Fundacion,    excelencias,    grandezas  y   coses  memorables   de 
iluesca,  Huesca  1619,  mit  Urkunden. 


Iranzu. 
Handschr.:  Libro  rubro  del  monasterio,  saec.  13,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Iria. 

Drucke:   Obispos  Irienses,  mit   Urkunden   von  c.  824—1032,   in:    Espana  sa- 
grada 19,  329. 


8.  Juan  de  la  Peüa. 
Handschr.:  LaPreciosa,  mit  Necrologium,  saec.  18,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

(•abrea  de  la  mesa  claustral,  von  883  ab,  saec.  18,  ebenda. 
Drucke:  Martinez,   Uistoria  de   la  fundacion  y  antiguedades   de  Sau  Juan  de 
la  Pena,  (,'arag09a  1620,  mit  Urkunden. 


288  V-    Iberien. 


Leire. 
Han<lschr.:    Becerro   del  monasterio  de  S.   Salvador,    vom   9.  Jahrhundert  ab 
— 1747,  in  Madrid,  Archive  histör.  nac. 

Leon. 
Handschr.:  Profesiones  y  aniversarios  del  convento  de  dominicos  de  la  madre 
de  Dies,  en  Leon,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 
Becerro  de  los  privilegios  y  bulas,  ebenda. 

Cartulario  de  los  privilegios,  donaciones  y  otros  documentos,  saec.  14,  ebenda. 
Drucke:   Obispos   de  Leon,  mit  25  Urkunden  von  860—991,  in:  Espana  sa- 
grada  34,  427,  und  16  Urkunden  von  1129—1324,  ebenda  35,  411. 
Instrumenta  insigniora  ad  historiam  Legionensem  spectantia,  81  Urkunden 

von  994 — 1460,  ebenda  36,  Appendix. 
Vgl.  Castilla. 

Lerida. 
Drucke:  Episcopologia  de  Lerida,  Roda  et  Barbastro,   mit  Urkunden  dieser 
drei  Kirchen  und  einem  Necrologium  von  Roda,  in:  EspaSa  sagrada  46,  277. 
78  Urkunden  von  1149—1565,  ebenda  47,  235. 

Liebana. 
Handschr.:  Tumbo  del  monasterio  de  S.  Toribio,  saec.  13,  in  Madrid,  Archivo 
histör.  nac. 

Lisboa. 
Drucke:  Codex  titulorum  s.  patriarchalis  ecclesiae  Lisbonensis,  notis  et  judiciis 
historicis  illustratus;   opus  inceptum   a   principali  de  Almeida  Mascarenhas 
absolutum  a  principali  de  Almeida  Portugal,  V.  1.  2,  Lisbonae  1746—1748. 

Lorenzana. 
Handschr.:   Protocolo   de   foros  y  otras   escrituras   del  monasterio   de  S.  Sal- 
vador, in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Lu^o. 
Handschr.:  Tumbo  viejo  de  la  catedral  de  Lugo,  Auszüge,  saec.  17,  in  Madrid, 

Archivo  histör.  nac. 
Drucke:  Catalogo  de  los  obispos  de  Lugo,  mit   30  Urkunden  von  745—1088, 

in:   Espafia  sagrada  40,  290,    und  55  Urkunden  von   1120—1403,   ebenda 

41,  295. 

M. 

Madrid. 
Handschr.:  Das  historische  National-Archiv  daselbst. 

Mallorca. 
Handschr.:  Archivo  general  histörico  de  Mallorca;  über  den  Inhalt  vgl.  Anuario 
de  archiveros  2,  77. 


II.    Specialgeschichte.  289 

Actas  y  clausulas  testamentarias  en  favor  de  monasterio  de  Palma,  saec.  15, 
in  Madrid,  Archivo  histör.  nac.  , 

Dracke:  P.  de  Bofarull  y  Mascarö,  Repartimientos  de  los  reinos  de  Mallorca, 
Valencia  y  Cerdena,  Barcelona  1656,  von  1273  — 1358,  in:  Coleccion  de 
docum.  ined.  de  Aragon,  T.  11. 

Manresa. 

Dracke:    F.  Fita,  Lo  libre  vert  de  Manresa,  Barcelona  1880,  Urkunden  von 

1218-1599. 

Meira. 
Handschr.:  Tumbo  del  monasterio  de  S.  Maria,  vom  12.  Jahrhundert  ab,  saec.  17, 

in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Melon. 
Handschr.:   Tumbo  del  monasterio  de  S.  Maria,  saec.  16,   in  Madrid,  Archivo 
histör.  nac. 

S.  Miguel  de  Villamayor. 
Handschr.:  Tumbo  del  monasterio  de  S.  Miguel,  saec.  13,  in  Madrid,  Archivo 
histör.  nac. 

Mondoiiedo. 
Dracke:  Obispos  de  Mondoiiedo,  mit  32  Urkunden  von  775— 1310,  in:  Espana 
sagrada  18,  306. 

Monferro. 
Handschr.:  Fundacion  del  monasterio,   sus   cotos  y  jurisdiccion,  in  Madrid, 
Archivo  histör.  nac. 

Montearagon. 
Handschr.:  Gartulario  del  monasterio  de  Montearagon,  saec.  14,  in  Madrid, 
Archivo  histör.  nac. 
Necrologium  des  Klosters  Monte  Aragon  bei  Huesca ,  saec.  11  —  12,  im  Es- 
corial,  R.  111,  10,  Notiz  mit  Auszügen  in:  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  7,  280. 

Montesa. 
Dracke:  Samper,  Montesa  illustrada,  T.  1.  2,  Valencia  1669,  mit  Urkunden. 

N. 

Nayarra. 
Dracke:  A.  Favin,  Histoire  de  Navarre,  Paris  1612,  mit  Urkunden. 

E.  Izarn,  Le  compte  des  recettes  et  depenses  du  roi  de  Navarre  en  France 

et  en  Normandie  de  1367—1370,  Paris  1885. 
Vgl.  Frankreich,  Beam. 

Naestra  Seffora  de  la  Yid. 
Dracke:   Monasterio  de  Nuestra  Senora  de  la  Vid  y  S.  Millan  de  la  Cogolla, 
in:  Indice  de  documentos,  T.  1. 
Owterley,  Wegweiser.    II.  19 


290  .  V.    Iberien. 

0. 

Oca. 
JDmcke:  Obispado  de  Oca,  mit  Urkunden,  in:  Espana  sagrada,  T.  26. 

Ona. 
Handschr.:  Proceso  entre  el  abad  del  monasterio  y  el  concijo  de  Frias,  saec.  14, 
in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Osera. 
Handschr.:    Tumbo    del    monasterio    de    S.    Maria,    vom    12.   Jahrhundert    ab, 
saec.  15,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Osma. 
Drucke:   J.  Loperraez  Corvalan,  Descripcion  histörica  del  obispado  de  Osma, 
T.  1—3,  Madrid  1788,  mit  Urkunden. 

Oviedo. 
Drucke:   Catälogo   de  los   Obispos   de   Oviedo,  mit  40  Urkunden  von  1088— 
1254,  in:    Espana   sagrada  38,   261,    und    30  Urkunden  von  1321—1445, 
ebenda  39,  236. 


Palma. 
Handschr.:  Das  Archiv  von  Palma  auf  Mallorca. 

Actas  y  clausulas  testamentarias  en  favor  del  monasterio  de  Palmo,  in  Ma- 
drid, Archivo  histör.  nac. 

Pamplona. 
Drucke:   J.  Troggia,   Discurso  histörico  sobre  el  origen  y  succesion  del  reyno 
pirenaico  hasta  don  Sancho  et  Mayor,  mit  42  Beilagen  ohne  chronologische 
Ordnung,  in:  Memorias  de  la  r.  acad.  de  la  historia  4,  Nr.  3. 

Parral. 
Handschr.:    Bulas,    capitulos    de    actas  y  constituciones  de  lo    Jerönimos    de 
Pafral,  saec.  15,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

S.  Pelayo  de  Cerrato. 
Handschr.:    Inventario    de    los  documentos  del  monasterio  de  S.  Pelayo    de 
Cerrato,  von  934  ab,  saec.  16,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Piedra. 
Haudsclir.:   Gab  reo  de  los  escrituras  del  monasterio  de  Piedra,  3  Bände,  von 
1200  ab,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Plasencia. 
Drucke:  Femandez,  Historia  y  anales  de  la  ciudad  y  obispado  de  Plasencia, 
Madrid  1627,  mit  Urkunden. 


II.    Specialgeschichte.  291 

Pöblet 
Handschr.:  Becerro  del  monasterio  de  Nuestra  Senora,  von  1150  ab,  saec.  13, 
in  Madrid,  Archive  histör.  nac. 
Privilegios  reales  del  monasterio  de  Nuestra  Senora,  von  1293  ab,  ebenda. 
Privilegios  y  escrituras  de  la  casa  de  S.  Viceute,  saec.  14,  ebenda. 
Bracke:  Finestres,  Historia  de  el  real  monasterio  de  Pöblet,  T.  1—4,  Cerrera 
1753,  mit  Urkunden. 

Porto. 
Drucke:  Cunha,  Catalogos  dos  bispos  do  Porto,  T.  1.  2,  Porto  1742,  mit  Ur- 
kunden. 
Obispos  de  Porto,  mit  7  Urkunden  von  1115—1312,  in:   Espana  sagrada 
21,  305. 

Portugal. 
Bracke:   Portugalliae  monumenta  historica.    Leges    et    consuetudines ,    V.  1, 

fasc.  1—6,  Obispon.   1856—1868;  Diplomata  et  chartae,  V.  1,  fasc.  1  —  4, 

ebenda  1868—1873,  952  Urkunden  von  773—1100. 
A.    Brandäo,    Monarchia  Lusitana,    T.  1  —  8,    Lisboa  1690;  in:    Collezäo   d. 

historias  de  Portugal,  T.  1.  2,  ebenda,   mit  zahlreichen  Urkunden,  Briefen 

und  Acten. 
Ribeiro,   Disserta^oes  chronologicas  e  criticas  sobre   a  historia  de  Portugal, 

T.  1—5,  Lisboa  1810,  mit  Urkunden. 
A.  C.  de   Sousa,    Provas    da    historia   genealogica  da  casa  real  Portugueza, 

T.  1,  Lisboa  1739. 
Schmauss,  Neuester  Staat  von  Portugal,  Th.  1.2,  Halle  1759,  mit  Urkunden. 
Cardoso,  Agiologio  Lusitano   dos   santos  e  varoens  illustres  em  virtude  do 

reino,  T.  1—4,  Lisboa  1652,  mit  Urkunden. 

Puerto. 
Handschr.:  Cartulario  del  monasterio  de  Nuestra  Sefiora  de  Puerto,  Santoiia, 
von  862—1149,  saec.  12,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

R. 

Rioseco. 
Handschr.:  Tumbo  de  Nuestra  Senora  de  Rioseco,  saec.  16,  in  Madrid,  Archivo 
histör.  nac. 

BipoU. 
Handschr.:    Necrologium  monachorum  et  benefactonim  monasterii  Rivipulli, 
saec.  10,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  6,  389. 

Roda  s.  Lerida. 

Rueda. 
Handschr.:  Cabreo  del  monasterio  de  Nuestra  Senora  de  Rueda,  vom  12.  Jahr- 
hundert ab,  saec.  18,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

19* 


292  V-    Iberien. 

s. 

Sacramenia. 
Handschr.:  Tumbo  del  r.  monasterio  de  Sacramenia,  vom  12.  Jahrhundert  ab, 
saec.  18,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Sahagun. 
Handschr.:    Becerro    del  monasterio  de  Sahagun,    von  884   ab,  saec.  12,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 
Becerro  del  monasterio  de  Sahagun,  von  1083  ab,  saec.  13,  ebenda. 
Indice  de  los  documentos  del  monasterio  de  Sahagun,  publicados  por  el  ar- 
chivo histörico  nacional,  Madrid  1875. 
Drucke:    Escalona,   Historia  del  real  monasterio   de  Sahagun,   Madrid   1782, 
mit  Urkunden. 

Salamanca. 
Brncke:  Avila,  Historia  de  las  antiguedades  de  la  ciudad  de  Salamanca,  Sala- 
manca 1606,  mit  Urkunden. 
Dorado,  Compendio  histörico   de   la  ciudad  de  Salamanca,   Salamanca  1776, 
mit  Urkunden. 

Santiago. 
Handschr.:    Regula  beati  Jacobi  apostoli,  mit  Urkundenanhang,    saec.  14,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 
Ordinaciones  de  la  örden  militar  de  Santiago,  1440,  ebenda. 
Drucke:  J.  A.  del  Camino,  Nueva  demonstracion  sobre   la  falsedad  del  privi- 
legio  del  rey  Ramiro  I  en  el   quäl  se   supone  haber  concedido  los  votos  a 
la  iglesia  de  Santiago,  mit  Urkunden  von  1155 — 1308,   in:   Memorias  de  la 
r.  acad.  de  la  historia  4,  Nr.  4. 

Sca]a  Dei. 
Handschr.:  Cartulario  de  la  Cartuja  de  Nuestra  Sefiora,  von  1117  ab,  saec.  16 
in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

Segorhe. 
Drucke:    F.   de  Yillagrasa,    Antiguedad    de    la   iglesia    catedral  de  Segorbe, 
Valencia  1664,  mit  Urkunden. 

Segovia. 
Drucke:  Colmenares,  Historia  de  la  insigne  ciudad  de  Segovia,  Madrid  1640, 
mit  Urkunden. 

Simancas. 
Handschr.:    F.  Romero    de  Castilla  y  Peroso,  Apuntes   histöricos  sobre   el 
archivo  general  de  Simancas,  Madrid  1874. 

Sobrado. 
Handschr.:   Cartulario   del   monasterio  de  Sobrado,  von  835  ab,   saec.  13,  in 
Madrid,  Archivo  histör.  nac. 


II.     Specialgeschichte.  293 

T. 

Tarazona« 
Drucke:  Episcopologia  de  Tarazona,  mit  110  Urkunden  von  959—1690,  in: 
Espana  sagrada  49,  315. 

Tarra^ona. 
Drucke:  Arzobispos  de  Tarragona,  mit  Urkunden  von  465 — 1128,  in:  Espana 
sagrada  25,  192. 

Toledo. 
Handschr.:  Das  historische  Archiv  daselbst. 

Toletaner    Urkunden,  in  Madrid,  Bibliot.  nacion.  D.   d.  41,  vgl.  Archiv   d. 

d.  Geselssch.  7,  294. 
Cartulario  de  la  catredal  de  Toledo,  saec.  12,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac; 
ein  anderes  von  1086  ab,  ebenda. 

S.  Tome. 

Handschr.:   Tumbo   de  monasterio  de  S.  Tome,  Orense,  1557,  in  Madrid,  Ar- 
chivo histör.  nac. 

Tortosa. 

Drucke:  Instrumenta  ad  civitatem  Dertusensero  spectantia,  12  Urkunden  von 
1091—1112,  in:  Espaüa  sagrada  42,  279. 

Tudela. 
Drucke:  De  la  S.  iglesia  de  Tudela,  mit  80  Urkunden  von  1115  —  1783,  in: 
Espana  sagrada  50,  383. 

Tuy. 

Drucke:    Obispos  de  Tuy,    mit  21   Urkunden  von   1071  —  1423,  in:    Espana 
sagrada  22,  245. 

u. 

Ücl6s. 
Handschr«:    Cartulario    de    los    privilegios,    donaciones    y    otros  documentos, 
saec.  14,  in  Madrid,  Archivo  histör.  nac. 

y. 

Talencia. 
Handschr.:   Das  Archiv  des  Königreichs  Valencia;  vgl.  Anuario  de  Archiveros 

1,  78. 
Drucke:  Diago,  Annales  del  reyno  de  Valencia,  Valencia  1613,  mit  Urkunden. 
Vgl.  Mallorca. 

Yascongadas. 
Drucke:  Oihenartus,  Notitia  utriusque  Vasconiae  tum  Iberiae  tum  Aquitaniae, 
Paris  1638,  mit  Urkunden. 


294  ^-    Iberien.    IL    Specialgeschichte. 

Coleccion  de   cedulas,  cartas   patentes  y  otros   documentos  concernientes  a 
las  provincias  Vascongadas,  T.  1—6,  Madrid  1829—1833. 

Yalpnesta. 
Brncke:  De  la  iglesia  di  Valpuesta,  rait  Urkunden,  in:  Espana  sagrada  T.  26. 

Tillanueya  de  Oscos. 
Handschr.:  Fundacion  del  monasterio  de  Villanueva,  mit  Urkunden,  in  Madrid, 
Archive  histör.  nac. 

Vique. 
Drucke:    De  la  S.  iglesia    Ausonense  hoy  Vique,  mit  Urkunden,  in:   Espana 
sagrada  T.  28. 

Vizcaya. 
Drucke:    Contado  y  sefiorio  de  Vizcaya,  299  Urkunden  von   1412  — 1825  und 
Appendix,  in:    Coleccion  de   cedulas   concern.   a  las  provinc.  Vascongadas, 
T.  1.  2. 

z. 

Zaragoza. 
Drucke:  Obispos  de  Zaragoza,  mit  Urkunden,  in:  Espana  sagrada  30,  305. 
Arruego,  Catedra  episcopal  de  Zaragoza,  Zaragoza  1653,  mit  Urkunden. 


VI.  Abtheilung. 

Britannien. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handschr.:  The  repertorie  of  records  remaining  in  the  four  treasuries  on  the 
receipt  side  at  Westminster  (etc.);  with  a  brief  index  of  the  records  of  the 
Chancery  and  Tower,  London  1631. 

Reports  of  the  Lords'  committees  on  the  public  records  of  the  Kingdom, 
London  1719. 

Strachey,  Index  to  the  records,  with  directions  to  the  several  places  where 
they  may  be  found,  London  1739. 

A.  Martin,  Index  to  various  repertories,  Orders  and  decrees  and  other  re- 
cords, preserved  in  the  court  of  exchequer,  London  1819. 

F.  S.  Thomas,  The  ancient  exchequer  of  England,  and  origin  and  present 
management  of  the  exchequer  and  treasury  of  Ireland.  London  1848. 

F.  S.  Thoraas,  Hand-book  to  the  public  records,  London  1853. 

A.  E.  Ewald,  Our  public  records,  a  brief  handbook  to  the  national  archives, 
London  1873. 

R.  Sims,  A  manual  to  the  genealogist  (etc.),  consisting  of  descriptions  of  pu- 
blic records,  2d  edit.,  London  1861. 

The  State  of  the  publick  records  of  this  Kingdom,  published  by  order  of  the 
house  of  Lords,  London  1723. 

Reports  from  the  select  coramittee,  appointed  to  inquire  into  the  State  of  the 
public  records  of  the  Kingdom,  London  18(X) — 1801. 

W.  Illingworth,  Observations  on  the  public  records  of  the  four  courts  at 
Westminster  (etc.),  London  1831. 

Reports  from  the  commissioners  appointed  by  His  Majesty  to  execute  the 
measures  recommended  by  a  select  committee  of  the  house  of  Commons 
respecting  the  public  records  of  the  Kingdom,  with  an  account  of  their  pro- 
ceedings,  18(X)— 1812,  V.  2,  Appendix  to  reports,  London  1800—1819. 

Report  of  the  proceedings  of  the  record  commissioners,  1831  — 1837,  Lon- 
don 1837. 

C.  P.  C 00 per.  An  account  of  the  most  important  public  records  in  Great 
Britain  and  the  publications  of  the  record  commissioners,  V.  1.  2,  London 
1832. 

A  proposal  for  the  erection  of  a  general  record  oMce,  judges  hall  and  Cham- 
bers, London  1832. 


296  VI.    Britannien. 

General  report  of  the  king  in  Council  from  the  honorable  board  of  commis- 

sioners  an  the  public  records,  V.  1.  2,  London  1837. 
Report  (1 — 43)    of  the  deputy  keeper   of  the  public  records,    London    1840 

—1882. 
J.  Ayloffe,   Calendars  of  the  ancient  charters   and  of  the  Welch  and  Scotish 

rolls  now  remaining  in  the  Tower  of  London  (etc.),  London  1774. 
Survey  of  the  principal  repositories  of  the  public  records,  London  1833. 
Papers  relating  to  the  project  of  building  a  general  record  office,  London  1835. 
T.  D.  H'ar  dy,  Report  on  documents  in  archives  and  public  libraries  of  Venice, 

London  1866. 
J.  Aronius,  Diplomatische  Studien  über  die  älteren  angelsächsischen  Urkun- 
den, Königsberg  1883. 
Petrie,  Codex  diplomaticus  aevi  Saxonici,  im  Public  record  office. 
Monumenta  Brittannica,  ex  autographis  Romanorum  pontificum  cum  regestis 

caeterisque    documentis    deprompta,    Marinus    Marinii    conlegit,  •  digessit, 

T.  1—51,  Urkunden  von  1083—1759,  in  London,  Addit.  15351—15401. 
Cartae  abbatiarum  in  Curia  augmentacionis  in  20  voluminibus  religatae  cura 

F.  Cayley,  Mediomont.  s.  a. 
Th.    Phillipps,    Index    to  cartularies    now  or  formerly  existing,    since  the 

dissolution  of  monasteries,  Middlehill  1839. 
Notes  of  all  the  exactions  by  the  Kings   of  England   to  the  year  1297,  in 

Cambridge,  Trin.  Coli.,  Gale  D,  5,  24. 
Hundert  Documente,   betreffend  Italienische  Kaufleute  in  England,   saec.  13 

— 14,  Westminster-abbey  C,  5,  45. 
Obituaria  diversarum   ecclesiarum   sive   coenobiorum  usque  ad  annum  1066, 

in  Cambridge,  Corp.  Chr.  67,  5;  196,  1,  saec.  10—11. 
Drucke:  Archaeologia:  or  miscellaneous  tracts  relating  to  antiquity,  V.  1 — 47, 

London  1770—1883. 
Archaeologia  Aeliana,  T.  1 — 4,  Newcastle  1822—1825;  New  series,  T.  1—8, 

ebenda  1856—1880. 
Excerpta  historica ;  or  illustrations  of  English  history,  edited  by  S.  Bentley, 

London  1831. 
H.   Wharton,    Anglia    sacra    sive  collectio  historiarum    de   archiepiscopis    et 

episcopis  Angliae,  V.  1.  2,  London  1691. 
R.  Dodsworth  et  G.  Dugdale,  Monasticon  Anglicanum,  T.  1 — 3,  London 

1655,  1673;  ed.  2,    Vol.  1—3,  ebenda  1682,   edit.  3,  ebenda  1738;  a  new 

edition  by  Caley,  Ellis  and  Bandinel,  Vol.  1  —  6,   London  1817—1830; 

Uebersetzungen  ins   Englische,   London  1693;   1718;    ich   habe  zu  meinem 

Bedauern  nur  die  älteste  Ausgabe  benutzen  können. 
J.  Stevens,  The  history  of  the  antient  abbayes,  being  two  additional  volumes 

to  Dugdales  Monasticon  Anglicanum,  V.  1.  2,  Lond.  1722 — 1723;  nicht  benutzt. 
Rerum  Britannicarum    medii  aevi  scriptores,    or  chronicles   and  memorials 

of  Great  Britain  and   Ireland  during  the  middle  ages,    Nr.  1 — 70,    London 

1858—1882. 
Th.    Madox,  Formulare   anglicanum:   or,  a  collection  of  ancient  charters  and 

Instruments  of  divers  kind,  taken  from  the  Originals,  London  1702;  auch  in 

Rymer's  Foedera,  Hagae  Com.,  783  nach  Materien  geordnete  Urkunden. 


I.    Allgemeine  Sammlungen.  297 

A.Parkinson,  Collectanea  anglo-minoritica;  or,  a  coUection  of  the  antiquities 

of  the  english  Franciscans,  London  1726. 
R.  Cotton,   An  exact  abridgment  of  the  records  in  tho  Tower  of  London, 

revised  by  W.  Prynne,  London  1657. 
Sylloge   epistolarum  a   variis  Angliae  principibus  scriptarum  quibus  et  alia 

perpauca  sunt  interspersa,  edidit  Hearne,  in:   T.  Livius,  Life  of  Henry  V, 

Oxon.  1716. 
E.  Jones,  Index  to  the  records,  called  the  originalia  and  memoranda  on  the 

lord  treasurer's  side  of  the  exchequer,  V.  1.  2,  London  1793 — 1795. 
Calendar  of  proofs  of  age,  lately  discovered  upon  the  files  of  the  Chancery 

in  the  Tower,  in:  Record  report  3,  App.  2,  Nr.  5;  4,  App.  2,  Nr.  5. 
Calendar    and    description    of   the    monastic    and    other   chartularies ,    F.   1, 

ebenda  8,  App.  2,  Nr.  4. 
Calendar   of  royal   and    other    letters    in  the  Wakefield  Tower,   ebenda  4, 

App.  2,  Nr.  5;  5,  App.  2,  Nr.  2;  6,  App.  2,  Nr.  2;  7,  App.  2,  Nr.  7. 
Calendar  of  the  miscellaneous  documents  amongst  the  ancient  treachury  of 

the  receipt  of  the  exchequer  in  the  Chapter  House,  Westminster,  ebenda  9, 

App.  2,  Nr.  4. 
Calendarium  rotulorum  patentium  in  Turri  Londinensi,  London  1802. 
Calendarium  rotulorum  chartarum  et  inquisitionum  ad  quod  damnum,  Lon- 
don 1803. 
Rotuli  selecti  ad  res  Anglicas  et  Hibernicas  spectantes,  ex  archivis  in  domo 

capitulari  West-Monasteriensi  deprompti,  cura  J,  Hunter,  Lond.  1834. 
The  ancient  kalendars  and  inventories  of  the  treasury  of  His  Majesty's  ex- 
chequer,   together    with    other    documents    illustrating    the    history    of  that 

repository,  Vol.  1 — 3,  edited  by  F.  Palgrave,  London  1636. 
W.  Illingsworth,  Calendar   of  miscellaneous   records  in  the  Charter  House, 

Westminster,  1808,  in:  Record  Report  1837,  17. 
Turner,    Calendar   of   charters  and  rolls  preserved  in  the  Bodleian  library, 

London  1878. 
W.  Stubbs,   Select  charters  and  other  illustrations  of  English  constitutional 

history  from  the  earliest  times  to  the  reign  of  Edward  I,  Oxford  1870. 
E.  A.  Bond,  Fac-similes  of  anciens  charters  in  the  british  museum,  P.  1 — 4, 

London  1873—1878. 
Councils  and  ecclesiastical  documents  relating  to  Great  Britain  and  Ireland, 

edited   by    A.  Haddan  and   W.   Stubbs,   V.  1  —  3,    Oxford  1869  —  1873, 

Documente  von  200—1132. 
Fac-similes  of  Anglo-Saxon  manuscripts,  photozinkographed  by  J.  Cameron 

and  A.  Cooke,  P.  1.  2,  London  s.  a.,  Urkunden  von  692—1069. 
Cartularium   Saxonicum;    a  collection  of  charters  relating  to   Anglo-Saxon 

history    by  W.  de   Gray  Birch,    V.  1 ,   London  1885,   Urkunden  von  430 

—839. 
J.  M.  Kemble,  Codex  diplomaticus  aevi  Saxonici,   T.  1—6,  London  1839 — 

1848,  1369  Urkunden  von  604-1061  nebst  Appendix. 
Chartae  variae  regum  Anglo-Saxonum,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.  138,  494. 
Monumenta  diplomatica  Anglo-Saxonum  regum  qui  saec.  10  et  11  floruere, 

in:  Mansi,  Concilia  18;  19f.;  Migne,  Patrologia,  lat.  138,  447;  151,  1166. 


298  VI.     Britannien. 

Trevelyan  papers  prior  to  a.  D.  1558,  edited  by  J.  P.  Collier,  P.  1.  2, 
London  1857—1863,  von  670—1643;  Camden  Soc.  67;  84. 

Ancient  laws  and  institutes  of  England,  comprising  laws  enacted  under  the 
Anglo-Saxon  Kings  from  Athelbirth  etc.,  edited  by  B.  Thorpe,  London  1840. 

Extractfrom  the  partiamentary  return  of  the  members  of  parliament,  1290 — 
1702,  in:  Sussex  archaeol.  collections  30,  190. 

De  St.  Genois,  Precis  analytique  des  documents  historiques  concernant  les 
relations  de  l'ancien  comte  de  Flandre  avec  l'Angleterre  conserves  aux 
archives  de  la  Flandre  Orientale,  58  Urkunden  von  918 — 1299,  in:  Messager 
historique  de  la  Belgique  1842,  238;  309. 


n.    Besondere  Sammlungen. 

Wilhelm  I. 

Handschr«:  Liber  censualis  Willielmi  primi  regis  Angliae  seu  Domesday  book, 
1086,  im  Public  record  office  115;  daselbst  zwei  Auszüge,  ein  dritter  in 
London,  Arund.  153. 
Drucke:  Placita  Anglo-Normannica;  law  cases  from  William  I  to  Richard  I, 
preserved  in  historical  records,  by  M.  Madison  Bigelow,  London  1879, 
Urkunden  von  c.  1066 — 1195,  nebst  Appendix. 

J.  Nichols,  A  collection  of  all  the  wills  now  known  to  be  extant  of  the  kings 
and  queens  of  England  from  the  reign  of  William  the  Conqueror  to  that  of 
Henry  the  seventh,  London  1780,  von  1087—1508. 

Facsimiles  of  national  manuscripts  from  William  the  Conqueror  to  queen 
Anne,  by  H.  James,  P.  1—4,  Southampton  1865—1868. 

Foedera,  Conventions,  literae  et  cujuscunque  generis  acta  publica,  inter  reges 
Angliae,  et  alios  quovis  imperatores,  reges,  pontifices,  prlncipes,  vel  commu- 
nitates,  ab  ineunte  seculo  duodecimo;  viz.  ab  anno  1101  ad  nostra  usque 
tempora  habita  aut  tractata,  accurante  Th.  Rymer,  V.  1 — 20,  1704 — 1717; 
2.  Ausg.  V.  1—20,  ebenda  1727—1735;  3.  Ausg.  V.  1—10,  Hagae  Comitum 
1738 — 1745;  4.  Ausg.  sub  tit. :  Foedera  (etc.)  ab  ingressu  Gulielmi  I  in  Anglia 
a.  p.  1066  ad  nostra  usque  tempora,  primum  in  lucem  missa  cura  Th.  Rymer 
et  R.  Sanderson,  denuo  aucta  accur.  A.  Clarke  et  F.  Holbroke,  V.  1—4, 
London  1816—1844,  Urkunden  von  1066—1654. 

Rapin,  Acta  regia:  or,  an  account  of  the  treaties,  letters  and  instruments 
publish'd  in  Mr.  Rymer's  Foedera,  V.  1—4,  London  1726—1727. 

Th.  D.  Hardy,  Syllabus  (in  English)  of  the  documents  relating  to  England 
and  other  Kingdoms  contained  in  the  collection  known  as  „Rymers  Foedera'', 
V.  1.  2,  London  1869—1873. 

Charters  relating  to  ecclesiastical  affairs,  formerly  in  the  library  of  Dr  Cox 
Macro,  edited  by  J.  Hunter,  London  1840,  Camden  Soc.  8,  43,  21  Ur- 
kunden von  c.  1066—1545. 

Original   letters    illustrative    of  English    history;    including    numerous  royal 


II.    Besondere  Sammlungen.  299 

letters,  edited  by  II.  Ellis,  Ser.  1—3,  London  1825—1846,  Briefe  von  c. 

1074—1799. 
H.  Ellis,  A  general  introduction  to  Domesday  Book,  accompanied  by  Indexes, 

V.  1.  2,  London  1833. 
Domesday  Book,  Fac-simile   photo-zincographed,   P.  1—35,   Southampton 

1861—1863. 
Facsimile  of  the  original  Domesday  Book,   with  translation  by  Plantagenet- 

Harrison,  London  1876 f. 
Domesday-Book,   seu  liber  censualis  Willielmi  primi,  regis  Angliae,  inter 

archivos   regni  in  domo  capitulari  Westmonasterii  asservatus,  V.  1.  2,  Lon- 
don 1783;  (V.  3)  Indices,  accessit   dissertatio  generalis  de  notione  hujusce 

libri,  ebenda  1816;  (V.  4,  Supplement). 
H.  Ellis,  Additamenta  e  codic.  antiquiss.  Exon'  domesday.  Inquisitio  Eliensis. 

Liber  Winton'.  Boldon  Book,  ebenda   1816,   die  beiden  letzten  Bände  mit 

mehreren  leise  abweichenden  Titeln  gedruckt. 
R.  Kelham,  Domesday-Book  illustrated,  London  1788. 
(P.  J.  W  ebb),  A  Short  account  of  some  particulars  concerning  Domesday-book, 

London  1756. 
R.  W.  Eyton,  A  Key  to  Domesday,  London  1878. 
Lechaude-d'Anisy  et  de  Ste.-Marie,  Recherches  sur  le  Domesday  ou  liber 

censualis  d'Angleterre,  ainsi  que  sur  le  liber  de  Winton  et  le  Boldon-Book, 

T.  1,  Caen  1842. 

Wilhelm  n. 
Dmcke:  Wills  and  inventories  illustrative  of  the  history,  manners,  language,  sta- 
tistics  etc.  of  the  northern  counties  of  England,  V.  1.  2,  London  1835 — 1860, 
Surtees  Soc.  2;  38,  von  1095—1597. 

Heinrich  L 
Dmcke:  Original  letters  of  royal  and  illustrious  ladies  of  Great  Britain  from 
the  commencement  of  the  12 th  Century  to  the  close  of  the  reign  of  queen 
Mary,  by  M.  A.  E.  Wood,  V.  1—3,  London  1846. 
Magnum  rotulum  scaccarii  vel  magnum  rotulum  pipae  de  anno  31  o  regni 
Henrici  I  (ut  videtur)  quem  plurimi  hactenus  laudarunt  pro  rotulo  5i  anni 
Stephani  regis,  nunc  primum  edidit  J.  Hunter,  London  1833. 

Stephan. 
Drucke:  Thestatutes  of  the  realm,  from  original  records  and  authentic  manu- 
scripts,  V.  1 — 9,  nebst  alphabetischem  und  chronologischem  Index,  London 
1810-1828,  von  1136—1713. 

Heinrich  II. 

Handschr.:    Inquisitio    de  terrarum    donationibus  per  Angliam   etc.   militibus 
templi  spect.  1185,  in  London,  Rememoratio  scaccarii  16. 
Rotuli  de  dominabus  et  pueris  et  puellis  de  donatione  regis,   1185,  ebenda, 
und  Harl.  624  (Abschrift). 

Dmcke:  Henrici  II  Angliae  regis  epistolae  77,  in:  Bouquet,  Recueil  16,  633. 


300  VI.    Britannien. 

The  great  rolls   of  the  pipe  for  the  2d,   3d   and  4th  years  of  the  reign  of 

king  Henry  II,  a.  D.  1155—1158,  by  J.  Hunter,  London  1844. 
Liber  niger  Scaccarii,   edidit  Th.  Hearnius,  T.  1.  2,   Oxonii  1728;  edit  2, 

T.  1.  2,  Londini  1771. 
Lettres  des  reis,  reines  et  autres  personnages  des  cours  de  France  et  d'Angle- 

terre  depuis  Louis  VII  jusqu'a  Henri  IV,  tirees  des  archives-  de  Londres  par 

Brequigny,    T.  1,    de   1162  ä  1300,    Paris  1839;    T.  2,   de    1301  —  1515, 

ebenda  1847,  in:  Collection  d.  docum.  ined.  T.  15. 
Testamenta  vetusta,  being  illustrations  from  wills  of  manners  (etc.)  from  the 

reign  of  Henry  II  to  the  accession  of  queen  Elizabeth,    edited  by  N.   H. 

Nicolas,  V.  1.  2,  London  1826. 
Empfehlungsbriefe  für  den  Magister  David  (1171)  in:  von  Pflugk-Harttung, 

Iter  ital.  490 ;  733. 
Rotuli  de  dominabus  et  pueris  et  puellis  de  donatione  regis  in  XII  comitati- 

bus,  anno  31  Hen.  II,  1185,  curante  St.  Grimaldi,  London  1830. 
Quatuor  epistolae   Alienorae,   reginae  Angliae,  in:    Migne,   Patrologia,   lat. 

200,  1362;  206,  1262. 

Kichard  I. 
Drucke:    The   great  roll  of  the  pipe  for  the   first  year  of  the  reign  of  King 

Richard  I,  a.  D.  1189—1190,  by  J.  Hunt  er,  London  1844. 
H.  Petrie,  The  great  roll  of  the  half  of  the  6th  year  of  King  Richard  I,  1194— 

1195;   also   for  Easter  term  in  the  seventh  of  King  John,   in:   Archaeologia 

Aeliana  2,  304. 
Piacitorum   in  domo  capitulari  Westmonasteriensi  asservatorum  abbreviatio, 

temporibus   regum  Ric.  I  —  Edw.  II,    edid.  G.  Rose  et  W.  Illingsworth, 

Lond.  1811. 
Abbreviatio   pedum  finium,  7  Rieh.  I  to   11  Henry  III,  and  inquests   post 

mortem  27  Hen.  III  to  12  Edw.  I,  Mediomont.  s.  a. 
Rotuli   curiae  regis.  Rolls  and  records  of  ,the  court  held  before  the  king's 

justiciars  or  justices,  V.  1.  2,    edited  by  F.  Palgrave,  London  1835,  von 

1194—1200. 
Fines,  sive  pedes  finium:  sive  finales  concordiae  in  curia  domini  regis  ab  a. 

D.  1195  ad  a.  D.  1214,  edidit  J.  Hunter,  V.  1.  2,  London  1835—1844. 

Johann. 
Handschr.:   Recognitiones,  feude,   homagia  etc.  in  Anglia  ab  a.  1250  ad  a. 

1276  composita,  in  Wolfenbüttel. 
Drucke:  Rotuli  de  oblatis  et  finibus  in  Turri  Londinensi  asservati  tempore  regis 
Johannis,  accurante  Th.  D.  Hardy,  London  1835. 
Extracts   from    the    close    rolls    of   the   reign    of  king  John,   in:    Excerpta 

histor.  393. 
Caleudar  of  miscellaneous  rolls  in  the  record  office,  Tower  of  London,  from 

king  John  to  Edward  III,  in:  Record  reports  2,  App.  2. 
Rotuli  chartarum  in  Turri  Londinensi  asservati,  accurante   Th,  D.  Hardy, 

V.  1,  1,  ab  a.  1199  ad  a.  1216,  London  1837. 
Calendarium   rotulorum  patentium  in  Turri  Londinensi,   Lond.  1802,    von 
1199-1483. 


II.    Besondere  Sammlungen.  301 

Calendarium  rotulonim  chartanim  et  inquisitionum  ad  quod  damnum,  Lon- 
don 1803,  von  1199—1461. 
Rotulus  concellarii,   vel  antigraphum  rotuli  pipae  de  tertio  anno  regni  regis 
.    Johannis,  edidit  C.  Devon,  Lond.  1833. 
Manners  and  household  expenses  of  England  in  the  13tH  and  15th  centuries, 

illustrated  from  original  records,  V.  1—3,  London  1841,  Roxburghe  Club. 
Rotuli  de  Liberate  ac  de  Misis  et  Praestitis  regnante  Johanne,  cura  Th.  D. 

Hardy,  London  1844,  von  1200—1211. 
Calendar  of  State  papers  and  manuscripts  relating  to  English  aflFairs,  existing 

in  the  archives  and  collections  of  Venise  and  in  other  libraries  of  northem 

Italy,   V.  1  —  5,  edited  by  R.  Brown,  London   1864  —  1873,    von   1202  — 

1554. 
Rotuli  literanim  patentium  in  Turri  Londinensi  asservati,   accurante  Th.  D. 

Hardy,  V.  1,  1,  ab  a.  1201  ad  a.  1216,  London  1835. 
Documents  illustrative  of  English   history  in  the  13th  and  14 th  centuries, 

selected  from  the  records  of  the  department  of  the  queen's   remembrancer  of 

the  Exchequer,  by  H.  Cole,  London  1844,  von  1205—1318. 
Rotuli  literarum   clausarum  in  Turri  Londinensi  asservati,   accurante  Th.  D. 

Hardy,  V.  1,  ab  a.  1210  ad  a.  1224,  Lond.  1833;   V.  2,  ab  a.  1224  ad  a. 

1227,  ebenda  1844. 
The  great  charter  and  charter  of  the  forest,  with  other  authentic  Instruments, 

edited  by  W.  Blackstone,  Oxford  1759,  14  Urkunden  von  1215-1300. 
Mansell  records,  Rot.  Cart.  1,  John,  Hen.  II  etc.,  Middlehill  s.  a. 
Johannis  regis   Angliae  epistolae  V,  in:  Migne,  Patrologia,  lat.   216,  876; 

217,  303;  306. 

Heinrich  DI. 
Drucke:  Royal  and  other  historical  letters  illustrative  of  the  reign  of  Henry  III 

From  the  Originals  in  the  public  record  office,    edited  by  W.  W.  Shirley, 

V.  1.  2,  London  1862—1866,  691  Briefe  von  1216—1272. 
Ch.  Roberts,   Excerpta  e  rotulis  finium  in  Turri  Londinensi  asservatis  Hen- 

rico  III  rege,  a.  D.  1216—1272,  V.  1.  2,  Lond.  1835—1836. 
Documents  of  the  reign  of  Henry  III,   in:   Excerpta  histor.  251;  271;  274; 

341;  404;  Archaeol.  21,  281. 
Rotuli  hundredorum  temp.  Hen.  III  et  Edw.  I  in  Turri  Londinensi  et  in  curia 

receptae  scaccarii  Westm.  asservati,  V.  1.  2,  Lond.  1812—1818. 
Calendarium  genealogicum  Henry  III  and  Edward  I,   V.  1.  2,  edited  by  C. 

Roberts,  Lond.  1865. 
Rotulorum  originalium  in  curia  scaccarii  abbreviatio,  V.  1.  2,  temp.  regni 

Hen.  III  — Edw.  III,  Lond.  1810. 
Issues  of  the  Exchequer  from  King  Henry  III  to  King  Henry  VI    inclusive, 

edited  by  F.  Devon,  London  1837. 
Calendarium  inquisitionum  post  mortem  sive  escaetarum,  temporibus  regum 

Hen.  III  —  Ric.  III,  edited  by  J.  Caley,  and  J.  Bayley,  V.  1—4,  London 

1806—1828. 
Testa  de  Nevill   sive  liber  feodorum   in  curia  scaccarii,  temp.   Henr.  III   et 

Edw.  I,  London  1807. 


302  VI.    Britannien. 

Rolls  of  arms  of  the  reigns  of  Henry  III  and  Edward  III,  edited  by  N.  H. 
Nicolas,  London  1829. 

Extracts  from  the  Liberate  rolls  relative  to  loans  supplied  by  Italian  Mer- 
chants  to  the  Kings  of  England  (12  Hen.  III),  in:  Archeologia  28,  261. 

Chronological  table  and  index  of  the  Statutes,  9 the  edit.,  London  1884,  von 
1234—1883. 

Privilegia  regum  Angliae  mercatoribus  Hansae  teutonicae  concessa,  24  Ur- 
kunden von  1237—1474  nebst  Appendix,  in:  Haeberlin,  Analecta  1. 

Dugdale,  Suramonses  to  parliament,  from  49  Hen.  III  to  A.  D.  1683,  Lon- 
don 1683. 

Historical  papers  and  letters  from  the  northern  registers,  edited  by  J.  Raine, 
London  1873,  269  Nummern  von  1265-1415,  in:  Rer.  Britann.  Script.  61. 

Letters  of  protection,  granted  by  King  Henry  III  to  persons  who  accompanied 
prince  Edward  in  the  Crusade,  during  their  absence  from  England,  54  Hen.  III, 
1269—1270,  in:  Excerpta  histor.  271. 

Eduard  I. 
Handschr.:  Rotuli  expensarum  Johannis  de  Brabantia,  Thomae  et  Henrici,  filio- 

rum  domini  Edmundi  filii  regis  Henrici  III  de  anno  21  Edwardi  I,  im  Public 

record  office  25. 
Drucke:  Pleadings  in  parliament,  with  judgments  thereon,   in  the  reigns  of 

Edwardi  and  Edward  II,  edited  by  Riley,  London  1661. 
Calendar   of  ancient  correspondence  amongst  the   miscellaneous   documents 

of  the  ancient  treasury  of  the  receipt  of  the  exchequer  in  the  Chapter  House, 

Westminster,  Edward  I  and  Edward  II,  in:  Record  report  8,  App.  2,  Nr.  9. 
Parliamentary  writs  and  writs  of  military  summons  Edw.  I  and  Edw.  II, 

edited  by  F.  Palgrave,  V.  1-4,  London  1830—1834. 
Placita  de  quo  warranto   temp.  Edw.  I,  11  et  III  in  curia  receptae  scaccarii 

Westm.  asservata,  London  1818. 
D.  T.  Phillips,  Heredes  ex  inquisitionibus  post  mortem  a  primo  Edwardi  I,  1272, 

ad  decimum  septimum  Henrici  VI,  1439,  Mediomont.  1841. 
Roll  of  arms  of  peers  and  Knights  in  the  reign  of  Edward  I,  London  1828. 
Roll  of  expenses  of  King  Edward  I  at  Rhuddlan  Castle  in  Wales  a.  D.  1281 

—1282,  in:  ArchaeoL  16,  32. 
Taxati 0    ecclesiastica  Angliae    et  Walliae  auctoritate  P.  Nicolai  IV  circa  a. 

D.,1291,  London  1802. 
Accounts   of  the  executors  of  Eleanor,    queen  consort  of  Edward  I,    a.   D. 

1291,  in:  Manners  and  household  expenses  of  England  2. 
Account  of  the  expenses  of  John  of  Brabant  and  Henry  and  Thomas  of  Lan- 

cester  1292—1293,  London  1853,  Camden  Soc.  55. 
Comptes  de  l'expedition  d'Edouard  I  en  Flandre,  in:   Compte-rendu    de   la 

commiss.  d'hist.  de  Bruxelles,  Ser.  III,  13,  185. 
Urkunden  über  England,  von  1294—1711,  in:  Lünigs  Reichsarchiv. 
Liber  quotidianus  contrarotulatoris  garderobae  anno  regno  regis  Eduardi  I  28, 

a.  D.  1299  et  1300,  Lond.  1787,  Soc.  of  antiquaries. 
Calendar  of  certain  hitherto   unexamined  rolls   at  the  Chapter  House,  a.  D. 

1305  etc.,  in:  Record  report  9,  App.  2,  Nr.  2. 


II.    Besondere  Sammlungen.  303 

Rotuli  parliamentarum  ut  et  petitiones  et  placita  in  parliamento   tem.  £d- 

wardi  I  (etc.),  V.  1—6,  s.  1.  et  a. 
Index  to  the  rolls  of  parliaraent  by  Strachey,  London  1832. 
Rotulus  familiae  Edwardi  I,  in:  Archaeol.  15,  350. 
Roll  of  purchases  made  for  the  tournament  of  Windsor-Park,  ebenda  17,  297. 

Eduard  II. 
Handschr.:   Lettres  du  prince   Edwarde,  prince  des  Gales,  filz  aisne  du  roy 
Edward  I,  c.  700  Briefe,  im  Public  record  office,  vgl.  9th  report  of  the  de- 
puty  keeper  246;    einzeln  gedruckt  in:  J.  Doran,  The  book  of  the  princes 
of  Wales,  London  1860. 
Nomina  villarum  1316,  in  London,  Harl.  2195;  4219;  6281. 
Registrum   litterarum    et   epistolarum    quarundam    de    variis    monasteriorum 

negotiis  in  Anglia  temp.  Edwardi  II,  in  Oxford,  Bodl.,  Digby  20. 
Recepta  in  garderoba  17  Edw.  II,  in  Middlehill,  Phill.  4098. 
Liber  garderobae  Edw.  II,  ebenda  3785. 
Drucke:  Singular  tenures,  2  Edw.  II  —  39  Edw.  III,  1309—1365,  in:  Excerpta 
histor.  19. 
The  ancient  kalendars   and  inventories  of  the  treasury  of  His  Majesty's  ex- 
chequer,  V.  1—3,  edited  by  F.  Palgrave,  London  1836,  von  1323-1764. 

Eduard  HL 
Handschr.:    Copy    ot  letters  to  and  from  Edward  III,   in  Westminster  abbey 

8,  4,  71,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  622. 
Drucke:    Calendar  of  miscellaneous  rolls  in  the  record  office,  Tower  of  Lon- 
don, from  King  Edward  III  to  1662,  in:  Record  report  3,  App.  2,  Nr.  5. 

A  collection  of  ordinances  and  regulations  for  the  government  of  the  royal 
household,  made  in  divers  reigns  from  king  Edward  III  to  king  William 
and  Mary.  Also  receipts  in  ancient  cookery,  edited  by  J.  Basire,  London 
1774,  Soc.  of  antiquarians ;  2.  Aufl.,  ebenda  1790. 

Nonarum  inquisitiones  in  curia  scaccarii,  temp.  regis  Edwardi  III,  Lon- 
don 1807. 

Subsidy  roll  1  Edw.  III,  1327,  Middlehill  s.  a. 

An  inventory  of  the  crown  jewels  3  Edw.  III,  in:  Archaeol.  10,  241. 

Expenses  of  the  great  wardrobe  of  Edward  III  from  1347  to  1349,  ebenda  31,  1. 

The  roll  of  king  Edward  the  third's  fleet  before  Calais,  ebenda  6,  213. 

Issue  roll  of  Thomas  de  Brantingham,  lord  high  treasurer  of  England,  con- 
taining  payments  in  the  44  year  of  king  Edward  III,  a.  D.  1370,  Lon- 
don 1835. 

Subsidy  roll,  51  Edw.  III,  in:  Archeol.  7,  337. 

Richard  IL 
Drucke:  Roll  of  arms  of  the  reign  of  King  Richard  II,  edited  by  T.  W il le- 
rn ent,  London  1834. 
Calendars  of  the  proceedings  in  Chancery  in  the  reign  of  queen  Elizabeth; 
to  which  are  prefixed  examples  of  carlier  proceedings  in  that  court,  namely 
from  the  reign  uf  Richard  II  to  Ibat  of  queen  Elizabeth,  V.  1 — 3,  London 
1827—1832,  von  1377-1603. 


304  VI.    Britannien. 

The  Scrope  and  Grosvenor  roll.    De  controversia  in   curia  militari  inter   Ri- 

cardum  le  Scrope  et  Robertum  Grosvenor,  milites:    rege  Richardo  II,  1385 

—  1390,  edidit  N.  H.  Nicolas,  London  1832. 
Proceedings  and   ordinances  of  the  privy  Council  of  England,  edited  by  N. 

H.  Nicolas,  V.  1—7,  London  1834—1837,  von  1386—1542. 
The  fifty  earliest  English  wills  in  the  court  of  probate,  edited  by  F.  J.  Fur- 

nivall,  London  1882,  Early  English  text  soc,  von  1387—1454. 

Heinrich  IV. 
Dmcke:   A    collection  of  royal  and  historical  letters  during  the  reign  of 
Henry  IV,  edited  by  F.  C.  Hingeston,   V.  1,  1399—1404,  London  1860, 
Rer.  Britan.  Script.  18. 

Heinrich  V. 
Drucke:  Documents   of  the  reign  of  Henry  V,  in:   Excerpta  histor.  25;  388. 
H.  Barckhausen,   Cartularium  Henrici  V  et  Henrici  VI  regum  Anglie,  in: 

Archives  histor.  du  depart.  de  la  Gironde,  T.  16,  1876. 

Ordinances  made  for  the  government  of  the  army  by  king  Henry  V  at  Mount; 

and  by  John  Talbot,  earl  of  Shrewsbury,  in  the  reign  of  Henry  VI,  ebenda  28. 

Letters    of   queen  Margaret    of  Anjou    and    bishop   Beckington    and  others. 

From  a  Ms.  found  at  Emral   in  Flintshire  ,   edited  by  C.  Monro,  London 

1863,  Camden  soc.  86,  136  Briefe  von  1415—1455. 

Affaires  de  France  et  d'Angleterre  au  15e  siecle,  Urkunden  von  1425 — 1429, 
in:  Cabinet  histor.  1,  58. 

Heinrich  VI. 
Handschr.:   Heinrich  VI  Briefe,  in  London,  Lambeth  211. 
Drucke:    Letters    and    other  documents  relating  to   Henry  VI,   in:    Excerpta 
histor.  4  f. 
J.  Fenn,   Original  letters  written  during  the  reigns  of  Henry  VI,  Edward  IV 

and  Richard  HI,  V.  1—5,  London  1787—1823. 
Letters  and  papers  illustrative  of  the  wars  of  the  English  in  France  during 
the  reign  of  Henry  VI,  edited  by  J.  Stevenson,  V.  1.  2,  London  1861 — 

1864,  in:  Rer.  Britan.  Script.  22. 

List    of  new-years    gifts    presented  to   king  Henry  VI  1437,    in:    Excerpta 

histor.  148. 
Petition  of  James  Haseley  to  king  Henry  VI    with  grants  to   him  by  the 

king  1437—1438,  ebenda  144. 
Memorials  of  the  reign  of  Henry  VI.  Official  correspondence  of  Thomas  Be- 

kynton,  V.  1.  2,  edited  by  G.  Williams,  London  1872,   313  Briefe  von 

1438—1456,  Rer.  Britann.  Script.  56. 
Extracts    from   the    liber    memorandorum    camerariorum  receptae   scaccariae, 

relative  to  the  jewels  pledged  in  the  17  of  Henry  VI  to  cardinal  Beaufort, 

in:  Archaeol.  21,  34. 

Eduard  IV. 
Drucke:   A  series  of  letters,  chiefly  domestic,  written  in  the  reigns  of  Edward 

IV,   Richard  III,  Henry  VII  and  Henry  VIII,  from   Sir  Edward  Plumpton's 

book  of  letters,  edited  by  Th.  Staple  ton,  London  1839,  Camden  soc. 


II.    Besondere  Sammlungen.  305 

Calendar  of  the  Contents  of  the  „Baga  de  secretis",  Edward  IV  — William  III, 

in:  Record  report  3,  App.  2,  Nr.  6;  4,  App.  2,  Nr.  7;  5,  App.  2,  Nr.  3. 
The  acts  of  the  lords  auditors  of   causes  &  complaints ,  a.  D.  1466  —  a.  D. 

1494,  edited  by  Th.  Thomson,  London  1839. 
The  acts  of  the  lords  in  Council  in  civil  causes  a.  D.  1478—1495,  edited  by 

Th.  Thomson,  London  1839. 
Wardrobe  accounts  of  Edward  IV,  an.  1480,  in:  Elizabeth  of  Yorke,  queen 

of  Henry  VII,  privy  purse  expenses,  ed.  Nicolas,  London  1830. 

Eduard  V. 
Dmcke:   Grants,  etc.  frora  the  crown  during  the  reign  of  Edward  V  from  the 
original   docket-book  Ms.  Harl  433  edited  by  J.  G.  Nichols,  London  1854, 
Camden  soc.  60. 
Calendar  of  the  patent  rolls  deposited  in  the  rolls  chapel  temp.  Edw.  V  and 
Rieh.  III,  in:  Record  report  9,  App.  2,  1;  8. 

Richard  IIL 
Drucke:  Letters  and  papers  illustrative  of  the  reigns  of  Richard  III  and  Henry 
VII,   edited  by  J.  Gairdner,  V.  1.  2,   London  1861—1863,  in:   Rer.  Bri- 
tann. Script.  24. 

Heinrich  ML 
Drucke:    Materials   for  a   history  of  the  reign  of  Henry  VII,   from   original 

documents  in  the  public  record  office,  edited  by  W.  Campbell,  V.  1.2,  London 

1873—1877,  Rer.  Britann.  script.  60. 
Calendar  of  the  „Ancient  compotuses"  of  the  Exchequer,  from  the  first  year 

of  the  reign  of  Henry  VII  to  the  closing  of  each  series,  in:   Record  report 

4,  App.  2,  Nr.  1. 
Calendar  of  letters,  despaches  and  State  papers,  relating  to  the  negotiations 

between  England   and   Spain,    preserved  in  the  archives  at  Simaacas,  and 

elsewere,  edited  by  G.  A.  Bergenroth,  V.  1.  2,  nebst  Supplement,  Lon- 
don 1862—1863,  von  1485—1525. 
Th.  Thomson,    A    collection   of  inventories  and   other  records  of  the  royal 

wardrobe  and  jewel  house,  and  of  the  artillery  and  raunition  in  some  of  the 

royal  Castles,  1488—1606,  London  1815. 
Inventure   of  ane   part  of  the  gold  and   silver,  cunyeit  and  uncunyeit,  jo- 

wellis,  and  other  stuff  pertening  to  unquhile   owre  soverane  lordis  fader  that 

he  had  in   depois  the  tyme  of  his  deceis,  and  that  come  to  the  bandis  of 

our  soverane  lord  that  now  is,  1488,  London  1818. 
Extracts  from  the  privy  purse  expense  of  King  Henry  VII,  1491 — 1505,  in: 

Excerpta  histor.  85. 


Oeaterley,  Wegweiser.     II.  20 


306  VI.     Britannien. 

in.    Specialgescliichte. 


Abbendon. 
Drucke:  Abbendonense  Coenobium,   mit  Urkunden  von  699—1146,  in:   Mo- 
nasticon  angl.  1,  1655,  97. 

Abbotsbury. 
Handschr.:  Cartularien  im  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  to  cartularies  1. 
Drucke:  Abbott esburiense  Coenobium,   mit   Urkunden   von  c.  1026  ab,   in: 
Monasticon  angl.  1,  1655,  276. 

Aberbrothoc. 

Drucke:  Liber  S.  Thomae  de  Aberbrothoc;  registrum  abbatiae  de  Aberbrothoc, 

pars  I,   registrum  vetus  munimentaque  eidem  coaetania  complectens,   edited 

by  C.  Innes  and  P.  Chalmers,  P.  1.  2,  Edinburgh  1848,  von  1178—1329. 

Registrum  nigrum,  necnon  libros  cartarum  recentiores  completens,  von  1329 

—1536,  ebenda  1856,  Bannantyne  Club  80;  107. 

Aberconwey. 
Handschr«:  Cartularium  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3725. 
Drucke:   Aberconweyensis  Abbatia,  3  Urkunden  von  1198  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  918. 

Aberdeen, 
Drucke:  Registrum   episcopatus  Aberdonensis :  Ecclesiae  cathedralis  Aberdo- 
nensis  regesta  quae  extant  in  unum  collecta,  by  C.  Innes,  Y.  1.  2,  Edin- 
burgh 1845,  Spalding  Club,  Urkunden  von  1062—1559. 
Extracts  from  the   Council  register   of  the  burgh  of  Aberdeen  1398—1625, 

V.  1.  2,  edited  by  J.  Stuart,  Aberdeen  1844—1848,  Spalding  Club. 
Fasti  Aberdonensis.    Selections  from  the  records  of  the  university  and  King's 
College  of  Aberdeen  from  1494  to  1854,  Aberdeen  1854,  Spalding  Club. 

Abergavenny. 
Drucke:  Bergavennense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  556. 

Abingdon. 
Handschr.:   Cartularien  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  B.  VI;  Claud. 
C.  IX;  Jul.  A.  IX;  in  Cambridge,  C.  C.  C;  andere  in  Privatbesitz,  vgl.  Phil- 
lipps, Index  to  cartularies  1. 
Cartulary  of  the  hospital  of  St.  Helen,  in  Leland,  Christ's  hospital. 

Acornbury. 
Handschr.:   Cartular  von  Acornbury,  96  Urkunden  von  1266—1287,  in  Lon- 
don, Record  office;  Abschrift  in  Middlehill,  Phillipps. 
Drucke:  Prioratus  de  Acornbury,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,331. 


III.    Specialgeschichte.  307 

St.  Alban's. 
Handschr.:  Cartularien  des  Klosters,  in  London,  Cott.  Jul.  D.  III;  Tib.  E.  VI; 
Claud.  E.  VI;  Nero,  D.  I;  VII;  Otho,  D.  III. 
Cartularium  „Wethamstede*',  V.  1,  ebenda,  Claud.  D.  1;  V.  2,  Arund.  3,  Coli. 

Arm;  V.  3,  Arund.  34. 
Cartularium  „Moot",  ebenda,  Harl.  602. 

—  —    „Almoner",  ebenda,  Lansd.  375. 

—  —  „Wintershulle",  in  Cambridge,  Mone  59,  in  Oxford,  Bodl.,  Raw- 
linson,  B.  332;  in  London,  Cott,,  Claud.  D.  I,  andere  in  Privatbesitz,  vgl. 
Phillipps,  Index  1. 

Drucke:  S.  Albani  Coehobium,  mit  Urkunden  von  793  ab,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  176. 
Registra  quorundara  abbatum  monasterii  S.  Albani,  qui  saeculo  XV  floruere, 
V.  1.  2,  edited  by  H.  Th.  Riley,  London  1872—1873,  Rer.  Britan.  script.  28. 
Expensae  abbatis  Johannis  de  Whethamstede  magis  notabiles,  und  andere 
Documente,  hinter  Annales  monast.  S.  Albani,  in:  Rer.  Britann.  Script. 
Nr.  60,  T.  2. 

Alba  Landa. 
Handschr.:  Urkundenauszüge  in  London,  Harl.  2101. 

Alberbnry. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Oxford,  All  Soul's  Coli. 

Alcester. 
Drucke:    Alcesterensis   Prioratus,    mit  Urkunden,   in:    Monasticon   angl.   1, 
1655,  470. 

Alnwick. 
Handschr.:  Cartularien  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  1. 
Drucke:  Prioratus  de  Alnewike,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  591. 

Alyin^hani. 
Handschr.:  Cartularium  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Land.  F.  119. 
Drucke:  Prioratus  de  Alvinghara,  12  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 1661,  802. 

Ambresbury. 
Drucke:  Ambresburiense  Coenobium,  mit  Urkunden,   in:   Monasticon  angl. 

1,  1655,  191. 

Ancolm. 
Drucke:  Abbatia  de  Novo  loco  super  Ancolm,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 

2,  1661,  811. 

St.  Andrew'». 
Drucke:   Liber  cartarum  prioratus  S.  Andreae  in   Scotia,    e  registro   ipso  in 
archivis   baronum  de  Panmurc  hodie  asservato,  edited  by  C.  Innes,  Edin- 
burgh 1841,  Bannantyne  Club. 
Liber  officialis  S.  Andreae,  Edinburgh  1845,  Abbotsford  Club. 
Prioratus  S.  Andreae,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  1019. 


308  V^-     Britannien. 

Angouleme. 
Drucke:   Inventory    of  the  library,   plate,  jewels  etc.,  belonging  to   the  heirs 
of  the  count  of  Angouleme  a.  D.  1496,  in:  Excerpta  histor.  344. 
Vgl.  Buckingham. 

Appletou. 
Handschr.:   Urkundenabschriften  des  Klosters  Nun -Appleton,  Cod.  Dodsw. 

8;   9;  49;   89. 
Drucke:    Nun-Apletoiaensis    Prioratus,    7   Urkunden,    in:    Monasticon    angl. 

1,  1655,  907;  3,  46. 

Argentheim,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Argentheim,  in:  London,  Harl.  972. 

Arlington. 
Drucke:  M.  A.  Lower,   Deeds   of  the  ancient   family   of  Cobbe  and  others   of 
Sussex,  relating  to  property  in  Arlington,  von  1397 — 1528,   in:   Sussex   ar- 
chaeol.  collections  22,  116. 

Arinthwait. 
Drucke:     Armethwaytense    coenobium,    3    Urkunden,    in:    Monasticon   angl. 
1,  1655,  324. 

St.  Asaph. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  im  Kapitelarchiv. 
Liber  ruber,  in  Middlehill,  Phillipps. 

Ashridge. 
Handschr.:  Cartularium  des  Klosters,  in  Ashridge,  Bibliothek. 

Athelney. 
Handschr.:    Cartular    des    Klosters,    Cod.   Windham;    Abschrift  in  Middlehill, 

Phill.  4911. 
Drucke:  Athelingense  coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  212. 

St.  Augustine. 
Handschr.:   Cartulary   of  St.   Augustine,  Kent,  im  Exchequer,  vgl.   Thomas, 
Handb.  175. 
Registers,  rentals  etc.,  in  Canterbury  cathedral,  vgl.  ebenda,  143. 

Aylesford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  J.  Sedley. 

Ayr. 
Drucke:    Obit  Book  of  Ayr,  from  1306  — 1595,  edited,   with  translation,  by 
Paterson,  London  1848. 


III.    Specialgeschichte.  309 

B. 

Badesley. 
Handschr«:  Cartular  des  Klosters,  im  Besitz  des  Herzogs  von  Portland. 

Balmerino. 
Drucke:  The  chartularies  of  Halraeriuo  and  Lindores,  edited  by  Turnbull, 
Edinburgh  1841,  Abbotsford  Club. 

Bangor. 
Uandschr«:  Cartular  des  Klosters,  in  Baugor,  Bischüfl.  Bibliothek. 

Bardney. 
Uandschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vesp.  E.  XX. 
Drucke:  Bardneieuse  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655, 
142;  2,  1661,  847. 

Barking. 
Drucke:   Berkingense  Coenobium,    mit  Urkunden,   in:   Monasticum   angl.   I, 
1655,  79. 

Barlings. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Faust.  B.  I. 
Drucke:  Abbatia  de  Barlings,  mit  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  643. 

Barnstaple,  Devon. 
Drucke:   Barnstaplensis    Prioratus,   4  Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  684. 

Barnstaple^  Exeter. 
Drucke:    Bamstapolensis  Prioratus,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  1024. 

Bam^ell. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3601. 

Basedal. 
Drucke:  Basedalensis  Prioratus,  H  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,840. 

Basingwerk. 
Handüchr.:  Urkundeuauszüge  in  London,  Harl.  2060;  2079;  2099. 

liath. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Cambridge,  C.  C.  C;  in  London,  Lincolns 
Inn  Library;  in  Middlehill,  Phill.  3518. 
„Hello way",  in  London,  Harl.  3970. 
„St.  John's  hospital-,  in  Middlehill,  Phill.  4807. 
Drucke:    Bathoniense   Coenobium,   mit  Urkunden,    in:   Monasticon  angl.   1, 
1655,  184. 


310  VI.     Britannien. 

Battle. 
Handschr.:  Th,  Phillip ps,  Descriptive  catalogue  of  the  original  charters,  royal 
grants,  and  donations,  constituting  the  muniments  of  Battle  abbey,  London 
1835. 
Zwei  Kopialbücher,  in  London,  Record  office. 
Drucke:   G.  F.  Duckett,   Battle  abbey   evidences,   12  Urkunden  ohne  chrono- 
Jogische  Ordnung,  in:  Sussex  archaeol.  collections  31. 
Coenobium  de  Bell o,  mit  Urkunden  von  1066,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  310. 

Battlefleld. 
Drucke:    Ecclesia  collegiata  de  Battle field,  mit   Urkunden,  in:  Monasticon 
angl.  3,  1671,  2,  185. 

Bayhani. 
Handschr.:  G.  M.  Cooper,   Notice   of  certain  plea   rolls  of  Edward  II  relating 
to  the  abbey  of  Bayham,  in:  Sussex  archaeol.  collections  II,  121. 

Beauchamp. 
Handschr«:  Chartulary  of  the  muniments  belonging  to  Beauchamp  of  Hacche, 
80  Urkunden  von  1251  —  1514,  in  London,  Record  office. 

Beauchief. 
Drucke:    Prioratus   de  Beauchief,   mit  3   Urkunden,  in:  Monasticon  angl.    2, 
1661,  607. 
Drei  Cartularien  in  Middlehill  Phill.,  ein  Bruchstück  in  London,  Harl.  3586. 

Beaulieu,  Bedford. 
Drucke:  Belliloci  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticum  angl.  1,  1655,  325. 

Beaulieu^  Hampshire. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott,  Nero,  A.  XII;  ein  Anderes 
im  Record  office. 

Beauly. 
Drucke:   The  chartres   of  the  priory  of  Beauly,   by  E.  Ch.  Batten,  London" 
1877,  Granpian  Club,  23  Urkunden  von  1231—1568. 

Beauvale. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Addit.  6060. 

Bedfordshire. 
Drucke:  W.  Airy,  A  digest  of  the  Domesday  of  Bedfordshire,  Bedford  1881. 

St.  Bees. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  484. 
Urkunden,  ebenda,  Cott.,  Chart.  XIII,  21. 

Beigham. 
Handschr.:   Cartular   des  Klosters,  in  London,   Cott.,  Otho,    A.  II;  Abschrift 

ebenda,  Addit.  6037,  2. 
Drucke:  Abbatia  deBegeham,  18  Urkunden,  in:  Monasticum  angl.  2,  1661,  636. 


III.     Specialgeschichte.  311 

Bellocampo,  Familie. 
Haudäclir.:  Feodarium  der  Familie  Bellocampo  de  Hacche,  in  London,  Record 
Office. 

Belloland. 
Drucke:    Bellolandensis  Abbatia,    Urkunden  von   1135  ab,  in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  775;  1027. 

Belver. 
Drucke:    Belverense    Coenobium,   mit  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.   1, 
1655,  327, 

Belvoir. 

Handschr.:  Cartularien  des  Klosters  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  3. 
Urkunden  in  Oxford,  Ashm.,  Wood. 

St.  Berian. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Cambridge,  More  267. 

Berkeley,  Familie. 
Handschr.:  Liber  albus  der  Familie  Berkeley,  in  Berkeley  Castle. 

Berkley,  Familie. 
Uaudschr.:     Cartular   der   Familie    Berkley,   von    Wymondham,    in   London, 
Harl.  265. 

Berking. 
Uaudschr.:  Auszüge  aus  dem  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vesp. 
B.  XV;  Faust.  B.  1. 

Bermondsej. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  J.  Seiden. 

Drucke:  Bermundseiense  Coenobium,  mit  Urkunden,   in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  639. 

BemTrell. 
Drucke:  Prioratus  de  Bernwell,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 1661,  28. 

Berwick,  North-. 
Drucke:  Cartae  monialium  de  North  Berwick:  Prioratus  Cisterciensis  B.  Mariae 
de   North  Berwic  munimenta  vetusta  quae   supersunt,  edited  by  C.  Innes, 
Edinburgh  1847,  Bannantyne  Club. 

Beverley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Ilarl.  4292;  andere  im  Kapitel 

von  Beverley  und  in  Middlehill,  Phill. 
Drucke:   Beverlacense  Coenobium,   mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.   1, 
1655,  169. 
Ecclesia  collegiata  S.  Johannis,  mit  Urkunden,  ebenda  3,  1673,  2,  3. 
Vgl.  Durham. 


312  ■  VI.     Britannien. 

Bildwas. 
Drucke:    Bildewasensis  Abbatia,    Urkunden    von    1135  ab,    in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  779. 

Bilsington. 
Drucke:   Bilsington  Prioratus,  4  mit  Urkunden  von  1258  ab,  in:   Monasticon 
angl.  2,  1661,  333. 

Binedon. 
Drucke:  Binedonensis  Abbatia,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  911. 

Binham. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  D.  XIII. 
Drucke:  B inh am ensis  Prioratus,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,1655,  343. 

Birkenhead. 
Drucke:    Birkenedense  Coenobium,  mit  Urkunden,    in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  484. 

Birstall. 
Drucke:  Birstallensis  Prioratus,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  587. 

Bittlesden. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  4714. 

Blackborough. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Runeton,  Cod.  Gurney. 

Blithbury. 
Drucke:  Blithburiensis  Prioratus,    mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.    1, 
1655,  468. 

Blyth. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3759. 
Drucke:  Blithensis  Prioratus,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,553. 

Bollington. 
Drucke;  Prioratus    de  Bolington,    14   Urkunden,    in:   Monasticon  angl.   2, 
1661,  796. 

Boltou,  York. 
Handschr.:  Cartular  in  Ripley,  Cod.  Ingleby. 
Drucke:  Prioratus  de  Bolton,  16  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  100. 

Bordesley. 
Handschr.:  Klosterurkunden,  in  London,  Record  Office. 
Drucke:  Bordesleyensis    Abbatia,    mit  Urkunden,  in:  Monasticon   angl.    1, 
1655,  803. 


III.    Specialgeschichte.  313 

Borstall. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Borstall,  Cod.  Aubrey. 

Boston. 
Handschr.:  Cartular  in  London,  Harl.  4795. 

Boxgrove. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  A.  VI. 
Drucke:   Boxgravensis  Goenobium,    12   Urkunden,  in:    Monasticon  angl.   1, 
1655,  592. 

Brackley. 
Handschr.:  Cartular  in  Oxford,  Magd.  Coli. 

Drucke:  Hospitale  de  Brackley,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661, 
375;  3,  1673,  83. 

Bradenstoke. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vitell.  A.  XI;  Stowe  77; 

Abschrift  in  Middlehill,  Phill.  72. 
Drucke:    Prioratus    de    Bradenstoke,    7  Urkunden,   in:   Monasticon    angl.   2, 

1661,  206. 

Bradley. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Whitley,  Cod.  Foley;  Abschrift  in  Middle- 
hill, Phill.  4811. 

Drucke:  Maiden-Bradley  Prioratus,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angL  2, 
1661,  408. 

Bradsol. 
Drucke:  Prioratus  S.  Radegundis,  in  Bradsole,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon 
angL  2,  1611,  244;  3,  1673,  69. 

Brecon. 
Drucke:   Cartularium  prioratus  S.  Joh.   Evang.  de  Brecon,  in:    Archaeologia 
Cambr.  Ser.  IV,  13,  275. 

Brechin. 
Drucke:   Registrum   episcopatus  Brechinensis,  cui  accedunt  cartae  quampluri- 
mae   originales,   edited  by   C.  Innes,  V.  1.  2,    Edinburgh   1856,  Banuan- 
tyne  Club. 

Brecknock. 
Drucke:   Breckenochense  Coenobiura,    mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  319. 

Bredon. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill. 

I'rk  linden  in   London,  <'utt..  Sor^.  K.  1. 


314  VI.    Britannien. 

Bretford. 
Drucke:    Bredfordense   Coenobium,    mit  Urkunden,   in:   Monasticon  angl.    1, 
1655,  464. 

Bretton. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,    in  London,    Lansd.  405;    zwei  andere   in 

Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  4. 
Drucke:  MonkBrettonensis  Prioratus,    12  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 

1,  1655,  660. 

Bridlington. 
Handschr.:  Cartularien  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  4. 
Drucke:    Prioratus  de  Bridlington,    15  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.  2, 
1661,  161. 

Brinkburn. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Stowe  86. 

J.  Hodgson,  An  Account  of  the  chartulary  of  Brinkburn,  245  Nummern,  ohne 
chronologische  Ordnung,  in:  Archaeologia  Aeliana  2,  214. 
Drucke:  Prioratus  de  Brinkburne,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  203. 

Bristol. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  James,  in  Cambridge,  More,  351;.  Mm  11,  20. 
Cartular   von  St.    Augustin,    in  Bristol,   Kapitel;    ein  anderes   in  Berckeley 

Castle,  Cod.  Segrave. 
Cartular  von  Billeswyke  oder  Gaunfs  hospital,  in  Middlehill,  Phill.  1084. 
Drucke:  Transactions  of  the  Bristol  and  Gloucestershire  archaeologicae  society, 
T.  1—5,  Gloucester  1876—1881. 

Bromholm. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Cambridge,  More  95,  Mm  II,  20. 
Drucke:    Bromholmensis    Prioratus,    6  Urkunden,    in:    Monasticon    angl.   1, 
1655,  632. 

Bruerne. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Braz.  Nose  ColL 

Brusyard. 
Handschr.:  Cartularien  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Philipps,  Index  5. 

Bruton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill.  4808. 

Buccleugh,  Familie. 
Handschi%:  Cartular  der  Familie,  im  Besitz  des  Herzogs  von  Buccleugh. 

Buckenhani. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Palgrave,  Cod.  Th.  Martin. 


III.    Specialgeschichte.  315 

Bnckingham. 
Drucke:  Uouscholdbooks.    Compota  domestica   familiarura    de   Buckiugham 
et  d'Angouleme  1442,  52  et  63.    Quibus  annexae  expensae  cujusdara  comitis 
in  itinere  1273,  edited  by  W.  B.  Turn  bull,   Edinburgh  1836,   Abbotsford 
Club. 

Bnckland. 

Drucke:  Bocklandensis  Abbatia,  4  Urkunden,  in:  Monasticon angl.  1, 1655, 939. 

Bnngay. 
Drucke:  Bungeyense  Coenobium,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 1655,  513. 

Burscough. 
Handsehr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Lancaster,  Office  of  Duchy. 

Burton,  Leicester. 
Handschr.:  Cartular  von  Lazarus  hospital,  in  London,  Cott-,  Nero  CXII. 

Burton  upon  Trent. 

Handschr.:  Cartularium  von  Burton  upon  Trent  u.  A.,  saec.  13,  in  Privat- 
besitz, vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  620. 

Drucke:  Burtonense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  949  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  265. 

Bnrtou-Lazars. 
Drucke:    llopitale   de  Burton-Lazars,    9  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
16G1,  397. 

Bnry  St  Edmund'». 
Handschr.:  Registrum  „Cratfield",  in  London,  Cott.,  Tiber.  B.  IX. 
»Aston",  ebenda,  Claud.  A.  XII. 
«Croftis",  ebenda,  Harl.  27. 
Registrum  Thomae  abbatis,  ebenda,  Harl.  638. 
„Kempe",  ebenda,  Harl.  645. 
„Lakynhethe",  ebenda,  Harl.  743. 
Liber  albus,  ebenda,  Harl.  1005. 
Liber  sacristae,  ebenda,  Harl.  58. 
Consustudines,  ebenda,  Harl.  3977. 
Leases.  temp.  Henr.  VIII,  ebenda,  Harl.  308. 
„Ickworth",  ebenda,  Lansd.  416. 
Registrum  nigrum,  in  Cambridge,  Mm  4,  19. 
»Pyncebeck",  ebenda,  Ee,  3,  60. 
Registrum  sacristae,  ebenda.  Ff,  2,  23. 
Registrum  rubeum,  ebenda  Ff,  2,  29;  4,  35. 

Registrum  cellerarii,  A— C,  ebenda  Gg,  4,  4;  H— W,  Cod.-Bunbury,  Milden- 
hall; W,  in  Middlehill,  Phill.  3794. 
Registrum  magnum,  in  London,  Addit.  7096;  Abschrift  in  Middlehill,  Phill. 
Registrum  coquinarii,  in  Üonai,  Bibliothek. 


316  "V^I-     Britannien. 

Registrum  cellerarii,  Lancaster,  Office  of  duchy;  andere  in  Privatbesitz,  vgl. 

Phillipps,  Index  6. 
Registrura  consuetudinariura,  Cod.  J.  Gage,  Abschrift  in  Middlehill,  Phill. 
Cartular  von  St.  Saviour,  in  Middlehill,  Phill.  3792. 
Cartular  von  Domus  Dei,  in  London,  Arund.  1. 
Drucke:  S.  Edmundi  coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,284. 
Battely,  Antiquitates  S.  Edmundi  Burgi  ad  a.  1172  perductae,  Ottoniae  1745, 

mit  Urkunden. 
Wills    and  inventories  from  the  registers  of  the  commissary  of  Bury  St.  Ed- 

mund's  and  the  archdeacon  of  Sudbury,  edited  by  F.  Tymms,  London  1851, 

Camden  soc,  49  Urkunden  von  1370—1652. 

Bushme<ad. 
Haudschr. :  Cartular  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  7. 
Drucke:   Prioratus  de  Bissemede,  mit  7  Urkunden,  in:  Monasticon   angl.  2, 
1661,  157. 

Butley. 
Drucke:  Prioratus  de  Butley,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  245. 

Byland. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  York,  St.  Mary's  Tower. 

c. 

Cadwell. 
Drucke:  Cadweli,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  424. 

Caerleol. 
Drucke:  Prioratus  de  Caerleol,   5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,73. 

Caermarthon. 
Handschr.:  Collectanea  von  St.  John,  in  London,  Harl.  1549. 
Drucke:  Cartularium  S.  Johannis  Baptistae  de  Caermarthon,  Mediomont.  s.  a. 

Caeniarvon. 
Drucke:  Registrum  vulgariter  nuncupatum  The  record  of  Caernarvon,  e  codice 
Ms.  Harleiano  696  descriptum,  edited  by  H.  Ellis,  London  1838. 

Calchou. 
Drucke:  Liber  S.  Mariae  de  Calchou:   Registrum   cartarum   abbacie   Tironensis 
de  Kelso  1113—1567,  edited  by  C.  Innes,  Edinburgh  1846,  Bannantyne  Club. 

Caldra. 
Drucke:  Caldraensis  Abbatia,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,774. 

Cambridge. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  John's  Hospital,  in  Cambridge,  St.  Johns  College. 


III.    Specialgeschichte.  317 

Campesse. 
Drucke:  Campessense  Coenobium,  3  Urkunden,  in :  Monasticon  angl.  1,1G55,490. 

Canewell. 
Dmcke :  Canewellense  Coenobium,  7 Urkunden,  in :  Monasticon  angl.  1 ,  1655, 439. 

Canon's  Ishby. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Hinwick,  Cod.  Orlebar. 

Canonsleigh. 

flandschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3660. 

Drucke:  Gh.  S.  Perceval,  Remarks  on  some  early  charters  and  documents 
relating  to  the  priory  of  Austin  Canons  and  abbey  of  Austin  Canonesses 
at  Canonsleigh  in  the  county  of  Devon,  mit  10  Urkunden  ohne  chronolo- 
gische Ordnung,  in:  Archaeol.  40,  417. 

Canterbury. 
Handschr«:     Registrum    epistolarum    fratris   Johannis    Peckham   archiepiscopi 

Cantuariensis,  in  Oxford,  All  Souls  C,  14,  1. 
Registrum  archiepiscopi  Peckham,  in  Lambeth  Palace. 
Registrum  Winchelsey  archiepiscopi  Cantuariensis,  Cod.  Lambeth  266. 
Registrum  archiepiscopi  Reynolds,  ebenda. 
Registrum  chartarum   monasterii   S.  Augustini  Cantuariensis   vulgariter   ap- 

pellatum  „The  red  book  of  Canterbury",  Ms.  Cotton,  Claud.  D,  X,  2,  saec.  15; 

Julius  D.  II,  saec.  13,  Tiber.,  A.  IX;  Otho,  B,  XV;  Vitell.,  A,  II;  D,  X. 
Liber  niger,  ebenda,  Faust,  A,  I;  Harl.  337;  Arund.  300;  Record  office;  von 

1120  ab,  Eccles.  Christ.  Cantuar.  E  19. 
Cartular  von  Christ  Church,    18  Voll,   in  Canterbury  Kapitel;    in   London, 

Cott.,  Claud.  A.  Ili;  Galba,  E.  IV;  Arund.  68;  Addit.  6159;  Auszug  5506. 
Registrum  „Molash",  in  Oxford,  Bodl.,  Tanner  165;   Christ  Church  Coli.  256; 

in  Cambridge,  More,  926,  E,  V,  31. 
„Byholt*',  in  Middlehill,  Phill.  1085;  andere  in  Privatbesitz. 
Cartular  von  St.  Gregorius,  in  Cambridge,  More  283,  LI,  II,  15. 
Cartular  von  S.  Jacobi  Hosp.,  Cod.  Townley. 
Cartular  von  St.  Saviour,  in  London,  Harl.  1006. 
Cartular  von  St.  Laurence,  Hospital,  in  Middlehill,  Phill. 
Cartular  von  St.  Sepulchre,  Fragment,  in  London,  Addit.  5516. 
Cartular  von  Eastbridge  Hospital,  Abschrift  in  Middlehill,  Phill. 
Drucke:  Cantuariensis  Ecclesia  Cathedralis,  mit  Urkunden  von  600— 1326,  in: 

Monasticon  angl.  1,  1655,  18. 
Decretä  papalia  de  primatu    Cantuariae,   in:  Twysden,    Hist.  Angl.    script. 

X,  1749. 
Dies  obituales  archiepiscoporum  Cantuariensium  ex  martyrologio  et  obituario 

ecclesiae  Cantuariensis,  in:  Wharton,  Anglia  sacra  1,  52 
Epistolae  Cantuarienses ;  the  letters  of  the  prior  and  couvent  of  Christ  Church, 

Canterbury  1187—1199,  edited  by  W.  Stubbs,  London  1865,  in:  Her.  Bri- 
tann. Script.  38  Nr.  2. 


318  VI.     Britannien. 

Epistolae  variae  ad  historiam  S.  Edmundi  Cantuariensis  archiepiscopi  spec- 
tantes,  von  1240—1262,  in:  Martene  et  Durand,  Thesaurus  3,  1897. 

Wills  from  doctor's  commons.  A  selection  from  the  wills  of  eminent  persons 
proved  in  the  prerogative  court  of  Canterbury  1495—1695,  edited  by  J.  G. 
Nichols  and  J.  Bruce,  London  1863,  Camden  soc.  83. 

Cardiganshire  s.  Lampeter. 

Carhowe. 
Drucke:  Carhovensis  prioratus,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  426. 

Carisbrooke. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Apuldercombe,  Cod.  Worsley,  Abschrift 
in  Middlehill,  Phill.  4834. 

Castel-Acre, 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  2110;  ein  anderes  im  Re- 

cord  Office. 
Drucke:   Castel-Acrensis  Prioratus,    21   Urkunden,  in:   Monasticon  angl.    1, 

1655,  624. 

Catesby. 
Drucke:  Prioratus  de  Catesby,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  896. 

Cerne. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Cambridge,  More,  LI,  I,  3. 

Chacombe. 
Handschr.:  Auszüge  aus  dem  Cartular  des  Klosters,  in  Herald's  College. 
Terrarium  im  Record  Office. 

Chateriz. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Jul.  A.  I. 

Cheddre,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Cheddre,  in  London,  HarL  316. 

Chertsey. 
Handschr.:  Chartulary  of  the  monastery  of  Chertsey,  Surrey,  im  Exchequer, 
vgl.  Thomas,  Handb.  175. 
Liber  chartarum  abbatiae   de   Certeseie  in   comitatu  Surreiensi  cum   historia 
fundationis  per  Frithenwaldum ,  c.  1216,  Ms.  Cotton,  Vitell.  A.  III,  5  ;    ein 
anderes  Cod.  Landsd.  434  und  535. 
Drucke:  Certesiense  coenobium,  mit  Urkunden  von  c.  1212  ab,  in:  Monasti- 
con angl.  1,  1655,  75. 

ehester. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  Werburgh,  in  Chester,  Kapitel. 
Irrotularium,  in  London,  HarL  1965. 
Prisca  sanctorum,  ebenda  2062:  2148. 


III.    Specialgeschichte.  319 

Drucke:  S.  Werburgae  Coenobium  in  urbe  Cestrensi,  mit  Urkunden,  in:  Mo- 
nasticon  angl.  1,  1655,  199;  985. 
Vgl.  Lancaster. 

ChetiYood. 
Bracke:  Prioratus  de  Chetwoode,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,1661,  339. 

Chetwynd,  Familie. 
Handsclir.:  Cartular  der  Familie  Chetwynd,  von  Ingestrie,  in  Ingestrie,  Talbot. 

Chich. 
Drncke:  Prioratus  S.  Osithae  de  Chich,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1661,  182. 

Chikesand. 
Drucke:    Prioratus   de   Chikesand,   3    Urkunden,   in:   Monasticon    anglic.  2, 
1661,  793. 

Chishester. 
Handschr.:  Cartular  der  Kathedrale,  in  Chichester,  Kapitel. 
Drucke:  Ecclesia  cathedralis  Cicestrensis,  zahlreiche  Urkunden,  in:  Monasticon 
angl.  3,  1671,  115. 

Clrencester. 
Handschr.:  Cartularium  abbatiae  de  Cirencestria,  in  Middlehill,  Phillipps  6692, 
saec.  13;  ein  anderes  in  Oxford,  Bodl.,  Rawlinson. 
Cartular  von  St.  Mary's  Chapel,  Dugd.  43,  Ashraol. 
Drucke:   Three  inedited  charters  from  the  cartulary  of  Cirencester  abbey,  in: 
Archaeol.  26,  255. 

Cläre. 
Handschr.!  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.  Vitell.,  Append.  XXI. 

Clerkenwell. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Faust.  B.  II. 
Drucke:   Clerkenwellensis  prioratus,  mit   Urkunden,    in:   Monasticon  angl. 
1,  1655,  428. 

Clifford. 
Drucke:  Cliffordensis  Prioratus,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 1655, 623. 

CÜTe. 
Drucke:  Clivense  Coenobium,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655.  530. 

Cokersand. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Thuruham,   Cod.  Dalton;  Abschrift  in 

Middlehill,  PhilL 
Drucke:  Abbatia  de  Gokersand,  9  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  631. 

Cokesford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  2  Voll.,  in  Uainham,  Cod.  Townshend. 


320  VI.     Britannien. 

Colchester. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Arund.  145;   andere  in  Privat- 
besitz, vgl.  Phillipps,  Index  10. 
Drucke:   Coenobiura   de  Colchester,   mit  Urkunden,   in:  Monasticon   angl.  2, 
1661,  889. 
Coenobium   S.  Juliani  et  S.   Botulphi  Colcesteriae,  mit  Urkunden,  in:   Mo- 
nasticon angl.  2,  1661,  44. 

Coldingham. 

Handschr.:  Cartular  in  Durham,  Kapitel. 

Drucke:  The  priory  of  Coldingham.  The  correspondence,  inventories,  account 
rolls,  and  law  proceedings  of  the  priory  of  Coldington,  London  1841,  Sur- 
tees Soc.  12,  70  Urkunden  von  1261  —  1446. 

Coldstream. 
Drucke:   Ch.  Rogers,  Chartulary  of  the  Cistercian  priory  of  Coldstream,  Lon- 
don 1879. 

Colne. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cole  59. 

Drucke:  Colne  in  agro  Esseciensi,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655, 
436;  2,  1661,  877. 

Combe. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vitell.  A.  1;  D.  XVII. 

Combermere. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Gott.,  Faust.  B.  VIII. 

Cornwall. 
Dracke:  A  literal  extension  of  the  text  of  Domesday  Book  in  relation  to  the 
county  of  Cornwall,  London  1861. 
Vgl.  Exeter. 

Coton. 
Drucke:  Nun-Cotunensis  Abbatia,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,1655,922. 

Coupland. 
Drucke:   S.  Begae  coenobium,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  395. 

Coventry. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Rccord  Office;  ein  Fragment  im 
Stadtarchiv  Coventry. 
Cartular  in  zwei  Bänden,  in  Warwick,  Cod.  Stanton. 
Drucke:   Coventrense   coenobium,    mit  Urkunden,    in:    Monasticum    angl.    1, 
1655,  302. 
S.  Annae  Coenobium,  Urkunden  von  1381  ab,  ebenda  963. 
Hospitale  S.  Johannis  Baptista,  6  Urkunden,  ebenda  2,  1661,  427. 


IIT.    Specialgeschichte.  321 

Crablionse. 
Handsclir.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Addit.  4733. 

Creyk,  South. 
llaiidsclir.:    Cartular  des   Klosters  St.  Mariae  juxta  Burnham,  in  Cambridge, 
Bibliothek;  andere  ebenda,  C.C.C.;   in  Oxford,  Bodl.,  Tanner;  in  Middlehill, 
Phill. 

Crich. 
Handsclir.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3669. 

Croxton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Buckingham  27. 

Croyland. 
Handschr.:  Cartularieu  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  11; 

eine  Abschrift  in  London,  Cole  44. 
Drucke:  Croylandense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  716 — 948,  in:  Monasti-  ; 

con  angl.  1,  1655,  163. 

Cuniberland. 
Drucke:  The  pipe  rolls  or  sheriffs  annual  accounts  of  the  revenues  of  the 
crown  for  the  counties  of  Cumberland,  Westmoreland ,  and  Durham,  duriug 
the  reign  of  Henry  II,  Richard  1  and  John,  in:  Antiquar,  soc.  (Newcastle) 
1847. 
J.  Ilodgson,  Antient  charters  rcspecting  monastical  and  lay  property,  in 
Cumberland,  and  other  counties  in  the  North  of  England,  33  Urkunden  ohne 
chronologische  Ordnung,  in:  Archaeologia  Aeliana  2,  381. 

Cuuibernier. 
Drucke:  Cumbermerense  Coenobium,  Urkunden  von  1133  ab,  in:   Monasticon 
angl.  1,  1655,  764;  2,  1661,  913. 

Cumliyr. 
Drucke:  Cumhirensis  Abbatia,  3  Urkunden  von  1143  ab,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  825. 

D. 

Dale,  Derby. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters  De  Parco  Stanley,  in  London,  Cott.,  E.  XXVI. 

Darley. 
Handschr.:    Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Tit.  C.  IX;  ein  anderes 

in  Oxford,  Bodl.,  Gough;  Abschrift  in  London,  Cole  21. 
Drucke:  Prioralus  de  Derley,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  230; 

3,  1673,  57. 

Daventry. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  D.  XII;  ein  anderes 
in  Lancaster,  Office  of  Duehy. 

Oesterley,  \Ve|,'W('i«»'r.     If.  21 


322  VI.     Britannien. 

Drucke:    Davintreensis    Prioratus,    30  Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  G72. 

St.  David. 
Handschr.:   Extracts  from   the  Liber  communis   of  St.   David,    1438,  in:   Ar- 
chaeloogia  Aeliana,  N.  S.  5,  5. 
Excerpta  ex  cartulario  S.  David,  Mediomont.  s.  a. 
Feoda  militum  episcopi  Menevensis,  a.  1326,  ebenda  s.  a. 

St.  Dayid's. 

Handschr.:  Cartular  im  Bischöfl.  Archiv  daselbst. 
Urkunden  in  London,  Harl.  1294. 

Deepin^. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3658. 
Drucke:     Depingensis    Prioratus,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  469. 

Denney. 
Drucke:  Denneyensis  abbatia,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  492. 

Derby. 
Drucke:  The  Derby  household  books,  comprising   an  account  of  the  house- 
hold  regulations  and  expenses  of  Edward  and  Henry,  third  and  fourth  earls 
of  Derby,  edited  by  F.  R.  Raines,  Manchester  1853,  Chetham  soc.  31. 

Derbyshire. 
Drucke:  L.   Gewitt,   Domesday  Book   of  Derbyshire,  extended  Latin  text  and 
literal  translation,  London  1871. 

Dereham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill. 

West-Dereham. 
Handschr.:   Liber  omnium  privilegiorum  pontiiicum  Romanorum  monasterio  de 
Westderham  Norvec.    dioc.   concessorum,  necnon  cartarum  feofatorum   dicti 
monasterii,  compositas  a.  D.  1315,  Ms.  Heber  493. 
Cartular  des  Klosters,  in  London,  Stowe  72. 

Derhurst. 
Drucke:    Deorhyrstense  Coenobium,    3  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.  1, 
1655,  547. 

Dernhall. 
Drucke:    Demhallensis    abbatia,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  936;  2,  1661,  921. 

Derry. 
Drucke:  Acts  of  archbishop  Colton  in  his  Visitation  of  the  diocese  of  Derry,  in 
1397,  edited  by  W.  Reeves,  Dublin  1851,  Irish  archaeol.  soc. 


III.     Specialgeschichte.  323 

Devonshlre  s.  Exeter. 

Dienlacresse. 
Drucke:  Dieulacressensis  Abbatia,  mit  Urkunden,  von  1153  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  890. 

St.  Dogineirs. 
Drucke:    S.   Dogmaelis    Prioratus,    mit  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.   1, 
1655,  444. 

Dore. 
Drucke:  Dorensis  Abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  863. 

Doyen 
Handschr.:  Cartular  von  St.  Martin,  in  Lambeth,  erzbischöfl.  Bibl. 

Cartular  von  St.  Bartolomew,  in  Oxford,  Bodl.,  Rawl.  B.  335;  andere  ebenda 
B.  236,  und  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  13. 
Drucke:  Hospitale  S.  Mariae  de  Do  vor,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
2,  1661,  423;  3,  1673,  86. 

Drax. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Everingham,  Cod.  Maxwell. 
Drucke:  Prioratus  de  Drax,  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  96. 

Dryburgh. 
Drucke:  Liber  S.  Mariae  de  Dryburgh:  Registrum  cartarum  abbatiae  Praemou- 
stratensis  de  Dryburgh,  edited  by  C.  Innes,  Edinburgh  1847,  Bannantyne 
Club. 

Dublin. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  Trinity,  in  Oxford,  Bodl.,  Rawl. 
Cartular  von  S.  Thomas,  ebenda. 

Cartular  von  S.  Maria,  ebenda;  ein  anderes  in  London,  Cott.,  Tiber.  A.  XL 
Drucke:   Registrum   prioratus   Omnium  Sanctorum,  juxta  Dublin,  from  a  Ms. 
in  the  library  of  Trinity  College,  Dublin,  edited  by  R.  Butler,  Dublin  1845, 
Irish  archaeol.  Soc. 
The  bock  of  obits  and  martyrology  of  the  cathedral  church  of  the  Holy  Tri- 
nity,  commonly  called  Christ  Church,  Dublin,  edited  from  the  original  Ms. 
in   the  library   of  Trinity   College,  Dublin,   by  J.  C.  Crostwaite,   Dublin 
1844,  Irish  archaeol.  soc. 
Mason,  History  of  the  church  of  St.  Patrick  near  Dublin,   Dublin  1820,  mit 

Urkunden. 
Vgl.  Ireland. 

Dnnfermllne. 
Handschr.:  Registrum  de  Dunfermelyn,  in  Advocate's  Library. 
Drucke:    Registrum    de  Dunfermelyn,    Liber  cartarum  abbatiae  Benedictinae 
SS.  Trinitatis  et  B.  Margaretae  regiuae  de  Dunfermelyn,  edited  by  C.  Inues, 
Edinburgh  1842,  Ballantyne  Club. 

21* 


324  VI.    BrittaDiiien. 

Coenobium   de  Dumfermelinge,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  16G1, 
1054. 

Dunmow. 
Handschr.i  Cartular  des  Klostors,  in  London,  Harl.  662. 

Dunstaple. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Tiber.  A.  X;  Harl.  1885, 

und  Durham,  Kathedrale. 
Drucke:    Prioratus  de  Dun  staple,  mit  3  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.  2, 

1661,  132. 

Durford. 
Drucke:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Yesp.  E.  XXIII. 
Abbatia  de  Durford,  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3,  78. 

Durham. 
Handschr.:  Liber  qui  vocatur  Boldon  Book,  1160 — 1183,   1)  Cod.  Bodl.  Land. 

542,   saec,   15;   2)  Cod.  eccles.   cathedr.   Dunelm.;   3)  Cod.  Auditor's  office, 

Durham,  saec.  14;  4)  Cod.  Ashburnham. 
Durham  records,  in  London,  public  record  office,  vgl.  Thomas,  Handb.  334. 
Cartular  des  Klosters,  in  Durham,  Kapitel;  andere  in  London,  Cott.,  Faust. 

A.  VI;  und  Durham  Palace. 
Irrotularium,  in  London,  Stowe  85. 

Liber  elemosinarii,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  13. 
Farrago  cartarum  ad  historiam  ecclesiae  Dunelmensis  spectantium.  Ms.  Bodl. 

596  (2376),  saec.  11. 
Brief-  und  Formelsammlung  des  Durhamer  Bischofs  Richard  aus  Bury  (c.  1339), 

in  Privatbesitz,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  620. 
Drucke:   Dunelm ense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  842  ab,  in:   Monasticon 

angl.  1,  1655,  38;  2,  1661,  845. 
Boldon-Book,  in:  Domesday  Book  ed.  EUis,  V.  3,  1816,  nach  Cod.  1. 
Boldon  büke,   a  survey   of  the  possessions  of  the  see  of  Durham  made  by 

Order  of  bishop  Hugh  Pudsey,  in  the  year  1183,  edited  by  W.  Greenwell, 

Durham  1852,  Surtees  soc.  25,  nach  Cod.  3. 
Wills  and  inventories  from  the  registry  of  Durham,  V.  1,  edited  by  Raine; 

.V.  2,  edited  by  Greenwell,  Durham  1835  f.,  Surtees  soc.  2;  38. 
ßegistrum  palatinum  Dunelmense.    The  register  of  Richard  de  Kellawe,  lord 

palatine    and    bishop    of  Durham   1311  — 1316,    edited  by  Th.   D.  Hardy, 

V.  1.  2,  London  1873—1874,  Rer.  Britan.  Script.  62. 
Bishop  Hasfields  survey,   a  record  of  the  possessions  of  the  see  of  Durham 

made  by  order  of  Thomas  de  Hatfield  (1345 — 1381),  edited  by  W.  Green- 
well, Durham  1857,  Surtees  soc.  32. 
Liber  vitae  ecclesiae  Dunelmensis;   nee   non  obituaria  duo  ejusdem  ecclesiae, 

edited  by  J.  Stevenson,  Durham  1841,  Surtees  soc.  13. 
The   obituary  roll   of  William  Ebekester  and  John  Burnby,  priors  of  Dur- 
ham (1446—1468),  Durham  1856,  Surtees  soc.  31. 
Sanctuarium  Dunelmense  et  Sanctuarium   Beverlacense,  or  registers   of  the 


III.    Specialgeschichte.  325 

sanctuaries  of  Durham  and  Beverley,  edited  by  Raine,  Newcastle   1835  — 

1860,  Suitees  soc.  5. 
Feodarium  prioratus  Duuelmensis;  a  survey  of  the  estates  of  the  prior  and 

convent  of  Durham,    compiled   iu  the   15  Century,    Durham  1872,    Surtees 

soc.  58. 
Vgl.  Cumberland. 

E. 

Eaton. 
Drucke:  Nun -Eaton,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  518. 

Edinburgh. 
Drucke:  Charters  and  other  documents  relatiug  to  the  city  of  Edinburgh  a.  D. 
1143—1540,  Edinburgh  1871,  70  Urkunden. 

Extracts  from  the  records  of  the  burgh  of  Edinburgh  a.  D.  1403 — 1528, 
Edinburgh  1869. 

Liber  cartarum  Sanctae  Crucis;  munimenta  ecclesiae  S.  Crucis  de  Edinburgh, 
edited  by  C.  lunes,  Edingb.  1840,  Baunantyne  Club. 

Registrum  cartarum  ecclesiae  S.  Egidii  de  Edinburgh,  edited  by  D.  Laing, 
Edinb.  1859,  Baunantyne  Club. 

Liber  conventus  S.  Katharinae  Senensis  prope  Edinburgum,  edidit  J.  Maid- 
ment,  Edinb.  1841,  Abbotsford  Club. 

Registrum  domus  de  Soltre,  necnon  ecclesiae  collegiatae  S.  Trinitatis  prope 
Edinburgh.  Charters  of  the  hospital  of  Soltre,  of  Trinity  Collegs,  Edinburgh, 
and  other  collegiate  churches  iu  Mid-Lothian,  edited  by  D.  Laing,  Edin- 
burgh 1861,  Baunantyne  Club. 

Ediiigdon. 
Uandschr«:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Lansdowne  442;  Abschrift  in 
Middlehill,  Phillipps. 

Edwardstone. 
Drucke:  Edwardestonense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  468. 

Elgin. 
Handschr.:  Cartularium  de  Elgin,  in  Glasgow. 

Ellerton. 
Drucke:  Priorutus  de  Ellerton,  10  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  821. 

Ellesliani. 
Drucke:  Hospitale  de  Eliesham,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  421. 

Ely. 

Handschr«:  Inquisitio  terrarum  Eliensis  ecclesiae,  in  London,  Cotton.,  Tiber. 
A,  VI,  38,  saeo.  12;  in  Cambridge,  Trin.  Coli.  0,  2,  41,  saec.  12;  0,  2,  1, 
saec.  12. 


326  ^I-    Britannien. 

Cartularien,  in  London,  Cott.,  Claud.  C.  XI;  Nero,  C.  III;  Vespas.  A.  VI; 

Tit.  A.  1;   Dorait.  XV;   in   Cambridge,   More    170:   in  Ely,   Kapitel;   andere 

in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  14. 
Drucke:   Eliense  Coenobiura,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  87. 
Inquisitio  Eliensis,  in:  Domesday-Book  ed.  Ellis,  3,  497. 
D.  J.   Stewart,    Liber  Eliensis    ad   fidem   codicum  variorum,    London   1848, 

Anglia  christiana  society. 
Collectio  privilegiorum  Eliensis  ecclesiae,  in:   Gale,  Ilistor.   Britan.  Script. 

XV,  516. 
Bentham,  History  of  Ely,  Norwich  1812,  mit  Urkunden. 

Ensham. 
Drucke:    Eyneshamense    coenobium,    mit  Urkunden  von   1005  ab,    in:    Mo- 
nasticon angl.  1,  1655,  238. 

Essex. 
Drucke:  Domesday  Book  relating  to  Essex,  translated  by  T.  C.  Chirenhale- 
Marsh,  Chelmsford  1864. 

Eton. 
Haudschr.:  Cartular  in  der  Bibliothek  des  College. 

Drucke:    Ecclesia  collegiata  de  Eton,    3   Urkunden',   in:    Monasticon   angl.    3, 
1673,  2,  195. 
Grants    by    King    Henry   VI    to    Eton    College,    1448  —  1449,    in:    Excerpta 
histor.  43. 

Eyeshaui. 
Haudschr«:   Cartular  des  Klosters,   in  London,  Vespas.  B.  XXIV;  Abschrift 

ebenda,  Lansd.  411;    ein  anderes  ebenda,  Harl.  3763;  Abschrift  in  Middle- 

hill,  Phill.  4808. 
Drucke:    Eveshamense   Coenobium,   mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 

1655,  144;  2,  1661,  851. 

Ewyas. 
Haudschr.:  Urkundenabschriften  in  Middlehill,  Phillipps. 

Exeter. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters  St.  Nicholas,  in  Middlehill,  Phill.  6477. 
Cartular  von  St.  John,  in  Exeter,  Kapitel-  und  Majorats-Archiv. 
Exon  domesday,  Cod.  eccles.  cathedr.  Exon.,  saec.  11. 
Drucke:  Exoniense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  968 — 1050,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  220. 
Exon  domesday,  in:  Domesday  Book,  ed.  Ellis  1816,  V.  3. 
G.  Oliver,  Monasticon  diocesis  Exoniensis,  being  a  collection  of  records  and 
instruments   illustrating  the  ancient  foundations  in  the  counties  of  Cornwall 
and  Devon,  Exeter  1840,  nach  Ortschaften  geordnet. 
Letters  and  papers  of  John  Stillingsford,  mayor  of  Exeter,  von  1427—1450, 
in:  Camden  soc,  New  ser.  2. 


III.    Specialgeschichte.  327 

Exoniensis  Prioratus  S.  Nicholai,   mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.    1, 

1655,  352. 
S.  Jacobi   Prioratus  juxta  Exoniam,  7  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.   1, 

1655,  643. 

Eye. 

Handsclir.:  Klosterurkunden  in  London,  Arund.  921. 

Drucke:  Eyense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  356; 
2,  1661,  873. 

Eynsham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  C.C.C.  26;  27. 

F. 

Farley. 
Dracke:    Farleyensis  Prioratus,    3  Urkunden  von   1125  ab,  in:   Monasticon 
angl.  1,  1655,  620. 

Farwell. 
Drucke:     Farwellense    Coenobium,    4   Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  441. 

Faversham. 
Drucke:  Fevershamense  Coenobium,   10  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  687. 

Finchale. 
Dracke:  The  priory  of  Finchale.    The  charters  of  endowment,  inventories,  and 
account  rolls,   of  the  priory  of  Finchale  in  the  county  of  Durham,  London 
1837,  Surtees  soc.  6,  Urkunden  von  c.  1143—1535. 

Flaxley. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill.,  Abschrift  ebenda  1310. 
Drucke:  Cartularium  de  Flaxley,  Mediomont.  s.  a. 

Ford. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Ford,  Gwynne. 

Drucke:  Fordense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  785. 

Foun  de  Holinton,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie,  in  London,  Record  office  Mews. 

Fountains. 
Handschr.:  Register  der  Abtei  in  der  Bibliothek  des  earl  of  Denbigh. 

Cartular  der  Abtei,  A— C,  in  London,  Cott.,  Tiber.  C.  XII;  D— J,  in  Ripley, 
Cod.  Ingleby;  K— Z,  in  Studley,  Cod.  Lawrence;  andere  in  Oxford,  Univ 
Coli.  J.  I;  IV;  Bodl.,  Rawl.  H.  447;  in  York,  Kapitel  und  in  Privatbesitz, 
vgl.  Phillipps,  Iudex  16. 


328  ^^-     Britannien. 

Drucke:  Memorials  of  the  abbey  of  St.  Mary  of  Fountains,  edited  by  J.  R. 
Walbran,  V.  1,  2,  1,  Durham  1863—1878,  Surtees  soc.  42;  67,  mit  Ur- 
kunden von  1135—1608. 

Fontanense  Coenobium  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  733. 

Cartularium  abbatiae  Fontanis,  Medioraont.  s.  a. 

Freston. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Nocton,  Cod.  Townley. 
Dracke:    Frestonensis    Prioratus,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  443. 

Furnes. 
Handsclir.:  Cartular  des  Klosters,  zwei  Bände,  in  Lancaster,  Office  of  Duchy. 
Drucke:    Furneseiense  Coenobium,    11   Urkunden,  in:   Monasticon  angl.   1, 
1655,  704, 

G. 

Gaynesford,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Gaynesford,  in  London,  Harl.  392. 

(xerondon. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Lansd.  415. 

Grisburn. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Cleop.  D.  IL 
Drucke:     Prioratus    de    Gissburne,    6    Urkunden,   in:    Monasticum    angl.    2, 
1661,  147. 

Glasgow. 
Haudschr.:  Cartularium  Glasguense,  V.  1.  2,  in  Glasgow,  Universität. 
Drucke:    Registrum  episcopatus  Glasguensis;   Munimenta   ecclesiae  metropoli- 
tanae  Glasguensis,  edited  by  C.  Innes,   V.  1.  2,  Edinburgh  1843,  Ballan- 
tyne  and  Maitland  Clubs. 
Liber    protocollorum    M.   Cuthberti  Simonis    notar.   publ.    et  scribae  capituli 
Glasguensis  a.   D.  1499—1513,  also   rentalbook  of  the   diocese  of  Glasgow 
a.  D.   1509  —  1570,    edited  by   J.  Bain  and   Ch,    Rogers,    V.  1.  2,    Lon- 
don 1877. 
Registrum   ecclesiae  B.   V.  Mariae   et  S.  Annae  infra  muros  civitatis  Glas- 
guensis 1349,  accedunt  munimenta  fratrum  praedicatorum  de  Glasgu  1244 — 
1559,  edited  by  J.  Robertson,  Glasgow  1846,  Maitland  Club. 
Munimenta  almae  universitatis  Glasguensis  1450—1727,  V.  1 — 5,  Glasgow, 

1858,  Maitland  Club  78. 
Inventory  of  the  Ornaments  etc.  belonging  to  the  cathedral  church  of  Glas- 
gow, Glasgow  1831,  Maitland  Club  13. 

Glastoubury. 
Handschr. :    Index   cartarum   Glastoniensium ,    in :    Johannis    historia   de   rebus 
Glastoniensibus  edid.  Hearne  1728. 


III.    Specialgeschichte.  329 

Secretum  Abbatis,  in  Oxford,  Bodl.,  Wood  1. 

Moni  ton,  in  London,  Arund.  2;  Anderes  in  Privatbesitz,   vgl.  Phillipps,  In- 
dex 17. 
Drucke:    Glastoniense  Coenobiuni   in  agro  Somersetensi,  mit  Urkunden  von 
425—1126,  in:  Monaslicon  angl.  I,  1655,  425;  andere  ebenda  2,  1661,  837. 

Gloucester. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  London,  Cott,  Domit.  A.  VIII;  ein  anderes 
in  Oxford,  Queen's  Coli. 
Zwei  Cartularien,  Frocester  und  Malvern,  in  Gloucester,  Kapitel. 
Dmcke:  G  loucestrense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  681  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  108. 
Historia  et  cartularium  monasterii  S.  Petri  Gloucestriae ,  V.  1 — 3,  edited  by 
W.  IL  Hart,  Lond.  1863—1867,  1028  Urkunden  ohne  chronologische  Ord- 
nung, Rer.  Britan.  Script.  33. 
Pedes  finium  Comit.  Gloucestr.,  1  John  to  43  Hen.  III,  Mediomont. 
VgL  BristoL 

Godstow. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Record  Office;  englisch  in  Ox- 
ford, Bodl.,  Rawl.  B.  408. 

Dmcke:  Godestowensis  Prioratus,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  525. 

Ooldcliff. 
Handschr.:  Kloster  Urkunden  in  Eton,  College. 

Drucke:  Goldclivensis  Prioratus,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  590. 

Ooldinghaui. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Goldingham,  in  London,  Lansd.  860. 

H. 

Haddington. 
Drucke:   G.  Barclay,  Account  of  the  parish  of  Haddington,  in:  Archaeologia 
Scot.  1,  40,  mit  Urkunden. 

Hagmon. 
Handschr.:  Fragment  eines  Cartulars,  in  London,  Harl.  446;  Auszüge  ebenda, 

Huri.  2188;  ein  anderes  in  Sundorn,  Cod.  Corbet. 
Dmcke:    Abbatia    de    Haghmon,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    2, 

1661,  46;  933. 

Haies  Owen. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Littleton. 

Drucke:  Abbatia  de  Uales-Owein,  10  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1661,  655. 


330  VI.     Britannien. 

Halliwell. 
Brücke:  Haliwellensis  Prioratiis,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  531. 

Hampshire. 
Drucke:  R.  Warner,  Hampshire  extracted  frora  Dornesday  Book,  with  an  Eng- 
lish  translation,  London  1789. 
IL  Moody,    Hampshire  in  1086,  An  extension  of  the  Latin  text  and  an  Eng- 
lish   translation  of  the  Domesday-Book,    as  far  as   it  relates  to  Hampshire, 
Winchester  1862. 

Harewood. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Lansd.  391. 

Harlech. 
Drucke:  Documents  relating  to  the  town  and  Castle  of  Harlech,  14  Urkunden 
von  1284 — 1346,  in:  Archaeologia  Cambrensis  1,  246. 

Haseby. 
Drucke:  Vgl.  Heinrich  VL 

Hatfleld-Peverell. 
Drucke:  Hatfield-Peverell,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,1655,330. 

Hayerholm. 
Handschr.:  Cartularien  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  18. 

Hayles. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Record  Office;   andere  ebenda, 
Harl.  3725;  Reg.  12  E.  XIV. 

Helagh-Park. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Lieuday,  in  London,  Cott,  Vesp.  A.  IV. 

Hepp. 
Drucke:  Prioratus  de  Heppe,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  594. 

Herbaldoun. 
Handschr.:    Cartular    des    Hospitals,    im    Hospital;    ein   anderes    in   Lambeth. 
erzbischöfl.  Bibliothek;  Abschrift,  2  Bände,  Stowe. 

Hereford. 
Handschr.:    Cartular  der  Kathedrale,  in  Cambridge,  More  141;  andere  in  Ox- 
ford, Bodl.,  Rawl.  B.  329,  und  Jones  21. 
Drucke:   J.  Dun  comb,  Collections  towards  the   history   and  antiquities  of  the 
county  of  Hereford,  V.  1.  2,  Hereford  1804-1812. 
Herefordensis  ecclesia  cathedralis,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3,  180. 
A   roll  of  the  household   expenses  of  Richard  de  Swinfield,  bishop  of  Here- 
ford, during  part  of  the  years  1289  and  1290,  V.  1.  2,  edited  by  J.  Webb, 
London  1854—1855,  Camden  soc.  59;  62. 


III.     Specialgeschichte.  331 

Hertford. 
Drucke:    Hertfordense  Coenobium,  mit  Urkunden,   in:   Monasticon  augl.  1, 
1655,  331. 

Hexham. 
Handschr.:  The  Black  Book,  in  Bretton  Hall,  Cod.  Beaumont. 
Drucke:  The  priory  of  Hexham,  its  chroniclers,  endowments,  and  annals,  V. 
1.  2,  Durham  1864—1865,  Surtees  soc.  44;  46. 
Hagustaldense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,90. 

HiU,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Hill,  von  Spaxton,  in  London,  Record  office. 

Hiuchinbrook. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Hiuchinbrook,  Earl  of  Sandwich. 

Holm  bei  Alnwick. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3891. 

Holm-Cultram. 
Handschr«:    Cartular  des  Klosters,  in   London,  Harl.  3911;   Auszüge  ebenda 

294;  Abschrift  ebenda  1881. 
Drucke:    Holmcoltrum  Abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655, 

885;  3,  1673,  34. 

Horkesley. 
Drucke:  Prioratus  deHorkeslay,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angL  3,  1673,  30. 

Horsham. 
Drucke:    Prioratus    de    Horsham,    mit   Urkunden,  in:  Monasticon  angl.    1, 
1655,  414. 

Horton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Rooke;  Abschrift  in  Middlehill,  Phill.; 

Bruchstücke  in  London,  Addit.  5516;  Stowe  76. 
Drucke:  Hortonensis  Prioratus,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  621. 

Hoxne. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill.  3793. 

Hnlm. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  Bennet,  in  London,  Cott.,  Galba,  E.  II;  Abschrift 

ebenda.  Stowe,  102;  ein  anderes  in  Norwich,  Kapitel. 
Drucke:  Hulmense  coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  282. 

Hulne. 
Drucke:  W.  Dickson,  Contents  of  the  chartulary  of  Hulne  abbey,  27  Urkunden 
von  1240—24  Hen.  HI,  in:  Archaeol.  Aeliana  3,  25. 


332  VI.     Britannien. 

Huntington. 
Drucke:   Prioratus  de  Huntendune,  mit  Urkunden,   in:    Monasticon  angl.  2, 
1661,  24. 
Appendix  to  „Notes  on  Huntington  manor",  Urkunden  von  1267—1544,  in: 
Arcliaeologia  Cambr.  Ser.  IV,  1,  I. 

Hnntingdoushire. 
Handsclir.:  Cartular  von  St.  Mary,  in  London,  Cott.,  Faust.  C.  I. 
Drucke:    Translation  of  Doraesday  Book,  with  notes  and  explanations,  so  far 
as  relates  to  Huntingdonshire,  Huntingdon  1864. 

Hurley. 
Drucke:  Hur  ley  ense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 1655,  363. 

Hyde. 
Handschr.:  Liber   aureus  von  St.  Peter,  in  London,  Cott.,  Vespas.  A.  VIII; 
andere  Cartularien  ebenda,  Domit.  XIV,  und  Harl.  1761;  Stowe  32;  in  Win- 
ton,  Kathedral- Archiv;  Buckingham  32. 
Drucke:  Liber  monasterii   de   Hyde;  comprising  a  chronicle   of  the  affairs   of 
England,  from  the  settlement  of  the  Saxons  to  the  reign  of  king  Cnut;  and 
a  chartulary  of  the  abbey  of  Hyde,  in  Hampshire,  a.  D.  455-1023,  edited 
by  E.  Edwards,  London  1866,  Rer.  Britan.  script.  45. 
Hidense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  208. 

Hyll. 
Handschr.:  A  chartulary   of  the  muniments  of  the  Hyll  or  HuU  family,  nach 
Manors  geordnet,  in  London,  Record  office. 

Hyrst. 
Drucke:  Prioratus  de  Hyrst,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  42. 


Ilchester. 
Drucke:   Charters  for  the  foundation  of  Trinity  Hospital  at  Ilchester,  in:  Jo- 
haunis  de  Trokelowe  annales  Edwardi  II,  edid.  Hearne  1729. 

Ilford. 
Drucke:  Hospitale  de  Illeford,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  390. 

Inchaffery. 
Drucke:  Liber  Insulae  Missarum:   abbatiae  canonicarum  regularium  B.  Virginis 
et  S.  Johannis   de   Inchaffery   registrum   vetus ,   praemissis  quibusdam  comi- 
tatus  antiqui  de  Stratheme  reliquiis,   edited  by  C.  Innes,  Edinburgh  1847, 
Bannantyne  Club  89. 

Ireland. 
Handschr.:  Reports  and  proceedings  of  the  Irish  record  commissioners,  1 — 19, 
Dublin  1810—1830. 


III.    Specialgeschichte.  333 

Report  (1—13)   of  the   deputy  keeper  of  the  public  records  in  Ireland,  Du- 
blin 1869—1881. 
Drucke:  Publications  of  the  Irish  archaeological  and  Celtic  societies,  Dublin 

1840— 18G9. 
The  miscellany  of  the  Irish  archaeological  society,  V.  1,  Dublin  1846. 
Calendar  of  documents  relating  to  Ireland,  in  H.  M.  public  record   office, 

London,  edited  by  H.  S.  Sweet  man,   V.  1—4,  London  1875—1881,   von 

1171—1301. 
J.  T.  Ferguson,  A  calendar  of  the   Contents  of  the  red  book   of  the   Irish 

exchequer,  in:  Kilkenny  archaeol.  soc.  3,  35. 
Fac-similes  of  national  manuscripts  of  Ireland,  edited  by  T.  Gilbert,  P.  1 

—3,  Dublin  s.  a. 
Calendar  of  the  ancient  taxations  of  the  church  of  Ireland,  temp.  Edward  I 

and  Edward  II,  in:  Record  report  5,  App.  2,  Nr.  5. 
Inquisitiones  cancellariae  Uiberniae,  V.  1.  2,  s.  1.  1826. 
Ecclesiastical   taxation  of  Ireland  a.  D.  1306,  edited  by  W.  Reeves,  Dublin 

1847,  Irish  archaeol.  soc. 
A  roll  of  the  Irish  privy  Council  of  the  16  year  of  the  reigu  of  Richard  II, 

edited  by  J.  Graves,  Rer.  Britan.  Script. 
Veterum  epistolarum  Hibernicarum  sylloge,  Jac.  Usserus  collegit,  Ilerbor- 

nae  1696,  50  Briefe  von  592—1190. 
The  Irish  charters  in  the  book  of  Keils,  in:  Miscellany  of  the  Irish  archaeol. 

soc.  1,  127. 
Liber  munerum  publicorum  Uiberniae  ab  a.  1152   usque  ad  a.  1827,  edited 

by  R.  Lascelles,  V.  1.  2,  s.  1.  et  a. 
Historie  and  municipal  documents  of  Ireland,  a.  D.  1172 — 1320.     From  the 

archives  of  the  city  of  Dublin  etc.,  edited  by  J.  T.  Gilbert,  London  1870, 

Rer.  Britan.  Script.  53. 
Vetera   monumenta  Hibernorura  et  Scotorum   historiam    illustrantia,   edidit 

A.  Theiner,  Romae  1074,  Papstbriefe  von  1216—1547. 
H.  S.  Sweetman,  Calendar  of  documents  relating  to  Ireland,    preserved  in 

H.  M.  record  office,  London,  1293—1301,  London  1882. 
Roll   of  the  proceedings  of  the  king's  Council  in  Ireland,  1392 — 1393,  edited 

by  J.  Graves,  London  1877,  Rer.  Britann.  Script.  69. 

Vgl.  Kilkenny. 

Ivychnrch, 
Drucke:  Prioratus  de  Ivichurch,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  273. 

J. 

Jarrow. 
Drucke:  The  inventories  and  account  rolls  of  the  Benedictine  houses  or  cells 
of  Jarrow   and  Mouk-Wearmouth   in  the  county  of  Durham,   Durham  1834 
Surtees  soc.  29,  Urkunden  von  1303—1534  nebst  Api)eudix. 

St.  John  of  JeruHalem. 
Ilandschr.:  Cartulan  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  E.   VI;   andere 


334  ^I*     Britannien. 

ebenda,  Nero,  G.  IX;  E.  VI;  Lansd.  200;  in  Oxford,  Bodl.,  Rawl.;  Abschrift 
Ashm.  Dugd.  174. 

Joryaux. 
Drucke:  Jorevaulxensis  Abbatia,  mit  24  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  869. 


Eeldholm. 
Drucke:  Keldeholmensis  Abbatia,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,1655,914. 

Eelin^,  Nun-. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Otho,  C.  VIII. 

Kemeys. 
Drucke:   Cartae  baroniae  de  Kemeys  in  comit.  Pembroke,  Mediomont.  s.  a. 

Kenflg. 
Drucke:  The  Keniig  charters,  ohne  chronologische  Ordnung,  in:  Archaeologia 
Cambrenses,  Ser.  IV,  2,  172;  243;  313. 

Kenilworth. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3650. 
Drucke:    Prioratus    de    Kenilworth,    10  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.  2, 
1661,  114. 

Eent. 
Handschr.:  Verzeichniss  von  in  Kent  bepfründeten  Ausländern  c.  1374,  Cod. 

Canterbury  cathedral,  vgl.  N.  Archiv  d.  Gesellsch.  4,  622. 
Drucke:  The  Domesday-Book  of  Kent,  with  translation  by  L.  B.  Larking, 
London  1869. 
S.  Henshall  and  J.  Wilkinsson,  Domesday;  translated,  London  1799  (nur 
Kent,  Sussex  und  Surrey  enthaltend). 

Kersey. 
Drucke:  Kersey ensis  Prioratus,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  532. 

Kidwelly. 
Drucke:  Kidwelly  charters,  5  Urkunden  von   1357  — 1771,  in:  Archaeologia 
Cambrensis,  N.  S.  2,  273;  3,  1. 

Eilkenny. 
Drucke:  Transactions  of  the  Kilkenny  archaeological  society;  ser.  3  mit  dem 
Titel:  The  Journal  of  the  historical  and  archaeological  association  of  Ireland, 
Vol.  1  —  ser.  3,  V.  2,  Dublin  1853—1878. 

Kilkormick. 
Drucke:  Obits  of  Kilkormick,  in:  Miscellany  of  the  Irish  archaeol.  soc.  1,  99. 


III.    Specialgeschichte.  335 

KiUin?. 
Drucke:    Nunkellingeusis    Abbatia,    mit    Urkunden,   in:    Monasticon    angl.    1, 
1G55,  474. 

Kin^swood. 
Drucke:   Kingeswodensis  Abbatia,   mit  14  Urkunden  von  1139  ab,  in:  Mo- 
nasticon angl.  1,  1655,  811. 

Kirkby. 
Handschr.:  Cartular  von  Kirkby  Hill  Hospital,  im  Hospital. 

Kirkeby,  Warwick. 
Drucke:    Kirkebiense   Coenobium,    4    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  562. 

Kirkham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Fairfax  7;  ein  anderes  in 

York,  St.  Mary's  Tower. 
Drucke:   Prioratus    de   Kirkham,   mit   3  Urkunden,   in;    Monasticon   angl.  2, 
1661,  105. 

EirkstaU. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  Lancaster,  Office  of  Duchy  7. 
Drucke:  Kirkstallensis  Abbatia,  mit  Urkunden  von  1147  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  854. 

Kirksted. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  London,  Cott.,  Vespas.  E.  XVIII. 
Drucke:    Kirkstedensis  Abbatia,    mit   19  Urkunden  von   1139  ab,  in:    Mo- 
nasticon angl.  1,  1655,  806. 

Kuepp. 
Drucke:  C.   M.  B  um  eil,    Documents  relating  to  Knepp  Castle,    Regesten  von 
1212 — 1447,  in:  Sussex  archaeol.  collections  3,  1. 

KnoII. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  Cod.  Archer;  Abschrift  in  Oxford,  Ashm., 
Dugdale. 

Kylborn. 
Drucke:   Kylburnense  Coenobium,    mit  Urkunden,   in:    Monasticon  angl.   1, 
1655,  361. 

Kymmer. 
Handschr.:  Urkunden  in  London,  Harl.  696. 

Kyngton. 
Handschr.:  Obituarium  des  Klosters,  in  Cambridge,  More  Dd.  VIII  2,  N.  2. 

Kypier. 
Drucke:  Hospitale  de  Kypier,  18  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3,  1673,90. 


336  VI.     Britannien. 

L. 

Lacock. 
Handschr.:  Chartulary  of  the  inonastery  of  Lacock,  Wilts,  im  Exchequer,  vgl. 
Thomas  ITandb.  175. 

Lampeter. 
Drucke:  Notes  on  records  relating  to  Lampeter  and  Cardiganshire,  von  1284 — 
1391,  in:  Archaeologia  Cambr.  Ser.  IV,  9,  292. 

Lancaster. 
Handschr.:  Cartular  des  Herzogthums,  in  London,  Cott.,  Cleop.  D.  VI;  andere 

ebenda,  Harl.  3764;  in  Lancaster,  Office  of  Duchy. 
Drucke:   Calendars   of  tiie  proceedings  in  the  Chancery  of  the  duchy  of  Lan- 
caster, London  1830—1834. 

Ducatus  Lancastriae  pars  I.  Calendarium  inquisitionum  post  mortem  etc. 
temp.  reg.  Edw.  I  —  Car.  II,  P.  II.  A  calendar  to  the  pleadings  etc.  in  the 
reigns  of  Henry  VII  -  Phil.  &  Mary,  London  1823,  P.  IIT,  IV.  Calendar 
to  pleadings,  depositions  etc,  ebenda  1827—1834. 

Charters  of  the  duchy  of  Lancaster  with  translations ,  edited  by  W.  Hardy, 
London  1845. 

Lancashire  and  Cheshire  wills  and  inventories  from  the  ecclesiastical  couvt, 
ehester,  Manchester   1857. 

Lancastrense  Coenobium,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  566. 

Vgl.  York. 

Lancaster,  Familie. 
Handschr.:    Household    book    of   Thomas    earl    of   Lancaster,     1320,    Cod. 

Phillips  3853. 
Drucke:   Account   of  the   expenses   of  Henry  and  Thomas  of  Lancaster,   a.  D. 

1292—1293,  edited  by  J.  Burtt,  London  1853,  Camden  soc.  55. 

Landa. 
Drucke:  Prioratus  de  Landa,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  90. 

Langdon,  Kent. 
Drucke:  Prioratus  de  Langdone,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  522. 

Laugdon,  West-. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Record  Office. 

Langedon. 
Handschr.:  Chartulary  of  the  abbey  of  Langedon,  diocese  of  Canterbury,  im 
Exchequer,  vgl.  Thomas,  Handb.  175. 

Langley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.  242;   ein  anderes  in  Lon- 
don, Addit.  5948. 


Iir.     Specialgeschichte.  337 

Langley,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Langley,  in  London,  Harl.  7. 

Lanthonia. 
Handschr.:  Registrum  magnum,  9  Bände,  in  Middlehill,  Phill.,  Anderes  in  Pri- 
vatbesitz, vgl.  Phillipps,  Index  21. 
Drucke:    Coenobium  Lanthoniense ,    mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2, 
1661,  58. 

Lapley. 
Brocke:    Lapleiensis   Prioratus,  8  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.  1,  1655, 
1022. 

Launceston. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Tanner  196. 

Leckbnm. 
Drucke:    Lekebumensis    Abbatiae,    3    Urkunden,    in:   Monasticon   angl.   1, 
1655,  894. 

Ledbnry. 
Drucke:    Ecclesia  collegiata  de  Ledbury,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
3,  1673,  2,  139. 

Leeds,  Kent. 
Drucke:  Prioratus  de  Ledes,  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  110. 

Leicester. 
Handschr.:    Cartular,  Charite,  in  London,  Cott.,  Vitell.  F.  XVII;  ein  anderes 

in  Oxford,  Bodl.,  Land.  II.  72,  gedruckt  in:  Nichols,  Leicestershire. 
Drucke:    Abbatia   de  Pratis  juxta   burgum  Leicestriae,  mit  17  Urkunden,  in: 
Monasticon  angl.  2,  1661,  308. 
Household  roll   of  Eleanor,    countess  of  Leicester  a.  D.  1265,    in:  Manners 

and  household  expenses  of  England  1. 
Vgl.  Handschr. 

Leisten. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,    in  London,  Cott,   Vespas.  E.  XIV;  Ab- 
schrift ebenda,  Jermin.  4. 
Drucke  :  Abbatia  de  Leystone,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 1661,  606; 
3,  1673,  74. 

Lennox. 

Drucke:  Cartularium  comitatus  de  Levenax  ab  initio  seculi  decimi  tertii  usque 

ad  annum  1398,  edid.  J.  Dennistoun,  Edinburgh  1838,  Maitland  Club. 

Lenton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Otho,  B.  XIV. 

Leouiiuster. 
Handschr.:  Urkunden  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Domit.  IIL 

Oeslorloy,  WoKwcisor.      II.  22 


338  V^-     Britannien. 

Lewes. 
Haiidschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vespas.  F.  XV;  ein  Frag- 
ment ebenda,  E.  II;  ein  anderes  in  Westminster,  Kapitel. 
Drucke:    J.   R.   Daniel-Tyssen,    Documents    relating    to    Lewes    priory,    von 
1347 — 1374,  in:  Sussex  archaeol.  coliections  25,  130. 
Lewesense  Coenobium,   mit  Urkunden,   in:    Monasticon  angl.   1,  1655,  615; 

2,  1661,  908. 

Lichfleld. 
Handschr.:  Cartular  der  Kirche,  Th.  1,  in  London,  Harl.  4799;  Th.  3,  ebenda 

3G88 ;  ein  anderes  in  Lichfield,  Kapitel. 
Drucke:  Ecclesia  cathedralis  de  Lichefeld,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 

3,  1673,  216. 

Lilleshall. 
Handschr. :  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Sutherland. 

Drucke:  Abbatia  de  Lilleshull,   mit   10  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1G61,  144. 

Lincoln. 
Handschr.:  Cartular  der  Kathedrale,  in  London,  Cott,  Vespas.  E.  XVI;  andere 

in  Lincoln,  Kapitel,  und  in  Bugden  Palace,  bischöfl.  Bibliothek. 
Drucke:    Lincolinensis  ecclesia  cathedralis,    mit  Urkunden,  in:    Monasticon 
angl.  3,  1673,  257. 
Letters  of  bishop  Grosseteste,  edited  by  H.  Th.  Luard,  London- 1861,  Rer. 
Britann.  script.  25. 

Lincolnshire. 
Drucke:   C.  G.  Smith,  A  translation  of  that  portion  of  Domesday  Book,  which 
relates  to  Lincolnshire  and  Rudlandshire,  London  1870. 
Greenstreet,  The  Lincolnshire  survey  temp.  Henr.  I,  fac-simile,  1884. 

Lindores. 
Drucke:  Vgl.  Baimerino. 

Llandaff. 
Handschr.:   Liber  Landavensis    sive    historia    de  fundatione    ecclesiae  ibidem, 
una  cum   chartis   variis  ad  eandem  ecclesiam  spectantibus.  Cod.  Oxon.  Coli. 
Jesu  112,  saec.  17;  Rüg,  saec.  17. 
Original  manuscript  of  the  liber  Landavensis,  in:  Archaeologia  Cambrensis, 

Ser.  III,  14,  311. 
Cartular ium  Landavense,  saec.  14,  Cod.  Bodl.,  James. 
Registra,  in  Llandaff,  bischöfl.  Archiv. 

Urkundenabschriften,  in  Cambridge,  Corp.  Chr.  Coli.  110;  111;  Auszüge 
in  Oxford,  Corp.  Chr.  Coli.,  Twyne  3;  9. 
Drucke:     Landavensis    ecclesia    cathedralis,    mit  Urkunden,    in:    Monasticon 
angl.  3,  1673,  188. 
Liber  Landavensis,  Llyfr  Teilo,  or  the  ancient  register  of  the  cathedral  church 

of  Llandaff,  edidit  J.  W.  Rees,  Llandavery  1840,  Welsh  Ms.  Soc. 
T.  Wakeman,  Supplementary  notes  to  the  Liber  Landavensis,  ebenda  1862. 


III.    Specialgeschichte.  339 

LIandewi  Brewi. 
Handschr.:  Urkunden  in  London,  Ilarl.  1249. 

Llangenith. 
Handschr.:  Urkunden  in  Oxford,  All  Soul's  Coli. 

Llanmst. 
Handschr.:  Collectanea,  in  London,  Harl.  67,  C.  14. 

Lodres. 
Handschr.:  Polyptique  du  prieure  de  Lodres,  in  Pleinmarais,  Beaufort. 
Cartular  des  Klosters,  in  St.-Leu,  Normandie,  Archiv. 

London. 
Handschr.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  im  Stadtarchiv. 
Cartular  von  St.  Giles,  in  London,  Harl.  4015. 
Cartular  von  St.  Thomas  d'Acon,  ebenda,  Cott.,  Tiber.  C.  V;  ein  anderes  in 

Mercer's  Hall. 
Cartular  von  St.  Bartholomew,  Sraithfield,  ebenda,  Vespas.  B.  IX;  ein  anderes 

in  Oxford,  Bodl.,  Rawl.  356. 
Cartular  von  St.  Botolph,  in  Middlehill,  PhilL  3725. 
Cartular  von  Christ  Church,  in  London,  Lansdowne  448. 
Cartular  von  St.  Trinity,  Aldgate,  in  Glasgow,  Museum. 
Cartular  von  Savoy,  Cod.  Pierpoint. 
Cartular  von  Haliwell,  in  Oxford,  Bodl.,  Dodsw.,  102. 
Cartular  von  St.  Martin's  le  Grand,  in  London,   Harl.  4080;   ein  anderes  in 

Westminster,  Kathedrale. 
Cartular  von  St.  Paulis,  im  Kapitel;  ein  anderes  in  Cambridge,  More,  Ec. 

V,  21;  ein  drittes  in  London,  Harl.  4345. 
Accounts,   reports  etc.  for  repairing  of  St.  Paul's,  ;London,  im  Exchequer, 

vgl.  Thomas,  Handb.  259;  Record  report  1800,  172  f. 
Rentals  of  lands  belonging  to  the  priory  of  the  lloly  Trinity  in  London,  35 

Edw.  III,  im  Exchequer,  vgl.  Thomas,  Handb.  257. 
Drucke:  The  charters  of  the  city  of  London,  which  have  been  granted  by  the 

kings  and  queens  of  England  siuce  the  conquest,  London  1745. 
The  historical  Charters  and  constitutional  documents  of  the  city  of  London, 

London  1844,  von  106G  ab. 
U.  Th.  Riley,  Memorials  of  London  and  London   life  in  the  13 th,  14 th  and 

15th  centuries,   beiug  a  series  of  extracts  from  the   early  archives  of  the 

city  of  London,  A.  1).  1276—1419,  London  1868. 
Munimenta  gildhallae  Londoniensis;    liber  albus,   Über  customarum  et  liber 

Hörn,  edited  by  H.  Th.  Riley,  V.  1—3,  London  1859—1862,  Rer.  Britan. 

Script.  12. 
Liber   albus:    The    white   book    of  tlio   city   of  London,  translated  by  IL  Th. 

Riley,  London  1860. 
R.  R.  Sharpe,  Calendar  of  letters   trom   the   mayor  and  Corporation  of  Lon- 
don circa  A.  Ü.  1350—1370,  London  1885. 

22* 


340  VI.     Britannien. 

L.  Ennen,  Zur  Geschichte  der  Archive  der  Hansischen  Contore  in  Antwerpen 

und  London,  in:  Hansische  Geschichtsquellen  1876,  47. 
Ecclesia  cathedralis  S.  Pauli,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3,  1673,  298. 
The  Domesday  of  St.  Paul's  of  the  year  1222;  or,    registrum  de  visitatione 

maneriorum  per  Robertum  decanum,  edited  by  W.  11.  Haie,  London  1858, 

Camden  soc.  69. 
Registrum  eleemosynarii  D.  Pauli  Londinensis,  edid.  Hackett,  Lond.  1827. 
Registrum  fratrum   minorum  Londoniae,   edited  by  J.  S.  Brewer,  London 

1858,  Rer.  Britan.  script.  4. 
Prioratus    S.  Trinitatis   in   civitate  London,    mit   Urkunden,   in:  Monasticon 

angl.  2,  1661,  80. 
Hospitale  S.  Mariae  de  Bethlem,  mit  6  Urkunden  von  1302  ab,  ebenda  381. 
Hospitale  S.  Bartholomaei,  mit  Urkunden,  ebenda  386. 
Hospitale  S.  Thomae,  4  Urkunden,  ebenda  411. 
Hospitale  S.  Johann is  Hierosolom.,  21  Urkunden,  ebenda  505. 
Novum  Tempi  um,  mit  Urkunden,  ebenda  521;  3,  1673,  62. 

Londonderry  s.  Derry. 

Lothian,  Mid-,  s.  Edinburgh. 

Louth. 
Drucke:  Parco-Lude  Abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  805. 

Luffeld. 
Haudsclir.:  Cartular  des  Klosters,  in  Westminster,  Kapitel. 
Drucke:  Luffeld ense  coenobium,  17  Urkunden,  in:  Monast.  angl.  l,  1655,  520. 

Lytham. 
Haudsclir.:  Cartular  des  Klosters,  in  Lytham,  Cod.  Clifton. 

M. 

Maidstoue. 
Drucke:  Ecclesia  collegiata  de  Maids  tone,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
3,  1673,  2,  162. 

Mailing. 
Drucke:    Mailing  ense    Coenobium,    mit  Urkunden,    in:   .Monasticon  angl.    1, 
1655,  352. 

Malmesbury. 
Haudsclir.:    Cartularien  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Faust.  B.  VIII;  Ab- 
schrift in  Middlehill,  Phillipps;  andere   in  London,   Lansd.  417;  in  Oxford, 
Bodl.,  Wood  5;  Abschrift  in  Middlehill,  Phill.  73. 
Chartulary  of  the  monastery  of  Malmesbury,  Wilts,  in  Exchequer,  vgl.  Tho- 
mas, Handb.  175. 
Drucke:  Malmesburiense  Coenobium,  mit  Urkunden,  von  675— 1248,  in:  Monasti- 
con angl.  1,  1655,  49. 


III.    Specialgeschichte.  341 

Registrum  Abbatiae  de  Malmeshury,  Middlehili  s.  a. 

Registrum  Malmesburiense.  The  register  of  Malmesbury  abbey,  preserved 
in  the  public  record  office,  V.  1.  2,  edited  by  J.  S.  Brewer,  London  1879 
—  1880,  Rer.  Hritann.  Script.  72. 

C'artulary  of  Muhnesbury,  from  the  ('ottou  Mss.  (Faust.  B.  VIII),  Middle- 
hili s.  a. 

Maltou. 
Haudschr«:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  D.  XL 
Drucke:  Prioratus  de  Malton,  16  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,816. 

Malyern. 
Drncke:   Malvernense   coenobium,    mit   Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  365. 

Man. 
Drucke:  The  Manx  society,  Y.  1—31,  Douglas  1859-1882. 

Monumenta  de  insula  Manniae,  edited  by  J.  R.  Oliver,  V.  1 — 3,  Douglas 
1860—1862,  Urkunden  von  1134—1770,  in:  Manx  soc.  4;  7;  9. 

Mancliester. 
Haudschr.:  Cartular  der  Kathedrale,  in  Manchester,  Kapitel. 

Margam. 
Handschr.:  20  Urkunden,  in  London,  IlarL,  Cart.  origin.;    Auszuge   ebenda, 

Harl.  2273,  und  in  Oxford,  Ashmole  844. 
Drucke:  Contributions  towards  a  Cartulary  of  Margam,  65  Urkunden  von 

c.   1170—1525,   in:   Archaeologia  Cambrensis,   Ser.  111,  13,  311;    14,  24; 

182;  345. 

Marham. 
Handschr.:  Cartular  von  Marham,  Auszüge  in  London,  Harl.  294. 

Marton. 
Drucke:  Prioratus  de  Marton,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,98. 

May. 

Drucke:    Prioratus   de   May  in  Scotia,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon   angl. 
1,  1655,  422. 
Records   of  the  priory  of  the  isle  of  May,  edited  by  J.  Stuart,  Edinburgh 
1868,  Soc.  of  antiq.  of  Scotl.,  41  Urkunden  ohne   chronologische  Ordnung, 
nebst  Appendix. 

Melsa. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,   Cott.,  Vitell.  C.  VI;   andere 

Lansd.  434;  York,  Kapitel;  ebenda,  St.  Mary's  Chapel;  in:  Mi(hllchill,  Phill. 

6478;  Abschriften  Lansd.  207,  C,  und  Oxford,  Bodl.,  Dodsw.  69. 
Drucke:  Melsaensis  Abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  792. 


342  VI.     Britannien. 

Mendham. 
Drucke:    Mendhamensis    Prioratus,    5    Urkunden    in:    Monästicon    angl.    1, 
1655,  631. 

Merton, 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Cleop.  C.  VII;  andere  in 
Oxford,  Bodl.,  Lansd.  E.  34  und  Coli.  Arm.  28. 

St.  Michaels,  Cornwall. 
Drucke:   Prioratus    S.  Michaelis    de    Monte,    mit   Urkunden,    in:    Monästicon 
angl.  1,  1655,  551;  2,  1661,  901. 

Middleham. 
Drucke:   Documents   relating  to  the  foundation  and   antiquities  of  the  colle- 
giate   church    of  Middleham   in  the  county  of  York,   edited  by  W.  Atthill, 
London  1847,  Camden  soc.  38. 

Middlesborough. 
Drucke:  Middlesburcense  Coenobium,   mit  Urkunden,  in:  Monästicon  angl. 
1,  413. 

Middlesex. 
Drucke:   A  literal  extension  of  the  Latin  text;  and  an  English  translation  of 
Domesday  Book  in  relation  to  the  county  of  Middlesex,  London  1862. 

Middleton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Exchequer. 
Drucke:   Middletonense  Coenobium,   mit  Urkunden  von  824  —  843,  in:  Mo- 
nästicon angl.  1,  1655,  193. 
J.  Hodgson,  Extracts   from  the  patent  rolls  relating  to  the  rebellion  of  Gil- 
bert de  Middelton,  32—34  Edw.  III,  in  :  Archaeologia  Aeliana  3,  51. 

Missenden. 
Handsclir.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3638. 
Drucke:    Missendense    Coenobium,    3    Urkunden,    in:    Monästicon    angl.    1, 
1655,  600. 

Monmouth. 
Handschr.:    Cartulaire    du   prieure   de   Monnemout   estant  en  Angleterre,    21 

Urkunden  von  966 — 1150,  in  Angers. 
Drucke:    P.  Marchegay,   Chartes  anciennes  du  prieure  de  Monmouth,   en  An- 
gleterre, Nogent-le-Rotrou  1879. 
Monmoutense  Coenobium,   7  Urkunden,  in:    Monästicon  angl.  1,1655,600. 

Montacute. 
Drucke:  Montis-acuti  Coenobium,  4  Urkunden,  in:  Monästicon  angl.  1,  1655,  668. 

Morton. 
Drucke:  Registrum  Honoris  de  Morton,  a  series  of  ancient  charters  of  the  ca- 
redom  of  Morton,  V.  1.  2,  Edinburgh  1853,  Banuantyne  Clul). 


III.    Specialgeschichte.  343 

Mottisfont. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  P^xobequer. 
Drucke:   Prioratus    de    Motesfont,    mit   Urkundou,    in:   Monasticon   angl.   2, 
1661,  322. 

Mnrray. 
Drucke:  Regist rum  episcopatus  Moraviensis,  e  pluribus  codicibus  consarciua- 
tum  circa  a.  D.  1400 ;  cum  contiuuatione  diplomatum  recentiorum  usque  a.  D. 
1623,  edited  by  C.  Innes,  Edinburgh  1837,  Bannantyne  Club  60. 

N. 

Neddrnm. 
Drucke:    Coenobium    de  Neddruin,    mit    Urkunden,   in:   Monasticon   angl.  2, 
1661,  1023. 

St,  Neot's. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,' Faust.  A.  IV. 

Liber  sacristarii,  ebenda.  Stowe  88. 
Drucke:  S.  Neoti  prioratus,  mit  Urkunden,  in.:  Monasticon  angl.  1,  1655,  368. 

Newborough. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  York,  St.  Mary's  Tower. 
Drucke:   Abbatia  de  Novo  Burgo,  mit  5  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.  2, 
1661,  190. 

Newbottle. 
Drucke:  Registrum  S.  Mariae  de  Neubotle;  abbatie  Cisterc.  B.  Mariae  de  Neu- 
botle  chartarium  vetus.  Accedit  appendix  cartarum  originalium  1140 — 1528, 
edidit  C.  Innes,  Edinb.  1849,  Bannantyne  Club. 

Newcastle. 
Drucke:    J.  II.   Einde,   Castle   rents   anciently  payable  to  the  castle  of  New- 
castle, temp.  Henry  III,  in:  Archaeologia  Aeliana  4,  285. 

Ne^enham,  Bedford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  llarl.  3956. 
Drucke:    Prioratus    de   Newenham,    mit  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.   2, 
1661,  238. 

Nenrenhani,  Devon. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Arund.  17;  ein  anderes  in  Middle- 

hill,  Pliillipps:  weitere  in  Privatbesitz,  vgl.  Pliillipps,  Index  25. 
Drucke:    Newenhamensis  Abbatia,  5  Urkunden  von  1241  ab,  in:  Monasticon 

angl.  1,  1655,  928. 

Newenton  LongruoviUe. 
Handschr.:  Cartular  iles  Klosters,  zwei  Bünde,  in  Oxford,  New  College.         ' 


344  ^I-     Britannien. 

Newhus,  Lincoln. 
Drucke:  Abbatia  de  Newhus,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  589. 

Newminster. 
Handsclir.:  Cartular  der  Abtei,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  25. 
Drucke:    Chartularium   abbathiae   de  Novo  Monasterio   ord.    Cisterc.  fundatae 
a.  1137,  Durham  1878,   Surtees  soc.  66,  Urkunden  von  1137—1416,   nebst 
Appendix. 
5  Urkunden  von  1138  ab,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  800. 

Newstead,  Lincoln. 
Drucke:    Hospitale    de    Novo    Loco,    4    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.   2, 
1662,  444. 

Newport,  Pond, 
Handsehr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Westminster,  Kapitel. 

Newstead,  Nott. 
Haudschr. :    Cartular  des  Klosters,  in  London,  Exchequer;  ein  anderes  Coli. 

Arm.  60. 
Drucke:    Prioratus  de  Novo-Loco,    mit    Urkunden,    in:   Monasticon  angl.  2, 
1661,  317. 
Registrum  cartarum  prioratus  de  Novo  Loco,  Londen  1831. 

Norfolk. 
Drucke:    G.  Munford,   An  analysis   of  the  Domesday  Book  of  the  county  of 

Norfolk,  London  1858. 
Accounts  and  memoranda  of  Sir  John  Howard  ,  first  duke  of  Norfolk  a.  D. 

1462  to   1471,   edited  by  T.  H.  Turner,  in:  Manners  and  household  ex- 

penses  of  England  3. 
Household  books   of  John,   duke  of  Norfolk  and  Thomas,   earl  of  Surrey, 

temp.  1481-1490,  edited  by  J.  P.  Collier,  London  1844,  Roxburghe  Club. 
W.  Rye,  Pedes  finium,  relating  to  the  county  of  Norfolk,  levied  in  the  king's 

court  from  the  3  d  year  of  Richard  I  to  the  end  of  the  reign  of  John,  Nor- 

wich  1882. 

Northampton. 

Handschr.:  Cartular  von  St.  Andrew's,  in  London,  Cott.,  Vesp.  E.  XVII;  andere 

ebenda.  Reg.  II,  B.  IX. 
Cartular  von  St.  James,  in  London,  Cott.,  Tiber.  E.  V;  Auszüge,  in:   Coli. 

Arm.  218. 
Drucke:    S.  Andreae  Northamptoniae  Prioratus,   9  Urkunden,  in:   Monasticon 

angl.  1,  1655,  679. 

Northamptonshire. 

Drucke:  S.  A.  Moore,  Domesday  Book.     The  portion  relating  to  Northampton- 
shire,  extended  and  translated,  Northampton  1863 


III.    Specialgeschichte.  345 

Northnniberland. 
Drucke:  W.  Dickson,  Pipe  roll  of  Ist,  2d  and  Srd  of  Edward  I  for  the  county 
of  Northumberland,  in:  Archaeologia  Aeliana  4,  207. 
Th.  H.  Turner,  Copies  of  records  copied  in  the  tower  of  London  relating  to 
the    county    of  Northumberland,    5   Urkunden  von  8  Ilen.  VI  —  1410,    in: 
Archaeologia  Aeliana  3,  18. 

Norton. 
Drucke:  Prioratus  de  Norton,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  185. 

Norton,  Cold-. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Braz.  Nose  Coli. 
Drucke:  Prioratus  de  Cold-Norton,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1661,  275;  3,  1673,  55. 

Norwich. 
Handschr.:  Cartular  von  Holy  Trinity,  7  Bände,  in  Norwich,  Kapitel. 
Analecta,  in  Oxford,  Bodl.,  Tanner. 
Cartular  von  St.  Giles,  in  Norwich,  Stadtarchiv. 
Drucke:   Norwicense  coenobium,  mit  Urkunden  von  1096  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  407;  1003;  3,  1673,  5;  43. 

Norwich,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  De  Norwich,  in  Middlehill,  Phillipps. 

Nostel. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vesp.  E.  XIX. 
Drucke:  Prioratus  de  Nostell,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,33. 

Notley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  C.  C.  C. 
Drucke:  Abbatia  de  Nutley,  7  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  154. 

Nottingham. 
Drucke:  Records  of  the  borough  of  Nottingham,  T.  1.  2,  London  1884. 

Nuneaton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Lichfield,  Kapitel. 


Okebnrn. 

Drucke:    Okeburnense    Coenobium,   5   Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  582. 

Oscney. 
Handschr.:  Chartulary  (in  english)  of  the  monastery  of  Oseney,  Oxon.,  in  Lon- 
don, Exchequer,  vgl.  Thomas,  Ilandb.  175. 


84()  VI.     Britannien. 

Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott. ,  Vitell.  E.  XV;  ein  anderes  in  Ox- 
ford, Christ  Church,  ein  Bruchstück  in  London,  Addit.  4783. 
Drucke:   Abbatia  de  Oseney  juxta  Oxonium,  mit  26  Urkunden,  in:  Monasticon 
angL  2,  1661,  136. 

Osulveston. 
Handschr.:  Fragment  eines  Cartulars,  in  Cambridge,  Bibl.  Dd.  III,  87. 

Rentale,  in  London,  Cott.,  Claud.  C.  V. 
Drucke:    Prioratus    de    Osulveston,    7    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    2, 
1661,  276. 

Otterton. 
Handschr.:  Rentale  des  Klosters,  in  Ottery,  Cod.  Coleridge. 

Ottery  S.  Mary. 
Drucke:    Oteriense   Coenobium,    3  Urkunden    von   1060  ab,    in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  549. 
Ecclesia  collegiata  de  Otery,  mit  Urkunden,  ebenda  3,  1673,  2,  59. 

Oxford. 
Handschr.:   Cartularium   S.  Fridiswithae ,  in  Oxford,  Christ  Church  Coli.;  ein 

anderes  ebenda,  Corpus  Chr.  Coli.  180. 
Cartular  von  All  Souls,  ebenda.  All  Souls  Coli. 
Cartular  von  Baliol,  ebenda  Baliol  Coli. 
Cartular  von  Brazen  Nose,  ebenda,  Brazen  Nose  Coli. 
Cartular  von  Corpus  Christi,  ebenda,  Corp.  Chr.  Coli. 
Cartular  von  Exeter  College,  ebenda,  Exeter  Coli. 
Cartular  von  St.  John's,  in  Cambridge,  Bibliothek. 
Cartular  von  Lincoln  College,  in  Oxford,  Line.  Coli. 
Cartular  von  Magdalen  College,  ebenda,  Magd.  Coli.,  ein  anderes  in  London, 

Harl.  4240. 
Cartular  von  Merton  College,  in  Oxford,  Merton  Coli. 
Cartular  von  Oriel  College,  ebenda,  Lansd.  386. 
Cartular  von  Queen's  College,  ebenda,  Queen's  Coli. 
Drucke:    Munimenta   academica,  or  documents   illustrative   of  academical  life 

and  studies  at  Oxford.    P.  IL   Libri   cancellarii  et  procuratorum ,    accedunt 

acta  curiae  cancellarii  et  memoranda  ex  registris  nonnulla,   C.  H.  Anstey, 

T.  1.  2,  London  1868,  Urkunden  von  1214—1443,  Rer.  Britan.  Script.  50. 
S.  Fridiswithae   Coenobium    Oxoniae,   mit   Urkunden,   in:   Monasticon  angl. 

1,  1655,  173;  933. 
Aula  Glocestrensis   in  suburbio    Oxoniensi,    o   Urkunden,    in:    Monasticon 

angl.  1,  1655,  540. 
Rewleyensis  Abbatia,  3  Urkunden  von  1281  ab,  ebenda  934. 
Boase,  Register  of  the  university  of  Oxford,  Vol.  1,  1449—1463;  1505—1571, 

Oxford  1885. 

P. 

Paisley. 
Handschr.;  Registrum  coenobii  Paslatensis,  in  Glasgow. 


III.    Specialgeschichte.  347 

Panmure. 
Drucke:  II.  Maule,  Registrum  of  Panmure.     Reconls   of  the  families  of  Maule, 
de   Valoniis,  Brechiu  and  Brechiu -Barclay,   edited  by  J.  Stuart,  V.  1.  2, 
Edinburgh  1874. 

Passeiet. 
Drucke:   Registrum  monasterii  de  Passeiet,  cartas,  privilegia,  conventiones, 
aliaque  muniraenta  complectens  a  domo  fundata,  a.  D.  1163,  usque  ad  1529, 
edidit  C.  Innes,  Edinburgh  1832,  Maitland  Club  17. 

Paston. 
Drucke:  Original  letters  of  the   Paston  family  written  during  the   reigns    of 
Henry  VI,  Edward  IV,  and  Richard  III,  London  1840—1841. 
The  Paston  letters,    1422  —  1509,   edited   by   A.  Ramsay,  in  Knights   Mis- 
cellanies,  1840,  T.  1.  2,  a  new  edition  by  J.  Gairdner,  V.  1—3,  London 
1872-1875. 

Pedewardyn,  Familie. 
Haudschr.:  Cartular  der  Familie  Pedewardyn,   in  Towneley,   Cod.   Towneley, 
Abschr.  Cod.  Lansdowne  207,  6. 

Pedingham. 
Drucke:   Litlemareisense    Coenobium  juxta    Pedingham,    9   Urkunden,    in: 
Monasticon  angl.  1,  1685,  496. 

Penkridge. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Dublin,  erzbischöfl.  Archiv. 

Pen^ortham. 
Drucke:  Penworthamense  coenobium,  mit  Urkunden,   in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  360. 
Documents  relating  to  the  priory  of  Penwortham,  Manchester,  Chetham  Soc. 
V.  30. 

Pershore. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Record  Office. 
Drucke:    Pershorense   coenobium,    mit  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.  1, 
1655,  203. 

Peterborough. 
Haudschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Otho,  A.  XVII  (verbrannt), 
Abschrift  in  Privatbesitz;  andere  ebenda  Vespas.  E.  XXI;  XXII;  Cleop.  B. 
I;  II;  Faust.  B.  III. 
Rental e,  ebenda,  Cott.,  Nero  C.  VII. 
Liber   niger,    ebenda,    Soc.  of  Antiquaries  60;    Abschrift  ebenda   131,    und 

Middlehill,  Phill.  78. 
Cartularium,  in  London,  Soc.  of  Antiq.  38;  Abschrift  ebenda  126. 
Consuetudinar  ium,  2  Bände,  in  Larobeth,  erzbischöfl.  Bibliothek. 
Drucke:  Petroburgense  Coenobium,   mit  Urkunden  von  664  ab,  in:  Monasti- 
con angl.  1,   1655,  63. 
Liber  niger  monasterii  S.  Petri  in  Burgo,  iu:  Camdeu  Society  1849,  157. 


348  VI.     Britannien. 

Pinley. 
Drucke:  Pinlcyensis  Prioratus,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  442. 

Pipewell. 
Handsclir.:   Cartularia  de  Pipewell  (c.  1246),  in  London,  Cotton,  Julius  A  I, 
saec.  14;   Calig.  A,  XII,  saec.  14;  A,  XIII,  saec.  14;  Otho  B,  XIV,  saec.  13; 
Stowe  84. 
Drucke:  Pipwellensis   Abbatia,  mit  Urkunden  von  1143  ab,   in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  815. 

Plimton. 
Drucke:  De  Plimton,  mit  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  6. 

PoUesworth. 
Drucke:  Pollesworthense  Coenobium,    mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl. 
1,  1655,  197. 

Pontefract. 
Handschr.:  Cartularien  des  Klosters,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps  Index  29. 
Drucke:  Ponte  fr  actensis  Prioratus,    32   Urkunden,   in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  648. 

Prestwick, 
Drucke:    Records   of  the  burgh  of  Prestwick  from  the  15 th  to  the  18 th  Cen- 
tury (1470—1782),  Glasgow  1834,  Maitland  Club  17. 

Q. 

Quarrer. 
Drucke:  Quarrerens.is  Abbatia,  8  Urkunden  von  1132  ab,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  760. 

R. 

Bacnlf. 
Drucke:  Raculfense  coenobium,  mit  2  Urkunden  von  949,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  86. 

Ramsey. 
Handschr.:   Chartulary  of  the  monastery  of  Ramsey,  Hundingdon,  in  London, 
Exchequer,  vgl.  Thomas,  Handb.  175. 
Feodarium,  in  London,  Cott.,  Galba,  E.  X:  Vespas.  E.  II;  Otho,  B.  XIV. 
Andere  Cartularien  ebenda,  Harl.  445;  5071,  incorrect  gedruckt  von  Hearne, 
in  Sprotti  Chronicon;  in  Oxford,  Bodl.,  Raw.  B.  333;  in  Middlehill,  Phillipps. 
Drucke:  Ramesiense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  974  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  231. 
Vgl.  Handschriften. 

Rayeniiigham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Stowe  73. 


III.    Specialgeschichte.  349 

Reading. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,    in   London,  Cott,  Vespas.   E.*  V;  XXV; 
Domit.  A.  111. 
„Quaplode",  ebenda,  Harl.  82. 
Auszug  eines  Cartulars,  in  Oxford,  Bodl.,  Tanner. 
Drucke:    Readingense    Coenobiuin,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon   angl.  1, 
1655,  417. 

Beinham. 
Drucke:  Reinhamensis  Prioratus,  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  636. 

Revesby. 
Drucke:   Revesbyensis  Abbatia,    8  Urkunden  von   1143  ab,    in:   Monasticon 
angl.  1,  1655,  822. 

Richmoiid. 
Handsclir«:   Cartularien  in  Richraond,  Kapitel;   in  Constable,  Cod.  Constable;. 

in  London,  Cott.,  Jul.  D.  I. 
Drucke:  Registrum  honoris  de  Richmond  exhibens  terrarura  et  villarura  quae 
quondam   fuerunt  comitis  infra  Richmundshire  descriptionem :    ex  libro  Do- 
mesday.     Adjic.  in  appendice  chartae  aliae,  London  1722. 
Wills  and  inventories  from  the  registry  of  the  archdeaconry  of  Richmond,  by 

J.  Raine,  Durham  1834,  Surtees  soc.  26,  208  Nummern  von  1442—1578. 
Abbatia  S.  Agathae,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  649. 
S.  Martini  Richmundensis  coenobium,   mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  401. 

Richmond,  Familie. 
Drucke:  Inventories  of  the  wardrobes  plate,  chapel  stufF  etc.  of  Henry  Fitz 
Roy,  duke  of  Richmont,  and  of  the  wardrobe  stuff  at  Baynard's  Castle,  of 
Katharine  princess  do wager,  edited  by  J.  G.  Nichols,  London  1855,  Cam- 
den  soc,  Miscellany  3. 
The  invento  y  of  the  goods  of  Hugh  Fitz-Elyas  de  Richemund  and  Juliane 
his  wife,  1316,  in:  Archaeologia  Aeliana,  N.  Ser.  1,  196. 

Rieval. 
Drucke:    Rievalle.nse   Coenobium,    9    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.     1, 
1655,  727. 

Ripon. 
Drucke:    Ripponense   Coenobium,   mit   Urkunden,    in:   Monasticon   angl.    1, 
1655,  172. 
Ecclesia  collegiata  de  Rippon,  mit  Urkunden,  ebenda  3,  1673,  2,  87. 
Arts   of  chapter  of  the  collegiate  church  of  SS.  Peter  and  Wilfrld,  Ripon,  a. 
I).  1452  to  a.  D.  1506,  Durliam  1875,  Surtees  soc.  64. 

Robert^bridge. 
Drucke:  Ch.  S.  Perceval,    Remarks   on  some  charters  and  dociiments  relative 
to  the  abbey  of  Robertsbridge  in  the  county  of  Sussex,   mit  Urkunden,  in: 
Archaeol.  45,  427, 


350  VI.     Britannien. 

Roche. 
Drucke:    Rupensis  Abbatia,  13  Urkunden  von  1147  ab,  in:   Monasticon  angl. 
1,  1655,  851. 
Copies     of    original    chartes    of   the    family    of   de    la    Roche    of    Pembroke- 
shire,   14  Urkunden   ohne   chronologische   Ordnung,  in:   Archaeologia    Cam- 
brensis,  N.  S.  3,  258. 

Kochester,  Kent. 
Handschr.!    Cartularien  des  Klosters,    in  London,   Cott.,  Vespas.  A.  XXII; 
Domit.  X;  Faust.  B.  V;  C.  V. 
Textus  Roffensis,  in  Rochester,  Kapitel;  Abschrift  in  London,  Harl.  6523. 
Drucke:  Textus  Roffensis,  edidit  Th.  Hearnius,  Oxonii  1720. 

Hoffe nse  coenobium,   in  Cantia,  mit  Urkunden  von  738  ab,  in:   Monasticon 

angl.  1,  1655,  27;  2,  1661,  844;  3,  1673,  1. 
Registrum  Roffense;  or  a  coUection  of  antient  records,  charters  etc.  relating 
to   the    diocese   and   cathedral   church    of  Rocbester,   edited   by  J.  Thorpe, 
London  1769. 

Kochester,  Staflford. 
Drucke:    Prioratus    de    Rouchestre,    7    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    2, 
1661,  267. 

Komhnrgh. 
Drucke:   Romburghense  Coenobium,  mit  Urkunden,   in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  404. 

Komsey. 
Drucke:  Rum  es  ie  nse  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  219. 

Kotherham. 
Drucke:    Ecclesia  collegiata  de  Rotheram,  4  Urkunden,  in:   Monasticon  angl. 
3,  1673,  2,  204. 

Konuton. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cött.,  Vespas.  C.  XV. 
Drucke:   Prioratus  de  Rounton,  mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2,  1661, 
U2;  3,  1673,  53. 

Kndlandshire,  s.  Lincolnshire. 

Knfford. 
Handschr.:   Cartular  der  Abtei,  Cod.  Savile;  Abschrift  in  London,  Harl.  1063. 
Drucke:  Ruffordensis  Abbatia,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  848. 

Kussiu. 
Drucke:  Russinensis  abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,1655,710. 


III.    Specialgeschichte.  351 

8. 

Salisbnry. 
Handschr.:  Cartular  von  Salisbury  Cathedral,  in  Salisbury;  andere  in  London, 
Inner  Temple  511,  18;  Lambeth  Library. 
Cartular  von  Vaux  College,  Cod.  Wyndham;  Abschrift  in  Middlehill,  Phill.  G4. 
Drucke:   The  register  of  S.  Osmund,  edited  by  W.  H.  R.  Jones,  V.  1,  Lon- 
don 1883,  Rer.  Britann.  Script.  78. 

Salley. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  London,  Harl.  112. 

Drucke:    Salleyensis    Abbatia,    mit    20  Urkunden,    in:    Monasticon  augl.   1, 
1655,  841. 

Salop. 
Handschr.:   Cartae  abbatiae  de  Salop,   21   Urkunden  von   1084  —  c.  1307,  in 

Canterbury,  Bibl.  publ.  Dd,  IX,  62,  und  Phillipps. 
Drucke:    Salopiense    coenobium,    mit   Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 

1655,  375. 

Saltre. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  London,  Harl,  Cart. 

Drucke:   Saltreensis  Abbatia,  4  Urkunden  von  1147  ab,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  850. 

Sandon. 
Drucke:  Hospitale  de  Sandone,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  441. 

Sanford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Wood  10. 

Rentale,  ebenda,  Corp.  Chr.  Coli. 
Drucke:   Sandelfordensis  Prioratus,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1,  1655,  481;  3,  1673,  13. 

Santoft 
Drucke:  Santoft  et  Henes,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  405. 

Sarisbury. 
Handschr.:   Index  registri  cartaruin  ecclesiae  cathedralis  Sarum  penes  biblioth. 

inferior,  templi,  Mediomont.  1822. 
Drucke:  Ecclesia  cathedralis  Sarum,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3, 

1673,  375. 

ScaleSy  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Scales,  in  Rom,  Vatic,  Christ,  reg. 

Scokirk. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Towneley,  Cod.  Towneley. 


352  VI.     Britannien. 

Scon. 
Drucke:    Liber  ecclesiae  de  Scon:  munimenta  vetustiora  monasterii  S.  Trinitaiis 
et  S.  Michaelis  de  Scon,  edited  by  C.  Innes,  Edinburgh  1843,  Bannantyne 
Club. 

Scotland. 
Haudschr.:  W.  Robertson,  An  index  made  up  about  the  year  1629  of  many 
charters  granted   by  the   diiferent  sovereigns  of  Scotland  between  the  years 
1309  and  1413,  Edinburgh  1798. 

A.Teulet,  Inventaire  chronologique  des  documents  relatifs  ä  Thistoire  d'Ecosse, 
conserves  aux  archives  du  royaume  a  Paris,  Edinburgh  1839,  Abbotsford 
Club. 

W.  Illingworth,  Index  cartarum  de  Scotia  in  domo  capitulario  Westmonasterii, 
Middlehill  s.  a.,  unvollständig. 

Notices  of  original  unprinted  documents  preserved  in  the  office  of  the  queen's 
remembrancer  and  Chapter  House  ,  Westminster ,  illustrative  of  the  history 
of  Scotland,  edited  by  J.  Stevenson,  1842,  Glasgow,  Maitland  Club. 

Inquisitionum  ad  capellara  domini  regis  retornatarum  quae  in  publicis  archivis 
Scotiae  adhuc   servantur,  Abbreviatio,  V.  1  —  3,  s.  1.  1811 — 1816. 

Epistolae  IV    super  negotiis   Scotiae,  1294  — 1303,    Cod.    Bodl.,    Tanner  2, 
saec.  16. 
Drucke:  Archaeologia  Scotica,  or  transactions  of  the  society  of  antiquarians 
of  Scotland,  V.  1—4,  Edinburgh  1792—1837,  Soc.  of  antiq.  of  Scotl. 

Miscellany  of  the  Abbotsford  Club.  A  collection  of  documents  illustrative 
of  the  history  and  antiquities  of  Scotland,  edited  by  J.  Maid  mens,  Edin- 
burgh 1837,  Abbotsford  Club. 

Fac-similes  of  the  national  manuscripts  of  Scotland,  P.  1 — 3,  London  s.  a, 

Origenes  parrochiales  Scotiae,  T.  1  —  3,  Edinb.  1851  —  1854,  Bannantyne 
Club  96. 

Selectus  diplomatum  et  numismatum  Scotiae  thesaurus,  digessit  J.  Ander- 
sonius,  Edinburgi  1739,  von  1094—1412. 

Calendar  of  documents  relating  to  Scotland,  preserved  in  Her  Majesty's  pu- 
blic record  office,  London,  edited  by  J.  Bain,  V.  1,  a.  D.  1108—1272,  Edin- 
burgh 1881. 

Acts  of  the  parliaments  of  Scotland,  V.  1  —  11,  London  1814  —  1846,  von 
1124—1707. 

Vetera  monumenta  Hibernorum  et  Scotorum  historiam  illustrantia,  edidit 
A.  Th einer,  vgl.  Ireland. 

Documents  and  records  illustrating  the  history  of  Scotland  and  the  trans- 
actions between  the  crowns  of  Scotland  and  England,  preserved  in  the  trea- 
sury  of  Her  Majesty's  exchequer,  V.  1,  edited  by  F.  Palgrave,  London 
1837,  168  Urkunden  von  1237-1307  nebst  Appendix. 

Rotuli  scaccarii  regum  Scotorum.  The  exchequer  rolls  of  Scotland ,  edited 
by  J.  Stuart  and  G.  Burnett,  V.  1—5,  Edinburgh  1878—1883,  von  1264 
—1460. 

Documents  inedits,  concernant  l'histoire  d'Ecosse,  von  1248  —  1300,  in:  Ca- 
binet  histor.  4,  Catal.  258  f;  5,  21;  80. 


III.     Specialgeschichte.  353 

Cochr  an -Patrick,    Early    records    relating    to    mining    in    Scotland,    Edin- 
burgh 1878. 
Documents   illustrative   of  the  history  of  Scotland,  1286—1306,  selected  by 

J.  Stevenson,  V.  1.  2,  Edinburgh  1870. 
Instrumenta  publica  [Ragman  roUs],  sive  processus   super  fidelitatibus   et 

homagiis  Scotorum  domno  regi  Angliae  factis  a.  D.  1291—1296,  Edinburgh 

1834,  Bannantyne  Club. 
Rotuli  Scotiae  in  Turri  Londinensi  et  in  domo  capitulari  Westmonasteriensi 

asservati,  V.  1.  2,  London  1814,  von  1291—1515. 
Registrum    magni  sigilli  regum  Scotorum    in  archivis  publicis   asservatum, 

a.  D.  1306—1434,  edited  by  T.  Thomson,  London  1814. 
Registrum   magni   sigilli  regum   Scotomm.     The   register  of  the   great  seal 

of  Scotland  a.  D.  1424—1515,  edited  by  J.  B.  Paul,  Edinburgh  1862;  1513 

—  1546,  ebenda  1883. 
The  accounts  of  the  great  chamberlains  of  Scotland,  and  some  other  officers 

of  the  crown,  rendered  at  the  exchequer  1326  — 1406,  by  T.  Thomson, 

V.  1—3,  Edinburgh  1817—1845,  Bannantyne  Club. 
The  acts   of  the  lords   auditors  of  causes  and  complaints  a.  D.  1460  —  1494, 

edited  by  T.  Thomson,  s.  1.  1839. 
Corapota  thesaurariorum   regum   Scotorum.     Accounts    of  the  lord  high  trea- 

surer  of  Scotland,  edited  by  Th.  Dickson,   V.  1,  1473—1498,   Edinburgh 

1877. 
The  acts  of  the  lords  of  Council  in  civil  causes  a.  D.  1478  —  1495,  edited  by 

T.  Thomson,  s.  1.  1839. 
Ledger  of  Andrew  Halyburton;  together  with  the   books  of  customs  and  va- 

luations  of  raerchandises  in  Scotland,  1492—1503,  edited  byC.  Innes,  Edin- 
burgh 1867. 

Schene. 
llandschr.:  Index  cartarum,  in  London,  Cott.,  Otho,  D.  XIV. 
Rentale,  ebenda,  Jul.  C.  II. 

Seiborne. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Magdalen  Coli. 

Selby. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vitell.  E.  XVI,  zum  Theil 

verbrannt;  Cleop.  D.  III,  6;  ein  anderes  in  Lancaster,  Duchy  Office  8. 
Drucke:  Selbiense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  augl.  1,  1655, 

371;  2,  1661,  816. 

Sele. 
Handschr.:  Registrum  prioratus  S.  Petri  de  Sela,  in  Oxford,  Magdalen  College. 
Drucke:  Selense  Coenobium,  2  Urkunden,  in:  Monasticon  angL  1,  1655,580. 

Sempringhani. 
Drucke:    Prioratus  de  Semprinj^'hain,  5  Urkunden,  in:    Monasticon  angl.   2, 
1661,  791. 

Oesterlcy,  Wegweiser,     IT.  23 


354  VI.     Britannien. 

Shaftesbury. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Jarl.  61. 

Calendarium  donationum,  in  Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  32. 
Drucke:  R.  W.  Eyton,  Doraesday  studies;  an  analysis  of  the  Somerset  survey, 
London  1880. 
Seeptoniense    Coenobimn,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1,   1G55, 
213,  983. 

Shepey. 
Handschr.:  Calendarium  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Faust.  B.  VI. 

Sheppy. 
Drucke:  Scapeiense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1G55,  152. 

Sherburn. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Record  Office;  Cott.,  Faust.  A. 
II;  ein  anderes  nebst  Abschrift,  in  Middlehill,  Phillipps. 

Shirburn,  Dorset. 
Drucke:  Shireburnense  Coenobium,    mit  Besitzverzeichniss,    in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  62;  Urkunden  ebenda  1123. 

Shirburn,  Hanton. 
Drucke:    Shirburnense    Coenobium,    6    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  577. 

Shrewsbury. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill.   3516. 

Sibton. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Arund.  221;    Abschrift  in  Ox- 
ford, Bodl.,  Rawl.  B.  419;  in  London,  Jermin  5. 
Drucke:   Sibetonensis  abbatia,   mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  1,  1655, 
866;  3,  1673,  32. 

Sixhill. 
Drucke:  Abbatia  de  Sixill,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  810. 

Smithsfleld. 
Drucke:  Prioratus  S.  Bartholomaei  in  Smithfeldc,  mit  Urkunden,  in:  Monasti- 
con angl.  2,  1661,  166. 

Somerset. 
Drucke:  Ecclesiastical  documents.    Early  history  of  the  bishopric  of  Somerset, 
from  its  foundation  to  the  year  1174;  with  charters  from  the  library  of  Dr.  Cox 
Macro,  edited  by  J.  Hunter,   London   1839  —  1840;   21  Urkunden  von  c. 
1066— L545,  Camden  soc.  8. 

Sopwell. 
Drucke:    Sopewellense   Coenobium,  mit   Urkunden,   in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  347. 


III.    Specialgeschichte.  355 

Southampton. 
Drucke:  Prioratus  S.  Dionysii  juxta  Suthamtonam,  9  Urkunden,  in:  Monasticon 
angl.  2,  1661,  108. 
Hospitale  Domus  Dei,  4  Urkunden,  ebenda  439. 

SonthwArk. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Faust.  A.  VIII;  ein  Bruch- 
stück, ebenda,  Addit.  6040. 
Cartular  von  St.  Mary  Overy  Hospital,  Stowe  91. 
Drucke:   Prioratus  S.  Mariae  Overie,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1661,  84;  940. 

Sonfhwell. 
Handschr.:  Liber  albus,  in  College  Chapter  Library. 

Drucke:  Ecclesia  collegiata  de  Suthwelle,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
3,  1673,  10. 

Southwick. 
Handschr.:    Fragment  eines  Cartulars,  in  London,  Harl.  317:   vollständig  in 
Southwick,  Cod.  Thistlethwaite. 

Spalding. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Th.  4  und  5,  in  London,  Harl.  1742;  andere 

in  Cambridge,  Cains  Coli.  C.  -18;  und  More,  D.  117,  Abschrift  in  London, 

Cole  48. 
Drucke:  Spaldingense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  1051  ab,   in:  Monasti- 

cum  angl.  1,  1655,  306. 

Stafford. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Middlehill,  Phillipps. 

Stainton. 

Drucke:  Documents  touching  Stainton   in  the  Crags,    3  Urkunden  von  1415 
—  1452,  in:  Archaeologia  Aeliana,  N.  S.  6,  59. 

Stanesgate. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Oxford,  Ashm.,  Wood. 

Stanford. 

Drucke:  Stanford,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  488. 

Stanlaw. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,   in  London,  Harl.  2060;  2064;  Abschriften 

Cod.  Dodsw.  159;  161;  Cod.  Towneley. 
Drucke:    Stanlawensis  Abbatia,   11  Urkunden  von   1172  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  896. 

Stanley,  Derby. 
Drucke:  Abbatia  de  parco  Stanley,  mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  2, 
1661,  626;  3,  72. 

23» 


356  ^I-     Britannien. 

Stanley,  Wilton. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtai,  in  Dublin,  Trinity  Coli.;  Abschrift  in  Middle- 

hill,  Phillipps. 
Drucke:  Stanlegiensis  Abbatia,  mit  Urkunden  von  1151,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1G55,  867. 

Stilliugsford  s.  Exeter. 

Stone,  Stafford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vespas.  E.  XXIV;  Abschrift 

Stone  71. 
Drucke:  Prioratus  de  Stone,  mit  7  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  119. 

Stoneleigh. 
Drucke:    Stoneleyensis    Abbatia,     mit   Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  820. 

Stonor, 
Drucke:   Letters  relating  to   the  Stonor  family  18  Edw.  IV,  1477  —  1478,  in: 
Excerpta  histor.  353. 

Stracherne  s.  Inchaffery. 

Strata  Florida. 
Handschr.:  Urkunden  in  London,  Harl.  6088. 
Drucke:    Documents    and    charters    connected   with    the    monastery    of  Strata 

Florida,  Regesten  und  Urkunden  von  1166—32  Hen.  VIII,  in  Archaeologia 

Cambrensis  3,  191. 

Stralford. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Dublin,  Trinity  Coli. 

Stratflur. 
Drucke:   Stratflurensis  Abbatia,  4  Urkunden   von   1184  ab,   in:   Monasticon 
angl.  1,  1655,  893. 

Stratford. 
Drucke:    Stratfordensis  Prioratus,   mit  Urkunden,    in:    Monasticon  angl.    1, 
1655,  443. 
Extenta  manerii  de  Stratford  super  Avonam  c.  1250,  Mediomont  s.  a. 
W.  J.  Hardy,  Calendar  of  the   archives   of  the  guild   of  Stratford-on-Avon, 
in:  The  Stratford  Herald  1885. 

Stratford-Langton. 
Drucke:  Stratfordensis  Abbatia,  Urkunden  von  1135  ab,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  883. 

Stratmargel. 
Drucke:  Stratmargellensis  Abbatia,  3  Urkunden  von  1170  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  895. 


III.    Specialgeschichte.  357 

Strode. 
Handsdir.:  Kloster  Urkunden  in  Rochester,  Kapitel. 

Sndbnry. 
Drucke:  Vgl.  Bury  St.  Edmunds. 

Snlby. 
Drucke:  Abbatia  de  Sulby,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  627. 

Sunning. 
Handschr.:  Custumale  des  Klosters,  in  Oxford,  Univ.  Coli. 

Surrey. 
Drucke:   A   literal  extension  of  the  Latin  text  and  an  English  translation  of 
Domesday  Book,  in  relation  to  the  county  of  Surrey,  London  1862. 
VgL  Norfolk. 

Sussex. 
Drucke:  Sussex  archaeological  collections,  V.  1—31,  Sussex  1848—1881. 
List  of  knight's  fees  in  Sussex  in  the  time  of  Henry  II,   in:  Sussex  archaeol. 

collections  27,  27. 
T.  H.  Noyes,  Roll  of  subsidy  levied   13th  Henry  IV,  1411,  1412,   so   far  as 
relates  to  the  county  of  Sussex,  ebenda  10,  120. 

Swaffham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  5019. 
Liber  niger,  in  Cambridge,  More  445. 

Swansea. 
Handschr.:  Urkunden  in  London,  Harl.  1249. 

Swawesey. 

Handschr.:  Copie  von  Urkunden  des  Klosters  St.  Andreas  zu  Swawesay,  Origi- 
nale im  bischöflichen  Archiv  zu  Kly,  in  London,  Cole  46,  25  Urkunden  von 
c.  1150—1395. 

Drucke:  Swaweseiense  Coenobium,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angh  1, 
1655,  572. 


Taüagh. 
Drucke:  Tal  lach,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  465. 

Tarent. 
Drucke:  Tarenteensis  Abbatia,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  887. 

Tavistock. 
Drucke:  Tavestociense   Coenobium,   mit   Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  217-,  995. 


358  VI.    Britannien. 

Taymouth. 
Drucke:  The  black  book  of  Taymouth,  with  other  papers  from  the  Breadalbane 
charter  room,  edited  by  the  marquis  of  Breadalbane,  Edinburgh  1855,  Ban- 
nantyne  Club. 

Tewkesbiiry. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Cleop.  A.  VII;  andere  in 
Privatbesitz,  vgl.  Phillipps,  Index  35. 
Catalogus  fundatorum,  in  London,  Otho,  D.  I. 
Dmcke:   Theokesburiense  Coenobium,  mit  Urkunden,   in:   Monasticon  angl. 
1,  1655,  153. 

Thame. 
Drucke:  Tamensis   abbatia,  Urkunden  von  1138  ab,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  502. 

Thele. 
Drucke:    Ecclesia  collegiata  de  Thele,  3  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  3, 
1673,  2,  190. 

Thelesford. 
Handschr.:  Theii  eines  Cartulars,  in  Warwick,  St.  Mary's  Church,  Index  davon 
in:   Catal.  Manuscript.  Angliae   2,  205;    drei  andere  Theile  in  Privatbesitz, 
vgl,  Phillipps,  Index  35. 

Thetford. 
Drucke:  Thetfordensis  Prioratus,  8  Urkunden,  in :  Monasticon  angl.  1, 1655,  664. 

Thikeheved. 
Drucke:    Thikehevensis    Prioratus,    5    Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  529. 

Thorney. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Vitell.  D.  V. 

Liber  ruber,  Auszüge  in  Cod.  Lansd.  964;  994. 
Drucke:  Thorneyense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  972  ab,  in:  Monasticon 
angl.  1,  1655,  242. 

Thurgarton. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Southwell,  Kollegiatkirche ;  ein  anderes 

in  London,  Harl.  972. 
Drucke:  Prioratus  deThurgarton,  21  Urkunden  und  Regesten,  in:  Monasticon 

angl.  2,  1661,  92. 

Thwaytes,  Familie, 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Thwaytes,  in  Middlehill,  Phillipps. 

Tichfleld. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,    Cod.  Portland,  Auszüge  in  London,  Harl. 

1602;  1603. 
Drucke:  Abbatia  de  Tichfield,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  660. 


III.    Specialgeschichte.  359 

Tickford. 
Handschr.:  Urkunden  des  Klosters,  in  Oxford,  Ashm.,  Cod.  Wood;  Abschriften 

in  Middlehill,  Phillipps. 
Drucke:    Tikfordensis    Priorutus,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon   angl.    1, 

1655,  685;  2,  1661,  910. 

Tinmonth. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Northumberland ;  Auszüge  in  London, 
Cott.,  Vitell.  E.  5. 

Tintem. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  London,  Arund.  19;  Auszüge  ebenda,  Harl. 

1087;  3648;  5806. 
Drucke:  Tinternensis  abbatia,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1.  1655,  721. 

Tiptree. 
Handschr.:  Klo  st  er  Urkunden,  in  Oxford,  Ashin.,  Wood.  ; 

Torr. 
Handschr.:  Chartulary  of  the  monastery  of  Torr,  Devon,   in:  Exchequer,  vgl. 

Thomas,  Handb.  175;  ein  anderes  in  Dublin,  Trinity  College. 
Drucke:  Abbatia  de  Torre,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  652. 

Trenthani. 
Drucke:     Prioratus    de    Trentham,    4    Urkunden,    in:    Monasticon    angL    2, 
1661,  260. 

Trewleigh. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  St.-Omer,  Bibliothek. 

Tristemagh. 
Handschr.:  Cartular  in  Oxford,  Bodl.,  Kawl. 

Tnnbridge. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Oxford,  Äshm.,  Wood;  Abschriften  in  Middle- 
hill, Phillipps. 

Tutbury. 
Handschr.:   Cartular  des  Klosters,  im  College  of  arms  59;  Abschrift  in  Lon- 
don, Addit.  6714;  andere  in  Cambridge,  Trinity  Coli.,  und  in  Lancaster, 
Office  of  Duchy  4. 
Drucke:  Registrum  cartanim  prioratus  Tutteburiensis,  London  1831. 

Tutburiense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  354. 

Twinham. 
Handschr.:   Cartular  von  Christ  Church,  Twinham,  in  London,  Cotton,  Tiber. 

D.  VI. 
Drucke:  Coenobium  de  Twyneham,  mit  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 

1661,  177. 


360  VI.    Britannien. 

Tynemouth. 
Drucke:    Tinumetense   Coenobium,   mit   Urkunden,   in:   Monasticon  angl.  1, 
1655,  333. 

Tywardreath. 
Drucke:    Tywardreitensis  Prioratus,  3  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.   1, 
1655,  586. 

u. 

Ulster. 
Drucke:  The  Ulster  Journal  of  archaeology,  T.  1—9,  Belfast  1853—1862. 
Ancient  exchequer  aecounts  of  Ulster,   1260 — 1262,  in:  Ulster  Journal  of 
archaeol.  3,  155. 


Vale  Boyal. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  2064. 

Vaudey. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  London,  Harl.,  Cart. 
Drucke:  Valle-Dei  Abbatia,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  831. 

Vere,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Vere,  in  Oxford,  Bodl.,  Rawl.  248. 

w. 

Waiden. 
Handschr.:   Pentelowe,  in  London,  Harl.  3697;   ein    anderes  Cartular  ebenda, 

Arund.  29. 
Drucke:     Waldense    Coenobium,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 

1655,  445. 

Wales. 
Handschr.:  Welsh  records,  vgl.  Thomas,  Handb.  321. 

Aecounts  of  the  revenues  of  Wales,  im  Exchequer,  vgl.  ebenda  276. 
Drucke:  Archaeologia  Cambrensis,  V.  1—13,  4th  ser.,  London  1846—1882. 
Society  for  the  publication  of  ancient  Welsh  manuscripts,  Llandovery  1846 — 

1862. 
Ancient    laws    and  institutes  of  Wales,    with  an  English  translation   of  the 

Welsh  text,  edited  by  A.  Owen,  London  1840. 
Welsh  deeds,   18  Urkunden  von  1244  — 1401,   in:  Archaeologia  Cambrensis, 

N.  S.  3,  30;  151. 
Patent  rolls  Richard  III,  ebenda,  ser.  IV,  13,  72;  150. 
On  the  early  charters  to  towns  in  South  Wales,  ebenda,  Ser.  IV,  9,  81. 


III.     Specialgeschichte.  361 

Wallace. 
Drucke:  Documents  illustrative  of  Sir  William  Wallace,  edited  by  J.Steven- 
son, Glasgow  1841,  Maitland  Club. 

Wallingford. 
Handschr.:   Klosterurkunden  in  Oxford,    Bicester;    andere  ebenda,    Ashra., 

Wood;  Abschriften  in  Middlehill,  Phillipps. 
Dmcke:    Walengford,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  326;  3, 
1673,  11. 
Ecclesia  coUegiata  de  Wallingford,  mit  Urkunden,  ebenda  3,  1673,  2,  34. 

Walsale. 
Uaiidselir.:  Cartularium  de  Walshaie,  in  London,  Cott.  C.  12. 
Drucke:    R.  Sims,  Borough  of  Walsale,  Calendar  of  the  deeds  and  documents 
belonging  to  the  Corporation  of  Walsale,  Walsale  1882. 

Walsingham. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott,  Nero,  E.  7. 
Dmcke:    Redditus  ecclesiae  S.  Marie  de  Walsingham,  Mediomont.  s.  a. 
4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  20. 

Waltham,  Essex. 
Drucke:   Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Tiber.  C.  9;  andere  ebenda, 
Marl.  391;  3739:  4809. 
Walthamense  Coenobium,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  11. 

Warbeck. 
Drucke:  Documents  relating  to  Perkin  Warbeck,  in:  Archaeol.  27,  153. 

Wardon. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  4765,  unvollständig. 

Warter. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Fairfax  9. 
Drucke:   Wartreiense  Coenobium,  mit  11  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 
1661,  172. 

Warwick. 
Handschr.:   Rechnungsbuch  7  Edw.  I,   in  London,  Exchequer,  vgl.  Thomas, 
Uandb.  280. 
Chartulary  of  the  College  of  St.  Mary,   Warwick,  and  priory,  ebenda,  vgl. 
ebenda  175. 
Drucke:    Domes day-Book    for   the   county    of  Warwick,   translated    by    W. 
Reader,  Coventry  1835;  2d  edit.  Warwick  1879. 
Ecclesia  collegiata  B.  Mariae  Wurrewici,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
3,  1673,  2,  27. 

Waterbeach. 
Drucke:    Domus  monialium  apud  Waterhecham,  3  Urkunden,  in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  543. 


362  VI.    Britannien. 

Watton. 
Drucke:  Prioratus  de  Watton,  12  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  798. 

Waverley. 
Drucke:    Waverleiense    Coenobium,    5   Urkunden,    in:    Monasticon    angl.    1, 
1655,  703. 

Wedon  Bec. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Eton,  College. 

Wedon-Pinkney. 
Drucke:  Wedon-Pinkney,  6  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  582. 

Welbeck. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3640;  Auszüge  in  Oxford, 

Lansd.  207. 
Drucke:   Prioratus   de  Wellebeke,   mit  11  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2, 

1661,  597. 

Wells,   Norfolk, 
Drucke:  Wellense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  186. 

Wells,  Somerset. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  im  bischöfl.  Archiv  daselbst. 
Drucke:  Welles  Prioratus,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  574. 

Wenlock. 
Drucke:    Wenlocense    Coenobium,    mit    Urkunden,    in:    Monasticon    angl.   1, 
1655,  613. 

St.  Werburgh. 

Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phillipps. 

Westbury   on  Trim. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Nero,  E.  L 

Westminster. 
Handschr.:   Cartular  von  St.  Peter,  in  London,  Cott.,  Claud.  A.  YllI;   Faust. 
A.  111. 

Liber  pilosus,  in  Westminster,  Kapitel;  andere  Cartularien  in  Cambridge,  More 

214;  223. 
Cartular  von  St.  Stephan,  in  London,  Cott.,  Faust.  B.  8. 
Drucke:    Westmonasteriense    Coenobium,    mit   Urkunden,   in:   Monasticon 

angl,  1,  1655,  55. 
Ecclesia  collegiata  S.  Stephani,  mit  Urkunden,  ebenda  3,  1673,  2,  61. 

Westmoreland, 
Drucke:  Vgl.  Cumberland  und  York. 


III.    Specialgeschichte.  363 

Westwood. 
Handsclir.:   Registrura   cartarum  monasterii  de  Westwode  in  coraitatu  Wigor- 
neiisi,    67    Urkunden   säec.    13,    in   London,    Cott.   Vesp.   E.  9;    Abschrift, 
Lansd.  227. 

Wetlierell. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Carlisle,  Kapitel;  Abschrift  in  London, 

Marl.  1881. 
Drucke:   Wetheralense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.   1, 

1655,  397. 

Weymouth. 
Drucke:   Moule,  Descriptive  catalogue  of  the  charters  and  other  documents  of 
the  borough  of  Weymouth,  1252—1880,  London  1884. 

Whalley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  Cod.  Lansd.  973. 

Drucke:  The  coucher  book  of  Whalley  abbey,    edited  by   W.   A.  Hutton, 
N.  1—4,  Manchester  1847—1849,  Chetham  soc.  10;  11;  16;  20. 

WherweU. 
Handschr.:  Auszüge  aus  dem  Cartular  des  Klosters,  in  Oxford,  Bodl.,  Gough; 

James  8;  Middlehill,  Phillipps. 
Drucke:   Wherwellense   Coenobium,  mit  Urkunden,  in:   Monasticon  angl.  1, 

1655,  556. 

Whitby. 
Handschr.:  Cartular  der  Abtei,  in  London,  Addit.  4715. 
Drucke:  Whitbiense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  1067  ab,  in:  Monasticon 
angL  1,  1655,  71;  988. 
Cartularium  abbatiae  de  Whiteby  ord.  S.  Bened.  fundatae  a.  1077,  V.  1.2, 
Durham  1879—1881,  Surtees  soc.  69;  72. 

Wickliam. 
Drucke:  Wickhamensis  abbatia,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  916. 

Wilberfoss. 
Drucke:   Wilberfossense  Coenobium,  3   Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1, 
1655,  524. 

Wilburghaiii. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Nero,  C.  IX. 

WUtshire. 
Drucke:   H.  P.  Wyndham,  Wiltshire,  extracted  from  Domesday  Book,  to  which 
is  added  a  translation  into  English  etc.,  Salisbury  1788. 
W.  H.  Jonas,  Domesday  for  Wiltshire,  with  translatious  etc.,  London  1865. 
Wiltshire  pipe  rolls,  temp.  Henrici  II,  Zinkographie,  Middlehill  s.  a. 


364  VI.    Britannien. 

Wiltshirc  fines  from  Edward  III  to  Richard  III;   Wilts   close  rolls,  Middle- 

hill  s.  a. 
Th.  Phillip  ps,  Index  to  the  pedes  finium  for  Wiltshire,  ebenda  s.  a. 
Wiltshire  subsidy  rolls,  7  Edw.  III,  133  X,  ebenda  s.  a. 

Wilton. 
Handschr«:  Registrum  Wiltunense,  in  London,  Harl.  430. 
Drucke:  Registrum  Wiltunense  saxonicum   et   latinum,   in  Museo  Britannico 
asservatum  ab  a.  regis  Alfredi  829  ad  a.  regis  Edwardi  1045,  illustr.  J.  In- 
gram,   S.    Turner,    T.    D.    Fosbrooke,    Th.    P.    Bart,    R.   C.  Iloare, 
London  1827. 
13  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  857. 

Winchcomb. 
Drucke:   Winchelcumbense  Coenobium,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 
1,  1655,  187. 
J.  J.  Prynne,   Cartularium  monasterii   de   Winchcombe  in  comitatu  Glouc, 

Medio-Mont.  1854,  von  1348  ab. 
Winchcomb  cartulary  abridged,  Lithographie,  Middlehill  s.  a. 

Winchester. 
Handschr.:  Cartular  von  St.  Swithin,  in  Winchester,  KapiteL 
Cartular  von  St.  Gross,  in  London,  Harl.  1616. 

Epistolae   tres    de  monachis    ex  ecclesia  Wintoniensi  non   ejiciendis   de   a. 
1071,  Cod.  Cotton,  Vitell.  E.  IV. 
Drucke:  Wintoniensi  s  ecclesia  cathedralis,  mit  Urkunden  von  639 — 1068,  in: 
Monasticon  angl.  1,  1655,  31;  979. 
Liber  Wintoniensis,  in:  Domesday-Book,  edid.  Ellis,  London  1816,  V.  3. 
Epistolae  tres  de  monachis  non  ejiciendis,  in  Wharton,  Anglia  sacra  1,  320. 
Enrolment  of  charters  de  civitate  Wynton,  Middlehill  s.  a. 

Windsor. 

Handschr.:  Cartular  von  Windsor,  in  Windsor,  Kapitel;  Auszüge  Cod. 
Lansd.  939. 

Drucke:  Cape  IIa  regalis  infra  castrum  de  Wyndesore,  21  Urkunden  in:  Mo- 
nasticon angl.  3,  1673,  2,  67. 

Wobum. 
Drucke:   Woburnensis  Abbatia,  4  Urkunden  von   1145   ab,    in:    Monasticon 
angl.  1,  1655,  829. 

St.  Wolstan. 

Handschr,:  Klosterurkunden  in  Oxford,  Ashmole,  Wood,  Auszüge  in  Lon- 
don, Harl.  2044;  andere  in  Oxford,  Christ  Church. 

Wombridge. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlehill,  Phill.  3517. 


IIL     Specialgeschichte.  365 

Woodford,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie,  in  London,  Cott.,  Claud.  A.  XIII;   gedruckt 
in:  Mchols,  Leicestershii-e. 

Worchester. 
Handschr.:  Li  her  albus,  in  Worchester,  Kapitel. 

Hemiugi  cartularium,  in  London,  Cott.,  Tiber.  A.  XIII. 

Fragmente  von  Cartularien,  ebenda,  Cott.,  Nero,  E.  I;  Vitell.  C.  IX. 

Urkundenabschriften,  ebenda,  Harl.  460. 

Obituarium  episcoporum  ecclesiae  Wigorniensis  ab  a.  798  usque  ad  a.  957, 

Cod.  Cotton,  Calig.  A.  X,  191,  saec.  13. 
Drucke:  Wigorniense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  736  ab,  in:  Monasticon 

angl.  1,  1655,  120. 
llemingi  chartularium  ecclesiae  Wigorniensis  edidit  Th.  Hearnius,  V.  1.  2, 

Oxon.  1723;  vgl.  Monast.  angl.  1,  134;  Migne,  Patrologia  lat.  150,  1491. 
W.  B.  Sauder,  Domesday  Book,   a   literal   extension   of  the  Latin  text  and 

an    English    translation  of,   in  relation  to    the   county  of  Worcester,    Wor- 

cester  1864. 
Inrotulatio  cartarum  Henrici  comitis  Wigorniae  (1  Edw.  VI)  Mediomont  s.  a. 
Index  to  the  fines  of  Worcester,  ebenda  s.  a. 
Registrum  sive  Über  inrotularius  et  consuetudinarius  prioratus  Beatae  Mariae 

Wigorniensis,  edited  by  W.  IL  Haie,  London  1865,  London  soc.  91. 
Annales   de   rebus   ecclesiae  Wigornensis  (rect.  Obituarium),  in:  Angl.  sacra 

1,  471. 

Worksop. 
Drucke:  Prioratus  de  Wirkesop,  8  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  50. 

Wormley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  London,  Harl.  3586;  ein  anderes  in  Lam- 

beth,  erzbischüfl.  Bibliothek. 
Drucke:   Prioratus   de  Wormley,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661, 

261;  3,  1673,  48. 

Wotton  Wawen. 
Handschr.:  Klosterurkunden  in  Cambridge,  King's  College.     . 
Drucke:    Wotton-Wawen,  5  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  1,  1655,  558. 

Wrothall. 
Drucke:    Wroxhalensis  Prioratus,    mit   Urkunden,   in:    Monasticon   angl.    1, 
1655,  433. 

Wnlverhauipton. 
Drucke:  Wulwerhamptonense  Coenobium,  Urkunden  von  996  ab,  in:  Mo- 
nasticon angl.  1,  1655,  988. 

Wylmundesley. 
Handschr.:  Cartular  des  Klosters,  in  Middlchill,  Phillipps. 


36G  VI.     Britannien. 

Wymondham. 
Handschr.:  ürkundensammlung,  in  London,  Exchequer,  vgl.  Thoraas,  Hand- 
book  283. 
Cartularien  ebenda,  Cott.,  Tiber.  C.  VIII,  und  Otho,  B.  IV. 
Drucke:  Wimundhamense  Coenobium,  mit  Urkunden  von  1139  ab,   in:  Mo- 
nasticon  angl.  1,  1665.  337. 

Wynteney. 
Handschr.:  Galen  darium  des  Klosters,  in  London,  Cott.,  Claud.  D.  3. 

Wyvelesthorp,  Familie. 
Handschr.:  Cartular  der  Familie  Wyvelsthorp,  in  Towneley,  Cod.  Towneley. 

Y. 

Yarmouth. 
Handschr.:  Cartular  von  Yarmouth  Hospital,  in  Yarmouth,  Stadtarchiv. 

Yamm. 
Drucke:  Hospitale  de  Yarum,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  2,  1661,  400. 

York. 
Handschr.:  Cartularien  von  St.  Peter,  in  London,  Cott.,  Claud.  B.  III;  Galba, 
E.  X;  Vitell.  A.  II. 

Registrum  album,  in  York,  Kapitel. 

Liber  Grenefeld,  ebenda,  und  in  London,  Arund.  17. 

Cartular  von  St.  Mary,  2  Bände,  in  Middlehill,  Phillipps,  andere  in  London, 
Harl.  236,  in  Oxford,  Bodl.  N.  E.  A.  3,  20. 

Consuetudinarium,  in  Cambridge,  St.  John\s  Coli.  D.  27;  und  in  York, 
St.  Mary 's  Tower;  Bruchstücke  und  Abschriften  in  Oxford,  Bodl.,  Dodsw. 
Vol.  9,  156;  Vol.  76;  Hatton. 

Cartular  von  St.  Leonard's  Hospital,  in  London,  Cott.,  Nero,  D.  III;  in  Ox- 
ford, Rawl.  B.  455;  in  York,  St.  Mary's  Tower. 

Cartular  von  Corpus  Christi,  Cod.  Lansd.  403. 
Drucke:   W.  Bawdwen,  Domesday  Boc;  a  translation  of  the  record  called  Do- 
mesday,  to  far  as  relates  to  the  county  of  York  (etc.),   Doncaster  1809. 

The  register,  or  rolls,  of  Walter  Gray,  lord  archbishop  of  York,  Durhara 
1872,  Surtees  soc,  561  Urkunden  von  1223—1284  nebst  Appendix. 

The  survey  of  the  county  of  York.  Taken  up  by  John  of  Kirkby,  commonly 
called  Kirkby's  inquest:  also  inquisitions  of  knight's  fees,  the  nomina  vil- 
larum  for  Yorkshire  and  an  appendix  of  illustrative  documents ,  edited  by 
K.  H.  Skaife,  Durham  1867,  Surtees  soc.  49. 

Wills  and  inventories  illustrative  of  the  history,  manners,  language,  statistics 
etc.  of  the  counties  of  York,  Westmoreland  and  Lancaster,  from  the  14 th 
Century  downwards,  from  the  registry  of  Richmond,  edited  by  J.  Raine, 
V.  1.  2,  London  1835—1860,  Surtees  soc.  2;  38,  von  1095—1597. 

Testamenta  Eboracensia,    or  wills  registered  at  York  from  the    year  1300 


III.    Specialgeschichte.  .367 

downwards,  edited  by  J.  Raine,  P.  1—4,  London  1836 — 1868,  Surtees  soc. 

4;  30;  45;  53. 
Extracts  frora   the   municipal   records  of  the  city  of  York  during  the  reigns 

of  Edward  IV,  Edward  V,  and  Richard  III,  by  R.  Davies,  London  1843. 
Ecelesia  cathedralis  S.  Petri,  mit  Urkunden,  in:  Monasticon  angl.  3,  128. 
The  fabric  rolls  of  York  minster,  with  an  appendix  of  illustrative  documents, 

edited  by  J.  Raine,  Durham  1859,  Surtees  Soc.  35,  Urkunden  von  c.  1640 

—1483. 
Register  of  the  guild  of  Corpus   Christi,  York,   edited  by  R.  H.  Skaife 

Durham  1872,  Surtees  soc.  57. 
S.  Clementis  juxta  Eboracum  Prioratus,  4  Urkunden,  in:  Monasticon  angl. 

1,  1655,  510. 
S.    Mariae    Eboraei   coenobium,    mit   Urkunden    von    1088   ab,    ebenda    1, 

1655,  383. 
Hospitale  S.  Leonardi,  mit  Urkunden,  ebenda,  2,  1661,  3G7. 
Hospitale  S.  Petri,  mit  Urkunden,  ebenda  392. 


yil.    Abtheilung. 

Skandinavien. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handschr.:    P.  A.  Sech  er,   Das  Archivwesen  im   Skandinavischen  Norden,  in: 

Archival.  Zeitschr.  4,  249;  6,  77. 
Drucke:    Annaler  for  nordisk  oldkyndighed,  1836 — 1863,  Kjöbenhavn  1837 — 

1863,  fortgesetzt  unter   dem   Titel:   Aarböger  for  nordisk   oldkyndighed  og 

historie,  ebenda  1866 — 1884. 
Antiqvarisk  Tidskrift,  Bd.  1—7,  Kjöbenhavn  1845—1863. 
H  an  dl  in  gar  rorande  Skandinaviens,  historia  D.  1—10,  Stockholm  1816 — 

1822.    Nya  handlingar,  D.  1—30,  ebenda  1824—1862.    Ny  fölgd  (Historiska 

handlingar),  D.  1—7,  9.  10,  ebenda  1863—1878. 
C.  G.  Styffe,  Bidrag  tili  Skandinaviens  historia  ur  utlandska  arkiver,  D.  1 — 4, 

Stockholm  1859—1875. 
M.  a  Celse,  Apparatus  ad   historiam   Sveo-Gothicam ,   quo  monumentorum  et 

scriptorum,  praesertim  antiquiorum,  hanc  illustrantium  cognitio  datur.  Sect.  1. 

Bullarii  Romano-Sveo-Gothici  recensionem  sistens,  Holmiae  1782,  von  c.  817 

— 162,  Sect.  2,  herausgegeben  von  H.  Reuterdahl,  Lundae  1842. 
H.  G.  Porthan,  Ad    recensionem  bullarii  Romano-Sveogothici  a  nob.  a  Celse 

editum  accessio,  Aboae  1797 — 1801,  Nachträge  von  1198  ab. 
J.  H.  Schröter,  Ad  bullarium  Romano -Sveogothicum  a  Magno  von  Celse  et 

Porthan   editum  accessio  nova,   Upsal.  1854,  ebenfalls  Nachträge,   darunter 

einige,  die  im  Diplomatarium  Svecanum  fehlen. 
G.  H.   Thorkelin,    Diplomatarium   Arna-Magnaeanum,   exhibens    monumenta 

diplomatica,  quae  collegit  et  Universität!  Havniensi  testamento  reliquit  Arnas 

Magnaeus,  T.  1,  Danica  complexus  ab  anno  1085—1259;  T.  2,  Norvegica  com- 

plexus  ab  anno  1189  (rect.  1146)  —1290;  Havniae  et  Lipsiae  1786. 
Quistgaard,  Index  chronologicus  sistens  foedera  pacis,  defensionis,  naviga- 

tionis ,  commerciorum,  subsidiorum  et  alia  a  regibus  Daniae  et  Norvegiae  ac 

comitibus  Holsatiae  inita  cum  gentibus  intra  et   extra  Europam  nee  non  ca- 

pitulationes ,  literas   et  mercaturae  privilegia  ab  anno  1200  usque  ad  annum 

1789,  Gottingae  1792. 
E.  C.  Werlauff,    Graendsebestemmelse    mellem    Norge    og   Sverrig    i  anden 

halvdeel  af  det  trettende  aarhundrede,   efter  et  pergaments  haandskreft,  in: 

Annaler  f.  nord.  oldkynd.  1845,  147. 


II.    Specialgeschichte.  369 

P.  A.  Munch,  Bemaerkninger  ved  Graendsebestemmelsen  mellem  Norge  og 
Sverige,  ebenda  1846,  150. 

A.  Lignell,  Upplysningar  tili  sodra  delen  af  griinsbestemraelsen  mellan  Sve- 
rige och  Norge  i  sednare  hälft en  af  13  de  aarhundrede,  ebenda  1849,  146. 

P.  A.  Munch,  Ora  graendsctractaterne  mellem  Norge,  Sverige  og  Rusland  i 
det  14 de  aarhundrede,  in:  Norsk  tidsskrift  5,  305. 

Gransbestemmelser  emellan  Sverige  samt  Norge  och  Danmark  i  femtonde 
och  sextonde  seklen,  in:  Ilandlingar  rör.  Skandinaviens  historia,  29,  36,  Ur- 
kunden von  1403 — 1554. 


n.    SpecialgeschicMe. 


Aabenrao. 
Drucke;  Apenrade,  2  Urkunden  von  1284  und  1355,  in:  Gengier,  Corpus  jur. 
niunicip.  1. 

Aakjaer. 
Handschr.:   Archivregistratur  von  Aakjaer,  in:   Becker,  Archivregistraturer, 
Bd.  2. 

Aalborg. 
Handschr.:  Archivregistratur  von  Aalborghus,  in:  Becker,  Archivregistraturer, 
Bd.  3. 
Registratur  von  Aalborg,  Frue  Kloster,  ebenda  Bd.  3. 
Registratur  von  Aalborg,  Schloss  und  Stadt,  ebenda. 

Aarhus. 
Drucke:  Liber  Aarhusiensis,  Urkunden  in  14.  Jahrhundert  gesammelt  und  später 
vervollständigt,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  6,  376. 
J.  R.  Hübertz,  Aktstykker  vedkommende  staden  og  stiftet  Aarhus,  D.  1 — 3, 

Kjöbenhavn  1845,  Urkunden  von  1404—1837. 
Zwei  Urkunden  des  Hochstifts  Arhus,  von  965  und  988,  in:  Lunigs  Reichs- 
archiv. 

AUiiig. 
Handschr.:  Archivregistratur  von  Alling  Kloster,  in:  Becker,  Archivregistra- 
turer, Bd.  2. 

AntvorskoY. 
Handschr.:  Archivregistratur  von  Antvorskow  Kloster,  in:   Becker,  Arch 

registraturer,  Bd.  4. 
Drucke:  Diplomata  Antvorskoviensia,  von  1275— 1397,  in:  Dänische  Bibliothe 

3,  162. 

Oesterley,  WcKweiser,     II.  24 


370  VII.     Skandmavien. 

B. 

Bergen. 
Drucke:  P.  A.  Munch,  Registrum  praecUorum  et  redituurri  ad  ecclesias  dioecesis 

Bergensis    saeculo   p.  Chr.   14 o  pertinentium ,   vulgo    dictura  „Bergens  Kalv- 

skind"  (Björgynjar  Kalfskinn),  Christiania  1843. 
J.  H.  Schlegel,  Almindelig  samling   af  stiftelser  og  gavebreve  i  Kongeriget 

Norge,  D.  l.  2,  Kjöbenhavn  1774 — 1777,  umfasst  nur  die  Stadt  Bergen. 
P.  A.  Munch,  Codex  diplomatarius  monasterii  S.  Michaelis,  Bergensis  diocesis, 

vulgo  Munkalif  dicti,   conscriptus   anno   Chr.  1427,   una   cum   registro  prae- 

diorum  ad  idem  monasterium  pertinentium,  Christianiae  1845,  Urkunden  von 

1145-1427. 

Bielke. 
Hniidschr.:  A.  G.  Oxenstierna,  Förteckning  öfver  Bielkeska  arkivet  pä  Thur- 
liolm,  in:  Historiska  handlingar  1,  383,  von  1460  bis  zur  Gegenwart. 

BjeYerskoY  s.  Ramsö. 

Börglum. 
Handschr.:   Archivregistratur  des  Bisthuras  und  des  Klosters  Börglum,  in: 

Becker,  Archivregistraturer,  Bd.  3. 
Bnicke:  Processus  inter  regem  Christophorum  II  et  episcopum  Burglanensem 

Tuchonem,  1330,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  6,  545. 

Bjornsholm. 
Drucke:   Fundatio  et  privilegia  monasterii  Vitescolae  ordinis  Cisterciensis  in 
Cimbria  sub   episcopatu  Wiburgensi,   in:    Dänische   Bibliothek   6,    129,   Ur- 
kunden von  1158—1263. 

Bornholm. 
Drucke:  J.  R.  Hübertz,  Aktstykker  til  Bornholms  historie,  1327—1621,  Kjöben- 
havn  1852,  (A.  T:)  Urkunden  zur  Geschichte   der  Insel  Bornholm    1327 — 
1621,  Heft  1.  2. 

Brinkman  s.  Sverige. 

c. 

Cliristianstad. 
Handschr.:  Förteckning  pä  pergamentsbref  1  Christianstads  Rädhus-Arkiv,  von 
1250 — 1650,  in:  Handlingar  rör.  Skandinav.  historia  35,  467. 

D. 

Danmark. 
Handschr.:  R.  Mitzschke,  Die  Staatsarchive  in  Kopenhagen,  in:  Korrespondenz- 
blatt der  deutschen  Archive  3,  115. 


II.    Specialgeschichte.  371 

Secher,  Das  Archivwesen  im  skandinav.  Norden,  III,  Dänemark,  in:  Archlval. 
Zeitschr.  6,  80. 

C.  F.  Wegener,  Ärsberetninger  fra  det  Kongelige  geheimearchiv,  indeholdende 
bidrag  til  Dansk  historie  af  utrykte  Kilder,  Bd.  1—6,  Kjöbenhavn  1852— 
1883. 

A.  D.  Jörgen sen,  Udsigt  over  de  danske  rigsarkivers  historie,  Kjöben- 
havn 1884. 

T.A.Becker,  De  aeldste  danske  Archivregistratnrer,  udgifnc  efter  beslutniug 
af  det  Kongelige  danske  selskab  for  faedrelandets  historie  og  sprog  efter 
originaler  i  geheimearchivet,  Bd.  1,  Kjölienhavn  1854,  enthaltend  die  Registra- 
turen von  Kalhindborg,  Yordingborg  und  Skanderborg;  Bd.  2,  ebenda  1860, 
enthaltend  die  Registraturen  von  Silkeborg,  Aakjaer,  Alling  Kloster,  Viborg 
Stift,  St.  Hans  Kloster  in  Viborg;  Bd.  3,  ebenda  1865,  enthaltend  die 
Registraturen  von  Aalborghus,  Hundslund  Kloster,  Aalborg  Frue  Kloster, 
Vrejlev  Kloster,  Börglum,  Bisthum  und  Kloster,  Aalborg,  Schloss  und  Stadt, 
0  Kloster,  Vestervig  Kloster,  Dueholm  Kloster,  Gudum  Kloster,  Lundeneir 
Schloss,  Maribo  Kloster,  und  Bisthum  Roskilde;  Bd.  4,  lieft  1,  ebenda  187.Ö, 
enthaltend  die  Registraturen  von  Folen  auf  Kallundborg  Schloss,  Antvors- 
kov  Kloster,  St.  Agneten  Kloster  in  Roskilde,  Lundegaard,  Tommorup  Kloster 
und  König  Frederik  I.  Dänische  Registratur;  Heft  2,  ebenda  1885,  Indioes. 
Drucke:  Dänische  Bibliothek,  oder  Sammlung  von  alten  und  neuen  gelehrten 
Sachen  aus  Dännemark,  St.  1 — 9,  Copcuhagen  und  Leipzig  1738 — 1747. 

Danske  Magazin,  indeholdende  allehaande  Smaastykker  og  anmärkninger  til 
historiens  og  sprogets  oplysning,  Kjöbenhavn  1745 — 1752;  Nye  danske  Ma- 
gazin, D.  1—6,  ebenda  1791—1836;  3.  Raekke,  Bd.  1—6,  ebenda  1839— 
1860:  4.  R.  udgivet  af  det  k.  danske  selskab  for  faedrelandets  historie  Bd. 
1—5,  ebenda  1867—1884. 

Sammlung  zur  dänischen  Geschichte,  Münzkenntniss,  Oekonomie  und  Sprache 
Bd.  1.  2,  Kopenhagen  1771  —  1776. 

P.  F.  Suhra,  Samlinger  til  den  Danske  historie,  Bd.  1.  2,  Kjöbenhavn  1779 — 
1784;  Nye  samlinger,  herausgegeben  von  Suhm  und  Nyerup,  Bd.  1—4, 
ebenda  1792—1795. 

Magazin  til  den  danske  adelshistorie,  Bd.  1,  Kjöbenhavn  1824. 

Historiskt  Tidskrift  udgivet  af  den  danske  historiske  Forening,  redigeret 
af  C.  Molbech  (später:  und  L.  Wes tergaard),  Bd.  1  —  6,  Kjöbenhavn 
1840—1845;  Nyt  histor.  Tidskrift,  Bd.  1—4,  ebenda  1847—1856;  3.  Raekke, 
Bd.  1.  2,  ebenda  1858—1868. 

Kirkehistoriske  Samlinger,  Bd.  1 — 2,  Kjöbenhavn  1849—1856;  Nye  kirke- 
hist.  saml.,  Bd.  1-6,  ebenda  1857—1873;  3  raekke,  Bd.  1.  2,  ebenda  1874 
-1882. 

Bruun,  Nielsen  og  Petersen,  Danske  samlinger  for  historie  (etc.)  Bd.  1 — 6, 
Kjöbenhavn  1865—1871;  2  Raekke,  Bd.  1—6,  ebenda  1872—1879. 

J.  Lange bek  Scriptores  rerum  Danicarum  medii  aevi,  partim  hactenus  inediti 
partim  emendatius  editi,  T.  l — 3,  Hafniae  1772 — 1774;  T.  4,  post  mortem 
beati  viri  publici  juris  fecit  P.  F.  Suhm,  ebenda  1776;  T.  5—7,  ebenda 
1783—1792;  T.  8,  ediderunt  L.  Engelstoft  et  K.  ('.  Werlauff,  ebenda 
1834;  T.  9  (Index),  ebenda  1878. 

24» 


372  ^^^'     Skandinavien. 

Regesta  diplomatica  historiae  Danicae.    Index  chronologicus  diplomatum  et  11- 

terarum ,   hlstorlam  danlcam   ab  antlqulsslmls  temporibus  usque  ad   annum 
1660  illustrantiuni,  quae  in  libris  hactenus  editis  vulgata  sunt.     Cura  socie- 

tatis   regiae   scientiarum  Daniae.  T.  1,   ab   anno  822  — 1536,  Ilavniae   1847. 

T.  1,  1.  2,  ab  a.  1536  —  1660,  ebenda  1870.  —  Ser.  2,  T.  1,  Heft  1-4,  von 

789-1491,  ebenda  1880—1885. 
H.  Hofman,  Sämling   af  fundationer    og  gavebreve,    D.   1  — 11,    Kjöbenhavn 

1755—1780. 
G.  H.  Thorkelin,  Diplomatarium  Arna-Magnaeanum,  T.  1,  Danica  complexus 

ab  anno  1084 — 1259,  Havniae  et  Lipsiae  1786. 
Aktstykker,  for  storste  delen  hidtil  utrykte,  til  oplysning  isaer  af  Danmarks 

indre  forhold  i  aeldre  tid.   Samlede  og  udgivne  af  Fyens  Stifts  literair  Sels- 

kab,  Sarai.  1.  2,  Odense  1841—1845. 
J.  Grundtvig,  Meddelelser  fra  rentekammerarchivet,  indeholdende  bidrag  tij 

Danmarks  historie  af  utrykte  Kilder,  1 — 5,  Kjöbenhavn  1871  —  1879. 
H.  C.  de  Reedtz,  Repertoire  historique   et  chronologique  des  traites  conclus 

par  la  couronne  de  Dannemarc  depuis  Canut-le-Grand  jusque  1800.    Avec  un 

extrait  des  principaux  articles.     Precede   d'un    discours  preliminaire   de   Mr. 

Engelstoft.     Gottingue  1826,  Regesten  von  1016—1800. 
Urkunden   des  Königreichs   Dänemark,  von  834—1720,  in:   Lünigs  Reichs- 
archiv. 
Diplom  ata   ad  historiam  Ingeburgi  reginae,  von  1193 — 1400,   in:    Langebek, 

Script,  rer.  Danic.  6,  80. 
Sämling  af  Danske  forordninger  indtil  ar  1500,  von  1200 — 1499,   in:   Ars- 

beretninger  fra  det  k.  geheimearchiv  5,  1,  1871,  1. 
Utrykte  pavebrevc  angaaende   danske  kirkforhold,    226  Urkunden  von   1220 

-1622,  in:    Ny  kirkehistor.  saml.  3,  73;    368:  789;   4,  194;  556;    5,  845; 

6,  554. 
Kong  Waidemars  jordebog  1231,  in:  Bring,  Monumenta  Scanensia  1744,  T.  1. 
Liber  census  Daniae  tempore  regum  Waidemari  II  et  Christophori  I  confectus 

saec.  XIIl  vel  XIV,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  7,  507. 
0.  N Ilsen,    Liber    census    Daniae.     Kong    Valdemar    den    andens   jordebog, 

Köbenhavn  1873. 
G.  von  Brevem,  Der  Liber  census  Daniae  und  die  Anfänge  der  Geschichte 

Harriens  und  Wirlands  (1219—1244),  Dorpat  1858,  in  dessen:  Studien  zur 

Geschichte  von  Liv-,  Est-  und  Kurland,  Bd.  1. 
C.  Schirren,  Beitrag  zum  Verständniss  des  Liber  census  Daniae,  St.  Peters- 
burg 1859,  in:   Memoires   de   l'acad.  imper.   des  scienc.  de  St.  Petersbourg, 

ser.  VII,  T.  2,  Nr.  3. 
C.  Paludan -Müller,  Kong  Valdemars  Jordebog,  Kjöbenhavn  1871;  2.  Aufl., 

ebenda  1874. 
J.  C.  H.  R.  Steenstrup,  Studier  over  Kong  Valdemars  jordebok,  D.  I,  Kjö= 

benhavn  1873. 
Derselbe,  C.  Paludan-Mtiller  og  Valdemars  jordebog,  Kjöbenhavn  1874. 
K.  Erslev,  Kong  Valdemars  jordebog  og  den  nyere  Kritik,  in  histor.  Tidskrift. 
Danske  Kongers  Iländfästninger  og  andre  lignende  akter,  von  1282— 1661, 

in:  Arsberetninger  fra  det  K.  geheimearchiv  2,  1,  1856,  3. 


II.    Specialgeschichte.  373 

C.  Molbech  og  N.  M.  Petersen,  Udvalg  af  hidtil  utrykte  Danske  diplomer 

og  breve  fra  det  14de,  15  de  og  16de  aarhundrede,  Bd.  1,  Heft  1.  2,  Kjöben- 

havn  1842—1843,  von  1354—1406. 

G.  Hille,   Registrum  König  Christian   des  Ersten,  Namens  der   Gesellschaft 

für  Schleswig-Holstein-Lauenburgische  Geschichte  herausgegeben,  Kiel  1875. 

(A.  T.)  ürkundensammluDg  der  Gesellschaft  .  .  .,  Bd.  4,  Urkunden  und  Re- 
gesten von  1394—1492. 
Tre  gavebreve   af  dronning  Margrethe  fra  aaret  1411,  in:  Kirkehistor.  Saml. 

3  R.  3,  367. 
Epistolae   regis  Christian!  I,  vel  ad  eura  scriptae,  in:  Langebek,  Script,  rer. 

Danic.  8,  360. 
H.  Knudsen,   Diplomatariura  Christian!  primi.  Sämling  af  aktstykker,   diplo- 
mer og   breve,   henhörende  til  kong  Christian  den  förstes  historie,  utgived 

af  C.  F.  Wegener,  Kjöbenhavu  1856,  von  1448—1481. 
Correspondenz  König  Christian  I  und  seiner  Gemahlin  Dorothea  mit  der 

Stadt  Lüneburg  u.  a.,  in:  Quellensammlung  d.  Gesellsch.  f.  Schlesw.-IIolst.- 

Lauenb.  Gesch.  2,  If. 
G.  Waitz,    Urkundliche   Beiträge   zur  Geschichte  Christian  I,    Regesten  von 

1455—1481,  in:  Nordalbing.   Studien  6,  111;  282. 
Zwei  Urkunden  König  Christian  I,  von  1465  und  1466,  ebenda  3,  286. 
J.  L.  A.  Kolderup-Rosenvinge,    Udvalg  af  gamle   danske  domme,   Saml. 

1 — 4,  fra  midten  af  15.  aarh.  —  1596,  Kjöbenhavn  1842 — 1848. 
Dokumenter    vedkommende  Rigsraaden  Mourets  Nielsen  (Gyldenstjerne)  til 

Aagaard,   45    Urkunden    von    1468  —  1503,   in:    Danske  Magazin,   3.  R.  3, 

4,  251. 
Kong  Ilans's  og  dronning  Christines  Regnskabsboger  (1477),  ebenda,  4  R. 

1,  1,  65 ;  172. 
Aktstykker  i  bandssagen  mellem  dronning  Dorothea  og  Hr.  Sten  Sture,  von 

1478 — 1490,  in:  Arsberetninger  fra  det  k.  geheimearchiv  4,  5,  1870,  371. 
Dronning   Dorotheas  regnskab    for   1480,   in:  Meddelelser  fra  rentekammer- 

arch.   1872,  1. 
Forhandlinger   mellem    Danmark   og  Sverig  i   kong  Ilans's  Tid,  Urkunden 

von  1482 — 1512,  in:  Arsberetninger  fra  det  k.  geheimearchiv  4,  4,  1869,  268. 
II.   Wesemann,   Fragmente    eines    Dänischen  Nekrologs,    in:    Jahrbücher  f. 

Landeskunde  Schlesw.-Holst.  10,  262;  Monura.  German.,  script.  19,  711. 
Vgl.  Lund. 

Dalarne. 
Drucke:    C.   G.  Kröningssvärd  och  J.   Liden,   Diplomatariura   Dalekarlicum. 
Urkundar  rörande  landskapet  Dalarne,  D.  1,  Stockholm  1842. 

Dnoholm. 

Handschr.:  Archivregistratur  von  Dueholm  Kloster,  in:  Becker,  Archiv- 
registraturer,  Bd.  3. 

Drucke:  O.Nielsen,  Dueholms  Diploniatarium.  Sämling  af  Breve,  1371  —  1539, 
der  i  sin  Tid  ere  opbcvaredo  i  St.  Jobannes-Klostrct  Dueholm  paa  Morsö, 
Kjöbenhavn  1872. 


374  Vil.     .Skandinavien. 

E. 

Ebbelholt. 
Drucke:   Diplomata  ad   ecclesium    et  monasterium   S.   Thomae  de  Paraclilo   in 
Eskilsöe    et    coenobium   SS.   Thomae    et   Wilhelini   in   Ebbelholt   pertincnlia, 
von  1171—1517,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  6,  132. 

Eskilsö. 
Drucke:  Wilhelmi  abbatis  epistolae,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  6,  1. 
Vgl.  Ebbelholt. 

Esrom. 
Drucke:  O.Nielsen,  Codex  Esromensis.    Esrom  Klosters  Brevbog,  Kjöbenhavn 
1880—1881,  Urkunden  von  1140—1514. 

F. 

Finland. 
Drucke:  A.  J.  Arwidson,  Handlingar  tili  upplysning  af  Finlands  häfder  D.  1 — 
10,  Stockholm  1846—1858,  Urkunden  von  1316—1757,  jeder  Band  in  chro- 
nologischer Folge,  zu  Ende  ein  chronologisches  Register  über  das  Ganze. 
E.  Grönblad,  Nya  Källor  tili  Finlands  medeltids  historia,  S.  1,  Köpenhanin 
1857,  Urkunden  von  1335—1524. 

Flensborg. 
Drucke:    H.   C.  P.  Sejdelin,  Diplomatarium  Flensborgense,   Sämling  af  Akt- 
stykker  til  Staden  Flensburgs  Historie  indtil  Aaret  1559,  Bd.  1.  2,  Kjöben- 
havn 1865—1873,  922  Urkunden  von  1200-1559. 
Fasciculus   diplomatum  Flensburgensium ,    Urkunden  von   1284  — 1440,  in: 
Westphalen,  Monumenta  inedita  4,  1950. 

Frejlev. 
Handschr.:  Archivregistratur  von  Vrejlev  Kloster,  in:  Becker,  Archivregistra- 
turer  Bd.  3. 

Fyen. 
Drucke:  Samlinger  til  Fyens  historie,  Bd.  1—8,  Odense  1861—1880. 

G. 

Gotland. 
Drucke:   Taxa  procuratiouis   noctium   in  visitatione  insulae  Gotlandiae,    in:   H. 
Schröder,    Disputatio   acad.   Upsal.   1848;    Langebek,    Script,  rer.  Danic.  8, 
314;  Script,  rer.  Suecic.  3,  2,  290, 
Gothländska  Samlingar,    allestädes  med  flit  upsökte,  utgifne  af  J.  Wallin, 
T.  1.  2,  Stockholm  1747 — 177G,  mit  Urkunden  und  Regesten  von  1246—1459. 
Handlingar  rörande  GottUlndska  köpmäns  privilegier  i  Lifland,   von    1232 — 
1305,  in:  Handlingar  rör.  Skandinav.  historia  29,  1. 


II.     Specialgeschichte.  375 

Necrologium  Gotlandiae  fratrum  minorum  in  Wisby,  von  c.  1340  ab,  in: 
Langebeli,  Script,  rer.  Danic.  6,  557. 

Dokumenter  vedkominende  Öen  Gotland,  von  1492 — 1555,  in:  Danske  Ma- 
gazin, 3.  R.  3,  2,  101. 

Grönland. 
Drucke:    Excerpta  ex    archivio  Vaticano  de   pristino  statu  Gröulandiae,    von 
1276  ab,  in:  Sammlung  z.  dänischen  Geschichte  1,  1,  174. 

Oudam. 
Handschr.:  Archiv registratur  von  Gudum  Kloster,  in:  Becker,  Archivregistra- 
turer  Bd.  3. 


Haderslev. 
Dmcke:   C.  M.  A.  Matthiessen,  Aktstykker  til  oplysniug  ora  Kannikecollegiet 
i  Haderslev  für  Reformationen,  Urkunden  von  1334—1485,  in:  Ärsberetninger 
fra  det  K.  geheimearchiv  2,  1,  1856,  tillaeg  3. 

Helsingör. 
Drucke:    Sämling   af  aktstykker  til   byen  llelsingörs  historie,  Urkunden   von 
1308—1659,  in:  Ärsberetninger  fra  det  K.  geheimearchiv  3,  1,  1861,  tillaeg 
3;  138;  2  tillaeg  4,  1,  1866,  tillaeg  3. 

Hnndslnnd. 
Handschr.:    Archiv  registratur  von  Hundslund  Kloster,  in:  Becker,  Archiv- 
registraturer  Bd.  3. 


Island. 

Dmcke:   Diplomatarium  Islandicum.    Islenzkt  fornbrefa  safn,   sem  höfir  inni 

ad  halda  bref  og  gj«jrninga,   döma  og  mäldaga,    og  adrar  skrär,  er  snerta 

Island  eda  islenzka  menn.  Getid  üt  af  hinu  islenzka  bökmentafelagi ,  Bd.  1, 

834—1264,  KaupmannahGfn  1857—1876. 

Fasti  necrologici   Islandici,  von   1274  ab,   in:   Langebek,  Script,  rer.  Danic. 

8,  550. 
Necrologium  Islando-Norvegicum,  ebenda  2,  502. 

J. 

JdnkOping. 
Handschr.:  C.  G.  Styffe,  Förteckning  ofver  de  äldre  handlinganie  iJönköpings 
Rädhus-Arkif,  in:  Handiingar  rör.  Skandinav.  historia  32,  369;  separat:  Stock- 
holm 1851,  von  1284—1631. 
Jonkopings  stads  Tänkebog  1456—1548,  s.  Styffe  1.  c.  63, 


376  VI^-     Skandinavien. 

Jyllaiid. 
Drucke:    Samlinger   til  jydsk  historie  og  topografi,  Hd.  1—8,  Aalborg  18(U 
-1881. 
M.  H.  Rosenörn,  af  jydske  Herregaardes  Archiver,  Urkunden  von  1467 — 1400, 
in:  Samlinger  til  jydsk  historie  og  topografi  8,  303. 

K. 

Kaliandborg. 
Handsclir.:    Archivregistratur  von  Kallundborg,  in:   Becker,  Archivregistni- 
turer  Bd.  1. 

KjöbenhaYn. 

Drucke:  0.  Nielsen,  Kjöbenhavns  diplomatarium.  Sämling  af  dokumenter,  breve 

og    andre    kilder   til    oplysning   om  Kjöbenhavns    aeldre  forhold  för  1728, 

Bd.  1—4  und  Register,  Kjöbenhavn  1872—1880,  Urkunden  von  1177—1726. 

G.  F.  Lassen,  Dokumenter  og  Aktstykker  til  Kjöbenhavns  befaestnings  historie, 

Kjöbenhavn  1855,  von  1455  ab. 
Trans  scriptum   de  bonis   praebendarum  canonicalium  in  ecclesia  Ilafniensi, 

factum  1436,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  8,  259. 
Obituarium  ecclesiae  b.  virginis  Havniensis,  1299 — 1414,  Auszüge  in:  Lange- 
bek, Script,  rer.  Danic.  6,  372;  vollständig  ebenda  8,  538. 

L. 

Lappmark. 
Drucke:  Handlingar  rörande  Lappmarken  og  Birkarlarne  i  tjortonde  och  fem- 
tonde  seklen,   von  1340 — 1498,  in:  Handlingar  rör.   Skandin.  historia  29, 
1848,  16. 

Lund. 
Drucke:    Liber  dativus  Lundensis  vetustior,  1086—1391,  in:  Bring,  Monumenta 
Scanensia  T.  2;  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  3,  474. 
Liber  dativus  Lundensis  recentior,  saec.  12 — 14,  ebenda  4,  26. 
Excerpta  ex  regesto  tabularii  ecclesiae  Lundensis,  1425,  ebenda  8,  457. 
Tabularium  ecclesiae  Lundensis,  1494,  ebenda  7,  263. 
Actiones    adversariae    Erici   regis    Daniae    et   Johannis  Grand    archiepiscopi 

Lundensis,  coram  curia  et  sede  Romana  institutae  1296,  ebenda  6,  273. 
Actio  regis  Erici  Menved  in  Esgerum  archiepiscopum  Lundensem  coram  pon- 

tifice  Romano  instituta  anno  1317,  ebenda  6,  535. 
Necrologium  Lundense,  1085 — 1392,  in:   Bring,  Monumenta  Scanensia;  in: 
Langebek,  Script,  rer.  Danic.  1,  424;  3,  422;  475. 

Lundegaard. 
Haudschr.:  Archivregistratur  von  Lundegaard,  in:  Becker,  x\rchivregistraturer 
Bd.  4. 

Lundeiies. 
Handsclir.:   Ar  chiv  regist  rat  ur  von  Lundenaes  Schloss,  in:   Becker,   Archiv- 
registraturer  Bd.  3. 


11.     Specialgeschichte.  377 

Lygiiiii. 
Vinekc:  Diplomata  ad  monasterium  Loci  Dei  pertinentia,  1173—1578,  453  Ur- 
kunden, in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  8,  1. 


Malmö. 
iiaudschr. :   11.  Reuterdahl,   Malmö  Radhusarchiv,   Hegesten  von  1353—1557, 
in:  Mulbech,  Ilistor.  Tidskrift  4,  1843,  547. 
Excerpta  ex   registro  villae  Malmogiensis ,  anno    1420  facta,  in:  Langebek, 
Script,  rer.  Danic.  7,  243. 

Muribo. 
Haiidschr.:    Archivregistratur    von    Maribo    Kloster,    in:    Hecker,    Archiv- 
registraturer  Bd.  3. 

Mön   s.  Roskilde. 

Morklrchcn. 
Drucke:    Di  plomatariuin  uiouasterii  Morkirchensis  S.  Antonii,  Urkunden  von 
1391  — 1499,  Regesten  von  1390 — 1525,  in:  Westphalen,  Monuraenta  inedita 
4,  3387. 

Mylgaard. 
Drucke:    Nogle   dokumenter   vedkommende  Herregärden  Mylgärd,   in:    Sam- 
linger  til  jydske  histor.  5,  39. 

N. 

Nestyed. 
Drucke:    Liber  donationum   monasterii   b.  Petri  Nestvedensis  et  Skov-Kloster, 
in  alphabetischer  Folge,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  4,  335. 
Calendarium  monasterii  b.  Petri  Nestvedensis,  von  1000  ab,  ebenda  4,  285. 
Obituarium  monasterii  b.  Petri  Nestvedensis,  saec.  15,  ebenda  4,  323. 

Norge. 
Handschr.:  Das  Reichsarchiv  in  Christiania. 
M.   Dirkeluud,   Om   archivväsenets  ordning.   Erkläring  fra  rigsarchivaren  til 

kirkedepanementet,  Christiania  1877. 
Me ddeleiser  fra  det  Norske  rigsarchiv,  indeholdende  bidrag  til  Norges  histo- 
rie  af  utrykte  kilder,  Hd.  1,  Christiania  1870. 
Drucke:  Samlinger  til  det  Norske  folks  sprog  og  historie,  Bd.  1—6,  Christia- 
nia 1833—1839. 
Norske  Ma gasin,  Bd.  1—5,  Christiania  18(K)— 1876. 
Historisk   Tidskrift,   udgivet    af  den  norske   liisfon'sk.«   f..riMiin<j.    B<1.  1—4, 

2  R.  Bd.  1-3,  Kristiania  1871—1882. 
G.   J.   Thorkeliu,    Diplomatarium  Ama-.Maynacanum    i.  _\    .Noivegira   roin- 
plexus  ab  anno  1189  (rect.  1149)  -  1299,  Havniae  et  Lipsiae  178(;. 


378  VlI-     Skandinavieiii 

G.  J.  Thorkelin,  Analecta  quibus  historia,  antiquitates ,  jura,  tarn  publicum 
quam  privatum  regni  Norvegici  illustrantur.  Maximam  partem  hactenus  ignota, 
Hafniae  et  Lipsiae  1778,  Urkunden  von  1276—1504. 

Gr.  Fougner-Lundh,  Speciraen  diplomatarii  Norvagici  exhibentis  monu- 
menta  diplomatica  ab  vetustioribus  inde  teraporibus  usque  ad  finem  seculi 
XVI.  Pröve  af  et  Norskt  Diplomatarium  eller  Sämling  af  Dokumenter  (etc.), 
Kjöbenhavn  1828. 

Ch.  0.  Lange  og  C.  R.  Unger,  Diplomatarium  Norvegicum.  Oldbreve  til 
kundskab  om  Norges  indre  og  ydre  forholde,  sprog,  slaegter,  saeder,  lov- 
givning  og  rettergang  i  middelalderen,  Saml.  1—10,  Christiania  1847 — 1880, 
jede  Sammlung  in  chronologischer  Folge. 

Fragmenta  tria  necrologica  Norvegiae,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  5,384. 

Vgl.  Bergen. 

0. 

Odense. 

Drucke:    G.    Stephens,    Brottstykken    af   en    Dominikaner- Ordens  Statut-eller 

('apittel-Bok  och   gällande  för   „Provincia  Dacia"    eller  de  Nordiska  Riken, 

enthält:   Acta  capituli  provincialis  Othoniensis  etc.  1252  — 1291,  in:  Kirke- 

histor.  Samlinger  T.  1,  535,  separat:  Kjöbenhavn  1852. 

Derselbe,  Rettelser  til  Brodstykken  af  en  Dominikaner-Ordens-Kapittel-Bog. 

ebenda  2,  128. 
Ora  Biskop  Nogens  Krafse  i  Odense   og  hans  Stiftelse  paa  en  Almisse  sam- 
mesteds  1474,  Urkunden  von  1458  ab,  in:  Danske  Magazin  2,  1. 

Ökloster. 
Handschr.:   Archiv registratur  von  Ökloster,  in:  Becker,   Archivregistraturer 
Bd.  3. 

Oslo. 
Drucke:  H.  J.  Huitfeldt,  Biskop  Eysteins  Jordebog  (den  rode  bog).     Forteg- 
nelse    over    det    geistlige    gods    in    Oslo    bispedömme    omkring   aar    1400, 
Christiania  1879. 
Beretning  om  Vor  Frue  Kirke  i  Opslo,  mit  Urkunden  von  1310—1455,  in: 
Danske  Magazin  1,  321. 

R. 

Bamsö. 
Drucke:  Statuta  Calendarum  sacerdotum  in  territorio   Ramsöensi    et    Biever- 
skoviensi,  una  cum  nominibus  congildarum  defunctorum,  1484,  in:  Langebek, 
Script,  rer.  Danic.  8,  532. 

Ribe. 
Drucke:   0.   Nielsen,  Sämling  af   adkomster,  indtaegsangivelser  og  kirkelige 
vedtaegter  for  Ribe  domkapittel  og  bispestol,  nedskrevet  1296 — 1518,  kaldes 
„Oldemoder"  (Avia  Ripensis),  Kjöbenhavn  1869. 


II.    Specialgeschichte.  379 

N  ecrolo  gi  um  Ripense,  saee.  lo,  in:  Laiigebck,  Script,  rer.  Danic.  5,  534. 
J.  Kinch,  Nogle  brudstykiser  af  et  Nekroiogiuni  fra  Dominikaner- Klosteret  i 
Ribe,  in:  Kirkehistor.  Samlinger  2,  490. 

Riugsted. 
Drucke:   Diplomata  Ringstadensia,  von   1135—1404,  in:  Dänische  Bibliothek 
3,  126. 

Roskilde. 
Handsclir.:  Archivregistratur  des  IJisthums  Roskilde,  in:   Becker,  Archiv- 
registraturer,  Bd.  3. 
Registratur  von  St.  Agnete  Kloster,  ebenda  Bd.  4. 
Drocke:   Liber  dativus   Roskildensis,  1074  — 1512,  in:   Langebek,  Script,  rer. 
Danic.  3,  265. 
Fragmentum  libri  judicialis  episcopi  Roskildensis,  1291—1299,  ebenda  6,  255. 
Registrum  redituum  deciraarum  et  exactionum  ad  episcopum  Roskildensem 

in  Selandia  Meonia  et  Rugia  pertinentium,  c.  1370,  ebenda  7,  1. 
.Statuta   capituli    Roskildensis   et  Necrologium    Roskildense,    saec.  14  et  15, 

ebenda  6,  591. 
Anniversaria  et  distributiones  capituli  Roskildensis,  von  1458  ab,   ebenda 

8,  321. 
Necrologium  Roescildense,  ebenda  3,  266. 

s. 

Säftaholni. 
Handsclir.:   G.  A.    Sparre,   Förteckning  a  i)ergaments-handlingar  i  Säftaholms 
arkiv,  Regesten  von  1300— 1779,  in:  llandlingar  ror.  Skandinav.  historia  36  5 
Accessio  1855—1862,  in:  Uistor.  handlingar  4,  337. 

Sjaelland  s.  Roskilde. 

Silkeborg. 
Handsclir.:  Archivregistratur  von  Silkeborg,  in:  Becker,  Archivregistraturer 
Bd.  2. 

Skaiiderborg. 
Handschr.:    Archivregistratur  von  Skanderborg,  in:  Becker,  Archivregistra- 
turer Bd.  1. 

SkÄne. 
Drucke:     S.  Bring,  Monumenta   Scanensia,    V.  I.  2,   Londin.    (iothor.    1744 
-1750. 
Sam  Ungar  tili  Skänes  historia,  fornkunskab  och  beskrifuing,  Lund  1873. 
Skanska   handlingar  ur  Viks    arkiv,    von    1411  — 1491,    in:    Samlinger   tili 
Skanes  historia  lO], 

Skov-Kloster  s.  Nestved. 


380  Vir.     Skanainavien. 

Slagelse. 
Drucke:  Attestationes  in  causa  decimaruin  Slaulosieiisiura ,  14G6,  in:  I^ange- 
bek,  Script,  rer.  Danic.  8,  o30. 

Slesvig. 
Handschr.:  Das  Staatsarchiv  daselbst;  anderes  in  Kopenha-gen. 

Archiv  des  Johannis- Klosters   zu  Schleswig,  in:   Zeitschrift  d.   Gesellsch.  f. 
Gesch.  Schlesw.-Holst.  7,  Anhang. 
Drucke:   V.  Stemann,    Acht  Schleswigsche  Urkunden,    von   1351  —  1465,    in: 
Zeitschrift  d.  Gesellsch.  f.  Gesch.  Schlesw.-Holst.  3,  93. 

Registrum  capituli  Slesvicensis,  1352—1407,  in:  Pontoppidan,  Annales  da- 
nici  2,  181;  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic.  6,  574. 

Liber  censualis  episcopi  Slesvicensis,  1436,  in:  Langebek,  Script,  rer.  Danic. 
7,  456. 

H.  N.  A.  Jensen,  Ueber  den  Liber  censualis  episcopi  Slesvicensis,  in:  Archiv  f. 
Staats-  und  Kirchengesch.  d.  Herzogth.  Schlesw. -Holstein  u.  Lauenburg  5,  417. 

Acta  Processus  inter  Ericum  regem  Dauiae  ab  una  et  ducem  Slesviceusem 
ac  comites  Holsatiae  ab  altera  parte  de  ducatu  Slesvicensi  1424 ,  in :  Lange- 
bek, Script,  rer.  Danic.  7,  263. 

Processus  in  curia  Romana  in  causa  avbitralis  sententiae  ab  Sigismundo 
rege  Romanorum  inter  Ericum  regem  Daniae  et  comites  Holsatiae,  super 
ducatu  Slesvicensi  regi  adjudicato  latae,  quam  comites  ad  papam  appellaverant 
1424,  ebenda  7,  426. 

Copiae  literarum  Martini  V  papae  pro  concordia,  vier  Briefe,  betr.  den  Pro- 
cess  wegen  Schleswigs  1424,  ebenda  7,  452. 

Urkunden  zur  Geschichte  der  Schleswigschen  Aemter  und  Amtmänner,  32  Ur- 
kunden von  1445—1630,  in:  Stemann,  Urkundl.  Beiträge  37. 

Urkunden  und  Briefe  (über  das  Herzogthum  Schleswig)  von  1470—1658, 
in:  Nordalbing.  Studien  2,  277. 

H.  Kupferschmidt,  Diplomatarium  coenobii  Slesvicensis  S.  Johannis  ab  a. 
1250—1566,  32  Urkunden,  in:  Westphalen,  Monumenta  inedita  3,  359. 

Vgl.  Holstein  und  Schleswig-Holstein,  in:  Deutsches  Reich. 

Sniäland. 
Drucke:    Smäländska  Archifvet.     Bref  och  Handlingar   hürande  tili  Smälands 
Historia,  T.  1.  2,  Wexiö  1853—1864,  von  1167  bis  zur  Gegenwart. 

Sorö. 
Drucke:    Liber  donationum  monasterii  Sorensis,  saec.  14,  in:  Langebek,  Script, 
rer.  Danic.  4,  463. 

Stockliolm. 
Drucke:   H.  Hildebrand,  Stockholms  stads  Jordebok,  1420—1474,  Stockholm 
1876.     (A.  T.:)  De  Svenska  Stadsbökerna  frän  äldre  tid  T.  1.) 

Strengnäs. 
Handschr.:  Förtec  kning  pä  Pergamentsbref,  som  fimias  i  Strengnäs  Gymnasii- 
Bibliothek,  Regesten  von  1328—1523,  in:  Handlingar  rör.  Skandinav.  historia 
28,  376. 


II.    Specialgescliiclite.  HSl 

Ordinatio  decimariim  canonicalium  in  diocesi  Strengnesensi ,  in:  Script,    rer. 

Svecic.  3,  2,  280. 
Taxa   procurationis    noctium   in  visitationibus  episcoporum  Strengnesensium, 
saec.  15,  ebenda  3,  2,  281. 

Svabsted. 
Drucke:  Schwabsteder-Buch,  h.  e.  Documenta  ad  episcopatum ,'Slesvicensem, 
episcopi  et  capituli  jura  bona  et  reditus  spectantia,  267  Urkunden  und  Re- 
gesten von  1182—1703,  in:  Westphalen,  Monumenta  inedita  4,  3107. 

STerlge. 

Handsehr.:  Das  Reichsarchiv  und  das  Archiv  des  Kammerkollegiuras  in  Stock- 
holm. 

R.  M.  Bowallius,  Meddelanden  fran  svenska  riksarchivet,  D.  1  —  5,  Stock- 
hol.ii   1877—1884. 

J.  llelstenius,  Om  och  ur  Sveriges  privatarchiver,  in:  Nordeck,  Universitets- 
tidsskrift  10,  4. 

Manuskript-Samlingar,  Stockholm  1821. 

Kort  förteckning  öfver  handlingar,  som  angä  Sverige  och  befinnas  uti  sara- 
lingur  i  Köpenhamn,  in:  Manuskript  Samlingar,  1821. 

Förteckning  pä  de  historiska  manuskript,  som  finnas  i  kong-gymnasii-biblio- 
theket  i  Skara,  von  1406 — 1785,  ebenda. 

Vgl.  Drucke. 
Drncke:  Historiskt  Bil)liotek  utgifvet  af  C.  Silfverstolpe,  Bd.  1—7,  Stock- 
holm 1875—1880. 

Scriptores  rerum  Svecicarum  medii  aevi  ex  schedis  praecipue  Nordinianis 
collectos  dispositos  ac  emendatos  edidit  E.  M.  Fant,  T.  1,  Upsal.  1818; 
T.  2,  edidemnt  ac  illustrarunt  E.  G.  Geijer  et  J.  H.  Schröder,  ebenda 
1828;  T.  3,  edidit  C.  Annerstedt,  ebenda  1871—1876. 

S.  Bring,  Sämling  af  atskilliga  Handlingar  och  Päminnelser,  som  förmodeligcn 
kunna  gifwa  lius  i  Svenska  historien,  Bd.  1 — 3,  Lund  1751  —  1758. 

Kronologiskt  regist ar  öfver  tryckta  handlingar  i  Svenska  historien,  Afd. 
1—3,  Stocksolra  1816—1817,  von  c.  1156—1384. 

E.  M.  Fant,  Diplomata  Suecana  hactenus  inedita,  Upsal.  1797,  9  Urkunden 
bis  1577. 

G.  J.  Liljegren,  (später  B.  E.  Ilildebrand)  Diplomatarium  Suecanum ,  T. 
1—6,  1,  llolmiae  1829—1878,  von  817—1350;  Ser.  II:  Svenskt  Diplomata- 
rium frän  och  med  ar  1401,  udgifvet  af  C.  Silfverstolpe,  D.  1,  1 — 4, 
I).  2,  1-3,  ebenda  1875—1884,  bis  1412. 

S.  Ry  dberg,  Sverges  Traktater  med  fremmcde  magder  jemte  andra  dit  höranda 
handlingar,  D.  1.  2,  Stockholm  1877—1883,  von  822—1408. 

P.  Wie  seigren.  De  la  Gardiska  Archivet,  eller  Handlingar  ur  Grefl.  Dela 
Gardiska  Bibliotheket  pa  Löberöd ,  D.  1—20,  Stockholm  (später  Lund)  1831 
— 1843;  Bihang,  Lund  1844,  bis  zur  neuesten  Zeit. 

J.  G.  Liljegren,  Förteckning  öfver  en  Sämling  af  perrabref  uti  Grefve  Lars 
von  Engeströms  Bibliothek,  Stockholm  1819,  120  Regesten  von  1311  —  1684. 

Handlingar  angäende  Svenska  Kolonicr  i  Kstlaiid,  von  1341  — 1685,  in: 
Handlingar  rör.  Skandinav.    historia  32,   I. 


382  ^^^'     Skandinavien. 

Svenska  riks-archivets  Pergamentsbref  fVan  och  med  är  1351,  förtecknade 
med  angifvande  af  innehället,  Bd.  1,  1351—1382,  Stockholm  18G6;  Bd.  2, 
1383—1400,  ebenda  1868;  Bd.  3,  1351—1400  und  Register,  ebenda  1872, 
3152  Regesten. 

A.  Fryxell,  Handlingar  rörande  Sverges  historia,  ur  utrikes  arkiver  samlade, 
D.  1—4,  Stockholm  1836—1843,  von  1399  ab. 

C.  G.  Styffe,  Bidrag  tili  Skandinaviens  historia  ur  utlandska  arkiver,  1).  1, 
Sveriges  förhällande  tili  Meklenburg,  Stockholm  1859;  D.  2,  Förhandlingar 
mellem  Tyskland  och  Sverige  1395—1448,  ebenda  1864;  D.  3,  Sverige  under 
Karl  Knutson  och  Kristian  af  Oldenburg  1448—1470,  ebenda  1870;  I).  4, 
Sverige  under  Sten  Sture  den  äldres  tid,  1470 — 1503,  ebenda  1875. 

G.  Anderson,  Handlingar  ur  v,  Brinkmanska  archivet  pa  TroUe-Ljungby, 
D.  1.  2,  Örebro  1859-1865,  von  1405  ab. 

Handlingar  angäende  Konung  Karl  VIII  Knutson,  30  Urkunden  von  1429— 
1460,  in:  Handlinger  rör.  Skandinav.  historia  36,  1. 

J.  H.  Schröder,  Monumenta  diplomatica  Suecana  nunc  primum  in  lucem 
edita  atque  animadversionibus  historicis  illustrata,  Upsal.  1820—1822,  von 
—  1441—1502. 

Registratur  a  publike  ärender,  som  blifvit  förhandlade  mellem  Sten  Sture 
den  äldre  och  ärkebiskopen  Jacob  Ulfsson,  Briefe  von  1494—1529,  in:  Hand- 
lingar rör.  Skandinav.  historia  18,  3. 

Handlingar,  upplysande  Sveriges  Historia  under  Riks  föreständaren  Sien 
Sture  den  äldres  tid,  ebenda  22,  1. 

De  Svenska  Stadsböckerna  s.  Stockholm. 

Vgl.  Dan  mark. 

T. 

Tönder. 
Handschr.:   Verzeichniss   der  Urkunden  im  Stadtarchiv  zu  Tondern,   40  Re- 
gesten von  1354—1827,  in:  Nordalb.  Studien  1,  253. 

Toiiimerup. 
Handschr.:   Archivregistratur  von  Tommerup  Kloster,  in:   Becker,  Archiv- 
registraturer  Bd.  4. 

Tromsö  s.  Trondhjem. 

Trondhjem. 

Handschr«:  Das  Centralarchiv  der  Stifte  Trondhjem  und  Tromsö. 

Drucke:  P.  A.  Munch,  Aslak  Bolts  Jordebog.  Fortegnelse  over  jordegods  og 
andre  herligheder  tilhörende  erkebiskopsstolen  1  Nidaros,  affattet  ved  erke- 
biskop  Aslak  Bolts  foranstaltning  mellem  aarene  1432  og  1449,  Christiania 
1852. 

Tvis  Kloster. 
Drucke:  0.  Nielsen,  Privilegier  for  Tvis  Kloster,  von  1169 — 1544,  in:  Danske 
Sam linder  f.  historie  4.  348. 


II.    Specialgeschichte.  383 

V. 

Yadstena. 
Drucke:  E.  Benzelius,  Diarium  Vazstenense  ab  ipsis  initiis  monasterii  ad  ejus- 
dem  destructionein,  Upsaliae  1721,  mit  Urkundenanhang. 

Vestervig. 
Ilaiidschr.:   Archiv registratur  von  Vesterwig  Kloster,   in:  Becker,  Archiv- 
registraturer  Bd.  3. 

Yiborg. 
Handsclir. :    Archivregistrat nr  von  Viborg  Stift,  in:   Becker,  Archivregistra- 
turer  Bd.  2. 
Registratur  von  St.  Uans  Kloster  in  Viborg,  ebenda. 
Drucke:  A.  Heise,  Diploraatariura  Vibergense.    Breve  og  Aktstykker  fra  aeldre 
Viborgske   Arkiver  til   Viborg  Bys  og  Stifts  Historie,    1200—1559,  Kjöben- 
havu  1879. 

Visby  s.  Gotland. 

Vordingborg. 
Haudschr.:   Archivregistratur   von  Vordingborg,  in:   Becker,  Archivregistra- 
turer  Bd.   1. 


Tstad. 
Drucke:   G.  E.  Klemming,   Smedernes  i  Ystad  Skrä  af  är  1496,  mit  Regesten 
von  1465—1747,  in:  Danske  Samlinger  f.  historie  4,  338. 


yill.     Abtheilung. 

Slaven. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Drucke:  Monumenta  historica  Slavorum  meridionaliuin.  Povjestiii  etc.  izdaje 
1.  K.  Sakcinski,  Kn.  1.  2,  u  Zagrebu  1863—1875. 

Monumenta  spectantia  historiam  Slavorum  meridionaliura  edidit  academia 
scientiarum  et  artium  Slavorum  raeridionalium,  V.  1  — 15,  Zagrabiae  1868 
—1884. 

S.  Ljubic,  Listine  o  odniesajih,  Kn.  1 — 7,  Zagreb.  1868—1882,  Urkunden  von 
900—1420,  in:  Monumenta  spect.  hist.  Slavor.  merid.  T.  1—5;  9;  12. 

A.  Theiner,  Yetera  monumenta  Slavorum  raeridionalium  historiam  illustran- 
tia,  T.  1,  Romae  1863;  T.  2,  Zagrabiae  1875,  Papstbriefe  von  1198—1800. 

W.  Makuschew,  Italjanskie  archiwy  i  chranjaschtschiessja  w  nich  materialy 
dlja  slavanskoi  istorii  (Italienische  Archive  und  die  darin  befindlichen  Mate- 
rialien zur  slavischen  Geschichte),  Moskau  1870 — 1872,  in:  Sapiski  imperat. 
akad.  nauk  T.  16—19. 

Derselbe,  Historische  Denkmäler  der  Süd-Slaven  und  der  angrenzenden  Länder, 
aus  den  italienischen  Archiven  und  Bibliotheken,  Bd.  1,  Warschau  1874  (russ.). 

Monumenta  historico-juridica  Slavorum  raeridionalium,  edidit  academia  scien- 
tiarum et  artium  Slavorum  raeridionalium,  P.  1,  Statuta  et  leges,  V.  1 — 3, 
Zagrabiae  1877—1883. 

H.  Jirecek,  Svod  zäkonüv  Slovanskych,  v  Praze  1880,  nach  Ortschaften  ge- 
ordnet. 


n.    SpecialgesclücMe. 

B. 

Belewisch. 
Drucke:   W.  A.   Je  lagin,    Bjelewskajo  Wiwliofika    (Bibliothek    von  Belewich), 
Bd.  1.  2,  Moskau  1858. 

Bessarabien  s.  Bosnien. 

Bosnien. 
Drucke:  G.  Pray,  Commentarii  historici  de  Bosniae,  Serviae  de  Bulgariae,  tum 
'Valachiae,  Moldaviae  ac  Bessarabiae,  cum  regno  ITungariae  nexu,  edidit  diplo- 


II.    Specialgeschichte.  385 

matibus  auetos   G.  Fejer,   Budae   1837,   mit  ürkundensammlungen    S.  57 
und  107. 
Vgl.  Serbien. 

Brazza  (Dalmatien). 
Drucke:   Diversi  pubblici  decreti,    terininazioni ,   privilegii   et   indulti  a  favore 
(Iclla  magnifica  cominunita  della  Brazza,  Udine  1656. 

Budna« 
Drucke:    Statuta  et  ieges  civitatis  Buduae,  civitatis  Scardonae  et   civitatis  et 
insulae  Lesinae  opera  S.  Ljubic,  Zagrabiae  1882—1883,  in:  Monuraenta  histo- 
rico-jurid.  Slavor.  inerid.  l,  o. 

Bulgarien  s.  Bosnien. 

c. 

Cattaro. 
Handschr.:    Statuta  et  privilegia  Cattari  etc.,  in  Venedig,  Marc.   V.  32—56, 
vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  630. 

Charkow. 
Handschr.:   N.  P.   Rag o sin,   Ordnung   des  Archivs  des  ehemaligen  kleinrussi- 
schen  Kollegiums  in  Charkow,  in:  Archival.  Zeitschrift  9,  129. 

Cnrzola. 
Drucke:  Statuta  et  Ieges  civitatis  et  insulae  Curzulae  (1215—1558),  opera  J. 
J.  Hanel,  Zagrabiae  1877,  in:  Monumenta  historico-jurid.  Slavor.  merid.  1,  1. 

Czartoryski. 
Handschr«:  Das  fürstliche  Familienarchiv  in  Sieniawa. 

Czersk. 
Drucke:  T.  Lubomirski,  Judiciorum  in  Polonia  libri  antiquissimi.    Liber  terrae 
Cernensis  1404 — 1425,  Varsaviae  1879,  auch  mit  polnischem  Titel. 

D. 

Dalmatien. 
Drucke:  Bulletino   di  archeologia  e  storia  Dalmata  per  cura  di  Glavinice 
cons.  Alacevic,  A.  1—6,  Spalato  1878—1883,  mit  Urkunden  und  Regesten. 
J.  Lucius,  De  regno  Dairaatiae  et  Croatiac,  Amstelaedarai  1666;  1668;  1688; 
Nachdruck  Francofurti   1666;    editio  nova  Vindobonae   1758;   Schwandtner, 
Script,  rer.  Hungar.  T.  3,  mit  Urkunden. 
Vgl.  Kroatien  und  Italien,  Istria. 

G. 

Galizien. 
Handschr.:  B.  Dudik,  Archive  im  Königreiche  Galizien  und  Lodomerien,   in: 
Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  39,  1. 

Oestorley,  Wegweiser,     II.  25 


386  VIII.     Slaven. 

Onesen. 
Drucke:    J.  de  Lasco,   Liber  beneficiorum  archidioecesis  Gnesnensis,   edidit  J. 
Jiiikowski,  T.  1.  2,  Gnesnae  1881. 

Grodno  s.  Wilna. 


lUyrien. 
Drucke:  D.  Farlati,    lUyrici    sacri  T.  1— 8,    Venetiis  1751  —  1819,    mit  einge- 
streuten Urkunden. 

Ischora. 
Drucke:  Piszowyja  knigi  Ishorskoi  semli  (Domesdaybücher  des  Landes  Ischora), 
1.2,  1859-1862. 

K. 

Kaiisch. 

(Rybnikow)  Dokumenty  otnossjaschtschiessja  k  istorii  gorodowi  Kalischskii 
gubernii  (Urkunden  zur  Geschichte  der  Städte  des  Gouvernement  Kaiisch), 
Kaiisch  1869. 

Kiew. 

Handschr.:  Beschreibung   der  Documente  des  Archives   in  Kiew,  in:  Kiewer 

Universitäts-Nachrichten,  von  1862  ab  (russ.). 
Drucke:  Pamietniki,  (Denkmäler  herausgegeben  von  der  ürchäographischen 

Commission  zu  Kiew),  Bd.  1—4,  Kiew  1848—1859. 

Kowno  s.  Wilna. 

Krakau. 
Handsclir.:  Ueber  die  Krakauer  Archive  vgl.  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  39, 

4;  11. 
Inventarium  omnium  et  singulorum  privilegiorum ,    diplomatum  (etc.)   quae- 

cunque   in  archivo   regni  in   arce  Cracovienci    continentur,    confectum   a.  d. 

16«2,  Lutet.    Paris.  1862. 
Drucke:    loannis  Dlugosz,  Liber  beneficiorum  dioecesis  Cracoviensis  T.  1 — 3, 

Cracoviae  1863 — 1864,  Opera  et  cura  A.  Przezdziecki  edita  T.  7 — 9. 
Piekosinski,  Codex  diplomaticus  civitatis  Cracoviensis  (1257—1506)  P.  1 — 4, 

Cracov.  1879—1882,  in:  Monumenta  histor.  Polon.  5;  7. 
Libri  antiquissirai  civitatis  Cracoviensis,  1300  —  1400,  Cracov.  1878,   in:  Monu- 
menta histor.  Polon.  1 — 4. 
Codex  diplomaticus  cathedralis  ad  S.  Venceslaum  ecclesiae  Cracoviensis,  P.  1. 

2,   Cracov.    1874—1883,    614  Urkunden   von    1166—1423,    in:    Monumenta 

histor.  Polon.  1;  8. 
Codex  diplomaticus  universitatis  studii  Cracoviensis,  P.  1 — 4,  Cracoviae  1870 

—1884,  374  Urkunden  von  1365—1548. 


II.    Specialgeschichte.  387 

Kroatien. 
Drucke:    Codex    diplomaticus  regni  Croatiae,  Dalmatiae  et  Slavoniae  ab  anno 
503  — ad   anuum  1200;  D.  1.2,  u   Zagrebu    1874  —  1875,    in:    Monuinenta 
histor.  Slavor.  raerid.  T.  2. 

F.  Racki,  Documenta  historiae  Chroaticae  periodum  antiquiorera  illustrantia, 
Zagrabiae  1877,  162  Nummern  von  c.  839  —  c.  1095,  in:  Monumenta  spect. 
histor.  Slavor.  merid.  T.  7. 

Acta  Croatica.  Listine  IIi*vatske.  Jzdaje  J.  K.  Sakcinski,  Zagrabiae  1863, 
337  Urkunden  von  1288—1599,  und  45  Urkunden  von  1100-1596,  in:  Monu- 
menta histor.  Slavor.  merid.  T.  1. 

Acta  historiam  confinii  militaris  Croatici  illustrantia.  Spomenici  Hrvatske 
Krajine  sak.  T.  Lopasic,  T.  1,  Zagrabiae  1884,  283  Documenta  von  1479— 
1610,  in:  Monumenta  spect.  histor.  Slavor,  merid.  T.  15. 

Vgl.  Dalmatien. 

EiijaYien  s.  Polen. 

Knrakin. 
Handschr.:  Archiv  der  Fürsten  Kurakin,  in:  Westn.  Jewrop.  1867,  1. 

Knrbski. 
Drucke:    Shisn   knjasja   Kurbskago    w    Litwe  i    Wolyni   (Leben    des    Fürsten 
Kurbski  in  Litauen  und  Wolhynien),  Bd.  1.  2,  Kiew  1850. 

Eutusow. 
Haudschr.:  Archiv  der  Fürsten  Kutusow,  in:  Russkaja  Starina  1870. 

L. 

Lemberg. 

Handschr.:  Ueber  die  Lemberger   Archive    vgl.   Archiv  f.  oesterr.  Geschichte 

39,  7;  111. 
Drucke:   F.  Bisch  off,  Urkunden  zur    Geschichte  der    Armenier  in   Lemberg, 

69  Urkunden  von  1377—1736,  in:  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  32,  1. 

Lesina  s.  Budua. 

Litauen. 
Drucke:    £.  Raczyfisky,  Codex  diplomaticus  Lithuaniae,   e    codicibus  manu- 
scriptis  in  archivo   secreto   Regiomontano  asservatis,   Vratislaviae  1845,  Ur- 
kunden von  1253—1433. 
Ssobranie    gossudarstvennich    i    drewnich    tschastnich     aktow,    kassajusch- 
tschichsja   istorii   Litwi  (Sammlung  von  Staatsurkunden    und    alten   Privat- 
urkunden zur  Geschichte  Litauens),  Bd.  1—11,  Wilna  1858—1880. 
J.  Danitowicz,  Skarbiec  diplomatow  papieskich,  cesarskich,  krölewskich  (etc.) 

wydal  J.  Sidorowicz,  T.  1.  2,  Wilna  1860—1862. 
A.  Prochaska,  Codex   epistolaris  Vitoldi   magni   ducis  Lithuaniae,  Cracoviae 
1882,  von  1376—1430,  in:  Monumenta  histor.  Polen.  T.  6. 

25* 


388  VIII.     Slaven. 

Krupowicz,  Zbiör  dyplomatöw  czydowych   1  aktow   prywatnych  do  dziejöw 

Litwy  (1387—1710),  T.  1—5,  Wilna  1858-1871. 
Dzialynski,  Zbiör    praw  Litewskich  od  roku  1389  do  roku  1529.      Tnoziez 

rozprawy  Symowe  o  tychze  prawach  od  roku  1544  do  roku  1563,  Poznan  1841. 
Vgl.  Polen. 

Lodomerien  s.  Galizien. 

Lond. 
Handsehr.:  ürkundensammlung  der  Abtei  Landen  in  Köln,  Stadtarchiv,  vgl. 
Archival.  Zeitschr.  2,  107. 
Calendarium   necrologicum  monasterii   Landensis,    in  Wien,    Hofbibliothek 
13398,  vgl.  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  55,  23. 
Drucke:  M.  Perlbach,  Die  Cistercienser-Abtei  Lond  im  stadtkölnischen  Archiv, 
Regesten  von  1145—1567,  in:  Höhlbaum,  Mittheil.  2,  71. 

M. 

Masovien. 
Drucke:  Th.  J.  Lubomirski,  Kodeks  dyplomatyczny  Ksi§stwa  Masowieckiego, 
w  Warszawie  1863,   282  Urkunden  von  1196—1506. 

Minsk. 
Drucke:  Ssobranie  drewnich  gramot  gorodow  Minskoi  gubernii  (Sammlung  alter 
Urkunden  der  Städte  des  Gouvernements  Minsk),  Moskau  1848. 
Vgl.  Wilna  und  Witebsk. 

Miechow. 
Drucke:  Nakielski,  Miechovia  s.  promptuarium  antiquitatis  monasterii  Miecho- 
viensis,  Kracov.  1634,  mit  Urkunden. 

Mogila. 
Drucke:  Diplomata  monasterii  Clarae  Tumbae  prope  Cracoviam.    Zbiör  dyplo- 
möw   klasztoru   Mogilskiego,  Krakowie   1867,    mit   193  Urkunden  von  2120 
—1732. 

Mohilew. 
Drucke:    Mogilewskie  akty,  111    Urkunden  von  1434  — 1757,  in:  Archeograph. 
Sbornik,  T.  2. 

Moskau. 
Handschr.:  A.  Orlow,   Das  Moskauer  Archiv   des  Justizministeriums,  in:    Ar- 
chival. Zeitschrift  6,  107. 
Vgl.  Rus stand. 

N. 

Nowgorod. 
Drucke:  Piszowyja  knigi  Nowgorodskija  (Nowgoroder  Domesdaybücher),  Bd.  1 
—3,  Petersburg  1859—1869. 


II.    Specialgeschichte.  389 

N.  (1.  Bogoslowski,  Nowgorodeski  sbornik  (Nowgoroder  Sammlungen),  Bd. 
1—6,  Petersburg  1860. 

0. 

Oreiibarg. 
Uandschr.:  A.  W.  Gawrilew  und  A.  N.  Lwow,  Ordnung  des  Orenburger  Gou- 
vernements-Archivs, in:  Archival.  Zeitschr.  10,  107. 

P. 

Perm. 
Drucke:  W.  N.  Berg,  Drewnija  gosudarstwennyja  gramoty  dobrannyja  w  Perms- 

koi  gubernij  (Sammlung  alter  Staatsurkunden  aus  dem  Gouvernement  Perm), 

Petersburg  1821. 

Polen. 
Handschr.:  Die  Archive  iu  Warschau,  Posen  und  Krakau. 

A.    Powstanski,    Wiadomosc     o    archiwum    krajowem    krölestwa   Polskiego, 

T.  1.  2,  Krakow  1824—1825. 
A.  Przezdziecki,  Wiadomosc  bibliograficzna  o  r^kopismach  . . .  rzeczy  Polskie, 

Warszawa  1850. 
Diplomata  ad  historiam  Poloniae,  von  1153 — 1205,  in  Petersburg  103,   vgl. 

Archiv  d.  Gesellsch.  11,  794. 
Epistolae  ad  historiam  Poloniae  spectantiae,  ebenda  69,  vgl.  ebenda  11,  193. 
Brücke:  A.  Bielowski,  Monumenta  Poloniae  historica,  T.  1 — 3,  Lwöw  1864 

-1870. 
M.  Dogiel,   Codex  diplomaticus    regni  Poloniae  et  luagni  ducatus  Lithuaniae, 

T.  1;  4;  5,   Yiluae  1758—1759;   Die  un gedruckten  Bande  befinden  sich 

im  Senatsarchiv  zu  Petersburg. 
Derselbe,  Limites  regni  Poloniae  et  magni  ducatus  Lituaniae  ex  originalibus 

descripti,  Vilnae  1758. 
L.  Rzyszczewski  et  A.  Muczkowski,  Codex  diplomaticus  Poloniae,  quo  con- 

tinentur  privilegia  regum  Poloniae  magnorum  ducum  Lithuaniae  bullae  pon- 

tificum  (etc.)  ab  antiquissimis  iude  temporibus  usque  ad  annum  1506,  T.  1 

—3,  Varsaviae  1847—1858,  200  Urkunden  von  1145—1506,  640  Urkunden 

von  1148—1506  (Kujavien),  und  241  Urkunden  von  c.  992  —  1506  (Klein- 
polen. 
J.  V.  Baudtkie,  Jus  Polonicum,  Varsaviae  1831. 
M.  Grabowski  und  A.  Przezdziecki,  Zrödla  do  dziejow  Polskich,  T.  1.2,. 

Wilno  1843—1844. 
W.  St.  de  Broel-Platcr,   Zbiör  pamigtniköw  do  dziejöw  Polskich,   T.  1—4, 

Warszawa  1858—1859. 
A.  Z.  Helcel,   Starodawue   prawa  polskiego  pomniki ,  T.  1.  2,  w  Krakowie 

1856—1870. 
Volumina  legum.,  T.  1—8,  Petersburg  1859—1860. 

33  Urkunden  von  1105—1399,  in:  Lelewcl,  Polska  wieköw  srednich  3,  117. 
Monumenta  medii  aevi   historica  res  gestas  Poloniae    illustrantia,   T.  1—8, 

Cracoviae  1874—1882. 


390  VIII.     Slaven. 

A.  Mosbach,  Wiaclomosci  do  Dziejow  Polskich  z  Archiwum  Prowincyi  Szlq,s- 

kiej,  Wrociaw  1860,  Urkunden  von  1206—1774. 
A.  Theiner,   Vetera  monumenta  Poloniae  et  Lithuaniae  gentiumque  finitima- 

rum,  T.  1-4,  Romae  1860—1864,  Papstbriefe  von  1217—1775. 
Stronczynski,    Wzory    pism    is    przerysach    wystawione    objasnione,    T.   1 

(1228—1536),  Warszawa  1839. 
Wiszniewski,  Historya  Literatury  Polskiej,  T.  2—5,  Krak.  1840—1843,  mit 

Urkunden  von  1228—1448  zu  Ende  der  einzelnen  Bände. 
Liske,  Akta  Grodzkie  i  Zieraskie  z  Czasöw  rzeczypospolity  Polskiej,  T.  1 — 3, 

Lwöw  1868—1872,  83  Urkunden  von  1244—1768;  133  Urkunden  von  1352 

—1502;  und  130  Urkunden  von  1334—1488. 
A.  Mosbach,  Przyczynki  do  Dziejöw  Polskich  z  Archiwum  Miasta  Wroclawia, 

Poznan  1860,  Urkunden  von  1317—1739. 
Paraigtnik    dziejöw    Polskich.    Aktöw  urz^dowych   Lwowskich  i  r^kopismöw 

zebrat  X.  S.  Bar^cz.   We  Lwowie  1855. 
C.  ßaczynski,  Codex  diplomaticus  Majoris  Poloniae,  ab  anno  1136  usque  ad 

annum  1597,  Posnaniae  1840,  170  Urkunden  von  1136—1513. 
Codex  diplomaticus  Majoris  Poloniae,  documenta  et  jam  typis   descripta  et 

adhuc  inedita  complectens,  annum  1400  attingentia,   editus   cura  societatis 

literarum  Poznaniensis,  T.  1—4,  Poznaniae  1877—1881,  2053  Urkunden  von 

984—1399  nebst  Supplement. 
Piekosinski,  Codex  diplomaticus  Minoris  Poloniae,  Cracoviae  1876,  369  Ur- 
kunden von  1178—1386,  in:  Monumenta  histor.  Polon.  T.  3. 
J.  Prilusius,  De  provinciis  Polonicis  et  quibusdam  regum  diplomatibus  trac- 

tatus,  in:  J.  Pistorius,  Polonicae  historiae  Corpus  T.  1,  Basil.  1582. 
Urkunden  des  Königreichs  Polen,  von  1335—1681,  in:   Lünigs  Reichsarchiv. 
A.    SokoJowski    et    S.    Szujski,     Codex    epistolaris    saeculi    decimi  quinti, 

Krakowiae  1876,  258  Briefe  von  1384—1492   und  Anhang,  in:  Monumenta 

histor.  res  gestas  Polon.  illustr.  T.  2. 
Zur  Chronologie   der  ersten  Regierungsjahre  Wladislaw  Jagietlos,  Regesten 

von  1386—1387,  in:  Caro,  Geschichte  Polens  3,  635. 
A.  Przezdziecki,  Zycie  domowc  Jadwigi  et  JagieWi,  Regieströw  Skarbowych 

z  lat  1388—1417,  Warszawa  1854. 
T.  Lubomirski,  Judiciorum  in  Polonia  libri  antiquissimi.  Liber  terrae  Cernensis 

1404—1425,  Varsaviae  1879;  auch  mit  polnischem  Titel. 
J.  Caro,  Liber  cancellariae  Stanislai  Ciolek.     Ein  Formelbuch  der  polnischen 

Königskanzlei  aus  der  Zeit  der  hussitischen  Bewegung,  in:  Archiv  f.  oesterr. 

Geschichte  45,  319;  52,  1:  separat:  Wien  1871—1874. 
M.  Dzieduszycki,   Zbigniew  Olesnicki,   T.  1.  2,  Krakow  1853—1854,  mit  51 

Briefen  von  1437—1453. 

Popow. 
Drucke:  Archiv  der  Fürsten  Popow  in  Reschilowka,  in:  Russk.  Archiv  1865. 

Posen. 

Handschr.:   Necrologium  eines  Posenschen  Klosters,  saec.  15,  in  Berlin,  vgl. 
Archiv  d.  Gesellsch.  8,  843. 


II.    Specialgeschichte.  391 

Drucke:  II.  Wuttke,  Städtebuch  des  Landes  Posen,  Codex  diplomaticus  urbium 
magni  ducatus  Posnaniensis,  Leipzig  1864,  253  Urkunden  von  1065—1775; 
Accessiones  ad  codicem  diplomuticum,  ebenda  18G6,  17  Urkunden  von  1403 
—1730. 

PrzemysL 
Uandschr.:  Ueber  die  Archive  in  Przemysl   vgl,  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte 
39,  9;  151. 

B. 

Radziwil. 
Handschr.:  Das  Archiv  der  Fürsten  Radziwil  in  Nieswicz. 

Ragasa. 
Drucke:    J.   Müller,    Griechische   Original-Urkunden  zur   Geschichte   des  Frei- 
staates Ragusa,  6  Urkunden  von  1234—1451,  in:  Sitzungsberichte  d.  Wiener 
Akad.  6,  507. 
Monuraenta  Ragusiua.  Libri  reformationum,  T.  1,  1306—1347,  Zagrabiae  1879; 
T.  2,    1347—1360  und  Additamentum,   ebenda   1882,    in:   Monuraenta  spect. 
histor.  Slavor.  merid.  T.  10;  13. 
Vgl.  Italien,  Venezia,  und  Serbien. 

Rogosnizza. 
Drucke:  Francesci,  Privileggi  in  Rogosnizza,  1235,  in:  Dalmazia  1845,  Nr.  22. 

Rumänien. 

Drucke:  B.  Petriceicu-Hajdeu.   Archiva  istorica  romäniei.    T.  1 — 3,  Bucuresci 

1865—1867,  mit  Urkunden  von  1096—1810. 

P.  Teulesce,  Documenta  istorice,  serie  1,  Bucuresci  1860. 

Tesauru  de  monumente  istorice  pentru  Romania,  publ.  de  A.  P.  Ilaviaun, 

T.  1,  Bucuresci  1862. 

Vgl.  Bosnien. 

Russland. 

Uandschr.:  Ueber  die  russischen  Archive  vgl.  Bestushew-Rjumin,  Quellen  und 
Literatur  zur  Russischen  Geschichte,  übersetzt  von  Schiemann,  Mitau  1876, 
57;  auch  in  desselben  Geschichte  Russlands,  ebenda  1877,  1,  57. 

F.  von  Löher,  Von  russischen  Archiven,  insbesondere  dem  Moskauer  Haupt- 
archiv des  Ministeriums  des  Aeusseren,  in:  Archival.  Zeitschrift  5,  51. 

Orlow,  Das  moskauer  Archiv  des  Justizministeriums,  ebenda  6,  107. 

Kalatschow,  Beschreibung  der  Urkunden  und  Papiere,  die  im  moskauer 
Archiv  des  Justizministeriums  bewahrt  werden,  Bch.  1,  Petersburg  1869  (russ.). 

Iwanow,  Beschreibung  des  Archivs  des  Stampul-Departements,  Moskau  1839 
(russ.). 

Derselbe,  Beschreibung  des  kaiserl.  Adels-Archivs,  Moskau  1842  (russ.). 

Derselbe,  Beschreibung  des  kaiserl.  Archivs  alter  Sachen,  Moskau  1851  (russ.). 

Derselbe,  Wegweiser  durch  die  kaiserl.  Archive,  die  unter  dem  Senat  in 
Moskau  stehen,  Moskau  1845  (russ.). 


392  ^III-     Slaven. 

lies  chreibung  der  Docuinente  und  Acten,  die  im  Archiv  des  iieil.  Synod 
verwahrt  werden,  Bd.  1,  Petersburg  1868  (russ.). 

Weltmann,  Die  Moskauer  Rüstkammer,  Moskau  1844  (russ.). 

Archiv  des  dirigirenden  Senats,  Bd.  1,  Petersburg  1872  (russ.). 
Drucke:    Ueber  die  russischen Urkundensamralungen  vgl.  Bestushevv-Rjuinin, 
Quellen  und  Literatur  zur  Russischen  Geschichte,  übersetzt  von  Schiemann, 
Mitau  1876,  61;  auch  in  desselben  Geschichte  Russlands,  ebenda  1877,  1,  61. 

Register  der  Bücher  und  periodischen  Schriften,  welche  Urkunden  enthalten, 
Petersburg  1859  (russ.), 

A.  W.  Hupel,  Nordische  Miscellaneen,  St.  1 — 28,  Riga  und  Leipzig  1781  — 
1791;  Neue  Nord.  Mise,  St.  1—18,  ebenda  1792-1798. 

N.  P.  Nowikow,  Drewnjaja  Rossijskaja  wiwliofika  (Altrussische  Bibliothek), 
Bd.  1—10,  Petersburg  1773—1775;  2.  Ausg.  Bd.  1—21,  Moskau  1788-1791 : 
Fortsetzung  Bd.  1—11,  Petersburg  1786—1801. 

N.  A.  Polewoi,  Wiwliofika  Russkaja    (Russische  Bibliothek),  Moskau  1833. 

Archiv  für  wissenschaftliche  Kunde  von  Russland,  herausgegeben  von  A.  Erman, 
Bd.  1—15,  Berlin  1841-1867. 

N.  W.  Kalatschow,  Archiw  istoritschesko-juriditscheskich  swedenij  (Archiv 
historisch-juridischer  Nachrichten),  Bd.  1—3,  1851—1861. 

Derselbe,  Archiw  juriditscheskich  i  praktitscheskich  swedenij  (Archiv  juri- 
discher und  praktischer  Nachrichten),  Bd.  1-12,  1859—1867. 

Sbornik  russkago  istoritscheskago  obschtschestwa  (Sammlungen  der  russischen 
historischen  Gesellschaft)  Bd.  1—40,  Petersburg  1868—1884. 

P.  J.  Bartenew,  Russki  Archiw  (Russisches  Archiv),  Jahrgang  1  —  22,  Mos- 
kau 1863—1884. 

P.  Koppen,  Chronologitscheskii  ukasatel  materialow  dlja  istorii  inorodzew 
ewropeiskoi  Rossii  (Chronologisches  Register  der  Materialien  zur  Geschichte 
des  aussereuropäischen  Russland),  Petersburg  1861,  nach  Ländern  geordnet. 

Maksimowitsch,  Ukasatel  sakonow  (Nachweis  der  Gesetze),  Bd.  1 — 14,  Mos- 
kau und  Petersburg  1803—1812. 

Ssobranie  gosudarstwennych  gramot  i  dogoworow  (Sammlung  von  Staats- 
akten und  Verträgen),  Bd.  1—5,  Moskau  1813—1828. 

Denkwürdigkeiten  und  Arbeiten  der  auf  der  kaiserl.  Universität  zu  Mos- 
kau errichteten  Gesellschaft  für  russische  Geschichte  und  Alterthümer,  Bd. 
1—4,  Moskau  1815—1828  (russ.). 

A.  S.  Turgenev,  Historiae  Russiae  monumenta  ex  antiquis  exterarura  gentium 
afchivis  et  bibliothecis  deprompta,  T.  1.  2,  Petropoli  1841  —  1842;  Supple- 
menta  ibid.  1848,  Urkunden  von  1075  —  1719  nebst  Appendix,  auch  mit 
russischem  Titel. 

Istoria  Russkoi  Jerarchii  (Geschichte  der  russischen  Hierarchie),  Bd.  1 — 6, 
Moskau  1806—1815. 

Akty  sobrannyje  w  bibliotekach  i  archiwach  Rossijskoi  Imperii  (Urkunden 
die  in  den  Bibliotheken  und  Archiven  des  russischen  Reichs  durch  die  ar- 
chaeographische  Expedition  der  kaiserl.  Academie  der  Wissenschaften  ge- 
sammelt sind,  ergänzt  und  herausgegeben  durch  die  Allerhöchst  ernannte 
Commission),  Bd.  1—4,  Petersburg  1836;  Supplemente  ebenda  1848,  von 
1294-1700. 


II.    Specialgeschichte.  393 

Akty  istoritscheskic  (Historische  Urkunden,  gesammelt  und  herausgegeben  von 
der  archaeographischen  Commission),  Bd.  1 — 5,  Petersburg  1841  — 1842; 
Supplemente  dazu  Bd.  1—8;  10—12,  ebenda  1843—1872,  von  1334—1700. 

Pisjma  Russkich  gosudarei  (Briefe  der  russischen  Kaiser),  Bd.  1 ,  Moskau 
1848;  Bd.  1—4,  ebenda  1863. 

Wychody  gosudarei  zarei  i  welikich  knjasei  (Ceremonialcostümbuch  der 
russischen  Zaren  und  Grossfürsten),  Moskau  1844. 

Akty  juriditscheskie  (Juridische  Urkunden),  Petersburg  1838. 

Akty  otnossjaschtschijessja  do  juriditscheskago  byta  (Urkunden  zur  Erläuterung 
der  juridischen  Verhältnisse  des  alten  Russlands),  Bd.  1.  2,  Petersburg  1857 
—1864. 

Quell enmagazin  für  die  Kenntniss  Russlands,  Buch  1,  Petersburg  1858  (russ.) 

W.  A.  Bilbassow,  Cyrillus  und  Methodius  nach  Documenten,  Th.  1,  Peters- 
burg 1868  (russ.) 

Dobroklonski,  Nachweis  der  Verträge  und  Beziehungen  Russlands  von  1462 
—  1826,  Petersburg  1837  (russ.) 

Pamjatniki  diploraatitscheskich  snoschenij  (Denkmäler  der  diplomatischen  Be- 
ziehungen des  alten  Russlands  mit  fremden  Mächten);  eine  neue  Reihe  mit 
dem  Specialtitel:  Pamjatniki  Moskowskago  gosudarstwa  s  Polsko-litowskim, 
T.  1,  ebenda  1882,  112  Urkunden  von  1487  —  1533,  in:  Sbornik  imper.  russk. 
istor.  obschtsch.  T.  35. 

D.  de  Menagios,  Repertoire  des  traites,  Conventions  et  autresactes  principaux 
de  la  Russie  avec  les  puissances  etrangeres  depuis  1474  jusqu'ä  nos  jours, 
Paris  1874. 

Dworzowyje  rasrjady  (Hofordnungen),  Bd.  1—4,  Petersburg  1850—1855. 

Knigi  rasrjadnyja  (Klassenbücher),  Bd.  1.  2,  Petersburg  1853—1855. 

J.  J.  Srenewski,  Drewnie  pamjatniki  pismennosti  i  jasyka  (Alte  Denkmäler 
der  Schrift  und  Sprache),  Petersb.  1860. 

P.  A.  Muchauow,  Sbornik  (Sammlung),  Moskau  1863;  2.  Ausg.  Petersburg 
1866. 

Podlinnyja  swedenija  o  wsaimnych  otnoscheniach  Rossii  i  Polschi  (Voll- 
ständige Nachrichten  über  die  gegenseitigen  Beziehungen  zwischen  Russland 
und  Polen,  Moskau  1834. 

Akty  otnossjaschtschijessja  k  sapadnoi  Rossii  (Urkunden  zur  Geschichte  des 
westlichen  Russlands,  Bd.  1—5),  Petersburg  1846—1853,  von  1340—1699. 

Documents  servant  ä  eclaircir  Thistoire  des  provinces  occidentales  de  la 
Russie  ainsi  que  leurs  rapports  avec  la  Russie  et  la  Pologne,  St.-Petersbourg, 
1865,  von  1387-1805. 

J.  Grigorowitsch,  Archiw  Belorusski  drewnich  gramot  (Weissrussisches 
Archiv  der  alten  Urkunden),  Bd.  1,  Moskau  1824. 

K.  A.  Napierski,  Russisch-Livländische  Urkunden,  Petersburg  1868,  von 
c.  1189-1603. 

Gramoty  kassajuschtschijas.sju  U»»  snoschenija  ,s.>o\veru->aj)ailnoi  Rossii  s  Rigoju 
i  Ganseiskinni  gorodami  (Urkunden  die  sich  auf  die  Verbindung  des  nord- 
westlichen Russlands  mit  Riga  und  den  Hansestädten  beziehen,  aufgefunden 
im  rigaischen  Archiv),  Petersburg  1857;  auch  in:  Napierski,  Russisch-livläud. 
Urkunden. 


394  VIII.    Slaven. 

Archiw  jugosapaduoi  Russi  (Archiv  des  südwestlichen  Russlands),  Th.  1-6, 

Kiew  1859—1872. 
Akty  otnossjaschtschijessja  k  istorii  jushnoi  i  sapadnoi  Rossii  (Urkunden  zur 

Geschichte  des  südlichen  und  westlichen  Russland),  Bd.  1—7,    Petersburg 

1863—1872;  von  1361  ab. 
K.  Putaski,  Die  Beziehungen  zu  Mendi-Girey,  Chan  der  Tartaren  von  Perekop 

1469—1515,  Warschau  1881  (poln.). 

s. 

Sanguszko. 
Handschr«:  Archiv  der  fürstlichen  Familie  Sanguszko  in  Gumnisko  bei  Jarnöw, 
in:  Archiv  f.  oesterr.  Geschichte  39,  103. 

Scardona  s.  Budua. 

Schui. 
Drucke:  W.  Borissow,  Opissanie  goroda  Schui  (Beschreibung  der  Stadt  Schui), 
Moskau  1851,  mit  Urkunden. 
Akty    staryje  slushaschtschie  dopolniem  k  opissanijw    Schui  (Alte  Urkunden 
zur  Ergänzung  der  Beschreibung  der  Stadt  Schui),  Moskau  1853. 

Serbien. 
Drucke:  F.  Miklosich,  Monumenta  serbica  spectantia  historiara  Serbiae,  Bos- 
nae,  Ragusii,  Viennae  1858,  497  Regesten  von  1114 — 1618. 
J.  Schafärik,  Acta  archivi  Veneti,  spectantia  ad  historiam  Serborum  et  reli- 

quorum  Slavorum  meridionaliura,  Belgrad  1860 — 1862. 
Vgl.  Bosnien. 

SlaYonien  s.  Kroatien. 

Siinbirsk. 
Drucke:    D.  A.  Walujew,   Ssimbirski  sbornik  (Simbirsker  Sammlungen),  Mos- 
kau 1845. 

Spalato. 
Handschr.:   Documenti    del  monasterio  di  S.  Stefano  di  Spalato,    saec.  17,  in 

Venedig,  Marc.  App.  V,  51,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch.  12,  648. 
Drucke:  Statuta  et  leges  civitatis  Spalati,  opera  J.  J.  Ilanel,  Zagrabiae  1878, 
in:  Monumenta  historico-jurid,  Slavor.  merid.  1,  2. 
F.  Carrara,  Archivio  capitolare  di  Spalato,  tratto  dall'  archivio  secreto  di  casa 
di  Corte  e  di  stato,  Spalato  1844. 

Staniatki. 
Handschr.:  Das  Archiv  des  Benedictinerinnen-Klosters  mit  zahlreichen  Urkun- 
den von  1238  ab,  vgl.  Archiv  f.  oesterr.  Gesch.  39.  7;  98. 

T. 

Trok  s.  Wilna. 


II.    Specialgeschichte.  395 

Trzemeszno. 
Handschr.:  K.  tukowski,  Archivum  Trzemeszenskie,  z.  Roczniki  Towarz.  Przyj. 
Nauk  Püznansk.  T.  II,  1881. 

Tala. 
Drucke:   J.  P.  Sacharo w,  Istoria  obschtschago  obrasowanija  Tulskoi   gubernii 
(Geschichte  der  Bildung  im  Gouvernement  Tula),  Bd.  1,  Moskau  1832. 

Tyniec. 
Handschr.:  Regesten  des  Klosters  Tyniec,  von  1248—1700,  in   Krakau,  üni- 

sers.-Bibliothek. 
Drucke:    St.  Sczygielski,  Tinecia,  seu  historia  monasterii  Tinecensis,  Craco- 
viae  1668,  mit  Urkunden. 
W.  A.  Maciejowski,  Dyplomata  tynieckie  przez  Kröla  Boleslawa  Chrobrego, 

Warszawa,  b.  r.,  von  992—1275. 
Codex   diplomaticus  Tinecensis.    Kodex  dyplomatyczny   Tyniecki,  1,  13  i  14 

wiek,  Lwöw  1871,  93  Urkunden  von  1105—1398. 
W.   K§trzynski  i   St.  Smolka,  Codex   diplomaticus  monasterii  Tynecensis. 
Kodeks  dyplomatyczny  klasztoru  Tynieckiego,  w  Lwowie  1875,  299  Urkunden 
von  1105—1506. 

w. 

Wieliczka. 
Drucke:  Goi'ucho  wski,  Codex  diplomaticus  Vielicensis.    Kodex  dyplomatyczni 
Wielicki,  Lwow  1871,  182  Urkunden  von  1290—1765. 

WUna. 
Handschr«:  N.  Gorbatschewski,  Katalog  drewnim  aktowim  knigam  gubernii 
Wilenskoj,  Grodnenskoj,  Minskoj  i  Kovenskoj  (Katalog  alter  Aktenbücher  der 
Gouvernements  Wilna,  Grodno,    Kowno  und  Minsk,  die  im  Centralarchiv  in 
Wilna  aufbewahrt  werden),  Wilna  1872. 

Archeographitscheski  sbornik  (Archäographische  Sammlung,  herausgegeben 
vom  Wilnaer  Kreis),  Bd.  1—9,  Wilna  1867-1870. 

Ssobranie  drewnich  gramot  i  Aktow  gorodow:  Wilny,  Kowny,  Trok  (Samm- 
lung alter  Urkunden  und  Akten  der  Städte  Wilna,  Kowno,  Trok),  Bd.  1.  2, 
Wilna  1843. 

Witebsk. 
Handschr.:   Laiin,   Russisches  Staatsarchiv  in  Witebsk,  in:   Archival.  Zeitschr. 

7,  192. 
Drucke:  Materialy  istoritschesko-juriditscheskie  (Historisch-juridische  Materialien 

aus   den  Aktenbüchern  der  Gouvernements  Witebsk   und  Minsk),  L.  1 — 3, 

Witebsk  1871—1872. 

Wladimir. 
Drucke:  K.  N.  Tichonrawow,  Wladimirski  sbornik  (Wladimirsches  Urkunden- 
buch),  Moskau  1867. 


396  VIII.    Slaven. 

Woronesch. 
Drucke:   N.  J.  Wtorow,  Drewiiija   gramoty  kassajuschtschijassja  Woroneshskoi 
gubernii    (Alte   Urkunden    zur   Geschichte    des    Gouvernements  Woronesch), 
Bd.  1—3,  Wilna  1850—1853. 

Woronzow. 
Haudsclir, :  Archiv  der  Fürsten  Woronzow,  Bd.  1—5,  Moskau  1871—1872. 


IX.    Abtheilung. 

Ungarn. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Handschr.:   Das  Staatsarchiv   in  Budapest. 
A.   F.  Kollarii  Diplomataria  Ilungarie,  in  Wien,  Hausarchiv,  vgl.  Archiv  d. 

Gesellsch.  6,  113. 
J.  N  a  g  y ,  Römai  Magyar  regestak,  in :  Magyar  türten.  tar  4,  225. 
Epistolae  Johannis  de  Zredna,  in  Wien,  Hausarchiv. 
Epistolae  Johannis  Hunyadi,  in  Wien,  Hausarchiv,  vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

2,  537;  B,  106;  114. 
Epistolae  Matthiae  Corvini,  in  Wien,  Hausarchiv,   vgl.  Archiv  d.  Gesellsch. 

6,  113. 
Drucke:  Magyar  törtenelmi  tär,  K.  1—25,  Pesten  1855—1878. 

G.  Pray,   Annales  veteres   Ilunnorum,  Avarum  et  Hungaroniin ,  Vindobonae 

1761;  neue  Ausgabe,   Vol.   1  —  5,   ebenda   1764  —  1770,   mit  zahlreichen  Ur- 
kunden. 
J.  P.  Schwandtner,  Scriptores  rerum  Hungaricarum  veteres  ac  geniiini,  T.  l 

— 3,  Vindobonae  1746—1748;   edit.  2,  Tyrnaviae  1765;  edit.  3,  Vindobonae 

1766-1768. 
A.  F.  Kollarii  Historiae  diplomaticae  juris  patronatus  apostolicor.    Hungariae 

regum  libri  III,  Viennae  1762. 
Derselbe,  Historiae  iurisque  publici  regni  üngariae  amoenitates,    V^ol.  1.  2, 

Vindobonae  1783. 
St.  Katona,  Historia  critica  primorum  Hungariae  ducum,  Pestini  1778;  regum 

Hungariae  stirpis  Arpadianae,  T.  1 — 7,   ebenda  1779—1782;  stirpis  mixtae, 

T.  1  —  12,   ebenda  1788—1793;  stirpis  Austriacae  T.  1—23,  ebenda  1794— 

1817  mit  zahlreichen  Urkunden. 
Corpus   juris    Hungarici,.   seu    dtfcretum    generale    inclyti    regni    Hungariae 

partiumque  eidcm  adnexarum  T.  1.  2,  Budae  1779;  neue  Auflage,  ebenda  1822. 
J.  comes  de  Batthyän,  Leges  ccclesiasticae  regni  Hungariae  et  provinciarum 

adiacentium,  T.  1—3,  Albae-Carolinae  (später  Claudiopoli)  1785—1827,  mit 

zahlreichen  Briefen  und  Urkunden. 
M.  G.  Kovachich,  Vestigia  comitiorum  apud  Hungaros,  Budae  1790,  mit  Ur- 
kunden. 
Derselbe,  Supplementum  ad  vestigia  comitiorum  apud  Hungaros  ab  exordio 

regni  eorum  in  Panonia  usque  hodiernum  diem  celebratorum,  T.  1—3,  Budae 

1798—1801,  reiche  Urkundensammlung. 


398  IX.     Ungarn. 

Derselbe,  Formulae  solennes  styli  in  cancellaria,  curiaque  regum  (etc.)  regni 

Ilungariae  olim  usitati,  Budae  1799. 
Codex  tractatuum  et  legendarum  vetero-hungaricus,  Budan  1857. 
J.  Ch.  V.  Engel,    Geschichte  des  üngrischen  Reichs  und  seiner  Nebenländer, 

Th.  1.2,  Halle  1797—1798,  mit  Urkunden. 
Derselbe,  Monumenta  Ungrica,  Viennae  1809. 
K.  G.  Rumy,  Monumenta  Hungarica,  az-az  Magyar  emlekezetes   irasok,  Köt. 

1-3,  Pesten  1817. 

D.  Fuxhoffer,  Monasteriologia  regni  Hungariae,  recognovit  M.  Czinar,  T,  1. 
2,  Vindobon.  1869,  mit  Urkunden. 

Monumenta  Hungariae  historica.  Magyar  törtenelmi  emlekek.  Özt.  1,  Diplo- 
mataria, Köt.  1—26,  Pesten  1857—1878;  Özt.  2,  Scriptores,  Köt.  1—32, 
ebenda  1857 — 1875;  Özt.  3,  Monumenta  comitialia,  Köt.  1—7,  ebenda  1874— 
—1881;  Özt.  4,  Acta  externa,  Köt.  1—7,  ebenda  1874—1878. 

G.  Fejer,  Codex  diploraaticus  Hungariae  ecclesiasticus  et  civilis,  Budae  1829, 
Regesten  von  104—1301. 

Derselbe,  Codex  diplomaticus  Hungariae  ecclesiasticus  et  civilis,  T.  1 — 11, 
Budae  1827—1844;   Urkunden  von  104—1440,  Register  ebenda  1830—1835. 

E.  Nagy,  J.  Paur,  C.  Rath  et  D.  Veghely,  Codex  diplomaticus  patriae 
T.  1.  2,  Jaurini  1865. 

F.  Knauz,  Georgii  Fejer  Codex  diplomaticus  Hungariae.  Tabula  chronologica, 
Budae  1862. 

M.  Czinar,  Index  alphabeticus  codicis  diplomatici  per  G.  Fejer  editi,  Pesthini 
1866. 

G.  Wenzel,  Codex  diplomaticus  Arpadianus  continuatus.  Arpädkori  lij 
oknanytär,  T.  1—12,  Urkunden  von  1001 — 1301,  nebst  Nachträgen  von  890 
—1300,  und  von  1000—1270,  in:  Monumenta  Hungar.  histor.,  ser.  1,  T.  6— 
13;  17-18;  20—22. 

Derselbe,    Okmänyi  kaläszat,    32  Urkunden  von   1102 — 1702,    in:    Magyar 

törten.  tar  2,  167. 
M.  L.  Endlicher,  Rerum  Hungaricarum  monumenta  Arpadiana,  Sangalli  1849, 

Urkunden  von  1111—1291. 
Specimen   diplomatarii  Bohemico-Hungarici ,  92  Urkunden  von   1199—1611, 

in:  Dobner,  Monumenta  2,  325. 
M.  Horväth,  Magyar  regestäk  a  becsi  es.  leveltärböl  1118—1605,  in:  Magyar 

törten.  tar  9,  3. 
A.  Th  einer,  Vetera  monumenta  historiam  Hungariae  sacram  illustrantia,  T.  1. 

2,  Romae  etc.  1859—1860,  885  Papstbriefe  von  1216—1526. 
Einige  das  Königreich  Ungarn  betreffende  Urkunden,  14  Urkunden  von  1263 

— 1506,  in:  Spiess,  Aufklärungen  259. 
G.  Wenzel,  Monumenta  Hungariae  historica.    Magyar  diplomacziai  emleket  az 

Anjou-Korbob,  Köt.  1—3,  Pesten  1874—1876,   von  1268—1390,  in:   Monu- 
menta Hungar.  histor.,  ser.  IV  (acta  externa)  T.  1—3. 
Urkunden  des  Königreichs  Hungarn,  von  1271 — 1718,  inLünigs  Reichsarchiv. 
H.  und  Th.  v.  Liebenau,  Urkundliche  Nachrichten  zu  der  Lebensgeschichte 

der  verwittweten  Königin  Agnes  von  Ungarn,   1280—1384,  115  Urkunden, 

in:  Argovia  5,  1. 


I.    Allgemeine  Sammlungen.  399 

Monumenta  Vaticana  Hungariae.  Ser.  I,  V.  1.  Regesta  decimarum  papalium 
(1286—1336),  Budapest  1886.  V.  2.  Acta  legationis  cardinalis  gentilis,  1307 
— 1311,  ebenda  1885.  Ser.  II,  V.  1.  Relationes  oratorum  pontificiorum, 
ebenda  1884. 

N.  Knauz,  Okmany  kalaszok,  18  Urkunden  von  1300 — 1399,  in:  Magyar  törten. 
tar  20,  241. 

J.  Nagy,  Codex  diplom.  Ilungaricus  Andegavensis.  Anjoukori  okmänytar, 
Kot.  1,  Budapest  1878,  von  1301 — 1321,  in:  Monumenta  Hungar.  histor., 
ser.  1.  T.  26. 

E.  F.  Mooyer,  Okleveli  adaläkok  magyar  orszäg  regibb  tortenetehez,  7  Urkunden 
von  c.  1302—1377,  in:  Magyar  törten.  tär  6,  169. 

M.  Hatvani,  Az  Anjouk  alatti  kereskedelmi  törtenetünkhez,  4  Urkunden  von 

1344—1384,  in:  Magyar  törten.  tiir  7,  245. 
L.   Övary,    A    nagy    Lajos    es    V    Karoli  Franczia   Kiraly    között   tervizezett 

czövstseg,  10  Urkunden  von  1374 — 1376,  in:  Magyar  törten.  tar  23,  29. 
Monumenta   hucdum    anecdota,   8  Urkunden   von    1390 — 1647,   in:  Rumy, 

Monum.  Hungar.  2,  290. 
J.  Graf  Teleki,    Hunyadiak  kora  Magyarorszagon ,  K.  1 — 12,  Pesten   1852 — 

1857,  807  Urkunden. 
M.  Hatvani,  Magyar  törtenelini  okmänytar,  a  Brüsseli  Orszagos  leveltarböl  es 

a  Burgundi  Könyvtärbol,  T.  1—4,  Pest  1857—1859,  490  Urkunden  von  1441 

— 1652,  in:  Monumenta  Hungar.  histor.  ser.  1,  T.  1 — 4. 
Johannis  de  Zredna,  Epistolae  ab  anno  1445  usque   ad  annum  1551  ex- 

aratae,  78  Briefe,  in:  Schwand tner,  Script,  rer.  Hungar.  2,  1. 
St.  Kaprina,    Hungaria    diplomatica   temporibus  Mathiae    de    Hunyad    regis 

Hungariae,  p.  1.  2,  Vindobonae  1767,  1771,  Urkunden  von  1458—1461  nebst 

Supplement. 
J.  Nagy  es  A.  Nyary,  Monumenta  Hungariae  historica.    Magyar  diplomacziai 

emlekek  Matfars  Kiraly  Koraböl,  Köt.  1—4,  Budapest  1875—1878  von  1458 

—1490. 
C.  ü.  Velii  de  hello  Pannonico,  studio  et  cura  A.  F.  KoUarii,  Vindobonae 

1762,    mit   auctarium    diplomaticum,    25  Urkunden    von    1468 — 1522,  und 

Appendix. 
Voracten   zur   ungarischen    Geschichte,    50  Urkunden  von   1480 — 1612,  in: 

Engel,  Geschichte  d.  ungar.  Reichs,  2,  6. 
Zur  Geschichte  des  Königs  Matthias  (Corvinus)  von  Ungarn,  10  Aktenstücke 

von  1486—1489,  in:  Archiv  f.  österr.  Geschichte  1,  1,  78. 
Epistolae    Matthiae    Corvini    ad    pontifices,    iraperatores,    reges,    principes 

aliosque  viros  illustres  datae,  Cassoviae  1764;  edidit  St.  Vida,  ebenda  1774. 

F.  Firnhaber,  Beiträge  zur  Geschichte  Ungarns  unter  der  Regierung  der 
Könige  Wladislaus  II  und  Ludwig  II,  Th.  1,  109  Urkunden  von  1490-1492, 
in:  Archiv  f.  österr.  Geschichte  3,  375. 

Registrum  omnium  proventuum  per  Rev.  D.  Sigisraundum  cpiscopum  Quin- 
queecclesiensem  thesaurarium  regle  Majestatis  in  parata  pecunia  perceptoruin, 
1494—1495,  in:  J.  Chr.  v.  Engel,  Geschichte  d.  ungar.  Reichs  1,  17. 

Vgl.  Bosnien. 


400  IX-     Ungarn. 

n.    Specialgeschiclite. 

B. 

Bekes. 
Drucke:  L.  A.  Haan  et  M.  Zsilinszky,  Diplomatarium  Bekesiense,  Pest  1870. 
L.  A.  Haan  et  M.  Zsilinski,  Monumenta  diplomatica  comitatus  Bekesiensis ; 
Diplomata  84  ab  anno  1323—1719:  Missiles  99  ab  anno  1583—1794,   Bu- 
dapest 1877. 

Borbäla. 
Drucke:   G.  Wenzel,   Okmanyi   adalek  Borbäla  es  Erzspebet  Magyar  Kirälynek 
bertokaröl,  4  Urkunden  von  1428 — 1439,  in:  Magyar  törten.  tar  12,  268. 

E. 

St.  Erzspebet  s.  Borbäla. 

F. 

Fiinfkirclieii. 
Drucke:   J.  Koller,  Historia  episcopatus  Qiiinqueecclesiarum ,  T.  1.  2,  Posonii 
1782,  mit  Urkunden  von  1000—1346. 

Q. 

Gran. 
Drucke:   Codex  diplomaticus  ecclesiae  Strigoniensis  opera  F.  Knauz,   Strigon. 
1863.  I.     Diplomata  Arpadiana. 

J. 

Jäsza  s.  Zips. 

K. 

Easchau  s.  Zips. 

Kesmark. 
Drucke:    Diplomata    res  urbis  Kesmarkiensis  illustrantia,    27   Urkunden  von 
1269—1581,  in:  C.  Wagner,  Analecta  Scephus.  1,  48. 

Kolocza. 
Drucke:  Petri  de  War  da  epistolae  cum  nonnullis  Wladislai  11,  ed.  C.  Wagner, 
Posonii  et  Cassoviae  1776,  153  Urkunden  von  1490—1498. 

L. 

Lelesz  s.  Zips. 


j       II.    Specialgeschichte.  401 

Lentschan. 
Dmcke:  Diploraata  res  urbis  Leutschoviensis  illustrantia,    16  Urkunden  von 
1258—1595,  in:  C.  Wagner,  Analecta  Seephus.  1,  80. 

Liptan. 
Drücke:  J.  Erdy,  Liptöi  regestnim  1391-böl,  in:  Magyar  töiien.  ttir  3,  3. 

M. 

Szent  Martoii. 
Handschr.:  Registrura  anni  1322  tabularii  monasterii  Sancti  Martini  de  Sacro 
Monte  Pannoniae,  digessit  R.  Sztachovics,  Jaurini  187G. 

0. 

Oedenbnrg  s.  Zips. 

Ofen. 
Drncke:    G.   Wenzel,    Budai  regestäk,   382  Regesten  von  saec.  9—1388,  in: 
Magyar  tGrten.  tar  1,  G9;  2,  91. 
N.  Knauz,  A  Budai  Käptalan  regestäl,  von  1148  — 1649,  in:  Magyar  türten. 
tär  12,  3. 


Presburg. 

Dmcke:  Necrologiura  Presburgense,  in:  Endlicher,  Monuraenta  Arpadiana  58. 


Saros. 
Drncke:  C.  Wagner,  Diploraatarium  comitatus  Sarosiensis,  Posonii  et  Cassoviae 
1780,  Urkunden  von  1209—1631. 


Thnrotz. 
Dmcke:  Em.  Bubeck,  Registrum  de  Thuroch  anno  1391  expeditum,  in:  Engel, 
Monumenta  üngrica  57. 

V. 

YasonklS  s.  Zieh. 


Zieh. 
Dmcke:  Codex  diplomaticus  domus  senions  comituro  Zichy  de  Zieh  et  Vasonklö, 
T.  1-4,  Pest  1871-1878. 

Oeüterlejr,  Wegweiser.     II.  26 


402  IX.     Ungarn. 

Zips. 
Drucke:   0.    Wagner,   Analecta  Scephusii  sacra  et  profana,  P.  1—4,  Viennae 
1774 — 1778,  ohne  chronologische  Ordnung. 
J.  Bardosy,   Siipplementum    analectorum  terrae  Scephusensis ,    T.  1,    Leut- 

schoviae  1802. 
M.  Ilorväth,  Magyar  regestak  a  Szepesi  Kaptalan,  Jaszai  s  Lelesze  conventek, 
Kassa  äs  Sopron  (etc.),  T.  1,  2,  264  Regesten  von  1228—1643,  in:  Magyar 
törten.  tär  9,  99;  11,  125. 
Breve  Necrologium  Scephusense,  in:  C.  Wagner,  Analecta  Scephus.  2,  80. 


X.     Abtheiliing. 

Griechenland. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Bracke:    F.  Miklosich  et  J.  Müller,    Acta  et  diplomata  graeca  raedii   aevi 

Sacra  et  profana,  V.  1—4,  Vindobonae  1860—1871. 
K.  N.  Sathas,  Bibliotheca  graeca  raedii  aevi,  T.  1—3,   Venet.  1872-^1873; 

T.  4-6,  Paris  1874-1877. 
C.    N.    Sathas,    Mvrjfjieta    EXXtjvixt^?   toropta?.      Documents   inödits   relatifs    a 

l'histoire  de  la  Grece  au  moyen  fige,  T.  1—6,  Paris  etc.  1880—1885;  T.  1—3, 

Urkunden  von  1059—1500;   T.  4,  Statuta  et  capitula;   T.  5,  Capitula  com- 

munitatum ;  T.  6,  Relationes  etc. 
Acta    et  diplomata  res  graecas  italasque  illustrantia  a  tabulariis  anconitano 

florentino  (etc.)  Vindob.  1865,  in:  Miklosich  u.  Müller,  Acta  et  diplomata  T.  3. 
Acta  et  diplomata  imperatorum  graecorum  privilegiaque  mercatoribus  Italiae 

et    aliarum  regionum   occidentis    concessa,   49  Urkunden   von  1188  — 1451, 

in:  Miklosich  et  Müller,  Acta  et  diplomata  3,  1. 
Catalogues   des  gouvemeurs  Venitiens  de  la  Grece  et  des   iles  Grecques, 

von  1216—1796,  in:  Hopf,  Chroniques  greco-romanes  1873,  371. 
TuTtoi  h'jl^a'^'zi^iii'^  aotxßoXawüv ;  vjtzoi  ßaai?vtxiov  SiaTa^ixaTiov ;  Kprjxixot   oiaOr^xai, 

in:  Sathas,  Bibliotheca  graeca  medii  aevi  6,  605. 
J.  Müller,  Ueber  einige  byzantinische  Urkunden,  8  Urkunden  von  1324 — 1405, 

in:  Sitzungsberichte  der  Wiener  Akad.  7,  323. 
P.  Placido,  Illustrazione  di  tre  diplomi  bizantini  del  grande  archivio  di  Napoli 

Napoli  1862,  von  1427—1450. 
T.  Semmola,  Sulla  illustrazione  di  tre  diplomi  bizantini  pubblicati  da  P.  Placido, 

in:  Rendiconto  della  r.  accad.  di  archeol.,  Napoli  1863. 
A.  Luxoro  e  G.   Pinelli-Gentile,    Documenti    riguardanti    alcuni   dinasti 

deir  archipelago,  31  Urkunden  von  1448,  in:  Giornale  ligust.  1,  81;  2,  86; 

292;  3,  313. 


n.    Specialgescliiclite. 
A. 

Andros. 
Drucke:    K.   Hopf,    Urkunden    und  Zusätze  zur  Geschichte  der  Insel  Andros, 
von  1207—1566,  Wien  1856,  in:  Sitzungsberichte  d.  Wien.  Akad.  21,  221. 

26* 


404  X«    Griechenland. 

Atlios. 
Drucke:   P.  Uspenskii,   üeber   die  Urkunden  der  Klöster  des  Berges  Athos, 
in:  Archiv  f.  wissenschaftl.  Kunde  von  Russland  7,  3  (russisch). 
P.  T,  Florinsky,  Die  Athos-Urkunden  und  die  photographischen  Copien  der- 
selben in  der  Sammlung  J.  S.  Sevastiano's,  St.  Petersburg  1880  (russisch). 

B. 

Butrinto  s.  Parga. 

K. 

Eonstantiuopel. 
Drucke:  Acta  patriarchatus  Constantinopolitani,  T.  1.  2,  Vindobonae  1860—1862, 
691  Urkunden  von  1315—1402,  in:  Miklosich  et  Müller,  Acta  et  dipl.  graeca 
T.  3, 

Korfu. 
Drucke:    Capitula  Corcyrae,  von   1437—1571,  in:  Sathas,  Documents  ined. 
5,  219. 

Koron. 
Drucke:  Statu ti  di  Corone  e  Modone  von  1337—1487,  in:  Sathas,  Monuments 
inedits  4,  1. 

Kreta. 
Drucke:   Kpr^xixat  Stadr^xai,   24  Urkunden  von  1486—1504,  in:  Sathas,  Bibl. 
Grace  6,  654. 

L. 

Lepanto. 
Drucke:  Capitula  Naupacti,  von  1445— 1499,  in:  Sathas,  Docum.  inedits  5,  1. 

M. 

Maina. 
Drucke:  Capitulae  Mainae,  von  1465—1571,  in:  Sathas,  Documents  ined.  5,  30. 

S.  Maria  Macrinitissa. 

Drucke:  Diplomatarium  raonasteriorum  S.  Mariae  Macrinitissae  in  Monte 
Drongo  regionis  Demetriadis  et  beati  Praecursoris  Novae  Petrae  in  monte 
Dryanubaenae  e  codice  Taurinensi,  92  Nummern  ohne  chronologische  Ord- 
nung, in:  Miklosich  und  Müller,  Acta  et  diplomata  graeca  4,  330. 

Modon  s.  Koron. 
Mokene  s.  Tenos. 


IL     Specialgeschichte.  405 

Morea. 
Drucke:  J.  Barbarigo,  proweditore  generale  dclla  Morea,  Dispacci  della  guerra 
di  Peloponneso  (1465—1466),  in:  Sathas,  Docuin.  inedits  de  la  Grece  6,  1. 

N. 

Xanplia. 
Drucke:  Capitula  Nauplii,  von  1445 — 1522,  in:  Sathas,  Documents  ined. 4, 187. 
B.  Minio,    proveditor    e    capitaneo  a  Napoli  di  Romania,    dispacci  (1479 — 
1483,  ebenda  6,  117. 

Negroponte. 
Drucke:   G.  Rizzardi,   La  presa  di   Negroponte  fatta  dai  Turchi  ai  Veneziani 
nel  1470,  pubbl.  con  documenti  da  G.  Cicogna,  Venezia  1844. 
VgL  Italien,  Venezia. 


Parga. 
Drucke:  Capitula  Pargae,  Buthrinti  et  Strovilii,  von  1484—1560,  in:  Sathas, 
Documents  ined.  5,  328. 

Paitras. 
Drucke:  Lites  communitatis  Patrarum,  von  1495— 1497,  in:  Sathas,  Documents 
ined.  5,  22. 

Petra,  Nova,  s.  S.  Maria  Macrinitissa. 

s. 

strovilii  s.  Parga. 

T. 

Teno8. 
Drucke:  Capitula  Teni  et  Myconi,  von  1477— 1582,  in:  Sathas,  Ducum.  inedit. 
4,  235. 

z. 

Zante. 
Drucke:  Capitula  Zacynthi,  von  1485—1588,  in:  Sathas;  Docum.  ined.  5,  75. 


XI.     Abtheilung. 

Orient. 

I.    Allgemeine  Sammlungen. 

Drucke:  Archive s  de  l'Orient  latin,  T.  1.  2,  Paris  1881—1884. 

Acta   et  diplomata  monasteriorum  et  ecclesiariim   Orientis,    T.  1,    Urkunden 

von  987—1294,  in:  Miklosich  et  Müller,  Acta  et  dipl.  Graeca  T.  4. 
Acta  dominorum  latinorum  in  partibus  Orientis,  epistolae  Graecorum  ad  prin- 

cipes.  occidentes  et  acta  privata,  46  Nummern  von  1184—1570,  in:  Miklosich 

et  Müller,  Acta  et  dipl.  graeca  3,  235. 
Vgl.  Italien,  Toscana. 


n.    SpecialgesclücMe. 


Africa. 
Drucke:  De  Mas  Latrie,  Traites  de  paix  et  de  commerce  et  documents  divers 
concernant  les  relations   des  chretiens  avec  les  Arabes  de  l'Afrique  septen- 
trionale  au  moyen  äge,  Paris  1869. 
Vgl.  Frankreich,  und  Italien,  Pisa  und  Sicilien. 

Ajasch. 
Drucke:    C.  Desimoni,    Actes    passes  en  1271,    1274  et   1279  ä  FAias  et  ä 
Beyrut  par  devant  des  notaires  Genois,  in:  Archives  de  FOrient  latin  1,  434; 
separat:  Genes  1881. 

Akkon. 
Drucke:  Quatre  titres  des  proprietes  des  Genois  ä  Acre  et  ä  Tyr,  von  1249 — 
1264,  in:  Archives  de  FOrient  latin  2,  Docum.  213. 
Ricoldi  de  Monte  Crucis  epistolae  V  commentatoriae  de  perditione  Acconis 
1291,  ebenda  2,  Docum.  258. 

Aleppo. 
Drucke:  Documents  fran^ais  de  Fan  1254  emanant  du  sultan  d'Alep,  in:  Biblio- 
theque  de  Fecole  d.  chart.  12,  527. 


II.     Speciaigescliichte.  407 

Algerien  s.  Italien,  Pisa. 

Armenien. 
Drucke:  V.  Langlois,  Documents  pour  servir  :i  Thistüire  des  Lusignans  de  la 
petite  Armenie  (1342—1394),  Paris  1860,  aus:  Revue  archeol.  T.  14. 
Vgl.  Italien,  Venezia. 

B. 

Beirat  s.  Ajasch. 

Bone  8.  Bougie. 

Bongie. 
Drncke:  Chart  es  inedites  relatives  aux  etats  de  Bougie  et  de  Bone,  3  Urkunden 
von  1268—1480,  in:  Bibliotheque  de  recolc  d.  chart.  2,  388. 


Cypem. 

Drucke:  L.  de  Maslatrie,  Histoire  de  Tile  de  Chypre  sous  le  regne  des  prin- 
ces  de  la  maison  de  Lusignan,  T.  1—3,  Paris  1852 — 1861;  Bd.  2  und  3  ent- 
hält Urkunden  von  1191—1670  nebst  Supplement. 

Derselbe,  Nouvelles  preuves  de  rhistoire  de  Chypre,  39  Urkunden  ohne 
chronologische  Ordnung,  in:  Bibliotheque  de  l'ecole  d.  chart.  32,  341;  34, 
47;  35,  99. 

Documents  genois  concernant  Thistoire  de  Chypre,  3  Urkunden  von  c.  1320 
-rl376,  in:  Archives  de  TOrient  latin  2,  Docum.  170. 

F. 

Famagusta. 
Drucke:  C.  de  Simoni,  Actes  passees  ä  Famagouste  do  1299  ä  1301  par  devant 
le  notaire  genois  Lamberto  di  Sambuceto,  220  Urkunden,  in:   Archives  de 
rOrient  latin  2,  Doc.  1;  auch  separat.  Genes  1884. 

J. 

Jerusalem. 
Drucke:   Fragment  d'un  cartulaire  de  Tordre  de  St.  Lazare,  en  Terre-Sainte, 
40    Urkunden    von    c.  1130  —  c.  1240,    in:    Archives    de    TOrient    latin  2, 
Docum.  121. 
Cartu  laire  de  l\'glise  du  St.-Sepulcre  de  Jerusalem,  publie  par  E.  de  Uoziere, 
Paris  1849,  185  Urkunden  von  1117—1171. 

N. 
Nikosia. 
Handschr.:    Copie  du  cartulaire  de  Teglise  de  Nicosie,  1851,  in  Paris,  Nouv. 
acquis.  lat.  10189. 


408  XL    Orient. 

P. 

Palaestina. 
Drucke:  Delaborde,  Chartes  de  Terre  Sainte  provenant  de  l'abbaye  de  Notre- 
Dame  de  Josaphat,  Paris  1880. 

s. 

Smyrna. 
Drncke:  Diplomatarium  monasterii  b.  Virginis  in  monte  Lembo  prope  Smyf- 
nam  e  codice  Vindobonensi,    180  Urkunden  von  1228 — 1294,  in:  Miklosich 
u.  Müller,  Acta  et  diplomata  Graeca  4,  1. 

T. 

Trapezunt  s.  Italien,  Venezia. 
Tyrus  s.  Akkon. 


Nachträge  und  Berichtigungen. 
Zu  Theil  I. 

S.  26.  Dimcke:  Philippe  de  Co  in  min  es,  Lettres,  publiees  par  Kervyn  de 
Lettenhove,  T.  1.2,  Briixelles  1858. 

S.  32.     Lettres  de  Jean  IIus,  traduites  par  E.  de  Bonuechose,  Paris  1846. 

S.  48.  Correspondenzblatt  der  deutschen  Archive.  Organ  für  die  Archive 
Mittel-Europas,  herausgegeben  von  C.  A.  II.  Burchardt,  Jahrgang  1 — 3, 
(=  Bd.  1.  2.)    Leipzig  1878—1880. 

S.  51.  C.  A.  H.  Burkhardt,  Hand-  und  Adressbuch  der  deutschen  Archive  im 
Gebiete  des  deutschen  Reiches  (etc.)  Leipzig  1875. 

S.  55.  Deutsche  Reichstagsacten.  Bd.  1 — 3,  unter  König  Wenzel,  heraus- 
gegeben von  J.  Weizsäcker,  München  1867—1877;  Bd. 4.  5,  unter  König 
Ruprecht,  Gotha  1882—1885;  Band  7.  8,  unter  Kaiser  Siegmund,  heraus- 
gegeben von  D.  Kerl  er,  ebenda  1877 — 1883. 
E.  Werunski,  Exeerpta  ex  registris  Clementis  VI  et  Innocentii  VI  sum- 
morum  pontificura,  historiam  S.  R.  imperii  sub  regimine  Karoli  IV  ilustrantia, 
Innsbmck  1085,  541  Regesten  von  1342—1360. 

S.  61.  Th.  Sickel,  E.  v.  Ottenthai  und  A.  Fanta,  Excurse  zu  Ottonischen 
Diplomen,  in:  Mittheilungen  des  Instit.  f.  oesterr.  Geschichtsforschung,  Er- 
gänz.-Bd.  1,  129. 

S.  68.  K.  Ruprechts  Registratur,  Handschrift  im  Karlsruher  Archiv,  vollstän- 
diger als  der  Wiener  Codex. 

S.  70.  Quattro  lettere  delf  imperatore  Massimiliano  e  una  di  Leonardo  d. 
Trissino,  Schio  1872. 

S.  75.  Archiv,  Rheinisches.  Wegweiser  durch  die  für  die  Geschichte  des 
Mittel-  und  Niederrheins  wichtigen  Handschriften.  I.  Der  Niederrhein,  von 
Th.  II gen.  Ergänzungsheft  2  zur  Westdeutschen  Zeitschrift  für  Geschichte 
und  Kunst,  Trier  1885. 

S.  88.  Aachen.  Handschr.:  Ueber  weitere  Klosterurkunden,  vgl.  Rhein.  Archiv 
1,  54;  166. 

S.  89.  Aaran.  Drucke:  Baebler,  Das  Officium  von  Aarau,  in:  Zeitschrift  f. 
d.  Gesch.  d.  Oberrh.  37,  133. 

S.  91.    Adelsheim.    Handschr«:  Weiss,  Die  Archivalien  der  Grundherrschaft, 
der  Gemeinde  und  der  ev.  Pfarrei  zu  Adelsheim,  in:  Mittheilungen  der  bad. 
histor.  Commiss.  3,  40;  81. 
Afden.    Handschr.:  Urkunden  von  1460  ab,  im  Pfarrarchiv. 
Ahans.      Ahusium,    Urkunden   von    1198 — 1420,    in:    Nunning,    Monum. 

Monaster.  1. 
Ahlen.     Urkunden  in:  Nunning,  Monum.  Monaster  59. 


410  Nachträge  und  Berichtigungen. 

S.  93.    Aldeiihoven.    Handschr.:  Urkunden  von  1493  ab,  im  Pfarrarchiv. 
Alfter.    Handschr.:    22  Klosterurkunden    von   1485—1800,  im   Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  94.    Alpen.     Handschr.:    19  Urkunden    von    1319  —  1654,    im    Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
S.  95.    Altenberg  bei  Mühlheim  a.  Rh.    Handschr.:  914  Urkunden  von  1139 

— 1756,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  97.     St.  Amand.    Copie  du  cartulaire  de  St.  Amand,  1873,  in  Paris,  Nouv. 

acquis.  lat.  1219—20. 
S.  101.    Antweiler.     Handschr.:    Schöffenweisthümer  von    1401  —  1525, 

im  Gemeindearchiv. 
S.  102.    Apremont.    Handschr.:    Cartulaire  de  Geoffroi,   sire   d'Apremont, 

1347—1354,  in  Paris,  fran^.  11835—36. 
S.  103.    Arnhem.    Handschr.:  Das  Provinzialarchiv  daselbst. 

Archiv  van  de  commanderie   der  ordre  von  St.  Jan  te  Arnhem,   in  Arnhem, 

Archiv. 
S.  105.    Arras.    Drucke:  Letzter  Absatz,  lies:  Cavrois  st.  Carvois. 
S.  107.    Assen.    Handschr.:  Das  Provinzialarchiv  daselbst. 

Urkunden  des  Klosters  vom  1259—1591,  in  Assen,  Archiv. 
S.  119.    St.  Barbaraward  bei  Assen.    Handschr.:  12  Urkunden  von  1452— 

1565,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  122.     Beanpre.    Handschr.:  Cartulaire  de  Tabbaye  de  ßeaupre,  saec.  12, 

defect,  in  Paris,  lat.  11024. 
Bedbur.      222   Urkunden    von    1138—1802,    im    Staatsarchiv    Düsseldorf. 

Anderes  im  Stiftsarchiv  Xanten  und  im  Haag,  Archiv. 
Bedburg.     Handschr.:    133  Urkunden   von    1287  ab,  nebst  Kopien,    im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  123.     Beienburg.     Handschr.:   110  Klosterurkunden  von  1300—1613,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  126.    Belgien.   Onverlaux,  Notes  et  documents  sur  les  juifs  de  Belgique, 

in :  Revue  d.  etudes  juives  18. 
Belvoir.     Handschr.:  Copie   du  cartulaire  de  Belvoir,   en   Franche-Comte, 

saec.  18,  in  Paris,  Moreau  899. 
Beuden.    Handschr.:    43  Klosterurkunden  von  1231  —  1704,    im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  128.  Bergheimersdorf.  Handschr.:  Urkunden  von  1051  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  132.'    Betuwe.    Handschr.:  Archiv   der  Aemter  Over-  und  Neder-Betuwe, 

in  Arnhem,  Archiv. 
S.  135.     Bielheini.     Handschr.:    Urkunden   des    Klosters    Bethlehem    oder 

Bielheira  bei  Doetinchem,  in  Arnhem,  Archiv. 
S.  136.    Bisanz.     Cartulaire  et  titres  de  l'archeveche  de  Besancon,  saec.  18, 

in  Paris,  Moreau  862. 
Cartulaire  de  l'eglise  de  la  Magdelaine,  saec.  18,  ebenda,  Moreau  876. 
Statuts,  necrologe  et  cartulaire  de  la  confrerie  de  St.-Antoine  et  de  St.-Eloi, 

saec.  18,  ebenda,  Moreau  864. 
S.  139.     Bockum.     Handschr.:   14  Kl  oster  Urkunden  von   1424—1572,   im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 


Nachträge  und  Berichtigungen.  411 

S.  140.    Bödiiigeii.    Haudschr.:  Klosterurkunden  von  1390— 17ß7 ,  nebst 

Kartular  und  Memorienregister,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf, 
Böhmen.     Von  Erben,  Regesta  diploraatica  ist  1884—1885  ferner  erschienen 

P.  3,  a.  1311—1333,  Vol.  1-5;  P.  4,  a  1333-1346,  Vol.  1,  1. 
S.  141.     B.  Ulanowski,  Neues  urkundliches  Material  zur  Geschichte  Ottokars  II 

von  Böhmen,  G2  Urkunden,  von  1272,  in:    Mittheilungen  d.  Instit.  f.  oestcrr. 

Geschichtsforschung  2,  421. 
S.  142.     Codex  juris  municipalis  Bohemiae,  T.  1,  Privilegia  civitatum  Pragensium 

ed.  J.  Celakovsky,  Prag  1886. 
Bocmelervrard  s.  Bommel,  Zalt. 
S.  143.    Bommel,    Zalt.     Handschr.:    Archiv    der    Stadt   Zalt-Bommel   und 

des  Amtes  Boemlerwaard,  in  Arnhem,  Archiv. 
S.  144.    Bonn.   43  Urkunden  von  1243—1730  und  verschiedene  Klosterarchive, 

vgl.  Rhein.  Archiv  1,  61;  167. 
S.  145.     Borke  lohe.     Handschr.:    Urkunden  der  Herrschaft  Borkelohe,  in 

Arnhem,  Archiv. 
Bottenbroich.    Handschr.:   106  Klosterurkunden  von  1231 — 1644,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  146.    Brabant.    Het  oud-provinciaal  archief  in  Noordbrabant,  in:  0 verzieht 

V.  d.  inventarissen  14. 
0 verzieht  van   den  inhoud  van  het    oud-archief  in  Noordbrabant,  in:   Ver- 

slageu  omtrent  's  rijks  oude  archieven.  1879,  2. 
S.  153.    Brannschweig.    Chronologisches  Verzeichniss  der  in  den  Noten  zu 

Sudendorfs   Urkundenbuch    der  Herzöge    von  Braunsehweig   und    Lüneburg 

publicirten  Urkunden,  in:  Correspondenzblatt  d.   deutschen  Archive   2,  20; 

41;  57;  71;  89;   106;   119;   136;   150. 
S.  155.    Branweiler.    Handschr.:  170  Klosterurkunden  von  1028— 1795 

nebst  Kopiarien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  163.    Brogne.     Dmcke:    Obituaire    de    l'abbaye   de  Brogne  ou  de  St.- 

Gerard,  in:  Analectes  beiges  18. 
Broich.     Handschr.:    Archiv    der  Unterherrschaft,    im    Staatsarchiv   Düssel- 
dorf, vgl.  Rhein.  Archiv  1,  138. 
S.  164.     Brtigge.     E.  Gaillard,  Inventaire  des  archives  de  la  ville  de  Bruges, 

Sect.  1,  Ser.  1,  Table  analytique,  Bruges  1885. 
S.  165.     Brttx.     Zweiter  Zusatz  zu  den  Regesten  der  Stadt  Brüx,   in:  Mitthei- 

lungeu  d.  Vereins  f.  Gesch.  d.  Deutschen  in  Böhmen  19. 
S.  166.    Buch,  Raiten-.     A.  Greinwald,  Origines  Raitenbuchae,  Vol.  1,  Mo- 

nacli.  1797,  mit  zahlreichen  Urkunden. 
Badweis.    Kopt,  Falsch  datirte  Urkunden  von  Budweis,  in:  Mittheilungen 

d.  Vereins  f.  (Jcscli.  d.  Deutsclion  in  Böhmen  22,  Heft  4. 
S.  167.     BfirTenich.     Handschr.:    24   Klosterurkunden    von   1334  —  1782,    im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  168.    Burbaclu    Handschr.:  63  Klosienu  kundcu  vuu  rJo3— 1802,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Abschrift  eines  Necrologiuras  von  1496,  in  Berlin,  Kgl.  Bibl. 
S.  169.    Bnrgnnd.    Copie  d'un  cartuiairc  du  corate  de  Bourgogne,  saec.  18 

in  Paris,  Moreau  1877. 


412  Nachträge  und  Berichtigungen. 

S.  171.    Bnrtscheid.     Archiv    des    Reichstifts    Burtscheid,    im    Staatsarchiv 

Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  40;  Abschriften  in  Berlin,  Kgl.  Bibl. 
S.  172.    Cambrai.     Cartulaire  de  l'eglise   de   Cambrai,    saec.   13,  in  Paris, 
lat.  10969. 
Cartulaire  du  chapitre  de  Cambrai,  Arthesium,  saec.  15,   ebenda,  lat.  17736. 
S.  176.    Dahlen.    Handschr.:  Archiv  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Dallieim  bei  Heinsberg.     Handschr.:  70  Urkunden  der  Cistercienser- Abtei 
von  1200—1752,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  179.     Deutz.     Handsclu*.:  Urkunden  und  andere  Archivalien  der  Abtei  von 
1003—1797,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Nekrologium  in  Sigmaringen,  Museum. 
S.  180.    Dickeninge.  Handschr.:  Urkunden  des  Klosters  von  1325—1612, 

in  Assen,  Archiv. 
S.  181.    Dietkirchen  bei  Bonn.     Archivalien  in  der  kathol.  Pfarre  in  Bonn. 
S.  187.    Doveren.     Handschr.:  Urkunden  von  1235  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  188.    Dülken.    Handschr.:    46   Klosterurkunden  von  1479  —  1766,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  189.    Dänwald.    Handschr.:  37  Klosterurkunden  von  1160— 1746  nebst 
Kopien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Kopialbuch,  saec.  15,  in  Köln,  Stadtarchiv. 
Düren,  Stadt.     26  Klosterurkunden  von  1493—1800  nebst  Memorienbuch, 

im  Staatsarchiv  Düsseldori  ;  Anderes  im  Pfarrarchiv. 
Dürwiss.    Handschr.:  Urkunden  von  1466  ab,  im  Pfarrarchiv. 
Düsseldorf.     Ueber  das  Staatsarchiv  vgl.  ferner:  Rhein.  Archiv  1,  8. 
Urkunden  verschiedener  Klöster,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl.  ebenda  1,  71. 
S.  190.    Düsselthal.    Handschr.:  Klosterurkunden  von  1467  ab,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
Düsseren.   Handschr.:  155  Klosterurkunden  von  1234—1784,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
Duisburg.    Handschr.:  Bedeutendes  Stadtarchiv. 

39  Urkunden  der  Deutschordens -Komm  ende  von  1313—1698,  im  Staatsar- 
chiv Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  51. 
Klosterurkunden  ebenda,  vgl.  ebenda  1,  73. 
S.  197.    Ellen.     Handschr.:    123    Klosterurkunden    von    1261  —  1756,    im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  198.     Elsen.    Handschr.:  Ein  Kopiar  von  83  Urkunden,  im  Pfarrarchiv. 
Elten.     Handschr.:  Urkunden  der  Abtei,   in  Arnhem,  Archiv;  Anderes  in 
Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  42. 
S.  200.    Eppinghoven,   bei  Neuss.     181   Urkunden   von    1216  —  1717,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  202.    Erkelentz  s.  Elmpt. 

Erkrath.    Handschr.:  Urkunden  von  1400  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  205.    Eys.    Handschr.:  Urkunden  vom   14.  Jahrhundert  ab  nebst  Kopiar, 

im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  213.    Frankfurt.     Quellen  zur  Frankfurter  Geschichte,  herausgegeben  von 
H.  Grotefend,  Bd.  1,   Frankfurt  1884,  mit  urkundlichem  Material  in  den 
Acten  und  Nachträgen. 


Nachträge  und  Berichtigungen.  413 

S.  213    H.  Grotefend,  Verzeichniss  von  Abhandlungen  und  Notizen  zur   Ge- 
schichte Frankfurts  aus  Zeitschriften  und  Sammelwerken,  Frankfurt  1886. 
S.215.    Franenberg  bei  Euskirchen.    Handschr.:  Urkunden  von  1373  ab, 
im  Pfarrarchiv. 
Frauweiler.    Haudschr.:    58   Klosterurkundon   von    1438—1792,   im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  216.    Freibnrg  i.  Br.     A.  Pointignon,  Rückblicke  auf  die  Vergangenheit 

des  Stadtarchivs  zu  Freiburg  im  Breisgau,  in:  Archival.  Zeitschr.  10,  122. 
S.  222.    Frieslaud.    Haiidschr.:  Ilet  oud  provinciaal  archief  in  Friesland, 
in :  Overzicht  v.  d.  inventarissen  34. 
Drucke:   G.  Colmjon,  Register  van  oorkonden,  die  in  het  Charterbook  van 
Friesland  ontbreken,  tot  het  jaar  1400,  Leeuwarden  1883. 
S.  223.     Förstenberg,  Grafschaft.    Fürstenbergisches  Urkundenbuch,  Bd.  5, 
ebenda  1885,   500  Urkunden  von  700—1359. 
Fürstenberg  bei  Xanten.     35  Urkunden  von  1116—1679,  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
S.  224.    Fttssenich.  Haudschr.:   160  Urkunden  von  1147—1796,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  226.    Oaesdouk.    Haudschr.:  30  Urkunden  von  1365  — 1^^^»   im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  228.    Gardelegeu.    Parisius,  Vier  Urkunden  aus  dem  Archiv  zu  Garde- 
legen, von  1266  — 1337,  in:  Jahresbericht  d.  altmiirk.  Vereins  f.  Vaterland. 
Gesch.  zu  Salzwedel  20,  1. 
S.  229.    Garzen.    Haudschr.:    16  Klosterurkunden  von   1357  —  1789,    im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Oeilenkircheu.    Haudschr.:  Urkunden  von  1414  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  230.    Geldern,  Herzogthum.    Haudschr.:    Het  oud-provinciaal  archief  in 
Gelderland,  in:  Overzicht  v.  d.  inventarissen  16,  21. 
Landesarchiv  in  Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  34. 
Urkunden  betreffend  Gelderland,  im  Haag,  Archiv. 
Archiv  des  Oberquartiers  von  Gelderland,  in  Roermond. 
Geldern,  Stadt.    Stadtrechnnngen  von  1385—1698   und  Urkunden  meh- 
rerer Klöster,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  78. 
S.  234.    St.  Gerlach.    Haudschr.:    G.  D.  Franquinet,  Beredneerde  inven- 

taris  van  het  adelijk  Kloster  St.  Gerlach  bij  Valkenburg,  Maastrecht  1877. 
8.235.    Gerresheim.     Handschr.:    500  Stiftsurkunden   von    873— 18(X) 
nebst  Kopiarien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Urkundenabschriften  von  St.  Katharinenbcrg,  ebenda. 
S.  235.     GeTelsberg.     Handschr.:    Stiftsurkunden   und    Abschriften    von 

1264—1761,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  236.    Gladbach,  München.    324  U.rkunden  von  1085-1722,  sowie  andere 
Archivalien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf, 
Glaudi^res.    Haudschr.:  Cartulaire   de  Tabbaye  de  St.-Martin  de  Glan- 
dieres,  sacc.  14,  in  Paris,  lat.  10030. 
S.  238.     Gnadeuthal    bei  Neuss.     Handschr.:    179  Klosterurkunden  von 
1203— 178S  nebst  Kartular,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Goch.    Handschr.:     Urkunden  vom  14.  Jahrhundert  ab,  im  Stadtarchiv. 


414  Nachtrüge  und  Berichtigungen. 

S.  238.     18  Klosterurkunden  von  1434—1672,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  242.  Gräfrath.^Handschr.:  Zehn  Stadturkunden  von  1476—1668,  Schatz- 
buch von  1492  ab,  und  130  Klosterurkunden  von  1185 — 1751,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 

S.  244.    Grevenbroich.    Handschr.:  Kartular  des  Wilhelmitenklosters,  im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Greyentlial.    Handschr.:  Kopiar  und  Register  der  Abtei,  im  Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
Griethansen.     Handschr.:    32  Klosterurkunden  von   1477  —  1695,    im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  245.    Grondstein.    Handschr.:  59  Urkunden  von  1348—1799,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
Groningen.     Het  oud  provinciaal   archief  in  Groningen,  in:    Overzicht  v. 
d.  inventarissen  40. 

S.  248.     Haag,  Niederlande.     Het   rijksarchief  te   s'Gravenhage,    in:    Over- 
zicht V.  d.  inventarissen  1. 
Haar  lern.    Handschr.:  Das  Provincialarchiv  daselbst. 

S.  250.  Hagenbnsch  bei  Xanten.  Handschr.:  Kopiar  des  Klosters,  im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  252.  Hambach.  Handschr.:  Urkunden  und  Einkünfteverzeichnisse  von 
1462  ab,  im  Pfarrarchiv. 

S.  253.  Hamborn.  Handschr.:  162  Klosterurkunden  von  1139—1701 
nebst  Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  259.    Hatzfeld.    Handschr.:  Das  fürstlich* Hatzfeldsche  Archiv  zu  Kalkum 
bei  Bonn. 
Hauniont^  Cambrai.    Handschr.:  Cartulaire  de  l'abbaye  St. -Pierre  d'Hau- 
mont,  saec.  13,  in  Paris,  Nouv.  acquis.,  lat.  1386. 

S.  261.  Heilbronn.  Handschr.:  P.  Wittmann,  Das  Archiv  der  ehemaligen 
Reichsstadt  Heilbronn,  in:  Archival.  Zeitschr.  10,  232. 

S.  262.  Heiligenkrenz.  Fragmente  eines  Necrologium,  in:  Zeitschr.  f.  d. 
oesterreich.  Gymnas.  28,  1. 

S.  263.    Heinsberg.    Handschr.:  187  Urkunden  des  Stifts  S.  Gangolfi  von 
1207 — 1775  sowie  Kopien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
202  Urkunden  des  Marienklosters  von  1165—1756  nebst  Kopiar,  ebenda. 
Heisterbach.    Handschr.:  Archiv  der  Abtei,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf, 
vgl.  Rhein.  Archiv  1,  84. 

S.  266.  Henne gan.  Cartulaire  du  comte  de  Hainaut,  saec.  13,  in  Paris, 
franc.  5668. 

S.  267.  Herchen.  Handschr.:  38  Klosterurkunden  von  1240—1571,  im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  269.    Hersei.    Handschr.:  Urkunden  von  1107  ab,  im  Pfarrarchiv, 
Hertogenbosch.    Das  Provincialarchiv  daselbst. 

S.  270.  Hesdin.  Cartulaire  du  prieure  de  St.-Georges  de  Hesdin,  saec.  12, 
in  Lille,  Archiv;  Abschrift  von  1873  in  Paris,  Nouv.  acquis.,  lat.  1221. 

S.  272.    Hilden.    Handschr.:  Urkunden  von  1405  ab,  im  Pfarrarchiv. 

S.  274.    Himmerode.     Urkunden,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  275.    Hochkeppel.    Handschr.:  Urkunden  von  1481  ab,  im  Pfarrarchiv. 


Nachtrüge  und  Berichtigungen.  415 

S.  275.    Hoclit.    Haudsclir.:  Archiv  der  Abtei  von  1185— 1789,  in  Maastrecht, 

Archiv. 
S.  276.    Hoengen.    Handschr.:  Urkunden  von  1276  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  277.    Hohenbnsch.    Handschr.:  70  Klosternrkunden  von  1426—1781, 

im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  279.    Holsten.    Handschr.:  Urkunden  von  1480  ab,  im  Pfarrarchiv. 
Holland.     Archiv  von  Holland,  im  Haag,  Archiv. 

Ilet    oud-provinciaal    archicf   in    NoordhoUand,   in:    Overzicht    v.    d.    inven- 
tarissen  25. 
S.  281.    Hombarg  vor  der  Mark.    Handschr.:  54  Urkunden  von  1258—1665, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Hon  an.    Drucke:   Necrologium  des  Klosters,  in:  Zeitschrift  f.  d.  Gesch. 
d.  Oberrheins  4,  251. 
S.  282.    Hoven.    Handschr.:  143  Urkunden  von  1190—1796,  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
Hüls.    Handschr.:  167  Urkunden  des  Cäcilienklosters  von  1378—1751  nebst 

Kopiar  und  Nekrologium,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
184  Urkunden  der  Klause  von  1324 — 1706,  ebenda. 
Henth.     Handschr.:    446   Urkunden    von    1304-1799,    im   Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
Hngenpoet.    Handsclir.:  130  Urkunden  von  1260—1768,  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
S.  283.    Hnnnepe.    Handschr.:  Archiv  des  Stifts,  in  Zwolle,  Archiv. 
S.  285.     Ijssel^  Over-.     Het  oud-provinciaal  archief  von  Overijssel,  in:  Over- 
zicht V.  d.  inventarissen  37. 
Urkunden  betreffend  Overijssel,  im  Haag,  Archiv. 

J.   V.  Doorninck,    Register,    Fortsetzung   und  Nachträge  von   1225 — 1555, 
handschriftlich  in  Zwolle,  Archiv. 
S.  289.    Jülich.    Handschr.:  Das  Stadtarchiv  daselbst. 

Landesarchiv    von    Jülich -Berg,    im    Staatsarchiv    Düsseldorf,    vgl.    Rhein. 

Archiv  1,  25. 
Urkunden  verschiedener  Kloster,  ebenda,  vgl.  ebenda  1,  86. 
32  Urkunden  von  1325—1687,  in  Jülich,  Kathol.  Pfarre. 
S.  290.    Kaarst.    Handschr.:  Vier  Urkunden  von  1404—1452,  im  Pfarrarchiv. 
S.  293.    Kamp  hei  Mors.    Handschr.:  1018  Urkunden  der  Abtei  von  1122— 
1789,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf;  Anderes  in  Bonn  und  Berlin,  vgl.  Rhein. 
Archiv  1,  66. 
S.  298.    Kempen.     152  Klosterurkunden    von    1386—1728    nebst  Nekro- 
logium, im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Bullae  papales  conventus  S.  Annae,  in  Kassel,  Landesbibl.  55. 
Urkunden  im  Pfarrarchiv. 

Kerpen.    Handschr.:  86  Klosterurkunden  von  1211—1749,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  300.    Kitzingen.    A.  Mörath,   Das  Stadtarchiv  in  Kitzingen,  in:  Corre- 

spondenzblatt  d.  deutschen  Archive  1,  152;  165. 
S.  302.    Kleye.    Landesarchiv  von  Klovc-Mark,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf, 
vgl.  Rhein.  Archiv  1,  30. 


416  Nachträge  und  Berichtigungen. 

S.  302.     Zehn  Klosterurkunden  von  1314—1782,  ebenda. 

S.  303.    Knechtsteden.     163  Urkunden  von    1134—1756,  im  Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
S.  304.    Köln.    Landesarchiv  von  Kurköln,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl 

Rhein.  Archiv  1,  18. 
S.  306.    Köln,   Stadt.     116   Stadturkunden  von   1322  —  1730  und  652  Ur-. 

künden  der  Deutschordens-Kommende,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl.  Rhein. 

Archiv  1,  52. 
914  Urkunden  der  Johanniter-Kommende,  ebenda,  vgl.  ebenda  1,  53. 
Urkunden    zahlreicher  Klöster  im  Stadtarchiv  und  im  Staatsarchiv   Düssel- 
dorf, vgl.  ebenda  1,  90;  über  die  Kirchenarchive  vgl.  ebenda  1,  175. 
S.  308.    Königsdorf.    Handschr.:  109  Klosterurkunden  von  1136—1726, 

im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  313.    Koslar.    Handschr.:  Urkunden  von  1462  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  315.    Kranenburg.    46  Stiftsurkunden  von   1179  —  1758  und   Bürger- 
buch von  1400—1733,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Krefeld.    Handschr.:  Das  Stadtarchiv  daselbst. 
190  Urkunden   des  Franciskanerklosters  von   1408  — 1758  nebst  Kopiar,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  319.     Kuilenburg.      Archiv     der    Grafschaft    Kuilenburg,     in    Arnhem, 

Archiv. 
S.  324.    Langwaden.    Handschr.:  224  Klosterurkunden  von  1173—1790 

nebst  Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  329.    Leenwarden.    Das  Staatsarchiv  daselbst. 

S.  335.     Lille.     E.  Leuridan,  Les  chätelains  de  Lille,  Paris  1873,  229  Ur- 
kunden und  Regesten  vom  11.  Jahrhundert  bis  1572. 
S.  337.    Lindlar.    Handschr.:  Urkunden  von  1302—1554,  im  Pfarrarchiv. 
S.  342.    Lontzen.    Handschr.:  Urkunden  etc.  im  Gemeindearchiv. 
S.  345.    Lothringen.    H.  Lepage,  Catalogue  des  actes  de  Ferry  III,  duc  de 

Lorraine  (1250 — 1303),  604  Nummern,  in  desselben:    Opinion  de  D.  Calmet 

sur  l'imprisonnement  de   Ferry  III,  Nancy  1876,  aus:   Memoires  de  la  soc. 

d'archeol.  Lorraine  1876. 
S.  348.    Ltittich.    Wilthemius,  Diptychon  Leodiense,  1659. 

Schuerraans,  Le  diptyque  consulaire  de  Liege,    in:    Bulletin  d.  comm.  r. 

d'art  1884. 
S.  351.  'Maastrecht.     Cartulaire    de  l'eglise  de  St.  Servals,  saec.  17,  Vol. 

1—3,  in  Paris,  lat.  10178—80. 
S.  357.    Mainz.     Necrologium   des  Dominikanerklosters,   in:    Borkenheimer, 

Beitr.  z.  Gesch.  d.  Stadt  Mainz  IV. 
S.  358.    Manderscheid.     92  Urkunden  von    1279—1664,    im   Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
S.  359.    Marchiennes.    Abschrift  des  Liller  Cartulars  in  Paris,  Nouv.  acquis., 

lat.  1204. 
S.  361.    Marienforst.    Handschr.:  143  Klosterurkunden  von  1249— 1663, 

im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Marienfrede.    Handschr.:    315  Klosterurkunden  von  1317—1796,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 


Nachträge  und  Berichtigungen.  417 

S.  361.     Marienkanip.     Haiidsehr.:     02   Klosterurkunden    von    1421  — 

sacc.  18  nebst  drei  Kopiarien,  im  Staatsarchiv  Dusseldorf. 
S.  362.    Mariensande.    Handschr.:    41  Klosterurkunden  von  1413— 1700, 

und  drei  Kopiarien  von  1391  ah,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Marienstern  bei  Rheinbach.    Handschr.:  28  Klosterurkunden  von  1432 

— 1721,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Marienthal  bei  Wesel.    Handschr.:  167  Klosterurkunden  von  1272  ab 

nebst   zwei    Kopiarien,    im    Staatsarchiv    Düsseldorf;    Anderes   in   Köln    und 

Luxemburg. 
8.363.    Marienwald.    Handschr.:    47  Klostcrurkunden  von  1368—1796 

nebst  Abschriften,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Zwei  Nekrologien,  saec.  15  und  16,  in  Berlin,  vgl.  Biol. 
Marienweiler.    Handschr.:   22  Klosterurkunden  von  1484—1770,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Marqnette.     Cartulaire   de   TAbbaye   de  Marquette,    saec.  13,    in   Paris, 

lat.  10067. 
S.  366.     Meer.     387  Klosterurkunden  von  1166—1749  nebst  zwei  Kartula- 

rien,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  367.     Meissen.     K.  Uhlirz,  Die  ältesten  Kaiserurkunden  für  das  Bisthum 

Meissen,  in:  Mittheilungen  d.  Instit.  f.  oesterr.  Geschichtsforschung,  Ergänz.- 

Bd.  1,  363. 
S.  372.    Mettmann.     Vier  Stadturkunden  von  1424—1747,  im  Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
Metz.    Cartulaire  de  Ste.-Glossinde  de  Metz,  1292,  in  Paris,  lat.  10024. 
S.  374.     St.  Mihiel.     Copie  du  Cartulaire  de  Fabbaye  de  St.  Mihiel  1876,  in 

Paris,  Nouv.  acquis.,  lat.  1283. 
Miltenberg.     Die  Miltenberger  Archivalien  befinden  sich  jetzt  im  Münchener 

Reichsarchiv. 
S.  375.     Mitau.     Th.  Schieraann,  Das  herzogliche  Archiv  in  Mitau,  in:  Archi- 

val.  Zeitschr.  10,  84. 
S.  376.    Mors.  Lantlesarchiv  von  Mors,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl.  Rhein. 

Archiv  1,  35. 
43  Klosterurkunden  von  1441  —  1614,  ebenda. 
S.  377.    Mondorf.  Handschr.:  Drei  Trkunden  der  Klause  von  1484  —  1578, 

im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  379.    Mortenan  s.  Nauenstein. 
S.  380.    Mtthlheim  an  der  Ruhr.    Handschr.:    Urkunden  von   1410  ab,   im 

Pfarrarchiv. 
S.  384.    MUnstereifcI.    Handschr.:   2fK)  Stiftsurkunden  von  1086  ab,  im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
23  Stadturkunden    von  1422— 177;>  und   Schüflenbücher  von  1421  —  1522. 
S.  386.    Myhl.    Handschr.:  37  Klosterurkunden  von  1421—1796,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  388.    Nassau.    Landesarchiv   von    Nassau -Saarbrücken,   im   Staatsarchiv 

Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  36. 
S.  392.     Nenchätel.      Andorc    Cartulari-ii    -Imm,,!,..     AJoreau    898    und    An-hiv 

K  1798. 

Oeatcriey,  Wettweiser.     II.  27 


418  Nachträge  und  Berichtigungen. 

S.  393.    Nennkirchen  im   Siegkreis.    Handschr.:  Urkunden  von  1178  ab, 
im  Pfarrarchiv. 
Neuss.     Urkunden  mehrerer  Klöster,  in  Köln,  Stadtarchiv,  und  in  Düssel- 
dorf, Staatsarchiv,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  llfi. 
S.  394.    Neustadt  bei  Gummersbach.   Handschr.:  Urkunden  von  1154— IßTi, 

im  Pfarrarchiv. 
S.  395.    Neuwerk  bei  Gladbach.     114  KTostcrurkunden    von    1135  —  177« 

nebst  Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  399.     Nordhausen.    Necrologium  des  Kreuzstifts,  in:  Festschrift  d.  Ilarz- 
vereins  1870. 
Notre-Dame-du-Yal,  sous  Apremont.    Handschr.:  Cartulaire  du  prieure 

de  Notre-Dame-du-Yal,  saec.  15,  in  Paris,  lat.  17752. 
Nürnberg.     J.  Petz,  Der  Reichsstadt  Nürnberg  Archivwesen,  in:  Archival. 

Zeitschr.  10,  158. 
Necrologium  von  St.  Egidien,   in:   Würfel,  Diptycha  eccles.  Egyd.  Nurerab. 
1757. 
S.  401.  Oberndorf  bei  Wesel.    Handschr.:  Kopiar  des  Stifts  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
Nekrolog  iura  im  Haag;  Abschrift  in  Düsseldorf. 
S.  402.    Odenkirchen.    Handschr.:    352   Urkunden   von   1250—1745,    im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  407.     Oesterreich.     Briefe  und  Acten   zur   oesterreichisch-deutschen  Ge- 
schichte, herausgegeben  von  A.  Bach  mann,  548  Urkunden  von  1453—1471, 
in  :  Fontes  rer.  Austriac.  Bd.  44. 
S.  413.    Orsbeck.    Handschr.:  Sechs  Familienurkunden  von  1471  —  1680, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Orsoi.     Handschr.:  Neun  Stadturkunden  von  1351—1667,  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
S.  415.     Ostrau.    Drucke:   Necrologiuum,   herausgegeben  von  Emier,  in: 
Sitzungsber.  d.  böhm.  Gesellsch.  d.  Wiss.  1878. 
Ostrum.       Handschr.:    Sechs    Klosterurkunden    von     1450—1759,    im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  424.    St.-Pierre-Mont.     Handschr.:     Cartulaire    de    l'abbaye    de   St.- 

Pierre-Mont  (dioc.  de  Metz),  1392,  in  Paris,  lat.  12866. 
S.  428.     Pommern.     Zu  Klerapin,     Pommersches    Urkundenbuch:    Abth.   2, 

von-  Prümers,  1278—1286,  ebenda  1885. 
S.  430.     Prag.      Privilegia    civitatum    Pragensium    ed.     J.    Celakowsky, 
350  Nummern  von  1174 — 1850,  in:  Codex  juris  municipalis  regni  Bohemiae 
T.  1,  Prag  1886. 
Necrologium  abbatum  et  canonicorum  Sioneorum,  Prag.  1817. 
Necrologium  von  St.  Anna,  herausgegeben  von  Emier,  in:  Sitzungsberichte 
d.  böhm.  Ges.  d.  Wiss.  1878. 
S.  437.    Kandegg.    Handschr.:    Die   Urkunden   des    Pfarrarchivs    Randegg 
von  1328—1703,  in:  Mittheilungen  d.  bad.  histor.  Commission  3,  108. 
Randerath.    Handschr.:  Urkunden  von  1439—1659,  im  Pfarrarchiv. 
Rath  bei  Düsseldorf.     Handschr.:    128  Klosterurkunden    von   1392   ab, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf, 


Nachträge  uud  ßeiichtiguugcii.  419 

S.  438.     Ratlieiui.     Drucke:    Urkuii  ilen    zur  (jeschiclite  von    Ratheim,    in: 

Zeitschrift  d.  Aachen.  (Jeschichtsver.  16,  Nr.  '2. 
S.  431).     Ravensberg,    Abtei.      C'artulairo    de    labbaye    de    Kavensberghe, 

saec.  13,  in  Paris,  lat.  l(»97ü. 
S.  441.     Recs.      521    Stift  snrkundcn    von    1041  —  1774    nebst    Kopiar,    im 
Staatsarchiv  Dusseldorf. 
87  Klosternrknnden  von   143G--17y4  nebst  Ko[nar,  ebenda. 
S.  445.    Reiclisteiii.     Handschr.:   Neun  Urkunden  von   1249  —  1645  nebst 

Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  44G.    Rellingliansen.    Handschr.:  Urkunden  des  Stifts  von  1242— 1804, 

in  Düsseklurf,  vgl.  Berg.  Zeitschrift  7,  Gl:  Rhein.  Archiv  1,  45. 
S.  447.     Reuiiremont.     Cartulairo   (!<>   I'abbaye  de   Remiremout ,    1385,   in 

Paris,  lat.  128GG. 
S.  448.     Rhado.    Handschr.:     \  ier  Mitrsurknnden   von    1220  —  1682  nebst 
Lagerbucli,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Rheidt.     48  Klost  emrkundon   von   1326  — 17G7,  im  Staatsarchiv  Düssel- 
tl.irf. 
S.  44'.).     Rhein.     Rheinisches  Archiv,  Wegweiser  durch  die  für  die  Geschichte 
des  Mittel-    und  Niederrheins   wichtigen  Handschriften.     1.  Der  Niederrhein, 
von  Th.  II gen.     Ergänzungsheft  II   zur  Westdeutschen  Zeitschrift  für  Ge- 
schichte und  Kunst,  Trier  1885. 
J.  Weizsäcker,    Der  Rheinische  Bund  1254,  Tübingen  1871),  mit  Urkunden- 
sammlung. 
Die  zweite  der  von  L.  C^uidde  angeführten  Schriften  ist  betitelt:   Der  Schwä- 
bisch-Rheinische Städtebuud  im  Jahre  1384. 
S.  450.    Niederrhein.    Handschr.:    Urkunden  den  Niederrhein  betreffend, 
im  Haag,  Archiv. 
Vgl.  Rhein. 
Rlieinau.     Der  Herausgeber   dos   Cartulars   von    Rheinau    hoisst  Moyer  von 

Knonau. 
Rheinbach.     Handschr.:  21   Urkunden  von   1479-1832,  im  i'larraicliiv. 
Rheinberg.     Handschr.:  Das  Stadtarchiv  daselbst. 
1G5  Urkundenabschriften  von    1402—1745  nebst  Kopiar,   im  Staatsarchiv 

Düsseldorf. 
Rheindorf,  Grau-.    Handschr.:  Urkunden  von  1237  ab,  im  Pfarrarchiv. 
2t)  Klosterurkunden  von  12511—1574,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Rheindorf,  Schwarz-.    Handschr.:  69  Stiftsurkunden  von  1156—1801, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  453.    Ritz.     Handschr.:    77    Familienurkunden    von    1326—1819,    im 

Staatsarchiv   Düsseldorf. 
S.  456.    Romnierskirchen.    Handschr.:   Urkiin<l.'ii  vuii   121S  ab,  im  Pfarr- 
archiv. 
S.  459.    Ruhrort.     Handschr.:    l  rkunden  von   14;i7  ab,  im  Stadtarchiv. 
S.  461.     Saarn.     Handsclir.:    42  Klosterurkunden    von     1223— 1G92,    im 

Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  465.    Salm.     5G  Urkunden  von  1371  —  1785,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  471.    Sehanmbnrg.    Uebcr  das  Landesarchiv   vgl.  Rhein.  Archiv  1,  37, 


420  Nachtrüp^c  iiiul  Berichtigungen. 

S.  472.  Schillingskapellcn.  Haiidsclir.:  171  Klostcrurkundcn  von 
1197 — 1675,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  47;>.  Schiedenhorst.  Handschr.:  40  Klostcrurkunden  von  1240— 
1796,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  479.  Schönau  bei  Aachen.  Drucke:  Hansen,  Beiträge  -/ur  Geschichte 
von  Schünaii,  von  1189—1674,  mit  Urkunden,  in:  Zeltschrift  d.  Aachen. 
Geschichtsver.  16,  1. 

S.  483.  L.  Quidde,  Der  Schwäbisch- Rheinische  Städtebund  im  Jahre  1384, 
Stuttgart  1884,  mit  13  Urkunden  von  1384. 

S.  484.     Schwarzburg".    Anemüller,  Die  historischen  Collectaneen  im  Rudol- 
städter  „Geheimen  Archive",   in:    Correspondenzblatt  d.   deutschen  Archive 
1,  328;  363;  2,  24;  24. 
Schwarzenbroich.     Haiidschr.:   60  Klosterurkunden  von  1335—1789, 
nebst  Abschriften  von  1440—1737,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  485.  Schweinsheim.  Handschr.:  113  Klosterurkunden  von  1238  ab, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  490.  Seegersdort.  Handschr.:  Sechs  Urkunden  von  1371  —  1545,  im 
Pfarrarchiv. 

S.  490.  Seli^enstadt.  Drucke:  Stillbauer,  Necrologium  und  kurge  Chro- 
nik der  Abtei  Seligenstaclt,  Seligenstadt  1880,  Programm. 

S.  491.  Seligenthal  im  Siegkreis.  Handschr.:  Kopiar  des  Klosters  von 
1640,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  492.     Sie^burg.     Handschr.:  Archiv  allen  im  Stadtarchiv  und  Pfarrarchiv. 
707  Urkunden   von    1064 — 1793   nebst  Kopiar  von  Alfter,    1791,  und  vier 

anderen,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Catalogus  nominum  benefactorum,  saec.  17,  ebenda. 
Kopiar  der  Stadt  von  1577,  ebenda. 

S.  493.    Sinzenich.    Handschr.:  20  Klosterurkunden  von  1439—1518  nebst 
Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Sittard.     244  Stiftsurkunden  von  1306  —  1626  nebst  Kopiar,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 

S.  496.  Sonsbeck.  Handsclir.:  14  Klosterurkunden  von  1409  — 1639  nebst 
Kopiar,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  497.  Speier.  A.  Ililgard,  Urkunden  z.  Geschichte  der  Stadt  Speyer, 
Strassburg  1885,  536  Urkunden  von  c.  653—1349  mit  Anhängen. 

S.  498.  Stablo.  Archiv  der  Reichsabtei  von  863—1794,  in  Düsseldorf,  vgl. 
Rhein.  Archiv  1,  46. 

S.  503.  Steinfeld  bei  Schieiden.  Handschr.:  184  Urkunden  der  Abtei  von 
1166  — 1790,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf;  andere  von  1120  ab,  im  Kölner 
Stadtarchiv;  von  1230  ^^i  i^^  Pfarrarchiv  Schieiden. 

S.  504.  Sterkrade.  Handschr.:  73  Urkunden  der  Abtei  von  1240—1801, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  505.     Stimm.    Handschr.:    260   Urkunden  von   1323—1836,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
Stoiber^.     B.  Graf  zu  Stolberg- Wernigerode,   Quellensammlung  zur  Ge- 
schichte des  Hauses  Stolberg  im  Mittelalter,  Magdeburg  1885,  2989  Regesten 
yon  1200—1515. 


Nachträge  und  Herichtigungen.  421 

S.  50.'>.    Stoppeiibcrg.    Haiidsclir. :  41)  Urkunden  des  Stifts  von  1073—1805, 
in  Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  45. 
Stotzheini.    Handschr.:    28  Klosterurkuuden    von    1436  —  1779   nebst 
Kopiur,  im  Staatsarchiv  Dusseldorf. 
S.  506.    Strassburg.    Bruchstück    eines  Nccrologiums,  herausgegeben  von 
Koppraaun,  in:  Festschrift  für  Wehrmann,   Hamburg  1879;   vgl.  Böhmer, 
Fontes  4,  304. 
A.  Woltraann,   Memorienbuch    des  Frauenhauses,  in:  llepertorium  f.  Kunst- 
wissenschaft 1. 
S.  507.    Strunden,   Herren-.     Haudschr.:    376  Urkunden    der   Johanniter- 

Komniende,  in  Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  52. 
S.  521.    Troppan.     G.  Kürschner,  Die  Urkunden  des  Troppauer  Stadtarchivs 

nach  dessen  Neuordnung,  Troppau  1885,  Regesten  von  1247—1657. 
S.  522.    Tnll.    Cartulaire  de  ia  collegiale  de  St.-Gengoul,  saec.  14,  in  Paris, 

Archiv  LL,  986;  ein  anderes,  saec.  16,  ebenda,  Bibl.,  lat.  10020. 
S.  523.    Uerdingeii.    Handschr.:  Urkunden  von  1324  ab,  im  Pfarrarchiv. 

58  Stadturkunden  von  1398-1664,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
S.  527.    Yal-St-Lambert.    Cartulaires  de  labbaye  du  Val- St. -Lambert, 

saec.  14;  16,  in  Paris,  lat.   10176;  10177. 
S.  528.    Yancelles.     Handschr.:    Cartulaire  de   Tabbaye  de  Vaucelles,  in 

Lille,  Archiv;  Abschrift  von  1872,  in  Paris,  Nouv.  acquis.  lat.  1206. 
S.  530.    Viersen.    Handschr.:  Kopiar  von  1494—1792,  im  Stadtarchiv. 
61  Kloster  Urkunden  von  1424—1799,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Tilich.     120  Stiftsurkunden  von  944—1724  nebst  Kopiar,  im  Staatsarchiv 
Düsseldorf. 
S.  531.    Yirmnnd.    Handschr.:  Archiv  im  Staatsarchiv  Koblenz. 
114  Urkunden  von  1381  —  1731,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Virten,    Cartulaire    de    Teveche    de   Verdun,    saec.  13,    defect,  in  Paris, 
Lorraine  716. 
S.  532.    St.  Vith.     Handschr.:  Sechs  Urkunden  von  1349—1795,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf. 
S.  .334.    Wachtendone.     19  Klosterurkunden  von  1422—1757,  im  Staats- 
archiv Düsseldorf 
S.  539.    Wassenberg.     Handschr.:    77   Stiftsurkunden  von   1118—1738, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Necrologium  und  Memorienbuch,  ebeiitla. 
Urkunden  von  1309—1714,  im  Pftirrarchiv. 
S.  540.    Weeze.     Handschr.:    30  Urkunden   des  Klosters  Marienwater   von 
1461  —  1602  nebst  Kartular,  im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Wogberg.    Handschr»:  Urkunden  von  1428  ab,  im  Pfarrarchiv. 
S.  541.     Weimar.   Das  Werk  von  W.  Rein  ist  unter „Dmcke"  zu  stellen.  Ferner; 
CA.  H.  Burkhardt,  Regesten  zur  Geschichte  der  Stadt  Weimar,  von  1307 — 
1518,  in:  Neue  Mittheilungen  des  thüring.-sächs.  Vereins  16,  1883;  zwei  Hefte 
Fortsetzungen  von  1520—1596,  Halle  1884-1885,  sind  nicht  im  Buchhandel. 
Wülcker,   Nachweis   der   im   Geh.  Haupt-  und  Staatsarchive  zu  Weimar   vor- 
handenen   und    bearbeiteten   Originalurkunden   und    vidimirten    Kopien,    in; 
Correspondenzblatt  d.  deutschen  Archive  1,  169. 


422  Niichlräge  und  Berichtigungen. 

8.  54o.  Welclienberg.  Handschr.:  32  Kiosterurliunden  von  1432—1751, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  544.  Wenau.     Handschr.:    21    Klostcrurkunden    von    1185  —  1767,   im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Meraorienbuch  des  Klosters,  in  Düren,  Stadtbibliothek. 

S.  545.     Werd,  Kaisers-.     535  Urkunden   von   877—1786    und- andere  Archi- 
valien, im  Staatsarchiv  Düsseldorf,  vgl.  Rhein.  Archiv  1,  87. 
Werd,  Rolands-.    Handschr.:    35  Urkunden  von   1143—1773,   im   Staats- 
archiv Düsseldorf;  andere  in  Köln. 

S.  546.  Werden.  Archiv  der  Reiclisabtei  von  802—1806,  in  Düsseldorf,  vgl. 
Rhein.  Archiv  1,  49. 

S.  547.     Wesel.     475  Urkunden   der  Johanniter- Kommende,   in   Düsseldorf, 
vgl.  Rhein.  Archiv  1,  53. 
Urkunden  verschiedener  Klöster,  ebenda,  vgl.  ebenda  1,   129 

S.  549.  Westfalen.  Zu  Wilmans,  Westfälisches  Urkundenbuch :  Supplement 
von  W.  Diekamp,  Lief.  1,  bis  1019,  ebenda  1885. 

S.  550.  Wetzlar.  R.  Goecke,  Das  siebzehnte  Preussische  Staatsarchiv,  in 
Archival.  Zeitschr.  10,  117. 

S.  551.     Wickrath.    Handschr.:  52  Klosterurkunden  von  1385—1686,  im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 
188  Urkunden  der  Herrschaft  von  1322 — 1787  nebst  Abschriften,  ebenda. 
Widdersdorf.    Handschr.:  Urkunden  von  1490  ab,  im  Pfarrarchiv. 

S.  554.     Will  ich.     Handschr.:  Urkunden  von  1422  ab,  im  Pfarrarchiv. 

S.  555.  Windsheim.  P.  Wittmann,  Das  Archiv  der  ehemaligen  Reichs- 
stadt Windsheim,  in:  Archival.  Zeitschr.  10,  236. 

S.  556.     Wissel.     Handschr.:   Wenige  Urkunden  und  Kopien  von  1113  ab, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 
Witten   an   der  Ruhr.     Handschr.:    352  Urkunden  von   1355—1793,  im 
Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  561.  Wtirzburg.  A.  Schäffler,  Die  Urkunden  und  Archivbestände  des 
hochstiftlich  wirzburgischen  Archives  im  16.  Jahrhundert,  in:  Archival.  Zeitschr. 
10,  141. 

S.  562,  Z.  6  v.  u.:  14,  131  statt  1,  131. 

S.  569.  Zissendorf.  Handschr.:  24  Klosterurkunden  von  1247  —  1602, 
im  Staatsarchiv  Düsseldorf. 

S.  570.     Zons.     Handschr.:  Urkunden  von  1485  ab,  im  Pfarrarchiv. 


Zu  Theil  IL 

9.  Vay ssier e,  Fragment  d'un  compte  d'Etienne  de  la  Baume,  relatif  ä  cer- 
taines  depenses  faites  par  ordre  du  roi  pour  la  preparation  d'une  croisade 
1335,  in:  Bulletin  histor.  du  comite  d.  travaux  histor.  1885,  No.  1. 

14.     Rudolf.     W.   Lippert,  König   Rudolf  von   Frankreich,   Leipzig   1886, 

mit  28  Regesten. 
Robert.     Ch.  Pfister,  Etüde   sur  le  regne  de  Robert  le  pieux  (996—1031) 
Paris  1885,  mit  12  Urkunden  und  93  Regesten  von  989—1031. 


Nachträge  und  Berichtigungen.  423 

S.  16.    Abelard.    Drucke:    Ch.  Cuissard,    Documents  inedits  sur  Abelard, 

Orleans  1881. 
S.  40.    St.-Boiinet-le-Ch2iteaii.    Dracke:   Histoire  de  St.-Bonnet-le-Chä- 

teaii,  T.  1,  Paris  1885,  mit  rrkiindenanhang  von  1286  ab. 
S.  43.    Bourg-les-Yalence.     Drucke:    C.  U.  J.  Chevalier,    Cartularium 

eeclesiae  S.  Petri  de  Burgo  Valentiac,  Paris  1875,  84  Urkunden  vom  11.  Jahr- 
hundert —  1609. 
S.  60.    Cheuvilon  lies  ClieuTicon. 
S.  62.    Glnni.     Benet  et  Razin,   Inventaire  general  des  anciennes   archives 

de  l'abbaye  de  Cluny,  L.  1,  M:\con  1885. 
S.  115.    Marseille.    Obituaire  de  St -Victor,  in:  Repertoire  de  la  soc.'  de 

Statist,  de  Marseille  35,  177. 
S.  117.    St. -Mellon.    Deux  diplomes  royaux   concernant  l'histoire  de  l'ab- 
baye de  St. -Mellon  de  Pontoise,  von  1122  und  1209,  in:  Memoires  de  la  soc. 

histor.  de  Tarrond.  de  Pontoise  et  du  Vexin,  T.  7,  1885. 
S.  120.    Mont-St-Michel.    S.  Luce,  Chronique  du  Mont-St.-Michel  (1343— 

1468)  T.  1.  2,  Paris  1879—1883,  mit  300  Urkunden  von  1418—1463. 
S.  147.     Pontoise.    L.  Thomas,   Documents  relatifs   a  Thistoire   de  Pontoise 

pendant  la  guerre  de  cent  ans,  in:  Memoires   de  la  soc.  histor.  de  Parrond. 

de  Pontoise  et  du  Vexin,  T.  6,  1884. 
S.  151.     St.-Quentin.     G.  Lecocq,  Lettres  de  Philippe  le  Bon,  duc  de  Bour- 

gogne,  aux  habitants  de  la  ville  de  St.-Quentin,  St.-Quentin  1876. 
S.  197.    Brescia.    Das  Necrologium  von  S.  Giulia  steht  bei  Muratori  5,  759, 

nicht  68. 
S.  232.    Pisa.     Vor  P.  Tronci  ist  die  Bezeichnung  „Drucke"  ausgefallen. 

Pistoia.     Necrologium,  in:  Zacharia  Bibl.  Pistor.  1,  90. 
S.  255.    Benedict  XI.     Ch.  Grandjean,  Les  registres  de  Benoit  XI,  Fase.  4, 

Paris  1885. 


Z  Oesterley,  Hermann 

6201       Wegweiser  durch  die 

035  Literatur  der  Urkunden sammlun- 

Th.2  gen 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


LCA 


7 


;'    P I 


•^•# 


!^3fe^^ 


r^ 


•1. 


A*^^- 


1' 


^*. 


^^^ 


^-£k^^;?